«Նիդերլանդներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary Պիտակներ՝ Խմբագրում բջջային սարքով Բջջային ծրագրից խմբագրում Android app edit |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ երկիր
| բնօրինակ անվանում = Nederland
| կրոն = 29% [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ]], <br />9 % ռեֆորմացված, <br />6 % բողոքական, <br />4 % ռեֆորմատորական, <br />4 % [[իսլամ]], <br />42 % ոչ-կրոնական<br />
| մակերես = 41.528
| տոկոսջրային = 18, 41
Տող 10.
Հարավում սահմանակցում է [[Բելգիա]]յին, իսկ արևելքում [[Գերմանիա]]յին. արևմուտքում և հյուսիսում ամբողջովին եզերված է Հյուսիսային ծովով։ Նիդերլանդների կազմի մեջ են մտնում Մաասի և Շելդայի գետաբերանի մոտ գտնվող կղզիների խումբը ([[Զեյլանդ]] մարզում) և Վադենյան ծովում գտնվող արևմտա-ֆրիզյան կղզիները։
Տարածքի զգալի մասը գտնվում է ծովի մակարդակից ցածր (այստեղից էլ Նիդերլանդներ՝ «ցածրադիր երկրներ» անունը)։ Հեղեղումներից պաշտպանվում է ծովափով ձգվող ավազաթմբերի, ամբարտակների ու պատնեշների համակարգով։ Ընդհանուր տարածությունը 41,
Նիդերլանդները [[Սահմանափակ միապետություն|սահմանադրական-խորհրդարանական միապետություն]] է, որտեղ իշխանությունը բաժանված է նախարարների, խորհրդարանի և թագավորի միջև։ Նիդերլանդները [[Եվրամիություն|Եվրամիության]], [[ՆԱՏՕ]]-ի և [[Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպություն|Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպության]] համահիմնադիր-անդամներից է։ [[Բելգիա]]յի և [[Լյուքսեմբուրգ]]ի հետ, մաս է կազմում [[Բենիլյուքս]]ի միությանը։
Տող 18.
== Պատմություն ==
Երկաթի դարում Նիդերլանդների տարածքում բնակվել են կելտական ցեղեր, որոնք հիմք են դրել այսպես կոչված Լա Տենեյան մշակույթի (մոտ [[մ.թ.ա. 450]]-ից մինչև մ.թ. [[1-ին դար]])։ [[Մ.թ.ա. 2-րդ դար|Ք.ա. 2-րդ դարում]] սկսել են հաստատվել նաև գերմանական ցեղեր (կանեֆատերներ, բատավներ)։ [[Մ.թ.ա. 1-ին դար]]ում Նիդերլանդների տարածքի մեծ մասը գրավել են [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեացիները]]: Մ.թ. [[28]] թվականին հյուսիսային մասում բնակվող ֆրիզները ապստամբելով հռոմեացիների դեմ, ձեռք են բերել անկախություն։ [[47]] թվականից [[Հռենոս]] գետը հաստատվել է որպես Հռոմեական կայսրության հյուսիսային սահմնագիծ. այսպիսով այն ընդգրկում էր Նիդերլանդների տարածքի մոտավորապես հարավային կեսը։ Հռոմեական տիրապետությունն իր ավարտին է հասել [[5-րդ դար]]ասկզբին:
Վաղ միջնադարում Նիդերլանդների տարածքում ձևավորվել էին երեք ցեղային միություններ. [[ֆրիզ]]ները, որոնք բնակվում էին ափամերձ շրջաններում և զբաղվում ծովային առևտրով, [[սաքս]]երը՝ արևելքում, և [[ֆրանկներ]]ը հարավային մասում։
[[Պատկեր:1593 Germania Inferior de Jode.jpg|մինի|250px|Նիդերլադների քարտեզը (ստեղծված 1593 թվականին)]]
Տող 27.
'''Ֆեոդալական իշխանությունների կազմավորումը'''
[[10-րդ դար|10]]-ից [[14-րդ դար|14-րդ]] դարերում Նիդերլանդներում ձևավորվեցին մի շարք աշխարհիկ և եկեղեցական ֆեոդալական իշխանություններ, որոնցից էին Հոլանդիայի, [[Զեյլանդ]]ի, [[Ֆրիզլանդ]]ի, [[Բրաբանտ]]ի, [[Լիմբուրխ]]ի և [[Խրոնինգեն]]ի [[կոմսություն]]ները, ինչպես նաև մեծ թվով մանր տիրույթներ։ Այս իշխանությունները հպատակվում էին օտար միապետերի ու դուքսերի, սակայն գործնականում հանդես էին գալիս որպես ինքնուրույն իշխանություններ։
Տող 40 ⟶ 39՝
[[16-րդ դար]]ում Նիդերլանդերում սկիզբ է առել [[Ռեֆորմացիա]]ն: Ազնվականությունից բացի, հասարակության գրեթե բոլոր շերտերում մեծ տարածում է գտնում [[Ժան Կալվին|կալվինիզմը]] ([[բողոքականության]] ուղղություներից մեկը)։ Բողոքականությունը, սակայն, խստորեն հետապնդվում էր իսպանական կաթոլիկ իշխանության կողմից՝ հատկապես [[Ֆիլիպ II]]-ի օրոք։ Այս, ինչպես նաև [[Իսպանիա]]յի կողմից վարվող բարձր հարկերի և առևտրային սահմանափակումների քաղաքականությունը, հանգեցրին [[1566]] թվականի Նիդերլանդերի ապստամբությանը՝ [[Վիլհելմ I Օրանացի|Վիլհելմ Օրանացու]] գլխավորությամբ։
