«Անարխիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Անարխիզմը''' <nowiki/>[[Political philosophy|քաղաքական փիլիսոփայություն]] է, որն առաջարկում է կամավոր համագործակցության վրա հիմնվող [[Ինքնավարություն|ինքնավար]] հասարակություն։ Վերջինս օգտագործվում է առանց պետականության հասարակություն իմաստով, սակայն որոշ հեղինակներ բացատրում են եզրը ավելի հստակ. որպես ազատ, ոչ հիերարխիկ միությունների վրա հիմնվող ինստիտուցիա։ Անարխիզմը համարում է պետությունը ոչ ցանկալի, ոչ անհրաժեշտ և վնասակար։ Անարխիզմը հակադրվում է ոչ միայն պետական համակարգում մարդու հանդեպ իշխանությանը և հիերարխիկ կազմակերպմանը, այլ մարդկային հարաբերություններում ցանկացած իշխանական դրսևորումներին։

Անարխիզմը, որպես փիլիսոփայություն, ճկուն և բազմատարր է և չի առաջարկում եզակի աշխարհայացքով պայմանավորված կոնկրետ համակարգ։ Գոյություն ունեն անարխիզմի բազմաթիվ ուղություններ և ավանդույթներ, որոնց մի մասը իրարամերժ են։ Անարխիստական մտքի տարբեր դպրոցները կարող են հիմնորեն տարբերվել․ ծայրահեղ ինդիվիդուալիզմից մինչև բացարձակ կոլլեկտիվիզմ։ Անարխիզմի ուղղությունները հիմնականում բաժանվում են երկու խմբերի՝ սոցիալական և ինդիվիդուալ։ Սովորաբար, անարխիզմը համարվում է արմատական ձախ գաղափարախոսություն։ Դրա տնտեսական և իրավական փիլիսոփայությունը հիմնականում հանդիսանում է [[Անարխոկոմունիզմ|կոմունիզմ]]<nowiki/>ի, [[Անարխոկոլեկտիվիզմ|կոլլեկտիվիզմ]]<nowiki/>ի, [[Անարխոսինդիկալիզմ|սինդիկալիզմ]]<nowiki/>ի, [[մուտուալիզմ]]<nowiki/>ի և [[Մասնակցային տնտեսություն|մասնակցային տնտեսության]] հակաավտորիտար ըմբռնումը։

Անարխիզմ եզրը ածանցավոր բառ է՝ բաղկացած անարխիա բառից և -իզմ ածանցից<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=anarchism&allowed_in_frame=0 Anarchism], [[Online etymology dictionary]].</ref>։ Դրանք իրենց հերթին փոխառություններ են հունարեն ἀναρχία,<ref>{{cite EB1911|wstitle=Anarchism|volume=1|page=914}}</ref> այսինքն՝ անարխիա<ref>{{LSJ|a)narxi/a|ἀναρχία|ref}}.</ref><ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/anarchy Anarchy], [[Merriam-Webster]] online.</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=anarchy&allowed_in_frame=0 Anarchy], [[Online etymology dictionary]].</ref> (բաղկացած՝ ἄναρχος, անարխոս, նշանակությունը՝ “կառավարիչ չունեցող”<ref>{{LSJ|a)/narxos|ἄναρχος|ref}}.</ref>, իր հերթին բաղկացած ժխտական ἀν- նախածանցից(ան-, այսինքն “առանց”), ἀρχός, արխոս, այսինքն “ղեկավար”, “կառավարիչ”<ref>{{LSJ|a)rxo/s|ἀρχός|ref}}</ref>, (արխոն կամ ἀρχή, arkhē, այսինքն “իշխանություն”, “սուվերենություն”, “մագիստրություն”)<ref>{{LSJ|a)rxh/|ἀρχή|ref}}.</ref>) և -ισμός or -ισμα վերջածանցից (-իզմոս, -իզմա)<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=-ism&allowed_in_frame=0 -ism], [[Online etymology dictionary]].</ref>: Ֆրանսիական Հեղափոխության ընթացքում տարբեր խմբակցություններ «անարխիստ» են կոչել իրենց հակառակորդներին (ինչպես [[Մաքսիմիլիեն Ռոբեսպիեռ|Ռոբեսպիեռ]]<nowiki/>ի կողմնակիցները [[Էբերտիստներ]]<nowiki/>ին)<ref>{{cite book|last=Deleplace|first=Marc|editor=Annie Geffroy|title=Dictionnaire des usages socio-politiques (1770–1815)|chapterurl=https://books.google.am/books?id=GOkSKE57mdYC&pg=PA9|year=1990|publisher=ENS Editions|language=French|isbn=9782252026946|pages=9–34|chapter=Anarchie–Anarchiste; Germinal–Fructidor An III (21 mars – 16 septembre 1795)}}</ref> մինչդեռ նրանցից քչերն էին կրում ավելի ուշ շրջանի անարխիստների գաղափարները։ 19-րդ դարի սկզբի հեղափոխականներից շատերը ազդեցություն են ունեցել հաջորդ սերնդի անարխիստական տեսությունների վրա, (օրինակ․ [[Վիլյամ Գոդվին]] և [[Վիլհելմ Ուայթլինգ|Վիլհելմ Ուեյթլինգ]]), սակայն չեն օգտագործել անարխիզմ և անարխիստ բառերը իրենց կամ իրենց համոզմունքները սահմանելու համար։

