Վիքիպեդիա

«Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ կետադրական նշանը ծանոթագրությունից հետո oգտվելով ԱՎԲ
չ հեռացնում եմ Վիզուալ խմբագրիչ թողած nowiki թեգերը
Տող 51.
|}}
 
'''Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում''' (բիպոլյար պսիխոզ, նախկինում հայտնի էր որպես մանիակալ-դեպրեսիվ պսիխոզ), հոգեկան խանգարում, բնորոշվում է հոգեհուզական ոլորտի պարբերաբար ընթացող խանգարումներով (մանիակալ, դեպրեսիվ փուլեր), միջփուլային շրջանում ախտանշանների լրիվ դարձելիությամբ<ref name="BMJ2012" /><ref name="DSM52">{{cite book|title=Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders|author=American Psychiatry Association|date=2013|publisher=American Psychiatric Publishing|isbn=978-0-89042-555-8|edition=5th|location=Arlington|pages=123–154}}</ref><ref name="FDA4">{{cite web|title=DSM IV Criteria for Manic Episode|url=https://www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/00/slides/3590s1c/tsld002.htm|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170731230148/https://www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/00/slides/3590s1c/tsld002.htm|archivedate=July 31, 2017|df=mdy-all}}</ref>։ Էական ցուցանիշ է տվյալ դեպքում տրամադրության բարձրացումը՝ էյֆորիան , որը կարող դրսևորվել մանիակալ կամ հիպոմանիկալ դրվագների տեսքով: [[Մանիակային համախտանիշ|Մանիակալ փուլում]] հիվանդները էներգիայով լի են, երջանիկ, անհիմն լավատես կամ դյուրագրգիռ<ref name="BMJ2012" />։ Հաճախ անմիտ որոշումներ են կայացնում՝ չմտածելով հետևանքների մասին: Բացի այդ այս փուլում հիվանդերը քնի կարիք չեն զգում<ref name="DSM52"/>։ Դեպրեսիվ փուլին բնորոշ են տրամադրության անկումը, ընկճվածությունը, կյանքի հանդեպ բացասական վերաբերմունք և ցածր տեսողական կոնտակտը<ref name="BMJ2012" />։ Հիվանդը կորցնում է հետաքրքրությունը, ինքնավստահությունը, խանգարվում է քունը։ Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարման հետևանքով ինքնասպանությունների փորձերի թիվը ավելին է քան 6%, իսկ [[Ինքնավնասում|ինքնավնասումներինը՝]] 30-40%<ref name="BMJ2012">{{cite journal | vauthors = Anderson IM, Haddad PM, Scott J |title=Bipolar disorder|journal=BMJ (Clinical Research Ed.)|date=Dec 27, 2012 |volume=345 |page=e8508 |pmid=23271744 |doi=10.1136/bmj.e8508}}</ref>: Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարման հետ են կապված նաև հոգեկան այնպիսի խանգարումներ, ինչպիսիք են [[տագնապային խանգարում]]ը և [[հոգեակտիվ նյութերի գործածում]]ը<ref name="BMJ2012" />։ Այս հիվանդության պատճառները դեռևս հստակ բացահայտված չեն, սակայն մեծ դեր են խաղում ժառանգական և էկոլոգիական գործոնները<ref name="BMJ20122" /><ref>{{cite journal|last1=Goodwin|first1=Guy M.|year=2012|title=Bipolar disorder|journal=Medicine|volume=40|issue=11|pages=596–598|doi=10.1016/j.mpmed.2012.08.011}}</ref>։ Էկոլոգիական գործոնների մեջ են մտնում [[Բռնություն երեխաների նկատմամբ|մանկության ընթացքում տարած դաժան վերաբերմունքը]], [[Սթրես|երկարատև սթրեսը]]<ref name="BMJ20122" />։ 85% դեպքերում հիվանդության զարգացումը պայմանավորված է գենետիկական գործոնով<ref>{{cite book|title=Charney & Nestler's Neurobiology of Mental Illness|last1=Charney|first1=Alexander|last2=Sklar|first2=Pamela|date=2018|publisher=Oxford University Press|editor1-last=Charney|editor1-first=Dennis|edition=5th|location=New York|page=162|chapter=Genetics of Schizophrenia and Bipolar Disorder|name-list-format=vanc|editor2-last=Nestler|editor2-first=Eric|editor3-last=Sklar|editor3-first=Pamela|editor4-last=Buxbaum|editor4-first=Joseph|chapter-url=https://books.google.ca/books?id=y8M9DwAAQBAJ&lpg=PP1&dq=Charney%20%26%20Nestler's%20Neurobiology%20of%20Mental%20Illness&pg=PA162}}</ref>։ Գոյություն ունի հիվանդության 2 տիպ՝ առաջին և երկրորդ։ Առաջին տիպի դեպքում զարգանում է առնվազն մեկ մանիակալ դրվագ , որը կարող է ուղեկցվել կամ չուղեկցվել դեպրեսիվ վիճակով։ Երկրորդ տիպի դեպքում դրսևորվում առնվազն մեկ հիպոմանիկալ (բայց ոչ մանիակալ) և մեկ երկարատև դեպրեսիվ դրվագ<ref name="DSM52"/>։ Եվ նաև գոյություն հիվանդության զարգացման երրորդ տիպը՝<nowiki/>[[Ցիկլոթիմիա|ցիկլոթիմիկ խանգաորւմը]], որի դեպքում ախատանիշները արտահայտվում են նվազ ուժգնությամբ, սակայն տևողությունն ավելի երկար է<ref name="DSM52" />։ Կա նաև այլ դասակարգում, որը կապված է դեղամիջոցների օգտագործման կողմնակի էֆեկտների կամ ուղեկցվող այլ հիվանդությունների հետ<ref name="DSM52" />։ Նմանատիպ այլ վիճակներ են են [[ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ]]ը, [[շիզոֆրենիա]]ն, [[հոգեակտիվ նյութերի գործածում]]ը և [[անձնային խանգարում]]ները<ref name="BMJ20122" />։ Բժշկական հետազտությունները ( լաբորատոր, բիոքիմիական, սկրինինգային և այլն) ինֆորմատիվ չեն այս հիվանդության [[Ախտորոշում|ախտորոշման]] համար , բայց կարող են օգտակար լինել ուղեկցողղ այլ խնդիրների լուծման համար<ref name="NIH2016Test2">{{cite web|url=https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml#part_145405|title=Bipolar Disorder|date=April 2016|publisher=National Institutes of Health|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160727230418/http://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml#part_145405|archivedate=July 27, 2016|accessdate=August 13, 2016|author=NIMH|deadurl=no|df=mdy-all}}</ref>։
 
