«Մալայզիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

|image_coat = Coat of arms of Malaysia.svg

|image_map = Malaysia (orthographic projection).svg‎

|official_languages = [[Մալայերեն]]

|capital = [[Կուալա Լումպուր]]

|calling_code = 60

|}}

'''Մալայզիա''', պետություն [[Հարավ-Արևելյան Ասիա|Հարավարևելյան Ասիա]]յում։ Մայրաքաղաքը [[Կուալա Լումպուր]]ն է։

 

== Ընդհանուր տեղեկություններ ==

 

== Պատմություն ==

{{հիմնական|Մալայզիաի պատմություն}}

Մալազիայի տարածքը բնակեցվել է վաղ քարի դարից։ Մ. թ. I հազարամյակի սկզբին Կենտրոնական Սումատրայից Մալայզիայի տարածք են ներթափանցել այժմյան մալայացիների նախնիները։ [[Մալակկա թերակղզի|Մալակկա թերակղզու]] դասակարգերի առաջացման, պետականության կազմավորման գործում նշանակալի դեր են խաղացել առևտրական և մշակութային կապերը [[Հնդկաստան]]ի հետ, հնդիկ գաղութարարների հայտնվելը, բուդդայականության և հինդուիզմի ներթափանցումը։ Մալայզիայի տարածքում առաջին պետություններն առաջացել են [[Մալակկա թերակղզի|Մալակկա թերակղզու]] հյուսիսում, որոնք III-VI դդ. կախման մեջ են եղել Հնդկաչինի Ֆունան պետությունից, VIII-XIII դդ.՝ Սումատրայի Շրիվիջայա կայսրությունից, XIV դ.՝ ինդոնեզական Մաջապահիտ կայսրությունից։ XV-XVI դդ. սկզբին առաջացել են Մալակկայի (որի մեջ մտել են Մալակկա թերակղզին, Ոփաու արշիպելագը և Սումատրա կղզու արևելյան մասը), [[Բրունեյ]]ի (Կալիմանտան կղզու հյուսիսում), XV դ. այստեղ տարածվել է իսլամը) սուլթանությունները։ [[1511]] թ. Մալակկայի սուլթանությունը զավթել են [[պորտուգալացիներ]]ը: XVI դ. [[Մալակկա թերակղզի|Մալակկա թերակղզու]] հարավում կազմվել է Ջոհորի սուլթանությունը։ [[1641]]Ջթ.ոհորի սուլթանությունը և [[հոլանդացիներ]]ը զավթել են Մալակկան։ XVIII դ. վերջից գաղութային էքսպանսիա է սկսել [[Մեծ Բրիտանիա]]ն, որը XIX-XX դդ. սկզբին իրեն է ենթարկել Մալայայի տարածքի սուլթանությունները և միավորելով ստեղծել Բրիտանական Մալայա գաղութը, XIX դ. վերջին իր պրոտեկտորատն է հաստատել Սարավակի և Սաբահի (Կալիմանտան կղզում) վրա։ [[Անգլիա]]կան գաղութարարները յուրացրին լավագույն հողերը, զբաղվեցին անագի հանույթով և կաուչուկի արտադրությամբ։ Մալայզիայի ժողովրդի ազատագրական պայքարը գաղութային ճնշման դեմ սկսեց ուժեղանալ։ [[1920]] թվականինի ստեղծվեցին արհմիություններ, [[1930]] թվականին՝ ալայայի կոմկուսը։ [[1941]] թվականի [[դեկտեմբեր]]ին Մալայզիան օկուպացրեց (մինչև [[1945]] թվականը<nowiki/>[[Ճապոնիա]]ն: [[1945]] թվականին [[անգլիա]]կան գաղութարարները վերադարձան Մալայզիան։ [[1946]] թվականի և [[1948]] թվականի սահմանադրական ռեֆորմներով [[Սինգապուր]]ը անջատվեց Մալայայից, վերջինս ձևավորվեց որպես անգլիական գաղութ՝ [[1946]] թվականից՝ Մալայայի Միություն, [[1948]] թվականից՝ Մալայայի Ֆեդերացիա անվամբ։ Սարավակը և Սաբահը [[1946]] թվականին անցան [[Մեծ Բրիտանիա]]յի գաղութային մինիստրության իրավասության տակ։ [[1948]] թվականին արգելվեցին կոմկուսը և դեմոկրատական այլ կազմակերպություններ։ Անգլիական գաղութարարների դեմ պայքարելու նպատակով [[1949]] թվականին ստեղծվեց Մալայայի ժողովուրդների ազատագրական բանակը։ Մալայզիայի հասարակական տարբեր խավերի ազգային-ազատագրական շարժման ճնշման տակ [[Մեծ Բրիտանիա]]ն [[1957]] թվականի [[օգոստոսի 31]]-ին հարկադրված ընդունեց Մալայայի Ֆեդերացիայի անկախությունը, պահպանելով սակայն իր տիրապետությունը տնտեսության մեջ։ [[1963]] թվականին [[Մեծ Բրիտանիա]]յի, Մալայայի Ֆեդերացիայի, [[Սինգապուր]]ի, Սարավակի և Սաբահի միջև համաձայնագիր ստորագրվեց Բրիտանական համագործակցության շրջանակներում Մալայզիայի ֆեդերացիա ստեղծելու վերաբերյալ, որը հռչակվեց [[1963]] թվականի [[սեպտեմբեր 16]]-ին։ [[1965]] թվականին Մալայզիայի կառավարության և [[Սինգապուր]]ի միջև հարաբերությունների սրման հետևանքով [[Սինգապուր]]ը դուրս եկավ ֆեդերացիայից։ [[1960]]-ական թթ. 2-րդ կեսից Մալայզիայի կառավարությունը վարում է չմիանալու, խաղաղ գոյակցության քաղաքականություն։ Մալայզիան սերտ հարաբերություններ է պահպանում [[ԱՄՆ]]-ի, [[Մեծ Բրիտանիա]]յի, [[Ճապոնիա]]յի և այլ զարգացած երկրների հետ։