«Սև խոռոչ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 121.
: <math>r_s</math>— {{math|''M''}} զանգվածով մարմնի [[գրավիտացիոն շառավիղ|Շվարցշիլդի շառավիղն է]] մետրերով:
 
Ժամանակային կոորդինատը համապատասխանում է ժամանականման <math>\partial_t</math> {{iw|ԿԻլլինգի վեկտոր|ԿԻլլինգի վեկտորին|en|Killing vector field}}, որը տալիս է [[տարածա-ժամանակային ստատիկություն|տարածա-ժամանակային ստատիկության]] պատասխանը, ընդ որում նրա մասշտաբը ընտրված է այնպես, որ <math>t</math>-ն անվերջ հեռացված ժամերով չափվող (<math> r=const\rightarrow\infty, \theta=const, \varphi=const </math>) ժամանակն է: Շառավղային <math>r</math> կոոդրինատինկոորդինատին կցված ժամերը առանց (<math> r=const, \theta=const, \varphi=const </math>) պտույտի, կարող են հոսել <math> 1/\sqrt{1-r_s/r} </math> անգամ դանդաղ {{iw|ժամանակի գրավիտացիոն դանդաղեցում|ժամանակի գրավիտացիոն դանդաղեցման|ru|Гравитационное красное смещение}} հաշվին:
 
{{math|''r''}}-ի երկրաչափական իմաստն այն է, որ <math> \{(t, r, \theta, \varphi)\mid t=t_0, \ r=r_0\} </math> գնդի մակերևույթի մակերեսը
Տող 162.
: {{math|''θ''}}  — բևեռային անկյունային կոորդինատը, ռադիաններով,
: {{math|''φ''}}  — ազիմուտային անկյունային կոորդինատը, ռադիաններով,
: <math>r_s</math>— {{math|''M'' զանգվածով մարմնի [[Շվարցշիլդի շառավիղ]]ը (մետրերով) }},
: <math>r_Q</math>— {{math|''Q''}} [[էլեկտրական լիցք|էլեկտրական լիցքին]] համապատասխանող երկարության մասշտաբը (մետրերով), (Շվարցշիլդի շառավղի համանման, միայն ոչ թե զանգվածի, այլ լիցքի համար) որոշվող ինչպես
 
Տող 168.
որտեղ <math>1/(4\pi\varepsilon_0)</math> — [[Կուլոնի օրենք|Կուլոնի հաստատունն է]]:
 
Սև խոռոչի պարամետրերը չեն կարող կամայական լինել: Մաքսիմալ լիցքը, որը կարող է ունենեալ Ռեյսներ-Նորդստրյոմի սև խոռոչը, հավասար է <math>Q_{max} = M \approx 10^{40} e \, M/M_{\odot}, </math> որտեղ {{math|''e''}}-ն էլեկտրոնի լիցքն է: Դա Կերր-Նյումանի սահմանափակման մասնավոր դեպք է զրոյական իմպուլսի մոմենտով ՍԽ-ի համար (առանց պտույտի՝ <math>J=0</math>): Այս կրիտիկական լիցքի մեծացմանըմեծացման հետ Այնշթայնի հավասարման լուծումը ձևականորեն գոյություն ունի, բայց «հավաքել» այսպիսի լուծումը արտաքին լիցքավորված նյութից հնարավոր չեղավ՝ գրավիտացիոն ձգողականությունը չի կարող կոմպենսացնել մատերիայի սեփական էլեկտրական վանողությունը (տես՝ {{iw|Տիեզերական գրաքննության սկզբունք||en|Cosmic censorship hypothesis}}): Բացի դրանից, պետք է նշել, որ սև խոռոչները իրական դեպքերում չեն կարող ինչ-որ զգալիորեն լիցքավորված լինել:{{-1|<ref name="Page" />}}
 
Այս լուծումը, հորիզոնից այն կողմ շարունակելիս, շվարցշիլդյանի նշվարցշիլդյանին համանման, ծնում է ժամանակա-տարածային զարմանալի երկրաչափություն, որում սև խոռոչներով միանում են անթիվ քանակությամբ «տիեզերքներ», որոնց մեջ կարելի է հայտնվել, սև խոռոչի մեջ ընկղմվելով:{{-1|{{sfn|Уильям Дж. Кауфман. Космические рубежи теории относительности|1981|loc=[http://www.astronet.ru/db/msg/1174703/kaufman-10/kaufman-10.html Глава 10. Чёрные дыры с электрическим зарядом]}}<ref name="Chandrasekhar" />}}
 