'''Ութսունամյա պատերազմ ([[1568]]
[[Պատկեր:Antonio Moro - Willem I van Nassau.jpg|մինի|180px|[[Վիլհելմ Օրհանացի]]ն (հոլանդ. Willem van Oranje) համարվում է Նիդերլադների ազգային հերոսը:]]
Իսպանիային սկզբնապես հաջողվեց դաժանորեն ճնշվել ապստամբությունը, սակայն այն տարածվեց ողջ երկրով մեկ, սկիզբ դնելով նիդերլանդական մարզերի և Իսպանական կայսրության միջև մղված Ութսունամյա պատերազմի ([[1568]]–[[1648]] թվականներ)։ [[1579]] թվականին հյուսիսային նիդերլանդական մի քանի մարզեր ստեղծեցին [[Ուտրեխտի միություն]]ը և երկու տարի անց իրենց անկախ հռչակեցին։ [[1588]] թվականին հռչակվեց Յոթ Միացյալ Նիդերլանդերական Մարզերի Հանրապետությունը, որի քաղաքական իշխանությունը ''[[դե ֆակտո]]'' պատկանում էր [[Գլխավոր Շտատներ]]ին (Խորհրդարանին)։
Չնայած շարունակական պատերզամներին, Նիդերլանդները տնտեսական ծաղկում էր ապրում։ Դա հիմնականում տեղի էր ունենում ծովագնացության ընդլայնվող առևտրի շնորհիվ։ [[Ամստերդամ]]ը աստիճանաբար վերածվեց Եվրոպայի ծովային առևտրի կենտրոնի։ [[1609]] թվականին [[Իսպանիա]]յի հետ կնքվեց Տասներկուամյա զինադադար, որով Իսպանիան ճանաչեց Նիդերլանդական
[[17-րդ դար]]ը Նիդերլանդների պատմության մեջ հայտնի է որպես «Ոսկե դար»: Այս շրջանում Նիդերլանդները իր զարգացմամբ առաջ անցավ եվրոպական մյուս տերություններից։ Նիդերլանդները ձեռք բերեց գաղութներ Հարավարևելյան [[Ասիա]]յում, [[Ամերիկա]]յում և [[Աֆրիկա]]յում: Հիմնվեցին [[անդրծովյան առևտրային ընկերություն]]ներ (հատկապես նշանավոր էr «Արևելահնդկական Կոմպանիան»), որոնք վիթխարի շահույթներ էին բերում պետությանը։
Տող 53 ⟶ 51՝
'''Նորագույն պատմություն'''
[[17-րդ դար|17]]-[[18-րդ դար]]երում անգլո-հոլանդական պատերազմների հետևանքով հոլանդացիները դուրս մղվեցին ծովային առևտրից և կորցրին մի շարք գաղութներ. թուլացավ Նիդերլանդների ռազմական և քաղաքական հզորությունը։ [[1795]] թվականին [[Նապոլեոն Բոնապարտ|Նապոլեոնի]] զորքերը գրավեցին Նիդերլանդերը, նրա տարածքում ստեղծվեց [[Բատավյան Հանրապետություն]]ը, իսկ [[1806]] թվականին՝ ստեղծվեց [[Հոլանդական թագավորություն]]ը: Երկու պետություններն էլ Ֆրանսիական կայսրության փաստացի [[վասալ]]ներ էին։ Սակայն կործանիչ հետևանքներ ունեցած ռուսաստանյան արշավից հետո, [[1813]]
▲[[17-րդ դար|17]]-[[18-րդ դար]]երում անգլո-հոլանդական պատերազմների հետևանքով հոլանդացիները դուրս մղվեցին ծովային առևտրից և կորցրին մի շարք գաղութներ. թուլացավ Նիդերլանդների ռազմական և քաղաքական հզորությունը։ [[1795]] թվականին [[Նապոլեոն Բոնապարտ|Նապոլեոնի]] զորքերը գրավեցին Նիդերլանդերը, նրա տարածքում ստեղծվեց [[Բատավյան Հանրապետություն]]ը, իսկ [[1806]] թվականին՝ ստեղծվեց [[Հոլանդական թագավորություն]]ը: Երկու պետություններն էլ Ֆրանսիական կայսրության փաստացի [[վասալ]]ներ էին։ Սակայն կործանիչ հետևանքներ ունեցած ռուսաստանյան արշավից հետո, [[1813]] թ. ֆրանսիացիները լքեցին Նիդերլանդները։
[[1815]]
[[Պատկեր:Rotterdam, Laurenskerk, na bombardement van mei 1940.jpg|մինի|250px|Ռոտտերդամ քաղաքը 1940
▲'''Նիդերլանդների թագավորությունը'''
▲[[1815]] թ. ստեղծվեց Նիդերլանդերի թագավորությունը, որը [[Վիեննայի կոնգրես]]ի որոշմամբ միավորեց Նիդերլանդները և [[Բելգիա]]ն (վերջինս անջատվեց Նիդերլանդներից [[1830]]-ին)։ Նիդերլանդների առաջին արքան էր [[Վիլլեմ I]] -ը։ Գլխավոր Շտատերը հանդիսանում էին պետության [[օրենսդիր մարմին]]ը և ժողովրդական ներկայացուցչությունը։ [[1848]] թ. Վիլհելմ I-ի կարգադրությամբ ստեղծվեց նոր [[սահմանադրություն]], որով սահմանափակվեց թագավորի իշխանությունը և ներմուծվեցին նախարարական գերատեսչություններ։ Նիդերլանդները դարձավ սահամանադրական միապետություն։
