«Աֆղանստան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 122.
16-րդ դարի սկզբներին Բաբուրը եկել է Ֆերգանայից և 1526 թվականին Արղուն դինաստիայից գրավել է Քաբուլը, այնուհետև գրավել է [[Դելի|Դելին]] Հնդկաստանում՝ Լոդի թագավորությունը փոխարինելով Մուղալի կայսրությամբ։ 16-18-րդ դարերի ընթացքում Բուխարայի խաքանությունը, Սեֆյանները և Մուղալները իշխել են Աֆղանստանի տարածքի տարբեր հատվածներում։ Մինչև 19-րդ դարը Աֆղանստանի հյուսիսարևմտյան մասը հայտնի է եղել Խորասան անունով։ Խորասանի 4 մայրաքաղաքներից երկուսը (Հերաթը և [[Բալխ|Բալխը]]) այժմ գտնվում են Աֆղանստանի տարածքում, մինչդեռ [[Քանդահար|Քանդահարի]], Զաբուլիստանի, [[Ղազնի|Ղազնիի]], Քաբուլիստանի և Աֆղանստանիի որոշ շրջաններ կազմել են [[Խորասան|Խորասանի]] և [[Հինդուստան|Հինդուստանի]] միջև սահմանը.<ref name="EI">{{cite book|title=The Encyclopaedia of Islam|publisher=Brill|year=2009|page=55|chapter=Khurasan|quote=In pre-Islamic and early Islamic times, the term "Khurassan" frequently had a much wider denotation, covering also parts of what are now Soviet Central Asia and Afghanistan|chapter-url=https://books.google.com/books?id=cJQ3AAAAIAAJ}}</ref><ref name="Routledge">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zKqn_CWTxYEC&pg=PA180|title=Travels in Asia and Africa, 1325–1354|last1=Ibn Battuta|publisher=Routledge|year=2004|isbn=978-0-415-34473-9|edition=reprint, illustrated|page=416}}</ref><ref name="Firishta">{{cite book|title=The History of India|author=[[Firishta|Muhammad Qasim Hindu Shah]]|publisher=Packard Humanities Institute|others=Sir H. M. Elliot|year=1560|volume=6|location=London|page=8|chapter=Chapter 200: Translation of the Introduction to Firishta's History|accessdate=22 August 2010|chapter-url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201016&ct=199|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726121158/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201016&ct=199|archivedate=26 July 2013}}</ref>։
=== Հոտաղների դինաստիա և Դուրանի կայսրություն ===
{{Main|2=Դուրանի կայսրություն}}
1709 թվականին Միրվայս Հոտաղը՝ Գիլզայի ցեղային առաջնորդը, հաջողությամբ ապստամբել է [[Սեֆյան Պարսկաստան|Սեֆյանների]] դեմ։ Նա պարտության է մատնել Գուրջին խանին և Աֆղանստանը դարձրել է անկախ<ref name="Browne">{{cite web|url=http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D90001014%26ct%3D29|title=A Literary History of Persia, Volume 4: Modern Times (1500–1924), Chapter IV. An Outline Of The History Of Persia During The Last Two Centuries (A.D. 1722–1922)|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726142425/http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D90001014&ct=29|archivedate=26 July 2013|accessdate=9 September 2010|author=Edward G. Browne|deadurl=yes}}</ref>։ 1715 թվականին Միրվայսը մահացել է, իսկ նրան հաջորդել է իր եղբայրը Աբդուլ Ազիզը, ով շուտով սպանվել է Միրվայսի որդի Մահմուդի կողմից [[Պետական դավաճանություն|պետական դավաճանության]] համար։ Մահմուդի գլխավորությամբ աֆղանական զորքը 1722 թվականին արշավել է դեպի Պարսկաստանի մայրաքաղաք Սպահան և Գուլնաբադի ճակատամարտից հետո գրավել է քաղաքը՝ իրեն հռչակելով Պարսկաստանի թագավոր<ref name="Browne" />։ Աֆղանական դինաստիան դուրս է մղվել Պարսկաստանից [[Նադիր շահ|Նադիր շահի]] կողմից 1729 թվականին տեղի ունեցած Դամղանի ճակատամարտից հետո։