Բուժումը սովորաբար ներառում է [[հոգեթերապիա]]՝ զուգորդված նորմոթիմիկների (տրամադրությունը կարգավորող դեղամիջոցներ), [[հոգեմետ դեղեր]]ի, [[հակադեպրեսանտներ]]ի, և այլ դեղամիջողցների հետ<ref name="BMJ20123" />։ Նորմոթիմիկների օրինակներ են լիթիումի աղերը կամ տարատեսակ [[հակակոնվուլսանտներ]]ը ( հակացնցումային դեղամիջոցներ)<ref name="BMJ20123" />։ Հիվանդներին, որոնք հրաժարվում են բուժումից անհրաժեշտ է ենթարկել հարկադրական բուժման [[հոգեբուժարան]]ներում, քանի որ նրանք կարող են վնաս հասցնել ոչ միայն իրենց, այլև ուրիշ մարդկանց<ref name="BMJ20123" />։ Առավել բարդ վարքագծային խանգարումների դեպքում, ինչպիսիք են [[ագիտացիա]]ն կամ կռվարարությունը, խորհուրդ է տրվում նշանակել հակապսիխոտիկ դեղամիջոցներով կամ բենզոդիազեպիններով բուժման կարճատև կուրս<ref name="BMJ20123" />։ Մանիակալ փուլում խորհուրդ է տրվում դադարեցնել [[հակադեպրեսանտներ]]ը<ref name="BMJ20123" />։ Եթե հակադեպրեսանտները զուգակցվում են [[Էլեկկտրոկոնվուլսիվ թերապիան|Էլեկտրոկոնվուլսիվ թերապիան]] (ԷԿԹ) , վերջնականապես ուսումնասիրված չէ, բայց կարող է կիրառվել այն հիվանդների դեպքում, որոնց օգուտ չեն տվել այլ բուժման մեթոդները<ref name="BMJ20123" /><ref>{{cite journal|date=June 2011|title=Efficacy and safety of electroconvulsive therapy in the treatment of bipolar disorder: a systematic review|journal=The Journal of ECT|volume=27|issue=2|pages=153–64|doi=10.1097/yct.0b013e3181e6332e|pmid=20562714|vauthors=Versiani M, Cheniaux E, Landeira-Fernandez J}}</ref>։ Բուժման դադարեցումը պետք է դանդաղ կատարվի<ref name="BMJ20123" />։ Հիվանդության ընթացքում շատ հիվանդներ ունենում են խնդիրներ աշխատանքային, ֆինանսական, միջանձնային ոլորտներում<ref name="BMJ20123" />։ Կենսակերպի փոփոխության և դեղերի կողմնակի ազդեցությունների պատճառով ԵԱԽ-ով հիվադների սրտանոթային հիվանդությունների, օրինակ՝ [[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|սրտի իշեմիկ հիվանդության]], հետևանքով մահացության ցուցանիշը կրկնակի բարձր է հոգեպես առողջ մարդկանց համեմատությամբ<ref name="BMJ20123" />։
Տող 60.
 
