«Անկախ Պետությունների Համագործակցություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չ հեռացնում եմ Վիզուալ խմբագրիչ թողած nowiki թեգերը
Տող 11.
== Պատմություն ==
 
1991 թվականի մարտին [[Միխայիլ Գորբաչով|Միխայիլ Գորբաչով<nowiki/>ըԳորբաչովը]]՝ ԽՍՀՄ նախագահը, առաջարկեց [[հանրաքվե]] անցկացնելու միջոցով ստեղծել դաշնություն՝ նպատակ ունենալով պահպանել միությունը որպես Անկախ պետությունների միություն։ Բայց այդ նոր պայմանագիրը այդպես էլ չստորագրվեց, քանի որ [[Կոմունիստական կուսակցություն|Կոմունիստական կուսակցության]] դաշնակիցները հեղաշրջման փորձ իրականացրեցին հենց նույն տարվա օգոստոսին։
 
Օգոստոսյան դեպքերից հետո հանրապետությունները հռչակեցին իրենց անկախությունը՝ վախենալով մեկ այլ հեղաշրջումից։ Ուկրաինայի անկախության հանրաքվեից 1 շաբաթ անց, որը նվազեցրեց ԽՍՀՄ-ի միասնական մնալու հնարավորությունները, [[Բելառուսական ԽՍՀ|Բելառուսի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետության]], [[ՌԽՖՍՀ|Ռուսաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետության]], [[Ուկրաինական ԽՍՀ|Ուկրաինայի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության]] կողմից հիմնադրվեց ԱՊՀ-ն 1991թվականի դեկտեմբերի 8-ին, երբ այս 3 հանրապետությունների ղեկավարները հանդիպեցին [[Բելովեժյան անտառ-արգելանոց|Բելովեժյան անտառ-արգելանոց<nowiki/>ումարգելանոցում]], որը մոտ 50 կմ է հեռու [[Բրեստ|Բրեստ<nowiki/>իցԲրեստից]] (Բելառուս) և ստորագրեցին ԱՊՀ ստեղծման մասին համաձայնագիր, որը հայտնի է որպես Հիմնադրման պայմանագիր ({{lang-ru|Соглашение}}, Soglasheniye), որով լուծարվեց Խորհրդային Միությունը և ստեղծվեց ԱՊՀ-ն որպես նրա տարածքային իրավահաջորդ։ Միաժամանակ նրանք հայտարարեցին, որ նոր միությունը բաց է լինելու բոլոր նախկին խորհրդային պետությունների և այլ պետությունների համար, որոնք ունեն նույն նպատակները<ref name="agreement">[http://www.therussiasite.org/legal/laws/CISagreement.html Agreement on the Establishment of the CIS]: 3 founding countries, 8 December 1991 ('''unofficial English translation'''). '''Russian''' text here [http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=176]</ref>։ ԱՊՀ կանոնադրությունը սահմանում է, որ բոլոր անդամները ինքնիշխան և անկախ պետություններ են և այդ պատճառով արդյունավետորեն դադարեցնում են ԽՍՀՄ գոյությունը։
[[Պատկեր:RIAN archive 848095 Signing the Agreement to eliminate the USSR and establish the Commonwealth of Independent States.jpg|մինի|ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագրի ստորագրումը 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին։]]
1991 թվականի դեկտեմբերի 21-ին նախկին խորհրդային մյուս 8 հանրապետությունները՝ [[Հայաստան]]ը, [[Ադրբեջան]]ը, [[Ղազախստան]]ը, [[Ղրղզստան]]ը, [[Մոլդովա]]ն, [[Թուրքմենստան]]ը, [[Տաջիկստան]]ը և [[Ուզբեկստան]]ը ստորագրեցին [[Ալմա-Աթա]]յի արձանագրությունը, որը մեկնաբանվում է կամ որպես ԱՊՀ համալրում այս պետություններով, կամ ԱՊՀ ստեղծման կամ վերստեղծման ամսաթիվ<ref>Plokhy, Serhii, The Last Empire: The final days of the Soviet Union, Oneworld, London (2014), {{ISBN|9781780746463}}, pp 356 – 365</ref>, որով ԱՊՀ անդամների թիվը դարձավ 11<ref name="declaration">[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/belarus/by_appnc.html Alma-Ata Declaration]: 11 countries accede to the CIS, 21 December 1991 ('''English translation'''). '''Russian''' text here [http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=178]</ref>։ Վրաստանը միացավ 2 տարի անց՝ 1993 թվականին<ref name="ratification">[http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 Ratification status of CIS documents as of 15 January 2008] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081030122332/http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368|date=30 October 2008}} ('''Russian''')</ref>։ Այդ պահի դրությամբ նախկին խորհրդային 15 հանրապետություններից 12-ը անդամակցեցին ԱՊՀ-ին։ 3 Բալկանյան երկրները չեն անդամակցել՝ հիմնվելով իրենց կառավարությունների և բնակչության այն տեսակետի վրա, որ 1940 թվականից հետո Խորհրդային միության կողմից իրենց տարածքի օկուպացիան անօրինական է (2004 թվականին նրանք անդամակցեցին [[ՆԱՏՕ]]-ին և [[ԵՄ]]-ին)։
Տող 28.