1738 թվականին Նադիր շահը և իր ուժերը Հուսեյն Հոտաղ շահից գրավել են Քանդահարը՝ Հոտաղների վերջին հենարանը, որից հետո ազատազրկված 16-ամյա [[Ահմադ-Շահ Դուրանի|Ահմադ շահ Դուրանին]] ազատվել է և դարձել աֆղանական ջոկատի հրամանատար։ Շուտով պարսկական և աֆղանական զորքերը գրավել են Հնդկաստանը։ Մինչև 1747 թվականը [[Աֆղաններ|աֆղանները]] ընտրել են Դուրանին՝ իբրև իրենց պետության ղեկավար<ref name="Brit-Durrani">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10162/Ahmad-Shah-Durrani|title=Ahmad Shah Durrani|work=Encyclopædia Britannica Online|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140404104909/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10162/Ahmad-Shah-Durrani|archivedate=4 April 2014|accessdate=9 September 2010}}</ref>։ Դուրանին և իր աֆղանական զորքը գրավել են ներկայիս Աֆղանստանի, Պակիստանի մի մասը, Իրանի նահանգներ Խորաստանը և Քոհիստանը, Հնդկաստանում [[Դելի|Դելին]]<ref name="Engels">{{cite web|url=http://www.marxists.org/archive/marx/works/1857/afghanistan/index.htm|title=Afghanistan|year=1857|work=Andy Blunden|publisher=The New American Cyclopaedia, Vol. I|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140427034439/http://www.marxists.org/archive/marx/works/1857/afghanistan/index.htm|archivedate=27 April 2014|accessdate=25 August 2010|author=[[Friedrich Engels]]}}</ref>։ Նա պարտության է մատնել հնդկական Մարաթայի կայսրությունը, և ամենամեծ հաղթանակներից մեկը տարել է 1761 թվականին Պանիպաթի ճակատամարտում։ [[File:Afghan foot soldiers in 1841.jpg|thumb|Աֆղանական ցեղապետները 1841 թվականին, նկարիչը բրիտանացի սպա Ջեյմս Ռեթրեյն է: ]]1722 թվականի հոկտեմբերին Դուրանին մահացել է իր բնական մահով և թաղվել [[Քանդահար|Քանդահարում]]։ Նրան հաջորդել է որդին՝ Թեմուր շահը, ով Աֆղանստանի մայրաքաղաքը 1776 թվականին Քանդահարից տեղափոխել է [[Քաբուլ]]։ 1793 թվականին Թեմուրի մահից հետո Դուրանիների գահը անցել է վերջինիս որդի Զաման շահին, ում հաջորդել են Մահմուդ շահը, Շուջա շահը և ուրիշներ<ref>The Oxford Dictionary of Islam by John L. Esposito, p.71</ref>։
19-րդ դարում Աֆղանական կայսրությունը գտնվում էր արևմուտքից Պարսկաստանի, իսկ արևելքից Սկիհի կայսրության վտանգի տակ։ Ֆաթեհ խանը՝ բարակզայ ցեղի առաջնորդը, իր 21 եղբայրներին նշանակել էր կայսրության ամենակարևոր պաշտոններին։ Նրա մահից հետո վերջիններս ապստամբել են և բաժան-բաժան արել կայսրությունը իրար մեջ։ Այս խառը ժամանակաշրջանում Աֆղանստանում եղել են բազմաթիվ ժամանակավոր ղեկավարներ մինչև Դոսթ Մուհամմադ խանը 1826 թվականին իրեն էմիր է հռչակել<ref name="Tanner 2009 126">{{cite book|url={{Google books |plainurl=yes |id=J3pUS_-uD-oC |page=126 }}|title=Afghanistan: A Military History from Alexander the Great to the War against the Taliban|last=Tanner|first=Stephen|publisher=Da Capo Press|year=2009|isbn=978-0-306-81826-4|page=126}}</ref>։ Ռանջիդ Սինգը, ով գրավել էր Խայբեր Պախտունխվան, գրավել է [[Փանջաբ|Փանջաբի շրջանը]], իսկ 1834 թվականին՝ [[Փեշավար|Փեշավարը]]<ref name="Nalwa">{{cite book|url={{Google books |plainurl=yes |id=ULhgNexD92QC |page=198 }}|title=Hari Singh Nalwa, "champion of the Khalsaji" (1791–1837)|last=Nalwa|first=Vanit|publisher=|year=2009|isbn=978-81-7304-785-5|page=198}}</ref>։ 1837 թվականին [[Խայբերի լեռնանցք|Խայբերի լեռնանցի]] մոտ Ջամրուդի ճակատամարտի ժամանակ Աքբար խանը և աֆղանական զորքը չեն կարողացել Սիքհ Խալսայի բանակից գրավել Ջամրուդի ամրոցը, սակայն սպանել են նրանց հրամանատար Հարի Սինգ Նալվային՝ այսպիսով ավարտին հասցնելով Աֆղան-սիքհական պատերազմները։ Այդ ընթացքում բրիտանական ուժերը սկսել էին արևելքից առաջանալ՝ սկսելով «<nowiki/>[[Մեծ խաղ|Մեծ խաղի]]<nowiki/>» առաջին խոշոր հակամարտությունը<ref name="Chahryar">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=AzG5llo3YCMC&pg=PA296|title=History of Civilizations of Central Asia: Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century|last=Chahryar|first=Adle|publisher=UNESCO|year=2003|isbn=978-92-3-103876-1|page=296}}</ref>։
== Պետական Կարգ ==
| |||