«Միջատներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}'''Միջատները''' ({{lang-lat|''Insécta''}}), [[Անողնաշարավորներ|անողնաշարավոր]] [[հոդվածոտանիներ|հոդվածոտանի]] կենդանիների [[Դաս (կենսաբանություն)|դաս]] է, որի ներկայացուցիչների մեծ մասը կարող է թռչել։ Ավանդական դասակարգման համաձայն միջատները [[հազարոտնուկ]]ների հետ միասին պատկանում են [[տրախեաշունչների ենթատիպ|տրախեաշունչների ենթատիպ]]ին։ Դասի անվանումը ծագել է «տարանջատել»,«մասնատել» բայից, որը նույն իմաստն է արտահայտում, ինչ, որ ֆրանսերեն՝ «''insecte''», լատիներեն՝ ''insectum'', միջին հունարեն՝ ''ἔντομον'' բառերը և նշանակում է «կտրվածքներով կենդանի»։

Լատինական անվանումը՝ {{btname|'''Insecta'''|([[Լիննեյ, Կառլ|Linnaeus]], 1758)}} ունի [[Կառլ Լիննեյ]]ի ֆորմալ հեղինակային իրավունքը։ Միջազգային կենդանաբանական անվանակարգի, համաձայն, լիննեյան «ԲՆության համակարգի» 10-րդ հրատարկության լույս ընծայման տարեթվին (1758) է տրվում կենդանաբանական [[տաքսոն]]ների բոլոր անվանումների առաջնահերթությունը։ Տեսակների, ցեղերի, ընտանիքների և դրանց մեջ ընկած միջանկյալ կիրառելի տիպական անվանումների համար գործում են կենդանաբանական անվանակարի (նոմենկլատուրայի) Միջազգային կոդեքսի կանոնները, սակայն, այնպիսի ոչ տիպիկ անվանումների համար ինչպիսին է ''Insecta''-ն, դրանք չեն տարածվում։ ։ Արդյունքում, գիտական գրականության մեջ գործածում էին «Insecta» տերմինը ամենատարբեր տաքսոնների համար։ Ի սկզբանե, [[Արիստոտել]]ի ժամանակներից սկսած, այդ անվանումը վերաբերում էր ցամաքային [[հոդվածոտանիներին (վեցոտանիներին, [[սարդ|սարդակերպ]]երինակերպերին և այլոց), բայց ոչ [[խեցգետնակերպեր|խեցգետնակերպ]]երին։ Լիննեյը խեցգետնակերպերին տեղակայեց ''Insecta'' դասի մեջ, այնպես որ, ըստ Լիննեյի, ''Insecta''-ն մոտավորապես համապատասխանում է ներկայիս ''Arthropoda'' (հոդվածոտանիներ)<!-- <ref name="Клюге"/> --> տաքսոնին։ [[Ժան Բատիստ Լամարկ]]ը «Insecta» դասի մեջ էր տեղակայում միայն թևավոր միջատներին, այն էլ ոչ բոլորին։ Այլ հեղինակներ գործածում էին «Insecta» անվանումը այս կամ այն իմաստներով, որոնք միջանկյալ դիրք էին գրավում լիննեյան և լամարկյան ընկալումների միջև։ Առավել ավանդական է հանդիսանում «Insecta» ([[Վիլյամ Էլֆորդ Լիչ]], 1815) անվանման գործածումը՝ «վեցոտոնիներ» իմաստով։

2013 թվականի դրությամբ, գիտնականների կողմից նկարագրվել է միջատների 1070781 [[տեսակ]], ներառյալ 17203 բրածո տեսակներ։ Տեսակների իրական թվաքանակը գնահատվում է 2 մլն-ից մինչև 8 մլն ընկած միջակայքում։ Յուրաքանչյուր տարի նկարագրվում է գիտության համար նոր միջատների 7000-7500 տեսակ։ Միջատների ժամանակակից և անհետացած չորս տասնյակ կարգերից առանձնանում են 5 խոշորագույն կարգերը՝ կարծրաթևավորները ([[բզեզներ|բզեզ]]ներ) (392 415 տեսակ), [[երկթևանի|երկթևանիները]]ները (160 591 տեսակ), [[թիթեռներ|թեփուկաթևավոր]]ներ<nowiki/>ը (158 570 տեսակ), [[թաղանթաթևավորներ|թաղանթաթևավորները]]ը (155 517 տեսակ) և [[կիսակարծրաթևավորներ|կիսակարծրաթևավորները]]ը (104 165 տեսակ)։ Միջատները խիստ բազմազան են, և դրանց մեծամասնությունը վատ է ուսումնասիրված, ուստի անչափ դժվար է տալ գոյություն ունեցող տեսակների թվաքանակի ճշգրիտ գնահատականը։ Նկարագրված տեսակներից մի քանիսը հայտնի են ընդամենը մի վայրում հայտնաբերված գտածոների, կամ նույնիսկ մեկ նմուշի շնորհիվ։

Ինչպես մյուս հոդվածոտանիների (օրինակ՝ ծովախեցգետինների և [[սարդեր]]ի), միջատների մարմինը ևս պատված է [[խիտին]]ե ծածկույթով, որին ասում են արտաքին կմախք։կմախք<ref>{{cite web | title=O. Orkin Insect zoo | url=http://insectzoo.msstate.edu/Students/basic.structure.html | work= | publisher= The University of Nebraska Department of Entomology | date= | accessdate=2009 թ․ մայիսի 3}}</ref>։ Այն անջրաթափանց է և ներքին հյուսվածքները պահպանում է չորացումից։ Մարմնի այդպիսի կառուցվածքը միջատներին հնարավորություն է տվել հարմարվելու Երկրագնդի բոլոր շրջաններում, այդ թվում՝ [[Անապատ (աշխարհագրություն)|անապատներում]] ու [[լեռ]]ներում։ Արտաքին կմախքի գլխավոր թերությունը ոչ առաձգական լինելն է, այդ պատճառով աճող միջատն ստիպված է լինում որոշակի ժամանակահատվածում դեն նետել հին ծածկույթները։ Դրա համար էլ միջատների աճը կրում է թռիչքաձև բնույթ։ Նոր պատյանը ձևավորվում է հնի տակ։ Սկզբնական շրջանում նոր պատյանն առաձգական է լինում՝ հնարավորություն տալով միջատին չափերով աճել։ Սակայն շատ արագ այն կոշտանում է, որպեսզի կարողանա օրգանիզմն արդյունավետ պահպանել անբարենպաստ ազդեցություններից։ Այդ ժամանակ միջատի աճը նորից սկսում է սահմանափակվել։

Միջատները եղել են ձայներ հանող առաջին օրգանիզմները։ Նրանք դա անում են հիմնականում վերջավորությունների մեխանիկական գործողություններով։ Ցիկադներն արձակում են ամենաուժեղ ձայներն այն հատուկ ձևափոխությունների միջոցով, որոնք կրել են իրենց իրենց մարմինն ու մկանային համակարգը։ Աֆրիկյան ''Brevisana brevis'' ցիկադի արձակած ձայնը չափվել է մինչև 106.7 դեցիբել ուժգնության 50 սմ հեռավորության վրա։վրա<ref name="walker">Walker, T.J., ed. 2001. [http://entnemdept.ifas.ufl.edu/walker/ufbir/index.shtml University of Florida Book of Insect Records], 2001.</ref>։

Մարդը տարեկան ուտում է միջինը մոտ 500 գրամ միջատ, հիմնականում այլ սննդի հետ միասին:<ref>{{Cite news|url=https://davitshahinyan13.wordpress.com/%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D6%80%D6%84%D5%AB%D6%80/|title=Հետաքրքիր|date=2014-01-24|newspaper=Դավիթ Շահինյանի բլոգ|language=ru-RU|access-date=2018-06-22}}</ref>։