=== Կերրի լուծումը ===
Տող 178.
Կերրի սև խոռոչը օժտված է մի շարք հիանալի հատկություններով: Իրադարձությունների հորիզոնի շուրջ գոյություն ունի էրգոսֆերա կոչվող թաղանթ, որի մեջ հեռացված դիտորդների համեմատ մարմինները չեն կարող գտնվել դադարի վիճակում: Նրանք կարող են միայն պտտվել սև խոռոչի շուրջը նրա պտտման ուղղությամբ:{{-1|<ref>Жан-Пьер Люмине. [http://www.astronet.ru/db/msg/1180462 Чёрные дыры: Популярное введение]</ref>{{sfn|Уильям Дж. Кауфман. Космические рубежи теории относительности|1981|loc=[http://www.astronet.ru/db/msg/1174703/kaufman-11/kaufman-11.html Глава 11. Вращающиеся чёрные дыры].|name="Kaufman11"}}}} Այս էֆեկտը կոչվում է «{{iw|Հաշվարկման իներցիալ համակարգերի մեծացում||ru|Увлечение инерциальных систем отсчёта}}<nowiki/>» ({{lang-en|frame-dragging}}) և դիտվում է կամայական պտտվող մարմնի շուրջ, օրինակ, Երկրի և Արեգակի շուրջը, բայց '''համեմատաբար''' փոքր աստիճանով: Սակայն էրգոսֆերան դեռ կարելի է լքել, այս շրջանը կլանող չէ: Էրգոսֆերայի չափերը կախված չեն պտտման անկյունային մոմենտից:
 
Սև խոռոչի պարամետրերը չեն կարող կամայական լինել: ՍԽ-ի անկյունային մոմենտը չի կարեղկարող գերազանցել <math>J_{max} = M^2</math>-ը, որը նույնպես Կերր-Նյումանի սահմանափակման մասնավոր դեպք է, այս անգամ (<math>Q = 0</math>, տես ներքևը) զրոյական լիցքով սև խոռոչի համար: <math>J=J_{max}</math> սահմանային դեպքում մետրիկան կոչվում է Կերրի լուծման սահման:
 
Այս լուծումը հորիզոնից այն կողմ նրան շարունակելիս նույնպես ծնում է ժամանակա-տարածային զարմանալի երկրաչափություն:<ref name="Kaufman11" /> սակայն պահանջվում է համապատասխան կոնֆիգուրացիայի կայուն անալիզ, որը կարող է խախտվել քվանտային դաշտերի փոխազդեցության և այլ էֆեկտների պատճառով: Կերրի ժամանակ-տարածության համար [[Սուբրամանյան Չանդրասեկար|Սուբրամանյան Չանդրասեկարի]] և ուրիշ ֆիզիկոսների կողմից արվել է անալիզ: Հայտնաբերվել է, որ Կերրի սև խոռոչը կամ ավելի ճիշտ նրա արտաքին մասը կայուն է: Շվարցշիլդյան խոռոչների մասնավոր դեպքերի համանման, Իսկ ալգորիթմի մոդիֆիկացիյան թույլ տվեց ապացուցել և Ռեյսներ-նորդստյոմյան սև խոռոչների կայունությունը:{{-1|<ref name="Levin" /><ref name="Chandrasekhar" />}} Տես., սակայն, բաժինը հետագայում [[#Պտտվող սև խոռոչների կառուցվածքը|Պտտվող սև խոռոչների կառուցվածքը]]:
Տող 193.
Եթե այս սահմանափակումները խախտվում են, իրադարձությունների հորիզոնը անհետանում է, և սև խոռոչի փոխարեն սկսում է նկարագրվել այսպես կոչված «{{iw|Մերկ սինգուլյարություն|Մերկ սինգուլյարությունը|en|Naked singularity}}», բայց այնպիսի օբյեկտները, համաձայն տարածված տեսակետների, իրական Տիեզերքում գոյություն ունենեալ չեն կարող (համաձայն դեռևս չապացուցված, սակայն ճշմարտանման [[Տիեզերական ցենզուրայի սկզբունք|Տիեզերական ցենզուրայի սկզբունքի]]): Ալտերնատիվորեն, հորիզոնի տակ կարող է գտնվել կոլապսացված մատերիայի աղբյուր, որը ծածկում է սինգուլյարությունը, և դրա համար էլ Կերրի կամ Կերր-Նյումանի արտաքին լուծումը պետք է անընդհատորեն միաձուլվի այդ մատերիայի էներգիա- իմպուլսի թենզորի Այնշթայնի ներքին հավասարումների հետ: Ինչպես նկատել է Բ. Քարտերը (1968), Կերր-Նյումանի լուծումը օժտված է <math>g=2</math> երկակի {{iw|Գերոմագնիսական հարաբերություններ|Գերոմագնիսական հարաբերություններով|en|Gyromagnetic ratio}}, այնպես ինչպես և համաձայն [[Դիրակի հավասարում|Դիրակի հավասարումների]] էլեկտրոնը:{{-1|<ref group="Նշում">История этого направления для решения Керра — Ньюмена излагается в работе {{статья|автор=Alexander Burinskii|заглавие=Superconducting Source of the Kerr-Newman Electron|ссылка=http://arxiv.org/abs/0910.5388|год=2009|издание=Proc. of the XIII Adv. Res.Workshop on HEP (DSPIN-09)|место=Dubna|страницы=439}}</ref>}}
 
