«Իրավագիտություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Իրավագիտությունը կամ իրավաբանությունը''' գիտություն է իրավունքի մասին։ Իրավաբանները զբաղվում են իրավունքի բնույթի և զարգացման համակարգված պարզաբանմամբ, բացահայտում են այն սկզբունքները, որոնց վրա հիմնված է կամ պետք է հիմնված լինի իրավունքը՝ ներառյալ դրա կապը այլ հաստատությունների և գործելակերպերի, օրինակ՝ բարոյականության հետ, ինչպես նաև բացահայտում են դրա ներքին գործելակերպը։ «Իրավունքը» կարող է լինել փաստական (գործող) և բնական (այստեղից է «բնական իրավագիտություն») կարևոր ավանդույթը) կամ նույնիսկ ներկայացվել որպես կարգավորիչ օրենսգիրք, որը պաշտոնական իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասը չէ։

Իրավագիտության տարրերը ծագել են իրավական գիտությունների և [[Օրենսդրություն|օրենսդրության]] զարգացման շրջանում․ [[Իրավունք|իրավունքիիրավունք]]ի մասին որոշ տեղեկություններ ընդգրկված են եղել դեռ հնում կրթության ընդհանուր համակարգում։ Ի սկզբանե նրանք մտնում էին կրոնական գիտությունների և [[Փիլիսոփայություն|փիլիսոփայության]] մեջ։ Օրինակ՝ [[Իսրայել|Իսրայելում]]ում իրավական հանձնարարությունները ուսումնասիրվում էին Մովսեսի օրենքներով։ <nowiki/>[[Հին Հունաստան|Հին Հունական]] [[Ստոիցիզմ|ստոիկյան դպրոցներում]], սովորեցնում են դատական [[հռետորություն]]։ Ի սկզբանե [[Հին Հռոմ|Հին Հռոմում]]ում իրավունքի իմացությունը հանդիսացել է քրմերի արտոնությունը։

Առաջին մասնավոր իրավաբանական դպրոցը, որտեղ ուսուցիչներ կարդում էին էին դասախոսություններ և աշակերտների հետ կազմակերպում քննարկումներ, հիմնադրվել է [[Մազուրեի Սաբին|Մազուրեի Սաբինի]]ի կողմից (սաբինյան դպրոցը, [[Գայոս Աթեոս Կապիտոն|Կապիտոնի]] դպրոցից շուտ է հիմնադրվել)։

IV-V դարերում գոյություն են ունեցել չորսամյա ժամկետով իրավաբանական դպրոցներ ([[Հռոմ|Հռոմում]]ում, [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]], [[Աթենք|Աթենքում]]ում, [[Ալեքսանդրիա|Ալեքսանդրիայում]]յում, [[Կեսարիա|Կեսարիայում]]յում), որտեղ աշակետները ուսսումնասիրում էին հայտնի հռոմեական [[Իրավաբանական անձ|իրավաբանների]] գործերը։ 533 թվականին Հուստինիանոսը հրապարակել է հատուկ սահմանադրություն, ուսումնական դասընթացը 5 ամյա դարձնելու համար, որտեղ պարտադիր ուսումնասիրում էին [[Պանդեկտներ|Պանդեկտները]]ը և [[Հուստինիանոսի օրենսգիրք|Հուստինիանոսի  օրենսգիրքը]]։

Վաղ միջնադարում Արևմտյան Եվրոպայում հատուկ իրավական  կրթություն չի եղել։ Սակայն [[10-րդ դար|X դարում]] [[Պավիա|Պավիայում]]յում հիմնադրվել է դպրոց, որտեղ  ուսուցանվել է [[Լոմբարդիա|Լոմբարդիական]]կան օրենք։  դարի վերջում [[Բոլոնիայի համալսարան|Բոլոնիայում]] արվեստի դպրոցին կից բացվել է իրավական դպրոց, իսկ ավելի ուշ համալսարան, որտեղ [[12-րդ դար|XII դարի]] կեսերին  ուսացանել և սովորել են <nowiki/>[[հռոմեական իրավունք]], տարբեր  երկրներից։

XII-XV դարերում [[Արևմտյան Եվրոպա|Արևմտյան Եվրոպայի]]յի մի շարք երկրներում բացվեցին համալսարաններ ([[Օքսֆորդի համալսարան|Օքսֆորդի]], [[Քեմբրիջի համալսարան|Քեմբրիջի]], [[Փարիզի համալսարան|Փարիզյան]]), որտեղ առաջատար էին իրավաբանական [[Ֆակուլտետ|ֆակուլտետներըֆակուլտետ]]ները, որոշներում ուսուցանում էին հռոմեական իրավունք: Արևմտյան Եվրոպայում իրավունքը աստիճանաբար դառնում է մշակութային զարգացման ուղեկից: Իրավաբանությունը աստիճանաբար զարգացավ [[Իտալիա|Իտալիայում]]յում, [[Անգլիա|Անգլիայում]]յում, [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]]յում և [[Գերմանիա|Գերմանիայում]]յում, այս շրջանում իրավաբանները զբաղվում էին հռոմեական իրավունքի ուսումնասիրմամբ, այնպես էլ փիլիսոփայական վարդապետությունների վերլուծությամբ և այսպես կոչված բնական իրավունքով: Այս իրավաբանների նախնական գործը իրավաբանական փոխկապակցված գործարքների կնքումն է դատական գործընթացի մասին:

Զգալի տարբերություն կա անգլիական տեղական իրավական ավանդույթների և մայրցամաքայինից, նրա հիմքում հիմնականում ընկած է ռոմանական իրավունքը, իսկ հետագայում զարգացել են առանձին անգլո-սաքսոնական և ռոմանա-գերմանական իրավական ընտանիքները: Մինչև XV դարը  Ֆրանսիական իրավաբանությունը իր ուշադրությունը սևեռել էր  սովորական իրավունքի կոտյումների ([[Ֆրանսերեն|ֆր]]. coutume — սովորություն)  հավաքման և մշակման վրա, բայց առավելապես զբաղվում էին հռոմեական իրավունքի ուսումնասիրությամբ: Օրինակ՝ [[Բուվեզիի Կուտյումներ|Բուվեզիի Կոտյումները]], [[Նորմանդիի Մեծ կոտյումներ|Նորմանդիի Մեծ կոտյումները]]ը:

XV դարի  վերջում Ֆրանսիայում սկսվում է դատական որոշումների լուրջ մշակումի շահ  գործնականում կիրառվող Jurisprudence des Arrêts իրավունքի: Այդ գործում հատկապես աչքի են ընկել գործիչներ Լոունեթը (Louet), և [[Դենիսարթ|Դենիսարթը]]ը  (Denisart):

[[Ֆրանսիական մեծ հեղափոխություն|Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունից]]ից հետո ի հայտ եկան նոր  [[Օրենսգիրք|օրենսգրքեր]], քրեական օրենսգիրքը և Նապոլեոնի քաղաքացիական օրենսգիրքը, և առաջացել է դրանց մեկնաբանների մեծաթիվ խումբ և ստեղծել են գիտական գործունեություններ, որոնք ուղղաված են եղել <nowiki/>[[Ֆրանսիայի իրավական համակարգ|ֆրանսիական իրավունքի]] զարգացմանը:

[[20-րդ դար|XX դարում]] Արևմտյան Եվրոպայի, [[Հյուսիսային Ամերիկա|Հյուսիսային Ամերիկայի]]յի  զարգացած մի շարք երկրներում իրավաբանական կրթությունը տարածվել  է չափազանց արագ և դարձել է ավանդական: Ժամանակակից երկրներում դա պայմանավորված է հասարակական հարաբերությունների  իրավական կարգավորման աճող դերի շնորհիվ: Իրավաբան ուսանողների որոշ կրճատումներ նկատվել  են [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի]]ի ավարտից հետո, սակայն 1950-ական թվականներին [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում, Մեծ Բրիտանիայում, [[Գերմանիա|Գերմանիայում]]յում և մի շարք այլ երկրներում իրավաբանի դիպլոմը հնարավորություն էր տալիս զբաղվել  զուտ իրավաբանությամբ կամ նմանատիպ այլ աշխատանքով:

Բայց որոշ երկրներում դատարանում փաստաբան աշխատելու համար պահանջում էին լրացուցիչ  մասնագիտական պատրաստումներ: Ֆրանսիայում դատական պաշտոն զբաղեցնելու  կան հենց փաստաբան աշխատելու համար անհրաժեշտ էր ունենալ դիպլոմ, հանձնել լրացուցիչ քննություններ և ստանալ ևս մեկ դիպլոմ (այսինքն որոկավորման վկայական): [[Սկանդինավիա|Սկանդինավյան]] երկրներում, [[Լատինական Ամերիկա|Լատինական Ամերիկայում]]յում իրավաբանական կրթության դիպլոմը որպես կանոն բավական է  ցանկացած իրավաբանական ոլորտի պաշտոն զբաղեցնելու համար:

Իրավաբանական կրթությունը<ref>{{Cite web|url=http://www.ysu.am/faculties/hy/Law/section/entrant|title=Իրավագիտության ֆակուլտետ|website=www.ysu.am|accessdate=2017-09-10}}</ref> բաժանվում է տարբեր ուսումնական ցիկլերի: ԱՄՆ-ում, [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայում]], [[Մեքսիկա|Մեքսիկայում]]յում և այլ երկրներում 1-ին ցիկլը տևում է 3 տարի, և ստանում է բակալավրի իրավունքներ, 2-րդ ցիկլը 1 տարի (շրջանավարտները ստանում են [[Մագիստրոս|մագիստրոսականմագիստրոս]]ական աստիճանի  իրավունք)<ref>{{Cite web|url=http://www.ces.am/online/hy/graduate-programmes/master-programme-in-european-studies|title=«Եվրոպական Ուսումնասիրություններ» միջմասնագիտական մագիստրոսական ծրագիր|website=www.ces.am|language=hy-am|accessdate=2017-09-10}}</ref>: