Վիքիպեդիա

«Գոթֆրիդ Լայբնից»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 27.
 
== Կենսագրություն ==
 
=== Վաղ տարիներ ===
Գոթֆրիդ Վիլհելմը ծնվել է 1646 թվականի հուլիսի մեկին1-ին<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/335266/Gottfried-Wilhelm-Leibniz Encyclopædia Britannica: Gottfried Wilhelm Leibniz]{{ref-en}}</ref> [[Լայպցիգի համալսարան]]ի բարոյականության ([[էթիկա]]յի) փիլիսոփայության պրոֆեսոր [[Ֆրիդրիխ Լայբնից]]ի ({{lang-de|Friedrich Leibnütz}} կամ ''Leibniz''; 1597-1652) և Կատերինա Շմուկի ({{lang-de|Catherina Schmuck}}) ընտանիքում, որը [[iրավագիտությունիրավագիտություն|իրավագիտության]] հայտնի պրոֆեսորի աղջիկ էր<ref name="Continuum">Brandon C. Look. {{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=PTmmjB3nDyoC&pg=PA4&lpg=PA4&dq=Friedrich+Leibniz&source=bl&ots=5Hwh0BHPZ6&sig=BXcaU_TQpev9N_3iqF-nzLugLSI&hl=en&sa=X&ei=CoohT82cOs_Lsgb37ezCBw&ved=0CCIQ6AEwATgU#v=onepage&q=Friedrich%20Leibniz&f=false|title=The Continuum Companion to Leibniz|publisher=528 pages Continuum International Publishing Group, 4 Aug 2011|accessdate=2012-01-26}} ISBN 0-8264-2975-0.{{ref-en}}</ref><ref name="Houston">(Professor Gregory Brown) — University of Houston. {{cite book | url =http://www.gwleibniz.com/friedrich_leibniz/friedrich_leibniz.html| title = Friedrich Leibniz | publisher = Leibniz Society of North America | accessdate = 2012-01-26 }}{{ref-en}}</ref><ref>(Heinrich Schepers & Ronald Calinger) — Richard S. Westfall Department of History and Philosophy of Science Indiana University — ''The Galileo Project — Rice University'' [http://galileo.rice.edu/Catalog/NewFiles/leibniz.html edu-Catalogue]{{ref-en}} Проверено 27 января 2012.</ref><ref name="Jolley">Nicholas Jolley — {{cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=SnRis5Gdi8gC&pg=PA18&lpg=PA18&dq=friedrich+leibniz&source=bl&ots=tK9TwgA94Q&sig=PwZL4DM-yuQns0Iqgg2_q567OGU&hl=en&sa=X&ei=HJkhT6z0GoP5sgaN3JmmBw&ved=0CDcQ6AEwAzgo#v=onepage&q=friedrich%20leibniz&f=false|title=The Cambridge companion to Leibniz — 500 pages — DOI:10.1017/CCOL0521365880.002|publisher=Cambridge University Press, 1995|accessdate=2012-01-26}} ISBN 0-521-36769-7.{{ref-en}}</ref><ref name="ФилипповI" /><ref>Carl von Prantl: ''Gottfried Wilhelm Leibniz''. In: ''[[Allgemeine Deutsche Biographie]]'' (ADB). Band 18, Duncker & Humblot, Leipzig 1883, S. 172—209.</ref><ref name=stanford>[http://plato.stanford.edu/entries/leibniz/ Stanford Encyclopedia of Philosophy: Gottfried Wilhelm Leibniz]{{ref-en}}</ref>: Լայբնիցի հայրը ուներ սերբա-լուժիցյան ծագում<ref>Comenius in England, Oxford University Press 1932, p. 6.</ref><ref>[https://books.google.am/books?ei=RjwWTN3ZKaSlsQbR5L2yDA&ct=result&id=x54gAAAAMAAJ&dq=leibniz+sorb&q=+sorb#search_anchor Poland and Germany] Studies Centre on Polish-German Affairs, Greenwood press 1994, p. 30.{{ref-en}}</ref><ref>{{Cite news|title=Великие ученые: Готфрид Вильгейм Лейбниц - Новости про космоc|last=admin|url=https://apeter.com/gotfrid-vilgejm-lejbnits/|work=Новости про космоc|date=2017-04-14|accessdate=2017-04-14|language=ru-RU}}</ref>: Մոր կողմից Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը, ամենայն հավանականությամբ, ուներ մաքուր գերմանացի նախնիներ<ref name="ФилипповI" />:
 
Լայբնիցի հայրը շատ վաղ նկատում է որդու հանճարեղությունը և ջանում է նրա մեջ զարգացնել հետաքրքրասիրություն,հետաքրքրասիրություն՝ նրան հաճախ պատմելով փոքրիկ պատմություններ սրբազան և իրական կյանքից, որոնք հենց իր Լայբնիցի խոսքերով, խորը հետք են թողել իր հոգում և իր մանկության վառ տպավորություններն են դարձել<ref name="ФилипповI">''Филиппов M. M.'' Готфрид Лейбниц. Его жизнь, общественная, научная и философская деятельность. — 1893, Глава I «Происхождение. — Суеверия XVII века. — Влияние отца. — Недальновидный учитель. — Чтение классиков и схоластов».</ref>: Լայբնիցը յոթ տարեկան էլ չկար, երբ կորցրեց հորը<ref group="Նշում">Лейбниц родился в Лейпциге ''21 июня (1 июля) 1646 года'', протестанты считали в то время ''по старому стилю''; его отец умер ''5 сентября 1652 года''.</ref>, որը իր մահից հետո հսկայական անձնական [[գրադարան]] թողեց: Լայբնիցը պատմում է՝<ref name="ФилипповI" />
<blockquote>Երբ ես մեծացա, ինձ սկսեց արտակարգ հաճույք պատճառել ցանկացած տիպի պատմական գրականության ընթերցումը: Գերմանական գրքերը, որոնք ընկնում էին իմ ձեռքի տակ, ես ձեռքիցս բաց չէի թողում, մինչ դրանք չէի կարդում, վերջացնում: Լատիներենով սկզբից զբաղվում էի միայն դպրոցում և, առանց կասկածանքի, ես շատ դանդաղորեն առաջ կշարժվեի, եթե չլիներ պատահական դիպվածը, որը ինձ բոլորովին այլ ճանապարհ ցույց տվեց: Տանը, որտեղ ես ապրում էի, մի ուսանողի թողած երկու գրքի հանդիպեցի: Նրանցից մեկը [[Տիտոս Լիվիոս]]ի գրվածքն էր, մյուսը՝ [[Զեթոս Կալվիզիոս]]ի ժամանակագրական գանձարաննն էր: Հենց որ այդ գրքերը ընկան իմ ձեռքը, ես կլանեցի դրանք:</blockquote>
Կալվիզիոսին Լայբնիցը առանց դժվարության հասկացավ, քանի որ ուներ գերմանական ընդհանուր պատմության գիրք, որտեղ ասվում էր մոտավորապես նույն բանը, սակայն Լիվիոս կարդալուց նա միշտ ընկնում էր փակուղու մեջ<ref name="ФилипповI" />: Լայբնիցը գաղափար չուներ ոչ նախնիների կյանքից, ոչ էլ նրանց գրելաձևից, նա չընտելացավ նաև պատմագիրների վեհ ճարտասանությանը, որը վեր էր սովորական հասկացությունից, նա չէր հասկանում ոչ մի տող գրքից, բայց այն փորագրություններով վաղ հրատարակություն էր, և այդ իսկ պատճառով Լայբնիցը ուշադիր դիտում էր փորագրությունները, կարդում ձեռագրերը, և քիչ ուշադրություն էր դարձնում իր համար մութ մասերի վրա՝ պարզապես բաց թողնելով իրեն անհասկանալի մասերը<ref name="ФилипповI" />: Նա կրկնում էր դրանք մի քանի անգամ և թերթում ամբողջ գիրքը, դրանով իսկ առաջ անցնելով, որի հետևանքով Լայբնիցը սկսեց մի փոքր լավ հասկանալ, և, ոգևորված իր արդյունքից, նա սկսեց առաջ շարժվել առանց [[բառարան]]ի, քանի դեռ, վերջապես հասկանալի չդարձավ կարդացածի մեծ մասը<ref name="ФилипповI" />:
Լայբնիցի ուսուցիչը շուտով նկատեց, թե ինչով է զբաղվում իր աշակերտը, և, երկար չմտածելով, դիմեց այն անձանց, որոնց [[խնամակալություն|խնամակալությանը]] հանձնված էր տղան, պահանջելով, որ նրանք ուշադրություն դարձնեն Լայբնիցի «վաղաժամ և անտեղի» զբաղմունքին, որը նրա խոսքերով, միայն խոչընդոտում էր Գոթֆրիդի ուսմանը<ref name="ФилипповI" />: Նրա կարծիքով, Լիվիոսը Լայբնիցի համար նույնն էր, ինչ [[Պիգմեյներ|պիգմեյ]]<nowiki/>ի համար բեմակոշիկը, նրա խոսքերով, գրքերը ավելի ուշ տարիքի համար են և պետք է վերցնել տղայի ձեռքից ու նրան տալ [[Յան Կոմենսկի|Յան Կոմենսկու]] «Orbis pictus»-ն ու [[Մարտին Լյութեր]]ի «[[Համառոտ կատեխիզիս]]ը»<ref name="ФилипповI" /><ref name="latta">Robert Latta, M.A., Предисловие к изданию трудов Лейбница. CLARENDON PRESS, 1898 [http://www.ebooksread.com/authors-eng/gottfried-wilhelm-leibniz/the-monadology-and-other-philosophical-writings-microform-hci/1-the-monadology-and-other-philosophical-writings-microform-hci.shtml]{{ref-en}}</ref>: Նա կհամոզեր դրանում տղայի դաստիարակներին, եթե պատահական կերպով այդ զրույցի վկա չլիներ հարևանությամբ ապրող, տանտերերի ընկերը համարվող, երկար ճանապարհորդած ազնվական և գիտնական, ով զարմացած էր ուսուցչի հիմարությամբ և անբարյացակամությամբ, որը չափում էր բոլորին նույն արշինով, նա, ընդհակառակը, սկսեց ապացուցել, ինչքան անհեթեթ և ոչ խելամիտ կլինի, եթե զարգացող հանճարի առաջին կայծերը ճնշվեն ուսուցչի խստությամբ ու կոպտությամբ<ref name="ФилипповI" />: Նրա կարծիքով, ընդհակառակը, պետք է բոլոր միջոցներով քաջալերել տղային, որը ինչ-որ ոչ սովորական բան էր խորհրդանշում: Նա խնդրեց անմիջապես բերել Լայբնիցին, և երբ, նրա հարցերին Գոթֆրիդըը խելամտորեն պատասխանեց, այդ ժամանակավանից գիտնականը հանգիստ չթողեց տղայի բարեկամներին, մինչ նրանք չխոստացան տղային կթողնեն, որ օգտվի հոր՝ վաղուց փակ գրադարանից<ref name="ФилипповI" />: Լայբնիցը գրում է<ref name="ФилипповI" />․
<blockquote>Ես ցնծում էի, այնպես, կարծես գանձ էի գտել, քանի որ վառվում էի անհամբերությունից տեսնելու նրանց, ում միայն անուններով գիտեի՝ [[Մարկոս Տուլիոս Կիկերոնին]] և [[Քվինթիլիանուս]]ին, [[Լուցիուս Աննեուս Սենեկա]]ին և [[Պլինիոս Ավագ]]ին, [[Հերոդոտոս]]ին, [[Քսենոփոն]]ին և [[Պլատոն]]ին, և շատ լատինական ու հունական գրողների ու [[եկեղեցու հայրեր]]ի: Դրանց բոլորին ես սկսեցի կարդալ, և բավականություն էի ստանում առարկաների բազմազանությունից: Այսպիսով, չլինելով դեռևս քսան տարեկան, ես ազատորեն հասկանում էի լատիներենը և հունարենը:</blockquote>
[[Պատկեր:Schola Thomana 1723.JPEG|thumb|200px|[[Թովմաս առաքյալ]]ի եկեղեցին և դպրոցը ([[1723]])]]
Լայբնիցի այս պատմվածքը հաստատվում է նաև կողմնակի վկաներով, որոնք ապացուցում են, որ նրա բացառիկ ունակությունները նկատում էին նաև ընկերները, և դասավանդող ուսուցիչները, Լայբնիցը դպրոցում հիմնականում ընկերություն էր անում Իտտիգ եղբայրների հետ, որոնք մեծ էին Գոթֆրիդից ու համարվում էին դպրոցի լավագույն աշակերտներից, իսկ նրանց հայրը ֆիզիկայի ուսուցիչ էր, և Լայբնիցը սիրում էր նրան մնացած ուսուցիչներից առավել<ref name="ФилипповI" />: Լայբնիցը սովորում էր Լայպցիգի հայտնի [[Լայպցիգի Թովմաս Առաքյալի անվան դպրոց|Թովմաս Առաքյալի անվան դպրոց]]ում<ref>Ulrich Leisinger: ''Leibniz-Reflexe in der deutschen Musiktheorie des 18. Jahrhunderts''. Königshausen & Neumann, Würzburg 1997, ISBN 3-88479-935-5, S. 8.