Մանիակալ փուլում հոգեշարժական գրգռվածությունը երբեմն կարող է հասնել մինչև քաոսային ապարգելակման։ Սակայն, ի տարբերություն կատատոնիկ, հեբեֆրենիկ դելիրիումային և գրգռվածության այլ տիպերի, մանիակալ գրգռվածությանը բնորոշ է որոշակի նպատակաուղղվածություն<ref name="Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում">{{Cite web|url=https://www.doctors.am/diseases/erkbever-afektiv-khangarum|title=Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում|website=www.doctors.am|language=hy|accessdate=2019-04-24}}</ref>։
<nowiki/>[[File:'Melancholy passing into mania' Wellcome L0022595 (cropped).jpg|thumb|1858 թ․, լիտոգրաֆիա, որը կոչվում է «Մելանխոլիան անցնում է մանիայի» [[File:A woman diagnosed as suffering from hilarious mania. Colour Wellcome L0026687.jpg|thumb|right|1892 թ․, լիտոգրաֆիա,որի վրա պատկերված է «Զավեշտալի մանիա» ախտորոշմամբ կին։]]]]
 
Մանիակալ հիվանդների մեջ կան անձինք, որոնք նախկինում օգտագործել են թմրամիջոցներ կամ զբաղվել են ինքնաբուժությամբ<ref name="Post20132">{{cite journal|date=March 2013|title=Bipolar disorder and substance misuse: pathological and therapeutic implications of their comorbidity and cross-sensitisation|journal=Br J Psychiatry|volume=202|issue=3|pages=172–6|doi=10.1192/bjp.bp.112.116855|pmc=4340700|pmid=23457180|vauthors=Post RM, Kalivas P|df=mdy-all}}</ref>։ Ծայրահեղ դեպքում՝ ծաղկման շրջանում, հիվանդները կարող են [[պսիխոզ]]ի մեջ ընկնել, այսինքն՝ կտրվեն իրական աշխարհից, նրանց գործողությունները կախված են իրենց տրամադրությունից<ref name="Beentjes20122" />։ Նրանք կարող են դառնալ անկառավարելի, կարծում են,որ իրենք ընտրյալ են, ունեն հատուկ առաքելոիթյուն այս աշխարհում<ref name="Knowles20112">{{cite journal|date=June 2011|title=Grandiose delusions: a review and theoretical integration of cognitive and affective perspectives|journal=Clin Psychol Rev|volume=31|issue=4|pages=684–96|doi=10.1016/j.cpr.2011.02.009|pmid=21482326|vauthors=Knowles R, McCarthy-Jones S, Rowse G}}</ref>։ Այս ամենը բերում է նրան, որ հիվանդները դրսևորում են անցանկալի պահվածք, ինչի արդյունքում նրանց ստիպողաբար հոսպիտալացնման են եթարկում<ref name="Tarr20112" /><ref name="Beentjes20122" />։ Ախտանիշների արտահայտվածությունը որոշվում է հատուկ սանդղակներով, օրինակ Յանգի մանիայի գնահատման սանդղակը, սակայն այս մեթոդի հուսալիությունը դեռևս վերջնականապես ապացուցված չէ<ref>{{cite journal|author=Furukawa TA|year=2010|title=Assessment of mood: Guides for clinicians|journal=Journal of Psychosomatic Research|volume=68|issue=6|pages=581–589|doi=10.1016/j.jpsychores.2009.05.003|pmid=20488276}}</ref>։
Տող 128.
 
== Մեխանիզմ ==
''<nowiki/>''
 
=== Հոգեբանական ===
Տող 137.
Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարումով հիվանդների մոտ, որոնք նաև տառապում են էութիմիայով, նկատվում է [[լինգվալ գալար]]ի(հայտնի է նաև ինչպես ծոծրակաքունքային միջային գալար) ակտիվության նվազում, մինրդեռ մանիակալ կողմնորոշմամբ մարդկանց մոտ ակտիվության նվազում առկա է [[Ճակատային բիլթ|ճակատային բլթի]] առաջային հատվածում, իսկ դեպրեսիվ հիվանդների մոտ նման փոփոխոիթյուններ չկան<ref>{{cite journal | vauthors = Chen CH, Suckling J, Lennox BR, Ooi C, Bullmore ET | title = A quantitative meta-analysis of fMRI studies in bipolar disorder | journal = Bipolar Disorders | volume = 13 | issue = 1 | pages = 1–15 | date = February 2011 | pmid = 21320248 | doi = 10.1111/j.1399-5618.2011.00893.x }}</ref>: Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարումով հիվանդների մոտ նկատվում է ձախ կիսագնդեի վենտրալ լիմբիկ համակարգի ակտիվության աճ և աջ կիսագնդի կեղևային ստրուկտուրաների(սրանք կապված են ճանաչողական գործընթացների հետ) ակտիվության նվազում<ref>{{cite journal | vauthors = Houenou J, Frommberger J, Carde S, Glasbrenner M, Diener C, Leboyer M, Wessa M | title = Neuroimaging-based markers of bipolar disorder: evidence from two meta-analyses | journal = Journal of Affective Disorders | volume = 132 | issue = 3 | pages = 344–55 | date = August 2011 | pmid = 21470688 | doi = 10.1016/j.jad.2011.03.016 }}</ref>։
 
Երկբևեռ խանգարման նկարագրվող մոդելներից մեկից երևում է, որ ճակատա-ստրիար օղակներից բաղկացած «<nowiki/>[[Պարգևատրման օղակ|պարգևատրման օղակների»]] գերակտիվությունը առաջ է բերում մանիա, իսկ հիպոակտիվությունը` դեպրեսիա<ref>{{cite journal | vauthors = Nusslock R, Young CB, Damme KS | title = Elevated reward-related neural activation as a unique biological marker of bipolar disorder: assessment and treatment implications | journal = Behaviour Research and Therapy | volume = 62 | pages = 74–87 | date = November 2014 | pmid = 25241675 | doi = 10.1016/j.brat.2014.08.011 }}</ref>։
 
Համաձայն «բռնկման» տեսության` երբ երկբևեռ խանգարման հանդեպ ժառանգական նախատրամադռություն ունեցող մարդիկ գտնվում են սթրեսային իրավիճակներում, սթրեսային շեմը , որը դրդում է հիվանդության դրվագների ի հայտ գալուն աստիճանաբար իջնում է, այնքան ժամանակ մինչև դրվագները դառնում են ինքնաբուխ: Կան տվյալներ, ըստ որոնց գոյություն ունի կապ կյանքի վաղ փուլերում առաջ եկած սթրեսի և հիպոթալամո-հիպոֆիզո-ադրենալ համակարգի թերգործառույթի միջև։ Սթրեսը բերում է վերջինիս գերակտիվությանը, ինչը մեծ դեր է խաղում երկբևեռ խանգարման ախտածագման գործում<ref name="Bender2011">{{cite journal |vauthors=Bender RE, Alloy LB | title = Life stress and kindling in bipolar disorder: review of the evidence and integration with emerging biopsychosocial theories | journal = Clin Psychol Rev | volume = 31 | issue = 3 | pages = 383–98 | date = April 2011 | pmid = 21334286 | pmc = 3072804 | doi = 10.1016/j.cpr.2011.01.004 }}</ref><ref name="Lee2013">{{cite journal |vauthors=Lee HJ, Son GH, Geum D | title = Circadian Rhythm Hypotheses of Mixed Features, Antidepressant Treatment Resistance, and Manic Switching in Bipolar Disorder | journal = Psychiatry Investig | volume = 10 | issue = 3 | pages = 225–32 | date = September 2013 | pmid = 24302944 | pmc = 3843013 | doi=10.4306/pi.2013.10.3.225}}</ref>:
Տող 296.
 
== Պատմություն ==
[[File:Emil Kraepelin 1926.jpg|alt=|thumb|right|Գերմանացի հոգեբույժ Էմիլ Կրեպելինը, որը 19-րդ դարում տարբերակել է մանիկալ-դեպրեսիվ խանգարումը "dementia praecox"-ից (ներկայումս հայտնի որպես [[շիզոֆրենիա]])]]<nowiki/><nowiki/>
 
