Վիքիպեդիա

«Ճարպակալում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ կետադրական նշանը ծանոթագրությունից հետո oգտվելով ԱՎԲ
Տող 3.
'''Ճարպակալում''', [[Հիվանդություն|բժշկական վիճակ]], որի դեպքում [[Ճարպային հյուսվածք|ավելցուկ ճարպն]] օրգանիզմում կուտակվում է այն աստիճան, որ կարող է բացասական ազդեցություն թողնել առողջության վրա<ref name="WHO20152">"[http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight Obesity and overweight Fact sheet N°311"]. WHO. January 2015. Retrieved 2 February 2016.</ref>։ Ճարպակալմամբ տառապող մարդկանց [[մարմնի զանգվածի ինդեքս]]ը՝ ՄԶԻ, որը ստանում ենք մարմնի քաշը ([[Կիլոգրամ|կգ]]) բաժանելով մարմնի հասակին՝ մ<sup>2</sup>-ով արտահայտված, ավելին է քան  30 կգ /մ<sup>2</sup>, երբ [[Ավելորդ քաշ|քաշի ավեկցուկ]] է համարվում 25-30 կգ /մ<sup>2</sup>-ի սահմաններում գտնվող մարմնի զանգվածը<ref name="WHO20152"/>։ Որոշ [[Արևելյան Ասիա]]յի երկրներում օգտագործում են ՄԶԻ-ի ավելի ցածր արժեքներ<ref name="Kan20052">{{Cite book|title=Nutrition and Fitness: Obesity, the Metabolic Syndrome, Cardiovascular Disease, and Cancer|vauthors=Kanazawa M, Yoshiike N, Osaka T, Numba Y, Zimmet P, Inoue S|date=2005|isbn=978-3-8055-7944-5|series=World Review of Nutrition and Dietetics|volume=94|pages=1–12|chapter=Criteria and Classification of Obesity in Japan and Asia-Oceania|doi=10.1159/000088200|pmid=16145245}}</ref>։ Ճարպակալումը մեծացնում է տարբեր հիվանդությունների և վիճակների հավանականության առաջացումը, մասնավորապես [[սիրտ-անոթային հիվանդություններ]]ի, [[Շաքարային դիաբետ|շաքարային դիաբետ տիպ 2-ի]], [[Քնի օբստրուկտիվ ապնոէ|քնի օբստրուկտիվ ապնոէի,]] որոշ տեսակի [[քաղցկեղ]]ների, [[օստեոարթրիտ]]ի և [[դեպրեսիա]]յի<ref name="HaslamJames2">{{cite journal|date=October 2005|title=Obesity|journal=Lancet|type=Review|volume=366|issue=9492|pages=1197–209|doi=10.1016/S0140-6736(05)67483-1|pmid=16198769|vauthors=Haslam DW, James WP}}</ref><ref name="Luppino2010rev2">{{cite journal|date=March 2010|title=Overweight, obesity, and depression: a systematic review and meta-analysis of longitudinal studies|journal=Archives of General Psychiatry|volume=67|issue=3|pages=220–9|doi=10.1001/archgenpsychiatry.2010.2|pmid=20194822|vauthors=Luppino FS, de Wit LM, Bouvy PF, Stijnen T, Cuijpers P, Penninx BW, Zitman FG}}</ref>։
 
Ճարպակալումն ավելի հաճախ առաջանում է չափից շատ սնունդ ընդունելուց, սահմանափակ [[ֆիզիկական ակտիվություն]]ից, և [[Գենետիկա|գենետիկ նախատրամադրությունից]]<ref name="WHO20152"/><ref name="Yaz2015">{{cite journal|date=2015|title=Obesity genetics in mouse and human: back and forth, and back again|journal=PeerJ|volume=3|pages=e856|doi=10.7717/peerj.856|pmc=4375971|pmid=25825681|vauthors=Yazdi FT, Clee SM, Meyre D}}</ref>։ Որոշ դեպքերում այն պայմանավորված է [[գեն]]ներով, [[էնդոկրին խանգարումներ]]ով, [[Դեղանյութեր|դեղամիջոցներով]], կամ [[Հոգեկան հիվանդություններ|հոգեկան խանգարումներով]]<ref name="Ble20082">{{cite journal|year=2008|title=Why is the developed world obese?|journal=Annual Review of Public Health|type=Research Support|volume=29|pages=273–95|doi=10.1146/annurev.publhealth.29.020907.090954|pmid=18173389|vauthors=Bleich S, Cutler D, Murray C, Adams A}}</ref>։ Այն, որ ճարպակալմամբ մարդիկ քիչ են ուտում, ու քաշ են ավելացնում՝ դանդաղ [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] պատճառով, բժշկական տեսանկյունից այնքան էլ ճիշտ չէ<ref name="OUP20112">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=RUQKjpkeLugC&pg=PA180|title=Oxford Handbook of Medical Sciences|date=2011|publisher=OUP Oxford|isbn=9780191652295|edition=2nd|location=Oxford|page=180}}</ref>։ Միջինում ճարպակալումով մարդիկ ունենում են էներգիայի ավելի մեծ ծախս, քան նորմալ քաշով մարդիկ, ինչը միտված է ապահովելու մարմնի ավելացած քաշի լրացուցիչ էներգիայի պահանջները<ref name="OUP20112">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=RUQKjpkeLugC&pg=PA180|title=Oxford Handbook of Medical Sciences|date=2011|publisher=OUP Oxford|isbn=9780191652295|edition=2nd|location=Oxford|page=180}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.am/?id=vWjK5etS7PMC|title=Treatment of the Obese Patient (Contemporary Endocrinology)|last=Kushner|first=Robert|publisher=Humana Press|year=2007|isbn=978-1-59745-400-1|location=Totowa, NJ|page=158|doi=|name-list-format=vanc|access-date=5 April 2009}}</ref>։
 
Ճարպակալումը հիմնականում կանխարգելվում է համատեղելով սոցիալական և անձնական ընտրությունները<ref>[http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight Obesity and overweight Fact sheet N°311"]. WHO. January 2015. Retrieved 2 February 2016.</ref>: Բուժման հիմնական եղանակներն են հանդիսանում փոփոխությունները [[սննդակարգ]]ի և [[մարզանք]]ների մեջ։ Սննդակարգի որակը կարող է բարելավվել, եթե նվազեցվի բարձր էներգետիկ արժեք ունեցող մթերքի օգտագործումն, ինչպիսիք են [[ճարպ]]ը կամ [[շաքար]]ը, և հակառակն, ավելացվի [[բջջանյութ]]ով հարուստ սննդի օգտագործումը։ Դեղամիջոցները կարող են օգտագործվել համապատասխան սննդակարգի հետ, որպեսզի նվազեցնեն [[ախորժակ]]ն ու ճարպի ներծծումը<ref name="Yan20142">{{cite journal|date=January 2014|title=Long-term drug treatment for obesity: a systematic and clinical review|journal=JAMA|type=Review|volume=311|issue=1|pages=74–86|doi=10.1001/jama.2013.281361|pmc=3928674|pmid=24231879|vauthors=Yanovski SZ, Yanovski JA}}</ref>։ Եթե դիետան, մարզանքները և դեղամիջոցները արդյունավետ չեն, կարող է անցկացվել [[ներստամոքսային բալոնավորում]]ը, կամ [[վիրահատություն]] ՝ [[ստամոքս]]ի ծավալի կամ [[Աղիքներ|աղիքի]] երկարության փոքրացման նպատակով, ինչը բերում է արագ [[Հագեցում|հագեցման]] առաջացմանը, կամ ուտելիքից սննդարար նյութերի [[Ներծծում|ներծծման]] իջեցմանը<ref name="Col20142">{{cite journal|date=August 2014|title=Surgery for weight loss in adults|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|type=Meta-analysis, Review|volume=8|issue=8|pages=CD003641|doi=10.1002/14651858.CD003641.pub4|pmid=25105982|vauthors=Colquitt JL, Pickett K, Loveman E, Frampton GK}}</ref><ref name="balloon20082">{{cite journal|date=July 2008|title=Safety and effectiveness of the intragastric balloon for obesity. A meta-analysis|journal=Obesity Surgery|volume=18|issue=7|pages=841–6|doi=10.1007/s11695-007-9331-8|pmid=18459025|vauthors=Imaz I, Martínez-Cervell C, García-Alvarez EE, Sendra-Gutiérrez JM, González-Enríquez J}}</ref>։
Տող 155.
Չնայած նրան, որ փաստերով հաստատված է ճարպակալման բացասական ազդեցությունն առողջության վրա, բարձր ՄԶԻ ունեցող որոշ խմբերում դիտվում է առողջական վիճակի լավացման դեպքեր, և այս ֆենոմենը հայտնի է որպես ճարպակալման գոյատևման պարադոքս<ref name=Schmidt2007>{{cite journal |vauthors=Schmidt DS, Salahudeen AK | title = Obesity-survival paradox-still a controversy? | journal = Semin Dial | volume = 20 | issue = 6 | pages = 486–92 | year = 2007 | pmid = 17991192 | doi = 10.1111/j.1525-139X.2007.00349.x | type = Review }}</ref>։ Պարադոքսն առաջին անգամ նկարագրվել է 1999 թվականին հեմոդիալիզ ստացող գեր կամ ճարպակալված մարդկանց մոտ<ref name=Schmidt2007/>, և որպես հետևանք նրանց մոտ հայտնաբերվել է սրտային անբավարարություն և պերիֆերիկ [[զարկերակներ]]ի ախտահարում<ref name=paradox2003>{{cite journal | author = U.S. Preventive Services Task Force | title = Behavioral counseling in primary care to promote a healthy diet: recommendations and rationale | journal = Am Fam Physician | volume = 67 | issue = 12 | pages = 2573–6 | date = June 2003 | pmid = 12825847 | doi = | type = Review }}</ref>։
 
Սրտային անբավարարություն ունեցող մարդկանց մոտ, ում ՄԶԻ-ն 30.0-34.9 կգ/մ<sup>2</sup> էր, մահացությունն ավելի ցածր էր, քան նորմալ քաշ ունեցողների մոտ։ Սա բացատրվում է այն փաստով, որ մարդիկ հաճախ կորցնում են քաշ, քանի որ ծանր և զարգացող հիվանդության պատճառով<ref>{{cite journal |vauthors=Habbu A, Lakkis NM, Dokainish H | title = The obesity paradox: Fact or fiction? | journal = Am. J. Cardiol. | volume = 98 | issue = 7 | pages = 944–8 | date = October 2006 | pmid = 16996880 | doi = 10.1016/j.amjcard.2006.04.039 | type = Review }}</ref>։ Նմանատիպ արդյունքներ են ստացվել նաև սրտային հիվանդությունների այլ տիպեր ունեցողների մոտ։ I աստիճանի ճարպակալում և սրտային հիվանդություն ունեցող մարդկանց մոտ հետագայում սրտային խնդիրներ ունենալու ռիսկն ավելի մեծ չէ, քան նորմալ քաշ ունեցողների, ովքեր նույնպես ունեն սրտային հիվանդություն։ Սակայն ծանր աստիճանի ճարպակալում ունեցող մարդկանց մոտ, ամեն դեպքում, հետագայում սիրտ-անոթային խնդիրների զարգացման ռիսկն մեծանում է<ref>{{cite journal |vauthors=Romero-Corral A, Montori VM, Somers VK, Korinek J, Thomas RJ, Allison TG, Mookadam F, Lopez-Jimenez F | title = Association of bodyweight with total mortality and with cardiovascular events in coronary artery disease: A systematic review of cohort studies | journal = Lancet | volume = 368 | issue = 9536 | pages = 666–78 | year = 2006 | pmid = 16920472 | doi = 10.1016/S0140-6736(06)69251-9 | type = Review }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Oreopoulos A, Padwal R, Kalantar-Zadeh K, Fonarow GC, Norris CM, McAlister FA | title = Body mass index and mortality in heart failure: A meta-analysis | journal = Am. Heart J. | volume = 156 | issue = 1 | pages = 13–22 | date = July 2008 | pmid = 18585492 | doi = 10.1016/j.ahj.2008.02.014 | url = | type = Meta-analysis, Review }}</ref>։ Նույնիսկ [[աորտոկորոնար շունտավորում]]ից հետո գեր և ճարպակալում ունեցող մարդկանց շրջանում մահացության ռիսկի բարձրացում չի դիտվում։ դիտվում<ref>{{cite journal |vauthors=Oreopoulos A, Padwal R, Norris CM, Mullen JC, Pretorius V, Kalantar-Zadeh K | title = Effect of obesity on short- and long-term mortality postcoronary revascularization: A meta-analysis | journal = Obesity (Silver Spring) | volume = 16 | issue = 2 | pages = 442–50 | date = February 2008 | pmid = 18239657 | doi = 10.1038/oby.2007.36 | type = Meta-analysis }}</ref>։ Հետազոտություններից մեկի համաձայն նման վերապրելիությունը կարելի է բացատրել նրանով, որ սրտային խնդիրների ի հայտ գալուց հետո ճարպակալում ունեցող մարդիք ավելի ագրեսիվ բուժում են ստանում<ref>{{cite journal |vauthors=Diercks DB, Roe MT, Mulgund J, Pollack CV, Kirk JD, Gibler WB, Ohman EM, Smith SC, Boden WE, Peterson ED | title = The obesity paradox in non-ST-segment elevation acute coronary syndromes: Results from the Can Rapid risk stratification of Unstable angina patients Suppress ADverse outcomes with Early implementation of the American College of Cardiology/American Heart Association Guidelines Quality Improvement Initiative | journal = Am Heart J | volume = 152 | issue = 1 | pages = 140–8 | date = July 2006 | pmid = 16824844 | doi = 10.1016/j.ahj.2005.09.024 | type = Research Support }}</ref>։ Ըստ մեկ այլ հետազոտության՝ պերիֆերիկ զարկերակային ախտահարմամբ անձանց մոտ հայտնաբերվում է [[թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն]] (ԹՔՕՀ), ապա ճարպակալումն այլևս ոչ մի էական նշանակություն չի ունենում<ref name=paradox2003/>։
 
==Պատճառներ==
Տող 227.
Թեկուզ և գենետիկ գործոնի ազդեցությունը շատ կարևոր է ճարպակալման զարգացման հարցում, այնուամենայնիվ այն չի բացատրում ներկայիս ցավալի աճը առանձին երկրներում կամ գլոբալ<ref>{{cite journal |vauthors=Yach D, Stuckler D, Brownell KD | title = Epidemiologic and economic consequences of the global epidemics of obesity and diabetes | journal = Nat. Med. | volume = 12 | issue = 1 | pages = 62–6 | date = January 2006 | pmid = 16397571 | doi = 10.1038/nm0106-62 | url = }}</ref>։ Համարվում է, որ անհատական մակարդակում ճարպակալման բերում է ընդունվող էներգիայի զգալի գերաազանցումն էներգիայի ծախսին, սակայն հանրային մակարդակում ավելի քննարկելի է այդ անհավասրակշռության պատճառները։ կան բազմաթիվ տեսակետներ այդ ֆենոմենի բացատրության համար, սկայան ավելի ընդունելին համարվում է բազմագործոնային բնույթը։
 
ՄԶՑ-ի և սոցիալական դիքրի միջև առկա փոխհարաբերությունը տարբեր է ամբողջ աշխարհում։ Ըստ 1989 թվականի տվյալների՝ բարձր ծավին պատկանող կանանց շրջանում ճարպակալման առաջացման հավանականությունը քիչ հավանական է։ Իսկ տղամարդկանց շրջանում նման կապի առկայություն չի նկատվում։ Զարգացող երկրներում բարձր խավին պատկանող կանայք, տղամարդիք և երեխաներն ավելի հաճախ են տառապում ճարպակալմամբ։ճարպակալմամբ<ref>{{cite journal |vauthors=Sobal J, Stunkard AJ | title = Socioeconomic status and obesity: A review of the literature | journal = Psychol Bull | volume = 105 | issue = 2 | pages = 260–75 | date = March 1989 | pmid = 2648443 | doi = 10.1037/0033-2909.105.2.260 | type = Review }}</ref>։ Նշված արդյունքների թարմացումը, կատարված 2007 թվականին, հայտաբերել է միևնույն փոխհարաբերությունը, սակայն վերջին դեպքում այն եղել է ավելի թույլ։ Կորելացիայի նման նվազումն աառավելապես բացատրվում է գլոբալիզացիայով։գլոբալիզացիայով<ref name=McLaren2007>{{cite journal | author = McLaren L | title = Socioeconomic status and obesity | journal = Epidemiol Rev | volume = 29 | issue = | pages = 29–48 | year = 2007 | pmid = 17478442 | doi = 10.1093/epirev/mxm001 | type = Review }}</ref>։ Զարգացած երկրներում ճարպակալած մեծահասկաների և ավելցուկային քաշով դեռահասների թիվը կորելացվում է եկամտի հետ։ Միևնույն փոխհարաբերությունը դիտվում է նաև ԱՄՆ-ի նահանգներում․ ավելի մեծաքանակ թվով հասուն մարդիք, նույնիսկ բարձր խավին պատկանող, տառապում են ճարպակալմամբ առավել անհամասեռ նահանգներում<ref name="spirit">{{cite book|title=[[The Spirit Level: Why More Equal Societies Almost Always Do Better]] |last1=Wilkinson |first1=Richard |authorlink1=Richard G. Wilkinson |last2=Pickett |first2=Kate |publisher=Allen Lane |location=London |isbn=978-1-84614-039-6 |year=2009 |pages=91–101}}</ref>։
 
Սոցիալական դիրքի և ՄԶՑ-ի միջև առկա ասոցիացիայի վերաբերյալ մի շարք բացատրություններ են առաջ քաշվել։ Համարվում է, որ զարգացած երկրներում հարուստ մարդիք ավելի մեծ հնարավորություններ ունեն սննդարար մթերքներ օգտագործելու, բարձր ֆիզիկական պատրաստվածություն ունենալու համար և նրանք ենթարկվում են ավելի մեծ ճնշման հասարակության կողմից և ավելի։ Չզարգացած երկրներում դիտվող օրինաչափությունները պայմանավորվում են սննդի ձեռք բերման ունակություններով, ֆիզիկական ջանքեր պահանջող աշխատանքներով և մարմնի մեծ չափսեր ունենալուն խթանող մշակութային սովորություններով<ref name=McLaren2007/>։ Մարդկանց վերաբերմունքը մարմնի քաշի հանդեպ ևս շատ կառևոր դեր է կատարում։ Ժամանակի ընթացքում ՄԶՑ-ի փոփոխություններ դիտվում են ընկերների, քույր-եղբայրների և ամուսինների միջև<ref>{{cite journal |vauthors=Christakis NA, Fowler JH | title = The Spread of Obesity in a Large Social Network over 32 Years | journal = New England Journal of Medicine | volume = 357 | issue = 4 | pages = 370–379 | year = 2007 | pmid = 17652652 | doi = 10.1056/NEJMsa066082 | type = Research Support }}</ref>։ [[Սթրես]]ը և ցածր սոցիալական դիրքի ընկալումը բարձրացնում են ճարպակալման ռիսկը<ref name="spirit" /><ref>{{cite journal | author = Björntorp P | title = Do stress reactions cause abdominal obesity and comorbidities? | journal = Obesity Reviews | volume = 2 | issue = 2 | pages = 73–86 | year = 2001 | pmid = 12119665 | doi = 10.1046/j.1467-789x.2001.00027.x }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Goodman E, Adler NE, Daniels SR, Morrison JA, Slap GB, Dolan LM | title = Impact of objective and subjective social status on obesity in a biracial cohort of adolescents | journal = Obesity Reviews | volume = 11 | issue = 8 | pages = 1018–26 | year = 2003 | pmid = 12917508 | doi = 10.1038/oby.2003.140 | type = Research Support }}</ref>։
Տող 327.
20.000-35.000 տարի առաջ մարդու մարմնի առաջին արտացոլումներն եղել են արձանի ձևով պատկերված ճարպակալված կանայք: [[Վիլլենդորֆյան Վեներա|Վեներայի արձանիկի]] որոշ մասեր արտահայտում են պտղաբերություն, միևնույն ժամանակ շատերը կարծում են, որ այն մատնանշում է այդ ժամանակաշրջանի մարդկանց մոտ ճարպակալված լինելը<ref name=Woodhouse/>: Ամեն դեպքում հունական և հռոմեական մշակույթում գիրությունը բացակայում է՝ հավանաբար պայմանավորված նրանց համար կատարյալ համարվող չափավորությամբ: Սա շարունակվել է քրիստոնեական Եվրոպայի երկրների գերակշիռ մասում, բացառությամբ քիչ քանակով երկրների, որոնց բնակիչների մոտ առկա էր հակվածություն դեպի ճարպակալում՝ սոցիալ-ֆինանսական գործոններով պայմանավորված <ref name=Woodhouse/>
 
Վերածննդի ժամանակաշրջանում վերնախավի որոշ ներկայացուցիչներ ի ցույց էին դնում իրենց մարմնի մեծ չափերը, ինչը կարելի է տեսնել [[Հենրի VIII|Հենրի VIII Թյուդորի]] և [[Ալեսսանդրո դել Բոռռոյի]] պատկերներում<ref name=Woodhouse/>: [[Պիտեր Պաուլ Ռուբենս|Ռուբենսը]] (1577–1640) պարբերաբար իր կտավներում պատկերում էր լիքը մարմնով կանանց, որոնց համար ստեղծվեց «Ռուբենսյան» ( {{lang-en|Rubenesque}}) տերմինը: Այդ կանայք իրենց «ավազե ժամացույց» կառուցվածք ունեցող մարմնով հարաբերվում էի պտղաբերության հետ:<ref name=Fumento>{{cite book|author=Fumento, Michael |title=The Fat of the Land: Our Health Crisis and How Overweight Americans Can Help Themselves |publisher=Penguin (Non-Classics) |year=1997 |page=126 |isbn=0-14-026144-3}}</ref>։ 19-րդ դարի ընթացքում Արևմուտքում հայացքները ճարպակալման վերաբերյալ փոխվեցին: Այն դարաշրջաններից հետո, որոնց ժամանակ ճարպակալումն ընդունվում էր որպես հարստության և հասարակական դիրքի հոմանիշ, նիհարությունն սկսեց համարվել երանելի ստանդարտ<ref name=Woodhouse/>:
 
==Հասարակություն և մշակույթ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ճարպակալում» էջից