Թուրքմենստանը չի վավերացրել կանոնադրությունը և փոխել է լիիրավ անդամի կարգավիճակը ասոցացված անդամի կարգավիճակով 2005 թվականի օգոստոսի 26-ին՝ նպատակ ունենալով համապատասխանել ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված [[Միջազգային չեզոքություն|միջազգային չեզոքության]] կարգավիճակին<ref name="turkru">[http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=4018 Decision on Turkmenistan's associate membership]{{dead link|date=August 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, CIS Executive Committee meeting in Kazan, Russia, 26 August 2005 {{Ru icon}}.</ref><ref name="turken">[http://www.rferl.org/content/article/1061002.html Turkmenistan reduces CIS ties to "Associate Member"], Radio Free Europe/Radio Liberty, 29 August 2005.</ref>։
 
Չնայած նրան, որ Ուկրաինան հիմնադիր անդամ է և վավերացրել է 1991 թվականի դեկտեմբերի Ստեղծման մասին համաձայնագիրը, որոշեց չվավերացնել կանոնադրությունը, քանի որ նա համաձայն չէր, որ Ռուսաստանը լիներ ԽՍՀՄ միակ օրինական իրավահաջորդը<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=O-v2Uhprr7cC&pg=PA44&dq=Ukraine+did+not+choose+to+ratify+the+CIS+Charter&hl=nl&sa=X&ei=PLSgUqm1McGR1AX16IGwAw&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q=Ukraine%20did%20not%20choose%20to%20ratify%20the%20CIS%20Charter&f=false|title=Conflict in the Former USSR|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=to6U__f00b8C&pg=PA16&dq=Ukraine+founding+countries+CIS&hl=nl&sa=X&ei=07SgUvqLIIHJ0AWo2oCwBQ&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q=Ukraine%20founding%20countries%20CIS&f=false|title=Russia and Nis Mineral Industry Handbook|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref> ։ Ուստի նա իրեն չի համարում ԱՊՀ անդամ<ref name="ratification1">[http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 Ratification status of CIS documents as of 15 January 2008] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20081030122332/http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 |date=30 October 2008 }} ('''Russian''')</ref><ref>[http://www.unian.net/eng/news/news-268085.html September 2008 Statement by Foreign Minister of Ukraine Volodymyr Ohryzko], “Ukraine does not recognise the legal personality of this organisation, we are not members of the CIS Economic Court, we did not ratify the CIS Statute, thus, we cannot be considered a member of this organisation from international legal point of view. Ukraine is a country-participant, but not a member country”</ref> ։ 1993 թվականին Ուկրաինան դարձավ ասոցացված անդամ<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=0IMaWuaYRnQC&pg=PA142&dq=CIS+Ukraine+membership&hl=nl&sa=X&ei=urWgUtGoNMLD0QWcwoGgAg&ved=0CHUQ6AEwCTgK#v=onepage&q=CIS%20Ukraine%20membership&f=false|title=Economic Interdependence in Ukrainian-Russian Relations|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref>։ 2014 թվականի մարտի 14-ին Ուկրաինայի խորհրդարան ներկայացվեց խնդրագիր, որով չեղյալ էր հայտարարվում 1991 թվականի ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագրի վավերցումը իրենց կողմից՝ որպես պատասխան Ռուսաստանի ռազմական միջամտությանը Ուկրաինայում և [[Ղրիմի բռնակցում|Ղրիմի բռնակցման<nowiki/>ըբռնակցմանը]]։ Բայց այդ խնդրագիրը չընդունվեց<ref>{{cite web|url=http://www.kyivpost.com/content/politics/bill-introduced-to-withdraw-ukraine-from-cis-339433.html|title=Bill