▲[[Պատկեր:Rotterdam, Laurenskerk, na bombardement van mei 1940.jpg|մինի|250px|Ռոտտերդամ քաղաքը 1940 թ. մայիսի 14-ին գերմանացիների կողմից գնդակոծվելուց հետո:]]
Վիլհելմ I-ի օրոք սկսվեց տնտեսության, հատկապես արդյունաբերության, առևտրի և ծովագնացության վերականգնում։ Կառուցվեցին բազմաթիվ ջրանցքներ և ճանապարհներ, խոշոր նավահանգիստներ։ [[19-րդ դար]]ի վերջերին Նիդերլանդներում շարունակվեց [[արդյունաբերական հեղաշրջում]]ը՝ նպաստելով տնտեսական աճին։ [[20-րդ դար]]ի սկզբին Նիդերլանդները աշխարհի խոշոր գաղութային տերություններից էր։
'''20-րդ դար'''
[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ Նիդերլանդների պահպանեց չեզոքություն։ [[1917]] թվականին ընդունվեց արական սեռի բնակչության [[ընդհանուր ընտրական իրավունք]], երկու տարի անց [[Կանանց ընտրական իրավունք|ընտրական իրավունք ստացան նաև կանայք]]: Այս տարիներին զարգանում է սոցիալական համակարգը. ստեղծվում են նոր քաղաքական կուսակցություններ, արհմիություններ, երիտասարդական շարժումներ, դպրոցներ, մամուլի և ռադիոընկերություններ, որոնք սակայն գաղափարական 7 կրոնական առումով խիստ բևեռացած էին միմյանցից։ Երկիրը բաժանված էր բողոքական, [[կաթոլիկ]] և սոցիալիստական շերտերի, որոնք ապրում էին գրեթե լիովին մեկուսացած։
'''Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ'''
[[Պատկեր:Nieuwe regering (1965).ogv|մինի|250px|Նոր կառավարությունը 1965
▲30-ական թվականների համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը ծանր հետևանքներ ունեցավ Նիդերլանդների համար։ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ Նիդերլանդները կրկին հայտարարեց իր չեզոքության մասին։ Սակայն [[1940]] թ. մայիսին գերմանա-ֆաշիստական զորքերը զավթեցին Նիդերլանդները։ Երկրի ներսում իրականացվեցին էթնիկ զտումներ. շուրջ հարյուր հազար [[հրեաներ]] (Նիդերլանդերի հրեա բնակչության 75%-ը) տարհանվեցին և ոչնչացվեցին [[համակենտրոնացման ճամբար]]ներում: Նիդերլանդները վերջնականապես ազատագրվեց [[1945]] թվականի մայիսին։
▲[[Պատկեր:Nieuwe regering (1965).ogv|մինի|250px|Նոր կառավարությունը 1965 թ. (տեսանյութ հոլանդերեն լեզվով):]]
Համաշխարհային պատերազմից հետո սկսվեց վերակառուցման և տնտեսական վերականգման մի շրջան։ Նիդերլանդները բացի այդ փոխեց իր ավանդական չեզոք քաղաքականությունը անդամակցելով [[ՄԱԿ]]-ին, Եվրոպական Տնտեսական Համագործակցությանը, իսկ 1949 թվականին՝ [[ՆԱՏՕ]]-ին։
'''Արդի շրջան'''
▲50-ական թվականներից մշակութային և սոցիալական մեծ փոփոխություններ են առաջացնում գաղափարական նոր շարժումները, հատկապես ֆեմինիստական և երիտասարդական բազմաթիվ շարժումները։ Հասարակության մեջ կրոնը ավելի նվազ դեր է սկսելում խաղալ։
Սոցիալական կայունության և բարեկեցության պայմաններում 60-ական թվականներից մեծ թվով արտագնա աշխատողների ներհոսք է տեղի ունենում։ Ժամանակի ընթացքում վերջիններս դառնում են հիմնական բնակվող։ Տեղի և ունենում նաև ներգաղթի աճ։ Ընդամենը մեկ-երկու տասնամյակի ընթացքում աճում է էթնիկ բազմազանությունը։ Նիդերլանդական ժամանակակից հասարակության համար հատկանշական է դառնում [[բազմամշակութայնություն]]ը (մուլտիկուլտուրալիզմը)։
Տող 82 ⟶ 75՝
== Աշխարհագրություն ==
Նիդերլանդներին բնորոշ է ցածրադիր հարթավայրային ռելիեֆը։ Լանդշաֆտում գերակշռում են մշակվող հողատարածքները և պահպանվող բնատարածքները։ Մակերեսի միայն 2 %-ն ունի 50 մ-ից ավելի բարձրություն։ Հեղեղումներից պաշտպանվելու համար կառուցվել են բազմաթիվ ամբարտակներ և պատնեշներ։ Ծովապատնեշով փակվել են [[Զեյլանդ]] մարզի ծովախորշերը, Այսելմիեր լիճը (նախկինում՝ Զաուդերզեյ ծովածոցը)։ Նիդերլանդների ցամաքային մակերեսի զգալի մաս են կազմում այսպես կոչված պոլդերները՝ նախկին ջրային տարածություններ, որոնք ամբարտակներով փակվել ու չորացվել են, վերածվելով մշակվող բերրի հողատարածքների։