</ref>: Հոր գրադարանը հնարավորություն տվեց Լայբնիցին ուսումնասիրել առաջնակարգ փիլիսոփայության և տեսական աշխատանքների լայն սպեկտր, որոնք նա ուսանողական տարիներին օգտագործելու հնարավորություն ուներ<ref>Mackie, John Milton; Guhrauer, Gottschalk Eduard, 1845. ''Life of Godfrey William von Leibnitz''. Gould, Kendall and Lincoln. p. 21.</ref>: 12 տարեկան հասակում Լայբնիցը արդեն լատիներենի մեծ գիտակ էր, իսկ 13 տարեկանում նրա մոտ անկանխատեսելիորեն բանաստեղծական տաղանդ արթնացավ<ref name="ФилипповI" />: [[Հոգեգալուստ|Հոգեգալստյան]] տոնին աշակերտներից մեկը պետք է տոնական ճառ կարդար լատիներենով, բայց նա մոռացավ, և աշակերտներից ոչ մեկը դուրս չեկավ, որպեսզի փոխարինի նրան, Լայբնիցի ընկերները գիտեին, որ նա բանաստեղծություններ է գրում և դիմեցին նրան<ref name="ФилипповI" />: Լայբնիցը գործի անցավ և այդ միջոցառման համար, մեկ օրվա ընթացքում, հորինեց լատիներեն երեք հարյուր [[հեկզամետր]]<ref name="ФилипповI" /><ref>Mackie, John Milton; Guhrauer, Gottschalk Eduard, 1845. ''Life of Godfrey William von Leibnitz''. Gould, Kendall and Lincoln. p. 22.</ref>, նրա բանաստեղծությունը արժանացավ ուսուցիչների գովասանքին, ովքեր ընդունեցին Լայբնիցի բանաստեղծական տաղանդը<ref name="ФилипповI" />:
Տող 40 ⟶ 42՝
<blockquote>Ես ոչ միայն կարող էի անսահման հեշտորեն կիրառել օրինակը օրինակի հետևից, որով չափազանց զարմացնում էի ուսուցիչներին, քանի որ ոչ մեկ իմ հասակակիցներց չէր կարող անել նույնը, այլև այն ժամանակ արդեն ես շատ բաներում կասկածում էի և առաջ էի քաշում իմ մտքերը, որոնք գրի էի առնում, որպեսզի չմոռանամ: Այն, որ ես գրում էի դեռևս տասնչորսամյա տարիքում, ես վերընթերցում էի ավելի ուշ, և այդ ընթերցանությունը ինձ գերագույն հաճույք էր պարգևում:</blockquote>
Լայբնիցը տեսնում էր, որ տրամաբանությունը դասակարգում է հասարակ հասկացությունները հայտնի բաժինների, այսպես կոչված ''պրեդիկամենտների'', այսինքն՝ ''կատեգորիաների'', և նրան զարմացնում էր, ինչու նույն ձևով չեն բաժանվում հասկացությունները կամ ըմբռնումները, որպեսզի մի անդամը դուրս բերվի մյուսից<ref name="ФилипповI" />: Գոթֆրիդը հորինեց սեփական խմբերը, որոնց ինքը նույնպես անվանում էր պարունակություն ունեցող կատեգորիաներ, համանմանորեն նրան, ինչպես սովորական պրեդիկամենտները կազմում են ''կարծիքների հումքը'', երբ նա ասում էր այս միտքը իր ուսուցիչներին, նրանք չէին տալիս ոչ մի դրական պատասխան, այլ միայն ասում էին, որ «տղային հարիր չէ նորամուծություններ անել այն առարկաների մեջ, որոնց դեռևս լիովին չի տիրապետում»<ref name="ФилипповI" />:
 
Դպրոցական տարիներին Լայբնիցը հասցրեց կարդալ համարյա ամբողջ սխոլաստիկ (տիրացուական) տրամաբանության աչքի ընկնող գրականությունը, հետաքրքրվելով աստվածաբանական տրակտատներով, նա ընթերցեց Մարթին Լյութերի ստեղծագործությունները, [[Կամքի ստրկության վերաբերյալ]], ինչպես նաև բազմաթիվ [[լյութերանական]] բանավիճական, ռեֆորմատների, [[Հիսուսի միաբանություն|Հիսուսի միաբանության]] տրակտատներ<ref name="ФилипповI" />: Այս նոր զբաղմունքները Գոթֆրիդի դաստիարակներին անհանգստացնում էին, որոնք վախենում էին, որ նա «խորամանկ տիրացու» կդառնա<ref name="ФилипповI" />: «Նրանք չգիտեին,- գրում էր Լայբնիցը,- որ իմ ոգին չի լցվի միակողմանի պարունակությամբ»<ref name="ФилипповI" />:
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Գոթֆրիդ_Լայբնից» էջից