«Նեյրոն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ կետադրական նշանը ծանոթագրությունից հետո oգտվելով ԱՎԲ |
|||
Տող 1.
'''Նեյրոն''' կամ նյարդաբջիջ՝ ողնաշարավորների և անողնաշարավորների մեծ մասի նյարդային համակարգը ձևավորող հիմնական բջիջն
<br />
== Նկարագրություն ==
Տող 7.
[[Պատկեր:Complete neuron cell diagram en.svg|thumb|Նեյրոնի բաղկացուցիչ մասերը]]
Աքսոնը երկար ելուստ է, որի միջոցով բջիջն ազդանշաններ է ուղարկում նյարդավորվող բջիջներին։ Այն սկիզբ է առնում մարմնի ''աքսոնային բլրակ (axon hillock)'' կոչվող հատվածից։ Աքսոնները երբեմն ճյուղավորվում են՝ ազդանշանը մի քանի ուղղությամբ փոխանցելու համար։ Աքսոնի վերջնամասում գտնվում են միջնորդանյութեր պարունակող բշտերը։ Նյարդային ազդակի փոխանցման հետևանքով միջնորդանյութերն արտազատվում են դեպի [[սինապս]]ային խոռոչ և միանում հետսինապսային բջջի ընկալիչներին՝ իրականացնելով միջբջջային հաղորդակցությունը։ Աքսոնները հիմնականում պատված են [[միելին]]ի մեկուսիչ շերտով՝ արագ և արդյունավետ հաղորդակցում ապահովելու համար։ Միելինի շերտի շնորհիվ էլեկտրական ազդակն ավելի արագ և արդյունավետ է փոխանցվում։ Աքսոնները կարող են ազդանշաններ ուղարկել 0.1 մմ-3 մ-ի հասնող տարածությունների
[[Պատկեր:Smi32neuron.jpg|thumb|[[Բրգաձև նեյրոն]]ներ [[գլխուղեղի կեղև]]ում]]
Նեյրոնի դենդրիտների թիվը կարող է հասնել 20-ի, որոնցից յուրաքանչյուրը կարող է ունենալ մեկ կամ ավելի ճյուղավորում։ [[Դենդրիտային փշիկ]]ները կարևոր դեր են խաղում այլ նեյրոններից եկող ազդանշանների ընդունման և սինապսային կապի կարգավորման գործում։ Այսպիսով դենդրիտների ընդհանուր մակերեսի հիման վրա կարելի է կարծիք կազմել, թե ինչ քանակությամբ ազդանշաններ է ստանում տվյալ
== Դասակարգում ==
Տող 15.
=== Դասակարգում ըստ նեյրիտների ===
Ըստ նեյրիտների թվի նեյրոնները լինում են միաբևեռ, երկբևեռ և
* Միաբևեռ նեյրոնները պարզագույն նեյրոններն են, որոնք հանդիպում են անողնաշարավորների նյարդային համակարգում։ Ողնաշարավորների մոտ հանդիպում են միայն [[ինքնավար նյարդային համակարգ]]ում: Միաբևեռ նեյրոնները սեգմենտավորված են, ընդ որում, սեգմենտներից մեկը կատարում է աքսոնի, իսկ մյուսը՝ դենդրիտի գործառույթ։
* Գոյություն ունեն նաև ''կեղծ միաբևեռ նեյրոններ:'' Սրանց մարմնից դուրս է գալիս մեկ ոտիկ, որը T-աձև բաժանվում է երկու ճյուղի։ Զգացող նեյրոնները մեծամասամբ ներկայացված են կեղծ միաբևեռ նեյրոններով և սրանց միջոցով ընկալիչներից ազդակները հաղորդվում են ԿՆՀ-ի տարբեր բաժիններ։
Տող 46.
* Նույնացման նեյրոններ, որոնք ճանաչում են ծանոթ գրգռիչները։
* Որոնման վարքի նեյրոններ, որոնք ակտիվանում են միայն կողմնորոշվող-հետազոտական [[վարք]]ի դեպքում։
* Միջավայրի կամ տեղանքի նեյրոններ, որոնք ակտիվանում են փորձարարական տարածության մեջ որոշակի դիրքի
== Պատմական ակնարկ ==
Նեյրոն տերմինը ներմուծվել է 1891 թ. Վիլհեմ Վալդեյերի կողմից։ [[Կամիլո Գոլջի]]ի հայտնաբերած ներկի շնորհիվ հնարավոր է դառնում ստանալ նյարդաբջիջների ավելի հստակ պատկերներ։ Գոլջին ինքը կարծում էր, որ նեյրոնները ֆունկցիոնալ առումով ինքնուրույն դեր չունեն, և նյարդային հյուսվածքը բարդ և խճճված համակարգ է։ Իսպանացի գիտնական [[Սանտյագո Ռամոն ի Կախալ|Ռամոն Կախալը]], օգտագործելով Գոլջիի հայտնաբերած տեխնիկան, հանգում է այն եզրակացությանը, որ նեյրոնները և անատոմիական, և ֆունկցիոնալ տեսակետից առանձին միավորներ են։ Կախալը պնդում էր, որ նեյրոններն իրականում միմյանց մանրաթելերի միջոցով չեն կապված, այլ ունեն հաղորդակցման հատուկ միջոցներ։ [[Չարլզ Սկոտ Շերինգթոն]]ը հետագայում այդ կապերը կնքեց սինապս անվանմամբ։ 1950 թ. [[Էլեկտրոնային մանրադիտակ]]ի հայտնաբերմամբ վերջնականապես հաստատվեց Կախալի տեսակետը։ Չնայած իրենց հայացքների տարբերությանը՝ 1906 թ. Գոլջիին և Կախալին համատեղ Նոբելյան մրցանակ շնորհվեց բժշկության և ֆիզիոլոգիայի
== Նյարդային հաղորդակցություն ==
Նեյրոնները միմյանց հետ հաղորդակցվում են [[սինապս]]ների միջոցով։ Չնայած աքսոնով փոխանցվող նյարդային ազդակը միշտ նույն բնույթն է կրում՝ ազդանշանների բնույթը տարբերվում է՝ կախված բջջի միջնորդանյութից։ Հետսինապսային բջջին միացած միջնորդանյութը կամ դրդում, կամ արգելակում է վերջինիս գործունեությունը, ընդ որում դրդումն կամ արգելակումն իրականացնելու համար բազմակի ազդակներ են հարկավոր։
== Նեյրոնների զարգացումը ==
Նեյրոնների և [[Նեյրոգլիա|գլիալ բջիջների]] զարգացումը սկսվում է [[ցողունային բջիջներ]]ից: Ցողունային բջիջները ինքնավերականգնման մեծ ներուժ ունեն։ Հասուն մարդու ցողունային բջիջները բաժանվելով մեռնում են՝ հաստատուն պահելով վերջիններիս ընդհանուր թիվն ուղեղում։ Ցողունային բջիջներց հետագայում զարգանում են մասնագիտացված բջիջներ՝ նեյրոններ և գլիալ
== Նյարդային կոդավորում ==
Նյարդային համակարգի և այդ համակարգը կազմող նեյրոնների աշխատանքից են կախված մեր ընկալումը, մտածողությունը և առհասարակ նորմալ գործունեությունը։ Սակայն ի՞նչ եղանակով են նեյրոնները կոդավորում մեզ շրջապատող աշխարհը։ Այս հարցը հիմնականում կարելի է դիտարկել երկու մոտեցմամբ։ Համաձայն հատուկ կոդավորման գաղափարի՝ յուրաքանչյուր նեյրոն արձագանքում է շրջապատի կոնկրետ առարկայի և վերջինիս մասին տեղեկատվությունը վերածում էլեկտրական կոդի։ 2005 թ. կատարված մի փորձարկում ցույց է տվել, որ որոշ նեյրոններ իսկապես ակտիվանում են միայն այն ժամանակ, երբ փորձարկվողները այս կամ այն առարկայի կամ մարդու նկարն են դիտում։ Նեյրոնները արձագանքում են ցուցադրվող նկարներից միայն մեկին, իսկ մյուսների ժամանակ գտնվում են հանգիստ
Համաձայն բաշխված կոդավորման սկզբունքի՝ մեր ընկալումների նյարդային կոդավորումն իրականացվում է մասնագիտացված նեյրոնների մի ամբողջ խմբի կողմից։ Ավելին, տեսականորեն այդ խումբը պետք է պարունակի մեկից ավելի, բայց հնարավորինս քիչ թվով
== Ծանոթագրություններ ==
|