introduced to withdraw Ukraine from CIS|date=15 March 2014|accessdate=27 March 2014|newspaper=[[Kyiv Post]]}}</ref><ref>{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc2_5_1_J?ses=10008&num_s=2&num=0074&date1=&date2=&name_zp=&out_type=&id=|title=Результати пошуку законопроектiв, зареєстрованих Верховною Радою України|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://en.itar-tass.com/world/733566|title=Draft documents on Ukraine’s withdrawal from CIS submitted to Verkhovna Rada|date=27 May 2014|accessdate=21 June 2014|publisher=[[Information Telegraph Agency of Russia]]}}</ref> ։ 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո ներկայացվեց ԱՊՀ համաձայնագիրը չեղյալ հայտարարելու նոր խնդրագիր<ref>{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52424|title=Проект Постанови про припинення членства та участі України в органах Співдружності Незалежних Держав|publisher=[[Verkhovna Rada]]|accessdate=30 November 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52644|title=Проект Закону про зупинення дії Угоди про створення Співдружності Незалежних Держав|publisher=[[Verkhovna Rada]]|accessdate=26 December 2014}}</ref>։ 2015 թվականի սեպտեմբերին [[Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարություն|Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարություն<nowiki/>ընախարարությունը]] հաստատեց, որ Ուկրաինան շարունակելու է մասնակցել ԱՊՀ-ին ընտրողական սկզբունքով<ref name="ultb">[http://m.eng.belta.by/politics/view/ukraine-to-selectively-work-as-part-of-cis-25-2015 Ukraine to selectively work as part of CIS], [[BelTA]] (21 September 2015)</ref><ref>[http://www.kyivpost.com/content/ukraine/yatsenyuk-says-ukraine-will-drop-commonwealth-of-independent-states-criminal-search-database-system-on-aug-24-396167.html Yatsenyuk says Ukraine will drop Commonwealth of Independent States criminal search database system on Aug 24], [[Kyiv Post]] (20 August 2015)</ref>։ Այդ ամսից սկսած Ուկրաինան ԱՊՀ Գործադիր կոմիտեի կառույցում ներկայացուցիչ չունեցավ<ref name="ultb" />։
 
Ռուսաստանի՝ Մոլդովայի, Վրաստանի և Ուկրաինայի<ref>{{cite web|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/0898a824-74a6-11e4-b30b-00144feabdc0.html#axzz3ZeRLwHMN|title=Georgia calls on west to condemn Abkhazia treaty with Russia|date=25 November 2014|accessdate=9 May 2015|newspaper=[[Financial Times]]|first=Neil|last=Buckley}}</ref><ref>{{cite web|url=https://euobserver.com/foreign/128618|title=Donbas: A new 'black hole' in Europe|date=7 May 2015|accessdate=9 May 2015|first=Andrew|last=Rettman}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.themoscowtimes.com/news/article/russia-erecting-monument-to-little-green-men-who-took-over-crimea/519768.html|title=Russia Erecting Monument to 'Little Green Men' Who Took Over Crimea|date=26 April 2015|accessdate=9 May 2015|newspaper=[[Moscow Times]]}}</ref> անջատված տարածքների անկախությանը աջակցելու, ինչպես նաև [[Ստամբուլ]]ի համաձայնագիրը խախտելու լույսի ներքո ԱՊՀ ստեղծման մասին համաձայնագիրը չեղյալ հայտարարելու օրենսդրական նախաձեռնություններ էին ներկայացվել Մոլդովայի խորհրդարանում 2014 թվականի մարտի 25-ին, սակայն դրանք չեն ընդունվել<ref>[http://www.ukrinform.ua/rus/news/v_moldove_predlagayut_denonsirovat_soglashenie_o_sozdanii_sng_1616922 In Moldova propose to denounce the agreement on creation of CIS]. [[Ukrinform]]. 