«Երեսնամյա պատերազմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Պատերազմի ծագման պատճառները և մասնակիցների շահերը բազմազան էին, ոչ ոք չի կարողացել եզակի պատճառ տալ պատերազմի ծագման վերաբերյալ։ Սկզբնական շրջանում կոնֆլիկտը ուներ մեծապես կրոնական բնույթ, վեճերը ծագել էին [[Բողոքականություն|բողոքականների]] և [[կաթոլիկություն|կաթոլիկների]] միջև [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն]]ում, չնայած կայսրության ներքաղաքական վիճակը և ուժերի հավասարակշռությունը խաղացել է որոշիչ դեր։ Աստիճանաբար հակամարտությանը ներքաշվեցին այլ երկրներ, այդ թվում այդ ժամանակվա մեծ տերությունները։տերությունները<ref name="TYW-WNEC">{{cite web|url=http://mars.wnec.edu/~grempel/courses/wc2/lectures/30yearswar.html|title=The Երեսնամյա պատերազմ|publisher=Արևմտյան Նոր Անգլիա քոլեջ|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref><ref name="TYW-1621-26-HLS">{{cite web|url=http://www.historylearningsite.co.uk/30YW_1621-1626.htm|title=::Երեսնամյա պատերազմը 1621-ից 1626 թվականներին:|publisher=historylearningsite.co.uk|accessdate=22 Մայիս 2008}}</ref>։ Հետագայում պատերազմը կրեց ավելի քիչ կրոնական բնույթ, Ֆրանկո-Հաբսբուրգյան հակամարտությունը Եվրոպական քաղաքական իշխանության համար հետագայում վերածվեց պատերազմի [[Ֆրանսիա]]յի և [[Հաբսբուրգներ|Հաբսբուրգյան]] ուժերի միջև։<ref name="TYW-EB">{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9072150/Thirty-Years-War

Կրոնական լարվածությունը ներխուժեց գերմանական ազատ քաղաք [[Դոնեվյուրթ]] [[1606]] թվականին։ Այստեղ լյութերականները արգելեցին կաթոլիկներին երթ կազմակերպել, և տեղի ունեցավ բախում։ Սա Բավարիայի դուքս Մաքսիմիլիան I-ին ստիպեց կանգնել կաթոլիկների կողքին։ Արդյունքում, երբ բախումները դադարեցին, Կալվինիստները (որոնք մինչ այդ փոքրամասնություն էին) դարձան առավել սպառնալի։ Նրանք միավորվեցին և ստեղծեցին [[Ավետարանչական միության լիգա]] 1608-ին, որը գլխավորեց Պալատինի հերցոգ Ֆրեդերիկ V-ը։ը<ref name="FWK-CE6">{{cite web|url=http://www.bartleby.com/65/fr/FredWK.html|title=Ձմեռայն թագավոր Ֆրեդերիկը: Կոլումբիա հանրագիտարան, վեցերորդ հրատարակչություն: 2001–07|publisher=bartleby.com|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref>։ Լիգայի ստեղծումից հետո կաթոլիկները նույնպես միավորվեցին և ստեղծեցին Կաթոլիկների լիգա 1609-ին, որը գլավորեց դուքս Մաքսիմիլիանը։