Մարդկության պատմության մեջ տրամադրության և վարքագծի խանգարումների բազմաթիվ դեպքեր են գրանցվել: «<nowiki/>[[(5708) Մելանխոլիա|Մելանխոլիա]]<nowiki/>», որը դեպրեսիայի հին անվանումն է և մանիա արտահայտությունները ծնունդ են առել դեռևս Հին Հունաստանում{{sfn|Liddell|Scott|1980}}: Մելանխոլիա բառը ծագում է հուն. `''melas(''{{lang|grc|μέλας}})(թարգմանաբար`սև), ''chole'' ({{lang|grc|χολή}}) բառից, որը նշանակում է լեղի կամ մաղձ, ինչը վկայում է, որ այն ծագել է [[Հիպոկրատ]]ի հումորալ տեսությունից: Ըստ այդ տեսության` մանիան առաջանում է լեղու ավելցուկից, կամ սև և դեղին լեղու խառնվելու պատճառով: Մանիայի լեզվաբանական ծագումը այնուամենայնիվ այդքան էլ հստակ չէ: Ըստ` հին հռոմեացի բժիշկ Ցելիուս Ավրելիանուսի ''ania'' բառը նշանակում է «հոգեկան մեծ տառապանք առաջացնել», իսկ ''manos-ը` «''թուլացած''»'' կամ «ասանձարձակ», ինչը կոնտեքստում նշանակում է հոգու ազատություն<ref name="Angst-2001">{{cite journal | vauthors = Angst J, Marneros A | title = Bipolarity from ancient to modern times: conception, birth and rebirth | journal = Journal of Affective Disorders | volume = 67 | issue = 1–3 | pages = 3–19 | date = December 2001 | pmid = 11869749 | doi = 10.1016/S0165-0327(01)00429-3 }}, [https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/45999727/s0165-0327_2801_2900429-320160527-27074-pp3otz.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A&Expires=1550426949&Signature=iALMmw%2Byn8DP96AuCmmfQkfz7m4%3D&response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DBipolarity_from_ancient_to_modern_times.pdf PDF].</ref>:
 
1800-ական թվականներին ֆրանսիական հոգեբույժ Ժան-Էտիեն Դոմինիկ Էսքուիրոլի կողմից նկարագրված աֆեկտիվ մոնոմանիաներից `լիպեմանիան ներկայումս բոլորիս կողմից հայտնի դեպրեսիան է<ref>{{cite journal | author = Borch-Jacobsen M | title = Which came first, the condition or the drug? | journal = London Review of Books | volume = 32 | issue = 19 | pages = 31–33 | date = October 2010 | url = http://www.lrb.co.uk/v32/n19/mikkel-borch-jacobsen/which-came-first-the-condition-or-the-drug | quote = at the beginning of the 19th century with Esquirol's 'affective monomanias' (notably 'lypemania', the first elaboration of what was to become our modern depression) | deadurl = no | archiveurl = https://web.archive.org/web/20150313201452/http://www.lrb.co.uk/v32/n19/mikkel-borch-jacobsen/which-came-first-the-condition-or-the-drug | archivedate = March 13, 2015 | df = mdy-all }}</ref>: 1850թ.-ին Ժան-Պյեր Ֆալյրենը Փարիզի հոգեբույժների կազմակերպությանը իր դասախոսության մեջ ներկայացրեց հիվանդություն, որը բնորոշեց «շրջանաձև խելագարություն» (ֆրանս.`la folie circulaire): Դասախոսությունը հետագայում` 1851թ.-ին տեղ գտավ «Gazette des hôpitaux» ամսագրում<ref name="Shorter2005">{{cite book|author=Edward Shorter|title=A Historical Dictionary of Psychiatry|url=https://books.google.com/books?id=M49pEDoEpl0C&pg=PA165|year=2005|place=New York|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-517668-1|pages=165–166}}</ref>: 3 տարի անց`1854 թ.-ին Ժյուլ-Գաբրիել-Ֆրանսուա Բայլարգարը(1809–1890) ֆրանսիական կայսերական ակադեմիային (Académie Nationale de Médecine) ներայացրեց մի հիվանդություն, որն անվանեց երկֆազ հոգեկան խանգարում, որի ընթացքում իրար հերթափոխում են մանիայի և մելանխոլիայի փուլեր: Այդ հիվանդությունը նա անվանեց ''folie à double forme ,'' որը թարգմանաբար նշանակում է երկփուլ խելագարություն կամ երկու ձևով ընթացող խելագարություն(ֆրանս`"De la folie à double forme" )<ref name="Shorter2005" /><ref>{{cite journal |author=Pichot P. |title=150e anniversaire de la Folie Circulaire |trans-title=Circular insanity, 150 years on |journal = Bulletin de l'Académie Nationale de Médecine |volume=188 |issue=2 |pages=275–284 |year=2004 |pmid = 15506718 |language=fr}}</ref>: Բայլարգերի հոդվածը լույս տեսավ ֆրանսիական Annales médico-psychologiques ամսագրում 1854թվականին<ref name="Shorter2005" />:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Երկբևեռ_աֆեկտիվ_խանգարում» էջից