Վիքիպեդիա

«Ավետիս Ահարոնյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ ջնջվեց: {{արևմտահայերեն|Աւետիս Ահարոնեան}}
No edit summary
Տող 1.
{{Անձ}}
 
'''Ավետիս Ահարոնյան Առաքելի''' ({{ԱԾ}}), հայ հասարակական–քաղաքական գործիչ, գրող։ Մեծ ջանքեր է գործադրել Հայկական հարցի հետամտման, Հայաստանի առաջին հանրապետության կայացման համար։ Նրա գրական ստեղծագործությունները [[19-րդ դար]]ի վերջի և [[20-րդ դար]]ի սկզբի հայ հեղափոխական սերնդի ներշնչման ու պայքարի աղբյուր էին։
 
== Կենսագրություն ==
Ավետիս Ահարոնյանը 1886 թ-ինթվականին ավարտել է [[Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարան]]ը, 1901 թ-ին՝թվականին՝ [[Լոզանի համալսարան]]ը և [[Սորբոնի համալսարան]]ի գրականության դասընթացները։ Դեռևս ուսանելու տարիներին ծավալել է հայանպաստ գործունեություն. [[Հայկական հարց]]ը ներկայացրել է եվրոպական գործիչներին։ 1907 թ-ինթվականին [[Հաագա]]յի խաղաղության խորհրդաժողովում, լինելով Հայկական պատվիրակության անդամ, հանդես է եկել [[Հայկական հարց]]ի լուծման խնդրագրով։ Անդամակցել է [[ՀՀԴ|'''ՀՅԴ''']] կուսակցությանը։ Աշխատակցել է «Մուրճ» ամսագրին, «Հառաջ» և «Ալիք» թերթերին։ Եղել է ուսուցիչ, 1907–1909 թթ1907-ին՝1909 թվականներին՝ [[Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց]]ի տնօրեն։ 1917 թ-ինթվականին ընտրվել է Հայոց ազգային խորհրդի նախագահ, 1919 թ-ին՝թվականին՝ [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի առաջին հանրապետության]] (1918–19201918-1920 թթ.թվականներ) խորհրդարանի անդամ, ապա՝ նախագահ։ 1919–1920 թթ1919-ին1920 թվականներին [[Փարիզ]]ի հաշտության խորհրդաժողովում ղեկավարել է Հայաստանի Հանրապետության պատվիրակությունը<ref>{{Cite book|title=Ով ով է. հայեր, Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր 1-ին|last=|first=|publisher=Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն|year=2005|isbn=|location=|pages=61:}}</ref>։
 