Հաջորդ լարվածությունը ծագեց 1609 թվականին Յուլերի ժառանգության համար պատերազմում, որը սկսվեց, երբ Յուլի-Կլեվե-Բերգի դուքս Ջոն Վիլամը մահացավ առանց ժառանգ։ժառանգ<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48">C. V. Wedgwood, ''Երեսնամյա պատերազմ'' (Penguin, 1957, 1961), p. 48.</ref>։ Դքսությանը տիրանալու համար կար երկու հավակնորդ։ Առաջինը Պուսիայի դքսուհի Աննան էր, ով Ջոն Վիլիամի ավագ դստեր աղջիկն էր։ Աննան ամուսնացած էր Բռանդենբուրգի կյուֆուստ Ջոն Սիգիսմունդի հետ։ Երկրորդը Նեունբերգի պֆալցկոմս Վոլֆգանգ Վիլիամն էր, ով Յոն Վիլիամսի քրոջ որդին էր։ Դքսուհի Աննան հավակնում էր Յուլի-Կլեվե-Բերգին, որպես ուղիղ կապով առաջին ժառանգ, իսկ Վոլֆգանգ Վիլիամը համարվում էր ամենամոտ արու ժառանգորդը։ 1610-ին [[Ռուդոլֆ II(Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ռուդոլֆ II]]-ը զորքերը մտցրեց տարածաշրջան պատերազմը կանխելու համար և գումարեց խորհուրդ(''Reichshofrat'')։ Սակայն որոշ բողոքական իշխաններ վախեցան, որ միացյալ դքսությունը կանցնի կաթոլիկների ձեռք։<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48"/>: Ֆրանսիայի թագավոր Հենրիխ IV-ի և Նիդերլանդների հանրապետության ներկայացուցիչները որոշել էին ներխուժել Յուլի-Կլեվե-Բերգ, սակայն նրանց պլանները ձախողվեցին Հենրիխ IV-ի մահվան պատճառով։ Հույս ունենալով ստանալ առավելություն վիճաբանության մեջ՝ Վոլֆգանգ Վիլիամը ընդունեց Կաթոլիզ, հակառակ նրան Ջոն Սիգիսմունդը ընդունեց Կալվինիզմ, իսկ Աննան մնաց Լյութերական։<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48"/> Վիճաբանությունը ավարտվեց [[1614]] թվականին [[Կսանտենի պայամանագիր|Կսանտենի պայամանագրով]], որի համաձայն միացյալ դքսությունը անջատվեց Յուլիայի և Բերգի, որոնք անցան Վոլֆգանգ Վիլիամին, իսկ Սիգիսմունդին բաժին ընկան Կլեվեսը, Մարկը և Ռևենսբերգը։<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48"/>

Մնալով առանց ժառանգի Սրբազան Հռոմի կայսր Մատիասը փորձեց խաղաղ ճանապարհով իրեն ժառանգորդ կարգել իր զարմիկ վառ կաթոլիկ Ֆերդինանդին, ով նաև պետք է ժառանգեր Հունգարիայի և Բոհեմիայի թագը։թագը<ref>{{cite web|url=http://steveedney.wordpress.com/2006/05/23/the-defenestration-of-prague/|title=Պրահայի Դեֆենեստրացիա « Criticality|publisher=steveedney.wordpress.com|accessdate=2008 թ․ մայիսի 25}}</ref>։ Բոհեմիայի որոշ բողոքական առաջնորդներ վախեցան, որ իրենցից կխլեն [[Ռուդոլֆ II (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ռուդոլֆ II]]-ի կողմից 1609-ին տրված իրավունքները։ Նրանք գերադասում էին [[Ֆրեդերիկ V (Պալատինեյթի կյուրֆյուրստ)|Ֆրեդերիկ V]]-ին, ով Պալատինեյթի կյուրֆյուրստն էր (Ֆրեդերիկ IV-ի իրավահաջորդը, [[Բողոքականների միություն|բողոքականների միության]] հիմնադիրը)։<ref name="tripod">{{cite web|url=http://thirtyyearswar.tripod.com/revolt.html|title=Բոհեմական ապստամբություն-30 ամյա պատերազմ|publisher=Երեսնամյա պատրերազմ|accessdate=2008 թ․ մայիսի 25}}</ref>։ Սակայն բողոքականների մի մասը հարում էին կաթոլիկների տեսակետը, <ref>{{cite web|url=http://www.visualstatistics.net/east-west/War%20West/War%20West.htm#Thirty |title=Արևմտյան քաղաքակրթության պատերազմներ|publisher=visualstatistics.net|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref> և 1617-ին Ֆերդինանդը պատշաճ կերպով ընտրվեց Բոհեմիայի թագաժառանգ և ինքնաբերաբար Մատիասի մահվանից հետո [[Բոհեմիայի թագավոր]]:

Արևելքում բողոքական հունգարացի արքայազն [[Բեթլեն Գաբոր]]ը գլխավորեց արշավ դեպի Հունգարիա [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] Սուլթան [[Օսման II]]-ի աջակցությամբ։ Զգուշանալով Սրբազան Հռոմի կայսր Ֆերդինանդի կաթոլիկ քաղաքականությունից, Բեթլեն Գաբորը միակ աջակցությունը տեսնում էր օսմանյան կայսրությունից։կայսրությունից<ref>''An economic and social history of the Ottoman Empire'' Halil İnalcık, Suraiya Faroqhi, Donald Quataert, Bruce McGowan, Sevket Pamuk, Cambridge University Press, 1997 ISBN 0-521-57455-2 p.424-425 [https://books.google.am/books?id=6fYCLCZLETgC&pg=PA424]</ref>։ Դեսպանները [[Հեյնրիխ Բիթեր]]ի գլխավորությամբ այցելեցին [[Կոստանդինապոլիս]] 1620-ի հունվարին, օսմանցիները [[Մեհմեդ Աղա]]յի գլխավորությամբ այցելեցին Բրագա 1620-ի հուլիսին։ Օսմանցիները առաջարկեցին Ֆրեդերիկին 60, 000 հեծելազոր և պլանավորեցին տրամադրել ևս 400, 000 զորք լեհաստան ներխուժելու համար, փոխարենը նրանց պետք է վճարեին ռազմատուրք։ռազմատուրք<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=6I28d7vAabgC&pg=PA112 |title='&#39;The winter king'&#39; Brennan C. Pursell p.112-113 |publisher=Google Books |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref>։ Այս բանակցությունները բերեցին [[Լեհ-Օսմանյան պատերազմ (1620–1621)|Լեհ-Օսմանյան պատերազմի]] բռնկմանը 1620-21 թվականներին։թվականներին<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=b912JnKpYTkC&pg=PA347 |title='&#39;God's Playground: The origins to 1795'&#39; by Norman Davies p |publisher=Google Books |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref>։ Օսմանցիները ջախջախեցին լեհերին, որոնք սատարում էին Հաբսբուրգներին Երեսնամյա պատերզամի ժամանակ, Սեսորայի ճակատամարտում 1620-ի սեպտեմբեր հոկտեմբեր ամիսներին, <ref>History of the Ottoman Empire and modern Turkey by Ezel Kural Shaw p.191 [https://books.google.am/books?id=Xd422lS6ezgC&pg=PA191]</ref> բայց ի վիճակի չէին այլևս շարունակել հաղթարշավը 1620-ի նոյեմբերի [[Սպիտակ լեռան ճակատամարտ]]ում բոհեմիացիների պարտությունից հետո։հետո<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=6fYCLCZLETgC&pg=PA424 |title=Halil İnalcık, p.424-425 |publisher=Google Books |date=ապրիլի 28, 1997 |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref>։ Ավելի ուշ լեհերը հաղթեցին օսմանցիներին Չոցիմի ճակատամարտում և վերականգնեցին ստատուս քվոն։քվոն<ref>Leszek Podhorodecki: Chocim 1621, seria: Historyczne bitwy", MON, 1988.</ref>։