Նիդերլանդների արևելքում տարածված են բլրապատ մորենային դաշտավայրերը, կենտրոնական մասում տեղ-տեղ պահպանվել են մորենային թմբաշարեր, հարավում՝ լյոսով ծածկված հին գետային դարավանդները։ Նիդերլանդների հյուսիսային մասը կազմված է պլեյստոցենի ավազակավային, ծովային և գետային, արևելքում՝ սառցադաշտային և ջրասառցադաշտային, [[Հռենոս]]ի, [[Մաաս]]ի և Շելդայի դելտան՝ կուտակումային նստվածքներից, հարավարևելքը՝ կրաքարերից, մերգելներից, կավիճից։
Տող 112 ⟶ 105՝
|}
Գետերը ջրառատ են, նավարկելի և միացված են ջրանցքներով։ Ամենամեծ գետը Հռենոսն է (հոլանդերեն՝ ''Ռայն''), որով երկու անգամ ավելի շատ ջուր է Նիդերլանդներ ներհոսում, քան տարեկան տեղումների ընդհանուր քանակը։ Այլ խոշոր գետեր են Մաասը և Շելդան։ Նիդերլանդներում կառուցված են մեծ թվով ջրանցքներ, որոնք, ինչպես նաև գրեթե բոլոր գետերը նավարկելի են։ Ամստերդամ, Լայդեն և Ուտրեխտ քաղաքները հայտնի են իրենց ջրանցքների համակարգով։
Քաղցրահամ լճերը, որոնց մեծ մասը գտնվում է երկրի արևմտյան մասում և Ֆրիսլանդ մարզում, ունեն հիմնականում ռեկրեացիոն նշանակություն։ Խմելու համար օգտագործվում են ստորգետնյա ջրի պաշարները։ Ջրային ռեսուրսների պահպանմամբ և վերահսկմամբ զբաղվում է Տրանսպորտի և ջրային տնտեսության նախարարությունը։
Նիդերլանդներին բնորոշ է ցածրադիր հարթավայրային ռելիեֆը։ Գերակշռում են մշակվող հողատարածքները և պահպանվող բնատարածքները։ Մակերեսի միայն 2 %-ն ունի 50 մ-ից ավելի բարձրություն։ Նիդերլանդների ցամաքային մակերեսի զգալի մասը կազմում են պոլդերները՝ նախկին ջրային տարածություններ, որոնք ամբարտակներով փակվել ու չորացվել են՝ վերածվելով մշակվող բերրի հողատարածքների։
Նիդերլանդների արևելքում տարածված են բլրապատ դաշտավայրերը, կենտրոնական մասում տեղ-տեղ պահպանվել են թմբաշարեր, հարավում՝ հին գետային դարավանդները։ Նիդերլանդների հյուսիսային մասը կազմված է ավազակավային, ծովային և գետային, արևելքը՝ սառցադաշտային և ջրասառցադաշտային, Հռենոսի, Մաասի և Շելդայի դելտան՝ կուտակումային նստվածքներից, հարավ-արևելքը՝ կրաքարերից, մերգելներից, կավիճից։
Տարածքի ամենաբարձր կետն է Վալսերբերգ լեռը (321 մ), իսկ ամենացածր կետը՝ -6,
Նիդերլանդները տեղակայված է Եվրոպայի Մերձատլանտյան բարեխառն իջվածքներում, ինչը պայմանավորում է նրա բացառիկ կլիման։ Երկրի տարածքում՝ բարձրադիր վայրերի կամ լեռների փոքր չափերի և բացակայության պատճառով, կլիմայական տարբերություններ գրեթե չկան։ Նիդերլանդների կլիմայի վրա յուրօրինակ ազդեցություն են թողնում Ատլանտիկական ցիկլոնները։ Եղանակը շատ շուտ փոփոխվում է, սակայն հիմնականում պահպանվում է ամպամած, խիտ ամպերով և մառախուղով պատված եղանակը։ Ամբողջ տարվա ընթացքում հազվադեպ են լինում արևոտ օրեր։
Նիդերլանդերում հիմնականում ձմեռը լինում է մեղմ, օդի միջին ջերմաստիճանը հասնում է
Հուլիսին օդի միջին ջերմաստիճանը հասնում է մինչև 16 °C-ի։ Օգոստոսից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում գրանցվում են տեղումների ամենաշատ քանակը։ Նիդերլանդների կլիման բարենպաստ է բաց գրունտներում հացահատիկային և պտղատու բույսերի աճեցման համար՝ վաղ գարնանից մինչև ուշ աշուն։
{{Նիդերլանդներ-կլիմա}}
Նիդերլանդների տարածքը գտնվում է [[Կենտրոնաեվրոպական ժամանակ]] (CET) ([[UTC]]+1) [[Ժամային գոտի|ժամային գոտում]]: Ամեն տարի մտցվում է կենտրոնաեվրոպական ամառային ժամանակը ([[UTC]]+2). ժամասլաքը մարտի վերջին կիրակիի ժամը 2:00-ին մի ժամով տարվում է առաջ և նոյեմբերի վերջին կիրակիի ժամը 3:00-ին՝ մի ժամով ետ։
Տող 146 ⟶ 139՝
Ազգային արժույթն է [[եվրո]]ն, որը 2002 թվականին փոխարինել է նիդերլանդական գուլդենին։
Արդյունաբերության ծավալներով կա 3 մեծ ճյուղ՝ նավթաքիմիա՝ 25 % շրջանառություն, սննդի արդյունաբերություն՝ 27 % և մեքենաշինություն՝ 12.4 %:
Մյուս ճյուղերից են ինքնաթիռաշինությունը, նավաշինությունը, սև մետալուրգիան, տեքստիլ արդյունաբերու-թյունը, կահույքի և թղթի արդյունաբերու-թյունները, գարեջրի և հագուստի արտադրությունը։ Հայտնի է նաև կակաչների արտահանումը (կակաչը Նիդերլանդների խորհրդանիշներից է)։
Տող 155 ⟶ 148՝
Հոլանդական տնտեսության մեջ մեծ տեղ է զբաղեցնում էներգետիկան։ Հոլանդիայի էներգետիկան էլեկտրաէներգիայի հետ միասին արդյունահանում է նաև նավթ և բնական գազ (ի դեպ՝ գազի պաշարներով 4-րդն է աշխարհում)։ Տարեկան արդյունահանում են 80 մլրդ. մ3բնականգազ, որի կեսից ավելին արտահանում են այլ երկրներ։
Էլեկտրատեխնիկական ընկերությունների մասնաբաժինը կազմում է 10 %, որի 6 %-ը բաժին է ընկնում մետալուրգիային, մետաղամշակմանը, տրանսպորտային մեքենաշինությանը։ Արդյունաբերական շրջանառության մեջ համեմատաբար փոքր մաս են կազմում ռետինի արտադրությունը, թուղթի և ստվարաթուղթի արտադրությունը, կահույքի, սարքավորումների արտադրությունը, տեքստիլ արդյունաբերությունը, հագուստը և կոշկեղենը։ Արդյունաբերական արտադրանքի մեջ տեխնոլոգիական ոլորտների մասնաբաժինը կազմում է 12. 3%:
Ազգային եկամտի մեջ ծառայությունների բաժինը կազմում է 61.6 %, արդյունաբերությունը՝ 34.2 %, գյուղատնտեսությունը՝ 4.2 %:
Նիդերլանդների տնտեսությունը բնութագրվում է բարձր արդյունավետ գյուղատնտեսական արտադրությամբ։ Գյուղատնտեսական հատվածն արտահանման ծավալում կազմում է 25 %: ԱՄՆ-ից հետո Նիդերլանդներն աշխարհում երկրորդն է գյուղատնտեսական ապրանքների արտահանմամբ։ Արտահանման շուրջ 78 %-ը բաժին է ընկնում Եվրամիության երկրներին։
Ամենամեծ հատվածը գյուղատնտեսությունում զբաղեցնում է բանջարաբուծությունն ու պտղաբուծությունը, որից հետո կաթնային տավարաբուծությունն ու թռչնաբուծությունը։ Հողագործությունը համեմատաբար համեստ դեր է խաղում։
Տող 166 ⟶ 159՝
Վերջին տարիներին լուրջ ուշադրություն է դարձվում նվազեցնելու շրջակա միջավայրի վրա աճող բացասական ազդեցությունները, որոնք իրենց ազդեցությունն են ունենում գյուղատնտեսության վրա։
Կաթնային տավարաբուծությունն իրականացվում է կլոր տարին՝ շնորհիվ խոշոր արոտավայրերի։ Կաթի արտադրությունը կազմում է տարեկան մոտ 11 միլիոն տոննա։ Կաթնամթերքի ոլորտում գերիշխող դերը պատկանում է երեք խոշորագույն ընկերությունների, որոնց բաժին է ընկնում ոլորտի 75 %-ը։
== Պետական կարգ ==
[[Պատկեր:Den Haag Binnenhof.jpg|մինի|250px|Գլխավոր Շտատների նստավայրը Հաագայում]]
[[Պատկեր:Beatrix Prinsjesdag.jpg|մինի|աջից|250px|Նիդերլանդների թագուհի Բեատրիկսը՝ թագավորական կառքում:]]
1814
Նիդերլանդները չունի եռակողմ իշխանության ավանդական բաժանում։ Օրենսդրական իշխանությունն իրականացում են Գլխավոր Շտատները, թագուհին և կառավարությունը (նախարարների խորհուրդը) միասին։
[[Պատկեր:Zetelverdeling Tweede Kamer 2010 heden.png|մինի|աջից|250px|Երկրորդ պալատի կուսակցական կազմությունը (2010
{{լեգենդ|#920C19|Աշխատանքային կուսկց. (30 մանդատ)}}
{{լեգենդ|#0E2783|Ազատության և ժողովրդավարության կուս. (31)}}
{{լեգենդ|#043555|Ազատություն կուսակց. (24)}}
]]
Թագավորը (ներկայում՝ թագուհին) պետության գլուխն է և զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարը։ Թագուհին հաստատում է օրինագծերը, նշանակում է նախարարներին, դատավորներին, մարզային խորհուրդների նախագահներին (որոնք կոչվում են թագուհու կոմիսարներ) և համայնքապետերին։ Նախարարների խորհրդի հետ միասին կազմում է գործադիր իշխանությունը։ Գործադիր իշխանությանը կից որպես խորհրդատվական օրգան գործում է Պետական Խորհուրդը (հոլանդ. ''Raad van State''):