1920 թ-ինթվականին ստորագրել է [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի հաշտության պայմանագիրը]], մասնակցել [[Լոնդոն]]ի (1921 թ.թվական) և [[Լոզանի կոնֆերանս|Լոզանի]] (1922–19231922-1923 թթ.թվականներ) խորհրդաժողովներին։ Հայ դատին վերաբերող իր խորհրդածություններն ամփոփել է «Սարդարապատից մինչև Սևր և Լոզան» (1943 թ.թվական) գրքում։
[[Պատկեր:Avetis Aharonyan (1).jpg|մինի|ձախից|Ավետիս Ահարոնյան, 1866 թ.թվական, գ. Իգդիր Մավա, Սուրմալուի գավառ 1948 թ.թվական, Փարիզ (թաղված է Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը)]]
Միջազգային չափազանց աննպաստ իրողությունների պատճառով, իհարկե, իրականություն չդարձան Սևրն ու Վիլսոնյան Հայաստանը, այն հանգրվանները, որոնց ամբողջությամբ ինքնանվիրվել էր Ավետիս Ահարոնյանը, որ 1920 թվականի օգոստոսի 10-ը հուզմունքով հայտարարել է իր կյանքի ամենաերջանիկ օրը, ով և հասկացել էր, որ միջազգային աննպաստ իրադրությոիւնից զատ հայության ամենաառաջին թշնամին անմիաբանությունն էր։
{{քաղվածք|Ազատությունը մեր հայրենիքի դուռը թակեց, բայց մենք հայ չէինք, այլ թուրքահայ, ռուսահայ, պարսկահայ․․․ նաև մշեցի, վանեցի, ղարաբաղցի, երևանցի, և նրան՝ մեր փրկիչին չհասկացանք, և ազատությունը մեր դռանը լացեց:|մղկտաց ու հեռացավ}}
Տող 13 ⟶ 12՝
Ահարոնյանը 20-րդ դարի ամենաազդեցիկ գրողներից մեկն էր, որի ստեղծագործությունները դասավանդվում էին հայկական ուսումնական հաստատություններում, դրանցով կրթվում ու դաստիարակվում էին սերունդներ։ Նրա գրիչն ազդեցիկ էր ոչ միայն արտահայտած գաղափարների արդիականությամբ ու որակով, խորախորհուրդ սիմվոլներով, այլև անչափ պերճաշուք լեզվով։ Հայ գրողների մեջ նա առաջիններից էր, որ եվրոպական իրականությունը, գյուղական ու քաղաքային կյանքը բերեց Հայաստան, ներկայացրեց հայ ընթերցողին։ Մեծատաղանդ գրողի պատկերավորման հմտությունն այնքան մեծ էր, որ նա առաջին հայացքից հասարակ թվացող սյուժեում կարողանում է խորհրդանշորեն ներկայացնել կյանքի լայնախոհ փիլիսոփայություններ։ Այսպես, աշխարհի կյանքն ու դրա խաթարումը Ահարոնյանը փայլուն կերպով ներկայացնում է մարդկային գիտակցությունից զուրկ աքաղաղի դիտակետից։
Ահարոնյան ազգային, պետական ու քաղաքական գործիչն ու Ահարոնյան գրողը երկու կարգավիճակներում էլ ապրել և արարել է ազգի համար։ Ցավալիորեն նրա գիտական տաղանդի ներուժը լիարժեք դրսևորում չի ստացել՝ իր հասարակական-քաղաքական, պետական, դիվանագիտական բազմաբաղ գործունեության պատճառով։
 
Հանուն Հայաստանի ապրած շատ նվիրյալ հայորդիների համար ճակատագիրը բարեհաճ չի գտնվել՝ վանելով նրանց սիրելի հայրենիքից։ Ավետիս Ահարոնյանը նրանցից մեկն էր։ Տարագիր այս հայը գիտակցում էր գաղթական հայի անապագա լինելու վտանգը, տարագրության՝ մատնացույց անում լոկ փրկվելու հանգամանքը, իսկ հայրենիքի մեջ ցույց տալիս ապրելու և հավերժանալու խորհուրդը։ Ինչպես նրա ողջ գիտակից ու գործունյա կյանքը, այնպես էլ այդ կյանքի վերջին 14 տարիները՝ անդամալուծության շրջանը, կյանքի իմաստի մասին կարևոր դասեր են հայերիս համար․ լինել գամված անկողնուն ու կաթվածից չկարողանալ արտաբերել իր պերճաշուք հայերենը և այդ վիճակում էլի մտածել հայրենիքի մասին, ապրել նրա կարոտով և արցունքով Հայաստանի մասին խոսք լսելիս։
 
Տող 28.
Առաջին պատմվածքներում («Պուտ-մը կա՜թ», «Նորածինը», «Ֆալագ վուրղունի», «Փշուր-ըմ խա՜ց», «Աքաղաղը»,« Հարևանները», «Բաշոն», «Խավարե՜ս լուսի՛ն» և այլն) գրողը պատկերում է 1894-96 թվականներին Արևմտյան Հայաստանում տեղի ունեցած կոտորածներից մի կերպ փրկված և իր ծննդավայր Իդգիրմավայում ու Իդգիրում հանգրվանած հայ գաղթականների տառապանքներն ու ողբերգական վիճակը: Գաղթականների թշվառ կացությունը պատկերող վերոհիշյալ պատմվածքներում նկարագրված փոքր կենսադրվագների իրատեսական պատկերմամբ նորություն եղան արևելահայ ընթերցողների համար: Գրողն իր հերոսներին ներկայացնոււմ էր գեղարվեստական մի այնպիսի ռեալիստական պատումի մեջ և այնպիսի գաղափարամիտությամբ ու խտացումներով, ուր աստիճանաբար զգալի էր դառնում նեոռոմանտիկական գեղարվեստական մատուցման նկատմամբ որոշակի նախասիրությունը: Այս մասին են վկայում նաև «Խավարե՜ս, լուսի՛ն» (1899) «Բաշոն» (1896) և համեմատաբար արժեքավոր պատմվածքները:
 
1894 թ-ինթվականին «Մշակում» լույս է տեսել Ահարոնյանի «Լուրեր սահմանի այն կողմից» խորագրով հոդվածաշարը, որը նվիրված էր արևմտահայության կյանքին։ Այնուհետև հրատարակվել են արևմտահայ գաղթականներին, ազգային-ազատագրական շարժմանը նվիրված նրա պատմվածքները («Խայ», «Ռաշիդ», «Խավարես, լուսի'ն», «Զարթի'ր, Աստվա'ծ», «Պատիվ», «Էլ մի աղոթիր», «Ջավո», «Արյունոտ թթխմոր» և այլն), որոնք ներառված են «Պատկերներ» (1899 թ.թվական) և «Ազատության ճանապարհին» (1908 թ.թվական) ժողովածուներում։
 
1923 թ-իցթվականից [[Բոստոն]]ի «Հայրենիք» ամսագրում և առանձին հատորներով լույս են տեսել Ահարոնյանի պատմվածքները, վիպակները, վեպերը, գրական, քաղաքական ուսումնասիրությունները։
 
1934 թ-իթվականի փետրվարին [[Մարսել]]ում ելույթի պահին նա կաթվածահար է եղել և այլևս չի ստեղծագործել։
Ահարոնյանի մի շարք գործերում նկատելի է խորհրդապաշտության ազդեցությունը («Արցունքի հովիտը», 1907 թ.թվական, «Լռություն», 1904 թ.թվական, «Սև թռչուն», 1910 թ.թվական)։
 
Ահարոնյանը գրել է նաև «Քրիստափոր Միքայելյան» (1926 թ.թվական), «Իմ գիրքը» (1927–19311927-1931 թթ.թվականներ) երկերը, «Իտալիայում» (1903 թ.թվական), «Շվեյցարական գյուղը» (1913 թ.թվական) ուղեգրությունները և այլ գործեր։
 
{{քաղվածք|Աշխարհի մեջ չկա մի ուրիշ ժողովուրդ, որ այնքա՜ն ուժգին, այնքա՜ն մտերիմ կերպով կապված լինի իր հողին, որքան հայը։ Ես իմ ազգը չեմ համեմատում ոչ մեկ ազգի հետ, և հայը ոչ մեկ ուրիշ ազգի առջև գլխարկը հանելու պետք չունի։ Ավետիս Ահարոնյան|}}
 
== Հիշատակ ==
2016 թվականի դեկտեմբերի 15-ին [[ՀՀ սփյուռքի նախարարություն|ՀՀ սփյուռքի նախարարության]], [[Համազգային հայ կրթական և մշակութային միություն|Համազգային հայ կրթական և մշակութային միության]], [[Երևանի պետական համալսարան]]ի նախաձեռնությամբ ԵՊՀ Հայ բանասիրության ֆակուլտետի դահլիճում տեղի է ունեցել Ավետիս Ահարոնյանի ծննդյան 150-ամյակին նվիրված միջազգային գիտաժողով<ref>{{Cite web|url=http://hayernaysor.am/archives/225981|title=Կայացավ Ավետիս Ահարոնյանի ծննդյան 150- ամյակին նվիրված միջազգային գիտաժողովը|date=2016-12-15|website=Hayern Aysor|language=am|accessdate=2019-01-04}}</ref>: Գիտաժողովի արդյունքները, Ավետիս Ահարոնյանի կյանքին ու գործունեությանը վերաբերող նյութերն ամփոփվել են «Ավետիս Ահարոնյան-150. գիտաժողովի նյութեր» ժողովածուում<ref>{{Cite web|url=http://www.ysu.am/gender/hy/Avetis-Aharonyan-150-conference-articles|title=ԱՎԵՏԻՍ ԱՀԱՐՈՆՅԱՆԸ՝ ԳԻՏԱԿԱՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՐԿԱ|website=www.ysu.am|accessdate=2019-01-04}}</ref>:
Տող 135 ⟶ 136՝
 
{{Հայաստանի ղեկավարներ}}
 
{{Արտաքին հղումներ}}
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ավետիս_Ահարոնյան» էջից