Առաջին քաղաքական փիլիսոփան, ով իրեն անարխիստ անվանեց՝ [[Պիեռ Ժոզեֆ Պրուդոն|Պիեռ֊Ժոզեֆ Պրուդոն]]<nowiki/>ն էր, այդպիսով 19֊րդ դարի կեսերին ֆորմալ առումով դնելով անարխիզմի սկիզբը։ Սկսած 1890-ականներից Ֆրանսիայում<ref>{{cite book |title=A Short History of Anarchism |last=Nettlau |first=Max|authorlink=Max Nettlau |year=1996 |publisher=Freedom Press |isbn=0-900384-89-1 |page=162}}</ref> լիբերտարիանիզմ եզրը սկսեց հաճախ օգտագործվել է որպես անարխիզմի հոմանիշ<ref>"At the end of the century in France, Sebastien Faure took up a word used in 1858 by one Joseph Dejacque to make it the title of a journal, Le Libertaire. Today the terms "anarchist" and "libertarian" have become interchangeable." [http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Daniel_Guerin__Anarchism__From_Theory_to_Practice.html#toc2 ''Anarchism: From Theory to Practice''] [[Daniel Guérin]]</ref> և օգտագործվում է գրեթե միայն այս իմաստով<ref>Russell, Dean. [http://www.boogieonline.com/revolution/politics/name.html ''Who is a Libertarian?''], [[Foundation for Economic Education]], "Ideas on Liberty," May 1955.</ref>: Մյուս կողմից, [[լիբերտարիանիզ]]<nowiki/>մ է անվանվում նաև ինդիվիդուալիստական ազատ֊շուկայական փիլիսոփայությունը՝ լիբերտարիանական անարխիզմը։

<nowiki/><nowiki/>[[Պատկեր:WilliamGodwin.jpg|մինի|Շատերի կողմից առաջին անարխիստը համարվող Վիլյամ Գոդվինը (1756-1836)]]

Այս ուղղության համար բնութագրական է հետաքրքրությունը կամավոր համագործակցության նկատմամբ, որը չկա սոցիալիզմի այլ հոսանքների մոտ, որոնք սոցիալիստական պետության պարտադրման ձևերի կողմնակից են։ [[Միխայիլ Բակունին]]<nowiki/>ի (1814-1876) կարծիքով, իր ժամանակներում անարխո-սոցիալիզմը անարխիստական քաղաքական մտքի գերակայող ձևն էր։ «Աստվածը և պետությունը» աշխատության մեջ Բակունինը կոլեկտիվիստական գաղափարների կողմնակից է և գտնում է, որ ունիվերսալ հեղինակությունները, սկսած կառավարությունից, եկեղեցուց կամ մեկ այլ ինստիտուտից, արժանի չեն ենթակայության։ Մարդը պետք է իր բանականությամբ որոշի, թե ում ենթարկվի և ինչ պայմաններով։ Պետության, եկեղեցու և անգամ ընտանեկան աստիճանակարգի մերժման գաղափարը մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց Եվրոպայում և ապահովեց Բակունինի հայացքների երկարաժամկետ ժողովրդականությունը։ Նրա գաղափարների հիմնական տարրը պետության առաջացման օրինաչափությունների և նրա «ոչնչացման» ու հասարակությունը առանց պետության ինքնակառավարման հաստատման կոնցեպցիան է։