Թագավորի սահմանադրական իշխանությունը, սակայն, տարիների ընթացքում գնալով սահմանափակվել է և այժմ ունի ավելի շատ ձևական և ծիսակարգային բնույթ։ Հատկանշական է, որ Նիդերլանդները 1890 թվականից մինչ այժմ ունեցել է միայն թագուհիներ։ Նիդերլանդերի ներկայիս միապետն է Բեատրիկսը։ Գահաժառանգն է Վիլլեմ-Ալեքսանդր արքայազնը։
Կառավարության ղեկավարն է վարչապետը (այս պահին՝ Մարկ Ռուտե)։ Վարչապետը, նախարարների և պետքարտուղարների հետ, կազմում է կաբինետը։ Երկրորդ պալատի ընտրություններից հետո սովորաբար երկու կամ երեք կուսակցություններ կազմում են կոալիցիա։
Ինչպես կառավարության, այնպես էլ թագուհու և խորհրդարանի նստավայրերը գտնվում են Հաագայում։
Քաղաքական համակարգը բաժանվում է երեք ավանդական բլոկերի. քրիստոնեա-դեմոկրատներ (որոնց ներկայացուցիչն է CDA – Քրիստոնեա-դեմոկրատական դաշինք կուսակցությունը), սոցիա-դեմոկրատները (PvdA – աշխատավորական կուսակցությունը) և լիբերալ-դեմոկրատները (VVD – Ազատության և Ժողովրդավարության կուսակցությունը)։ Համեմատաբար նոր կուսակցություն է Ազատության Կուսակցությունը (PVV), որի առաջնորդն է Գերտ Վիլդերսը։ Վերջինս հատկապես հայտնի է իսլամի վերաբերյալ իր ծայրահեղ հայացքներով և իմիգրացիոն քաղաքականության վերաբերյալ կտրուկ քննադատությամբ։ Խորհրդարանական փոքրամասնություն կազմող կուսակցություններից են Դեմոկրատներ 66-ը (D66), ԿանաչՁախը (GroenLinks), ՔրիստոնյաՄիությունը (CU) և Կենդանիների պաշտպանության կուսակցությունը (PvdD)։
Վերջին վաղաժամկետ խորհրդարանական ընտրությունները կայացել են [[2010]]
Մարզերում և համայնքներում գործում են ընտրովի տեղական ինքնակառավարման մարմիններ. Պրովինցիալ Շտատները (մարզային ընտրովի ինքնակառավարման մարմին)՝ թագուհու նշանակած կոմիսարի գլխավորությամբ և համայնքային խորհուրդները (համայնքային ընտրովի ինքնակառավարման մարմին) նույնպես թագուհու կողմից նշանակված համայնքապետի (բուրգոմիստրի) գլխավորությամբ։
== Ժողովրդագրություն ==
Համեմատած այլ եվրոպական երկրների հետ, Նիդերլանդները իր պատմության ընթացքում ունեցել է արագ ժողովրդագրական աճ. [[1850]] թվականին բնակչությունը կազմել է 3 միլիոն, [[1900]] թվականին՝ 5 միլիոն, [[1950]] թվականին՝ 10 միլիոն և 2000 թվականին՝ 16 միլիոն։ [[2009]] թվականի դրությամբ այն կազմել է 16, 5 միլիոն։ Միջին խտությունը 1 կմ² վրա 397, 7 մարդ է<ref>[http://www.populstat.info/Europe/netherlc.htm Populstat: historical demographical data]</ref>:
2005
Ընդհանուր բնակչության 82 %-ը քաղաքաբնակ է։ Նիդերլանդներին բնորոշ են համեմատաբար փոքր, իրար մոտ գտնվող բնակավայրերը։ Խոշոր, մեկ միլիոնից ավել բնակչություն ունեցող մետրոպոլներ չկան (ամենամեծ քաղաքը [[Ամստերդամ]]ն է, որ ունի 780 հզ բնակչությամբ)։ Երկրի կենտոնաարևմտյան հատվածում գտնվող չորս համեմատաբար խոշոր քաղաքները (Ամստերդամ, Ռոտերդամ, [[Հաագա]], Ուտրեխտ), սերտաճելով իրենց մեջ գտնվող այլ բնակավայրերի հետ, կազմում են այսպես կոչված Ռանդստադի ագլոմերացինան։ Երկրի ընդհանուր բնակչության 40 %-ը կենտրոնացած է Ռանդստադում։
[[Պատկեր:Dutch Provinces am.png|մինի|250px|աջից|Նիդերլանդերի 12 մարզերը (պրովինցիաները)]]{{Հիմնական|Նիդերլանդների վարչական բաժանում}}
Նիդերլանդները վարչականորեն բաժանված է տասներկու մարզեր (պրովինցիաներ), որոնք իրենց հերթին բաժանված են 431 համայնքների ու 27 ջրային միավորների։
'''
# [[Խրոնինգեն]]
# [[Ֆրիզլանդ]]
Տող 227 ⟶ 220՝
# [[Լիմբուրխ]]
{{Հիմնական|հոլանդերեն}}
Պաշտոնական պետական լեզուն [[հոլանդերեն]]ն է։ Ֆրիզլանդ մարզում նաև պաշտոնական լեզու է [[Արևմտյան ֆրիզերեն|ֆրիզերենը]]: [[Ստորին սաքսոներեն]]ը և [[լիմբուրգերեն]]ը Եվրամիության կողմից ճանաչված են որպես գավառային լեզուներ։ Հոլանդացիեների մեծ մասը տիրապետում է [[անգլերեն]]ին, [[գերմաներեն]]ին և [[ֆրանսերեն]]ին որպես օտար լեզու։
Տող 239 ⟶ 232՝
Աշխարհի մոտ 250 համալսարաններում ուսուցումը նիդերլանդերենով է։ Բելգիայի, հյուսիսային Ֆրանսիայի ֆրանսախոս պրովինցիաներում շատ դպրոցականներ՝ որպես իրենց երկրորդ լեզու ընտրում են նիդերլանդերենը։ 1980 թ. Նիդերլանդների և Ֆլանդրիայի ակտիվիստները կազմակերպեցին «Նիդերլանդական լեզվական խորհուրդ», որը զբաղվում է նիդերլանդերենի տարածմամբ և որոշում է գրելու ու կարդալու կանոնները։
Վաղ միջնադարից լինելով քրիստոնյա երկիր, ներկայում Նիդերլանդներն համարվում է Եվրոպայի ամենաաշխարհիկ երկրներից մեկը։ Որևէ կրոնի չհարող չափահասները 2008 թվականի տվյալներով 42 % են կազմում։ Քրիստոնյաների կեսը կամ ընդհանուր բնակչության 29 %-ը կաթոլիկ է, 19 %-ը՝ բողոքական։ Մուսուլմանները կազմում են բնակչության 4 %-ը։ Տարածված են նաև [[բուդդայականություն]]ը, [[հինդուիզմ]]ը և [[հուդայականություն]]ը:
2002
Նիդերլանդներում 20-րդ դարի առաջին կեսին գոյություն է ունեցել մեծ հրեական համայնք, միայն թե այն ամբողջովին վերացվել է գերմանական գրոհի ժամանակ։ Այսպես՝ եթե 1941
[[Պատկեր:Armeense kerk Amsterdam.JPG|մինի|250px|[[Սուրբ Հոգի եկեղեցի (Ամստերդամ)|Հայկական եկեղեցին Ամստերդամում]] (1714
Պատմական Նիդերլանդների տարածքում հայերի հաստատման մասին տվյալները վերաբերում են [[11-րդ դար]]ին: [[14-րդ դար|14]]-[[15-րդ դար|15-րդ դդ]]. հայ առևտրականների համայնք է ձևավորվել ֆլամանդական Բրյուգգե քաղաքում, որն այն ժամանակ միջազգային առևտրի խոշոր կենտրոն էր (այժմ գտնվում է [[Բելգիա]]յում), իսկ [[17-րդ դար]]ում, երբ Նիդերլանդները հասել էր իր տնտեսական և մշակութային զարգացման բարձրակետին՝ խոշոր նավահանգստային քաղաք [[Ամստերդամ]]ում:
Ամստերդամի հայ համայնքը կազմում էին պարսակահայ առևտրականները, որոնք գլխավորապես զբաղվում էին մետաքսի առևտրով։ 1660
[[19-րդ դար]]ի սկզբին՝ ֆրանսիական զորքը ավերում է Ամստերդամի մեծ մասը, այն կորցնում է իր բնակչության գրեթե կեսը, որից հետո հետզհետե անհետանում է հայկական համայնքը։
Նիդերլանդներում այսօր տարբեր տվյալներով բնակվում է շուրջ 10.000 հայ, գործում են մեկ տասնյակից ավել հայկական կազմակերպություններ, այդ թվում՝ Հայ դատի գրասենյակը, «Աբովյան» մշակութային կենտրոնը, «Գլաձոր» ուսանողական միությունը, 4 եկեղեցի և այլն։ Նիդերլանդների ներկայիս գաղթոջախները կազմավորվել են [[20-րդ դար]]ի կեսերից. սկզբնական շրջանում [[1943]] թվականին [[Ինդոնեզիա]]յից բռնագաղթված հայերի, հետագա տարիներին [[Մերձավոր Արևելք]]ից, իսկ 90-ական
== Մշակույթ ==
[[Պատկեր:The Nightwatch by Rembrandt.jpg|մինի|220x220px|«[[Գիշերային դետք (կտավ)|Գիշերային դետք»]] [[Ռեմբրանդտ վան Ռայն|Ռեմբրանդտի]] ամենահայտնի գեղանկարն է]]
Նիդերլանդները աշխարհին հայտնի է բազմաթիվ գեղանկարիչներով։ Գեղանկարչությունը հատկապես ծաղկում է ապրել «Ոսկե դարում» (1609–1672
Նախքան 17-րդ դարը, հոլանդական գրականությունը ստեղծվում էր տարբեր բարբառների վրա հիմնված գրական լեզուներով, հաճախ էլ [[լատիներեն]]ով (ինչպես օրինակ [[Էրազմ Ռոտերդամցի|Էրազմ Ռոտերդամցու]] «Գովք հիմարության» երգիծանքը)։ 17-րդ դարում գործածական է դառնում մեկ ընդհանուր գրական լեզուն։ Այս շրջանի հայտնի գրողներ են Պիտեր Կորնելիսզոնը և Յան Վան դեն Վոնդելը։ Վերջինիս «Լուցիֆեր» ողբերգությունը (1654
[[Պատկեր:Vanuit Domstraat.JPG|մինի|աջից|250px|Ուտրեխտի մայր տաճարը (13-16-րդ
1940–1942
Միջնադարյան ճարտարապետական հուշարձաններից են Ամստերդամի, Կամպենի, Զվոլեի պարիսպները, աշտարակները և տները, Հաագայի թագավորական դղյակը, Ուտրեխտի, Հառլեմի, Լայդենի, Դելֆտի գոթական տաճարները։ Քարի սակավության պատճառով հոլանդական ճարտարապետությունում գերակշռում են աղյուսե փոքր շինությունները։ Ամստերդամ քաղաքի կենտրոնը գրեթե ամբողջությամբ արտացոլում է 17-րդ դարի հոլանդական ճարտարապետությունը։ 20-րդ դարի ճարտարապետությունը աչքի է ընկնում ավանգարդ ոճով և նոր ճարտարապետական ձևերի որոնումով։
19-րդ դարի ավարտից նկարահանվել են վավերագրական ֆիլմեր, իսկ 1910 թվականից նաև գեղարվեստական։ Դարակեսից հետո թողարկված ֆիլմերից են «Շեփորանվագ» կատակերգությունը (1958
[[Պատկեր:Hollandse Nieuwe 001.JPG|աջից|մինի|180px|Թարմ սաղմոնը սոխով ամենասիրված կերակուրներից է]]
[[Պատկեր:Speed skating in the Netherlands.jpg|մինի|աջից|180px|Չմշկելը ձմեռային մարզաձևերից է]]
[[Պատկեր:Dutch newspapers.jpg|մինի|200x200px|Հոլանդական օրաթերթեր կրպակում|left]]
Կարևոր օրաթերթերից են «''De Telegraaf''», «''Algemeen Dagblad''», «''De Volkskrant''», «''NRC Handelsblad''» և «''Trouw''» պարբերականները։ Հանրաճանաչ շաբաթաթերթեր են «''Elsevier''», «''HP''/''De Tijd''», «''Vrij Nederland''» և «''De Groene Amsterdammer''»:
Տող 282 ⟶ 275՝
Գործում են չորս հանրային («''Nederland'' 1», «''Nederland'' 2» և «''Nederland'' 3», և «BVN») և մի շարք կոմերցիոն («RTL», «SBS» և այլ) հեռուստահեռարձակողներ։ Հանրահայտ ռադիոհեռարձակողներից են «''Radio'' 1», «''Radio'' 2», «3FM» հանրային և «''Radio'' 538», «''Sky Radio''», «''Q-music''» կոմերցիոն ռադիոընկերությունները։
Հոլանդական ավանդական կերակրատեսակները հատկապես բնորոշել են անցյալի գյուղատնտեսական կյանքը։ Տիպիկ հոլանդական ճաշը հիմնականում պատրաստված է [[կարտոֆիլ]]ից, բանջարեղենից և [[միս|մսից]]: Ողջ աշխարհում հայտնի է հոլանդական պանիրը (հատկապես Էդամմեր և Գաուդա տեսակները)։ Հայտնի են նաև հոլանդական քաղցրեղենները, ինչպես օրինակ հոլանդական թավաբլիթը, մեղրավաֆլին, ձիթագնդիկը և այլն։
Ամենատարածված մարզաձևն է [[ֆուտբոլ]]ը: ''«KNVB»'' ֆուտբոլային ակումբների միությունը շուրջ 1 միլիոն անդամով երկրի ամենախոշոր կազմակերպությունն է։ Նիդերլանդների ազգային հավաքականը բարձր տեղեր է գրավում [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն|Ֆուտբոլի աշխարհի]] և [[Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն|Եվրոպայի]] առաջնություններում։ Հայտնի ֆուտբոլիստներ են [[Յոհան Կրոյֆ]], [[Պատրիկ Կլաուվերտ]]ը և [[Ֆրենկ Ռայկարդ]]ը: Այլ տարածված մարզաձևեր են [[թենիս]]ը, վոլեյբոլը, հենդբոլը, կորֆբոլը, [[հոկեյ]]ը, ձիարշավը, չմշկավազքը, [[հեծանվավազք]]ը և այլն։
Հեծանիվը սպորտային և ռեկրեացիոն նշանակությունից բացի, ամենակարևոր երթևեկության միջոցներից մեկն է։ Երկրի տարածքով անցնում են բազմաթիվ հեծանվային ճանապարհներ, որոնցով կարելի է երթևեկել գրեթե ամենուր։
== Ծանոթագրություններ ==
<div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px;" >▼
{{multicol}}▼
# Հոլանդերեն Վիքիպեդիայի ''[[:nl:Nederland|Նիդերլանդներ (Nederland)]]'' հոդված▼
{{multicol-break}}▼
# [[Հայկական սովետական հանրագիտարան|ՀՍՀ]], ''Նիդերլանդական արվեստ'', ''Նիդերլանդական գրականություն'', ''Նիդերլանդներ'' հոդվածներ, հատոր XVIII, էջ 276-288: Երևան 1982}}▼
{{multicol-end}}▼
{{ծանցանկ|2}}
</div>▼
== Արտաքին հղումներ ==
Տող 300 ⟶ 304՝
* [http://www.statoids.com/unl.html Նիդերլանդների մարզեր] statoids.com կայքում
▲<div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px;" >
▲{{multicol}}
▲# Հոլանդերեն Վիքիպեդիայի ''[[:nl:Nederland|Նիդերլանդներ (Nederland)]]'' հոդված
▲{{multicol-break}}
▲# [[Հայկական սովետական հանրագիտարան|ՀՍՀ]], ''Նիդերլանդական արվեստ'', ''Նիդերլանդական գրականություն'', ''Նիդերլանդներ'' հոդվածներ, հատոր XVIII, էջ 276-288: Երևան 1982}}
▲{{multicol-end}}
▲{{ծանցանկ|2}}
▲</div>
{{ՎՊԵ|Netherlands|Նիդերլանդներ}}
{{Եվրոպական երկրներ}}
Տող 314 ⟶ 309՝
{{Միապետություններ}}
{{Եվրոպական միության անդամ երկրներ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}
| |||