Կերր-Նյումանի չափայնությունը (և պարզապես Կերրի և Ռեյսներ-Նորդստրյոմի, բայց ոչ Շվարցշիլդի) կարելի է անալիտիկորեն շարունակել նույնպես հորիզոնից այն կողմ այնպես, որ սև խոռոչում միավորվեն բազմաթիվ «անկախ» տարածություններ: Դա կարող են լինել ինչպես «ուրիշ» տիեզերքներ, այնպես էլ մեր տիեզերքի հեռացված մասեր: Այս կերպ ստացված տարածություններում կա {{iw|փակ ժամանականման գիծ|փակ ժամանականման բեկյալներ|en|Closed timelike curve}}՝ ճանապարհորդը կարող է, փաստորեն, ընկնել իր անցյալը, այսինքն հանդիպել ինքն իրեն:Պտտվող լիցքավորված սև խոռոչի իրադարձությունների հորիզոնի շուրջ նույնպես գոյություն ունի էրգոսֆերա կոչվող շրջան, որը պրակտիկորեն ակվիվալենտ է Կերրի լուծման էրգոսֆերային, այնտեղ գտնվող ստացիոնար դիտորդը պետք է պտտվի դրական անկյունային արագությունով (սև խոռոչի պտտման ուղղությամբ):{{-1|{{sfn|Ч. Мизнер, К. Торн, Дж. Уилер. Гравитация, Т. 3|1977|loc=Дополнение 33.2. ГЕОМЕТРИЯ КЕРРА — НЬЮМАНА И ЭЛЕКТРОМАГНИТНОЕ ПОЛЕ, c. 88}}}}:
<!--
Ռուս ֆիզիկոս Բուրինսկու կողմից արված Կերր-նյումանիՆյումանի տարածաժամանակային անալիզը, ցույց տվեց էլեկտրամագնիսական գրգռումների համեմատ սև խոռոչի հորիզոնի անկայունությունը <ref>[http://www.2physics.com/2009/06/beam-pulses-perforate-black-hole.html A.Burinskii, Gen.Relativ.Gravit. 41 (2009) 2281]</ref>-->
 
== Սև խոռոչների թերմոդինամիկան և գոլորշիացումը ==
Տող 211.
որտեղ <math>A</math> իրադարձություների հորիզոնի մակերեսն է:
 
Սև խոռոչի գոլորշիացամանգոլորշիացման արագությունը այնքան մեծ է, որքան փոքր են նրա չափերը:{{-1|<ref name="einstein-online"/>}}: Աստղային (կամ առհասարակ գալակտիկական) մասշտաբների սև խոռոչների գոլորշիացումը կարելի է արհամարհել, սակայն առաջնային և հատկապես քվանտային սև խոռոչներում գոլորշիացման պրոցեսները դառնում են կենտրոնական:
 
գոլորշիացմանԳոլորշիացման հետևանքով բոլոր սև խոռոչները կորցնում են իրենց զանգվածը և նրանց կյանքիիկյանքի տևողությունը դառնում է վերջավոր՝
 
: <math>\tau=\frac{5120\pi G^2M^3}{\hbar c^4}</math>:
Տող 219.
Ընդ որում գոլորշիացման ինտենսիվությունը աճում է հեղեղանման և էվոլյուցիայի վերջնական փուլը կրում է պայթյունի բնութագիր, օրինակ, 1000 տոննա զանգվածով սև խոռոչը կգոլորշիանա 84 վայրկյանի կարգի ժամանակահատվածում, ճառագայթելով մոտավորապես միլիոն ատոմային ռումբերի պայթյունից առաջացած էներգիայի չափի էներգիա:
 
Այդ նույն ժամանակ, մեծ սև խոռոչները, որոնց ջերմաստիճանը ցածր է Տիեզերքի [[Մնացորդային ճառագայթում|Ռելիկտովյան ճառագայթման]] ջերմաստիճանից (2, 7 К), Տիեզերքի զարգացման ժամանակակաիցժամանակակից էտապում կարող են միայն աճել, քանի որ նրանցից ճառագայթված ճառագայթումը ունի կլանվածից փոքր էներգիա:
 
Առանց գրավիտացիայի քվանտայինն տեսության հնարավոր չէ նկարագրել գոլորշիացման եզրափակիչ փուլը, երբ սև խոռոչը դառնում են միկրոսկոպական (քվանտային):<ref name="einstein-online">{{cite web|url=http://www.einstein-online.info/elementary/quantum/evaporating_bh/?set_language=en|title=Evaporating black holes?|work=Einstein online|publisher=Max Planck Institute for Gravitational Physics|year=2010|accessdate=2010-12-12|archiveurl=http://www.webcitation.org/68e5unXyl|archivedate=2012-06-24}}</ref><!-- Согласно некоторым теориям, после испарения должен оставаться «огарок» — минимальная планковская чёрная дыра{{нет АИ|1|06|2012}}.-->
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Սև_խոռոչ» էջից