25 March 2014</ref><ref>{{cite web|url=http://www.parlament.md/ProcesulLegislativ/Proiectedeactelegislative/tabid/61/LegislativId/2227/language/ro-RO/Default.aspx|title=Proiectul hotărîrii cu privire la denunțarea Acordului de constituire a Comunității Statelor Independente|accessdate=4 November 2014|publisher=[[Parliament of the Republic of Moldova]]}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.parlament.md/ProcesulLegislativ/Proiectedeactelegislative/tabid/61/LegislativId/2230/language/ro-RO/Default.aspx|title=Proiectul legii cu privire la denunțarea Acordului de constituire a Comunității Statelor Independente nr.40-XII din 08.04.1994|accessdate=4 November 2014|publisher=[[Parliament of the Republic of Moldova]]}}</ref> ։ Նմանատիպ խնդրագիր է առաջարկվել նաև 2018 թվականի հունվարին<ref>{{citeweb|url=http://www.parlament.md/ProcesulLegislativ/Proiectedeactelegislative/tabid/61/LegislativId/4050/language/ro-RO/Default.aspx|title=Proiectul hotărîrii cu privire la denunțarea Acordului de constituire a Comunității Statelor Independente|date=2018-01-02|accessdate=2018-01-29|publisher=[[Parliament of the Republic of Moldova]]}}</ref><ref>{{citeweb|url=https://www.rferl.org/a/moldova-eu-candidate-cis-leanca/28998630.html|title=Moldova Says It Would Leave CIS Only After Becoming EU Candidate|date=2018-01-25|accessdate=2018-01-29|publisher=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]]}}</ref>
Տող 124.
։
==Մարդու իրավունքներ==
Հիմնադրման հենց սկզբից ԱՊՀ առաջնահերթ նպատակներից մեկը այնպիսի ֆոռումի ստեղծումն էր, որում կքննարկվեին նորանկախ պետությունների սոցիալական և տնտեսական զարգացմանն առնչվող հարցերը։ Այս նպատակին հասնելու համար անդամ երկրները համաձայնվել են խթանել և պաշտպանել մարդու իրավունքները։ Սկզբում այս նպատակներին հասնելու ջանքերը լոկ բարի կամքի դրսևորում էին, բայց 1995 թվականի մայիսի 26-ին ԱՊՀ-ն ընդունեց [[Մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների մասին ԱՊՀ կոնվենցիա|Մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների մասին ԱՊՀ կոնվենցիա<nowiki/>նկոնվենցիան]]<ref>{{cite web|url=http://www.unhcr.org/refworld/type,MULTILATERALTREATY,CIS,RUS,49997ae32c,0.html|title=Commonwealth of Independent States Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms|year=1995|accessdate=24 March 2013}}</ref>։
 
Անգամ մինչև 1995 թվականի մարդու իրավունքների վերաբերյալ պայմանագիրը, 1991 թվականին ընդունված ԱՊՀ կանոնադրության 33-րդ հոդվածով ստեղծվում էր Մարդու իրավունքների հանձնաժողով, որը տեղակայվելու էր [[Մինսկ]]ում (Բելառուս)։ Սա հաստատվեց Պետությունների ղեկավարների խորհրդի 1993 թվականի որոշմամբ։ 1995 թվականին ԱՊՀ-ն ընդունեց մարդու իրավունքների պայմանագիրը, որն ընդգրկում էր քաղաքացիական և քաղաքական, ինչպես նաև սոցիալական և տնտեսական մարդու իրավունքներ։ Այս պայմանագիրը ուժի մեջ մտավ 1998 թվականին։ ԱՊՀ պայմանագիրը մոդելավորվել է [[Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիա]]յի հիման վրա, բայց չունի այն իմպլեմենտացիոն մեխանիզմները, որոնք ունի վերջինս։ ԱՊՀ պայմանագրում Մարդու իրավունքների հանձնաժողովը ունի բավականին անորոշ ձևակերպված լիազորություն։ Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի ստատուտը, որը նույնպես ընդունվել է ԱՊՀ անդամ պետությունների կողմից որպես որոշում, իրավունք է տալիս հանձնաժողովին ձևավորել միջպետական, ինչպես նաև անհատական հաղորդակցություն։
Տող 150.
Հավաքական անվտանգության պայմանագիրը նախատեսված էր 5 տարի ժամկետով՝ երկարաձգման հնարավորությամբ։ 1999 թվականի ապրիլի 2-ին Հավաքական անվտանգության պայմանագրի միայն 6 անդամ ստորագրեցին արձանագրություն, որը երկարաձգում էր պայմանագիրը ևս 5 տարով, մինչդեռ Ադրբեջանը, Վրաստանը և Ուզբեկստանը հրաժարվեցին ստորագրել և դուրս եկան պայմանագրից։ Նրանք [[Մոլդովա]]յի և [[Ուկրաինա]]յի հետ միասին ստեղծեցին ավելի արևմտամետ խմբավորում՝ առավել հայտնի որպես [[ՎՈՒԱՄ]] (''Վ''րաստան, ''Ու''կրաինա, ''Ա''դրբեջան, ''Մ''ոլդովա)։ Կազմակերպությունը անվանվեց ՀԱՊԿ 2002 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Տաշքենդում։ [[Նիկոլայ Բորդյուժա|Նիկոլայ Բորձյուժան]] նշանակվեց նորաստեղծ կազմակերպության գլխավոր քարտուղար։ 2005 թվականի ընթացքում ՀԱՊԿ դաշնակիցները իրականացրեցին որոշ համատեղ ռազմական գործողություններ։ 2005 թվականին Ուզբեկստանը դուրս եկավ ՎՈՒԱՄ-ից և 2006 թվականի հունիսի 23-ին դարձավ ՀԱՊԿ-ի անդամ, և այդ անդամությունը վավերացվեց խորհրդարանի կողմից 2008 թվականի մարտի 28-ին<ref>{{cite web |url=http://www.eurasianhome.org |title=Евразийский дом – информационно-аналитический портал |publisher=Eurasianhome.org |date= |accessdate=23 July 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140227124643/http://www.eurasianhome.org/ |archivedate=27 February 2014 |df=dmy }}</ref> ։ ՀԱՊԿ-ը դիտորդ է [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի [[Գլխավոր ասամբլեա|Գլխավոր Ասամբելայում]]։
 
Կանոնադրությունը վերահաստատեց բոլոր մասնակից պետությունների ցանկությունը ձեռնպահ մնալ ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառումից։ Ստորագրողները հնարավորություն չէին ունենա միանալ այլ ռազմական դաշինքների կամ պետությունների այլ խմբի։ Ագրեսիան ստորագրողներից մեկի նկատմամբ կդիտվեր որպես ագրեսիա բոլորի նկատմամբ։ Այս նպատակով ՀԱՊԿ-ը անց է կացնում ամենամյա ռազմական հրամանատարական վարժություններ, որպեսզի ՀԱՊԿ անդամները հնարավորություն ունենան բարելավել կազմակերպության ներսում համագործակցությունը։ Ամենամեծամասշտաբ զորավարժությունները, որ անց են կացվել, դա Հայաստանում իրականացվող «<nowiki/>[[Ռուբեժ-2008]]<nowiki/>»-ն է, որտեղ ընդհանուր հաշվարկվում էր 4000-անոց զորք ՀԱՊԿ անդամ բոլոր 7 երկրներից, որն իրականացնում էր օպերատիվ, ռազմավարական և մարտավարական զորավարժություն՝ շեշտը դնելով ՀԱՊԿ համագործակցության մեջ հավաքական անվտանգության տարրի արդյունավետության հետագա մեծացման վրա<ref>[http://www.pims.org/news/2008/08/06/rubezh-2008-the-first-large-scale-csto-military-exercise “Rubezh 2008”: The First Large-Scale CSTO Military Exercise | PfP Information Management System (PIMS)] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120218084334/http://www.pims.org/news/2008/08/06/rubezh-2008-the-first-large-scale-csto-military-exercise |date=18 February 2012 }}</ref>։
 
2007 թվականի մայիսին ՀԱՊԿ քարտուղար գեներալ Նիկոլայ Բորձյուժան նշեց, որ [[Իրան]]ը կարող է միանա ՀԱՊԿ-ին, նշելով, որ «ՀԱՊԿ-ը բաց կազմակերպություն է։ Եթե Իրանը մեր կանոնադրությանը համապատասխան դիմում ներկայացնի անդամակցելու համար, մենք հաշվի կառնենք դիմումը»։ Եթե Իրանը միանա, դա կլինի առաջին պետությունը նախկին ԽՍՀՄ-ից դուրս, որ կանդամակցի կազմակերպությանը։