1562–1598 թվականների [[Ֆրանսիական կրոնական պատերազմներ|կրոնական պատերազմներից]] հետո, Ֆրանսիայի բողոքական [[Հուգենոտներ]]ը (հիմնականում հարավարևմտյան տարածքներից) վայելեցին 20 ամյա խաղաղությունը [[Հենրի IV (Ֆրանսիայի թագավոր)|Հենրի IV]]-ի օրոք, ով մինչև կաթոլիկ դառնալը հարում է հուգենոտներին։ Նրան հաջորդող [[Լյուդովիկոս XIII]]-ը, ով իր կաթոլիկ մոր ազդեցության տակ էր, ավելի քիչ համբերատար էր։ Հուգենոտները ի պատասխան սկսեցին զինվել, ստեղծեցին զինվորական խմբավորումներ և դիվանագիտական հարաբերություններ սկսեցին օտարերկրյա պետությունների հետ։ Ապստամբությունը սկսվեց մեծ բախումներով, բոլորն էլ ավարտվեցին հուգենոտների պարտությամբ. [[Մոնտաուբանի պաշարում]] 1621 թվականին, [[Սեն Մարտին դը Ռեի ծովային ճակատամարտ]] 1622 թվականի հոկտեմբերի 27-ին, [[Ռե կղզու գրավում]] 1625 թվականին, [[Լա Ռոշելի պաշարում]] 1627–1628 թվականներին։ Ապստամբությունը վերաճեց միջազգային հակամարտության Անգլիայի ներգրավմամբ 1627-1629 թվականներին։ Ստյուարտների տունը ներգրավվեց Եվրոպայում խաղաղության ապահովման գործընթացում և ներքաշվեց Իսպանիայի և Ֆրանսիայի պատերազմներին։ Սակայն պարտություն կրելով Ֆրանսիայից (ինչը անուղղակիորեն բերեց անգլիացիների առաջնորդ Ջորջ Վիլիերսի մահվան), բացի այդ ֆինանսավորման դադարեցման և ներքին հակամարտությունների պատճառով Անգլիայի խորհրդարանը որոշեց դուրս գալ պատերազմից։պատերազմից<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=TtXHfVQ4tkwC&pg=PA271 |title=Peltonen, p.271 |publisher=Google Books |date=16 Դեկտեմբեր 2004 |accessdate=18 Մայիս 2012}}</ref>։ Ֆրանսիան մնաց խոշորագույն կաթոլիկ թագավորությունը, որը դաշնակից չէր Հաբսբուրգներին և ապագայում պետք է պատերազմի մեջ մտներ Իսպանիայի հետ։

Կոպենհագենում կայսերական հաղթանակից հետո հաստատված խաղաղությունը կարճ կյանք ունեցավ Դանիայի կողմից պատերազմին ներքաշվելու պատճառով։ Դանիական միջամտությունը անվանվեց '''Ստորին Սաքսոնյան պատերազմ''' կամ դանիերեն '''Kejserkrigen''' ("Կայսրների պատերազմ"), <ref>{{cite book|title=Denmark, 1513–1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy|first=Paul Douglas|last=Lockhart|publisher=[[Oxford University]] Press|year=2007|isbn=0-19-927121-6|url=https://books.google.am/books?id=TkteH2TrSSsC&pg=PA166|accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 7|page=166}}</ref> սկսվեց, երբ Դանիայի թագավոր [[Կրիստիան IV (Դանիայի թագավոր)|Կրիստիան IV]], ով լյութերական էր և նաև հանդիսանում էր Հելստեյնի դուքսը, օգնեց հարևան [[Ստորին սաքսոնիա]]յի լյութերեն իշխանավորներին բանակ կազմել ընդդեմ կայսերական ուժերի։<ref>{{cite web|url=http://www.danskekonger.dk/eng/biografi/ChrIV.html|title=Danish Kings · Christian 4.

|publisher=danskekonger.dk|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24}}</ref> Դանիան վախենում էր, որ իր [[անկախություն]]ը վտանգի տակ կլինի, քանի որ բողոքականները պարտություն էին կրել կաթոլիկներից։ Կրիստիան IV նաև ցանկանում էր քաղաքական դիվիդենտներ ստանալ հյուսիսային Գերմանիայից։ Օրինակ 1621 թվականին Համբուրգը ճանաչեց Դանիայի անկախությունը և Կրիստիանի որդուն նշանակեց Բրեմենի արքեպիսկոպոս։ Կրիստիան IV նվաճեց իր թագավորության համար հարստության աղբյուր, ինչը չունեին հյուսիսային Եվրոպայի մյուս երկրները։ Այս հարստությունները ձեռք էին բերվում [[Օրսանդ]]ի հարկերից և Շվեդիայի տարածքների զինված թալանից։թալանից<ref>Wilson, Peter. "Europe's Tragedy". Penguin, 2009, p.400-433</ref>։ Դանիայի ուղին հավանության արժանացավ Ֆրանսիայի և Անգլիայի կողմից, Կրիստիանը, որպես գլխավոր հրամանատար կարողացավ հավաքագրել 20, 000 վարձկանի և 15, 000 ազգային բանակ։

Նրա դեմ կռվելու համար Ֆերդինանդ II-ը զորք ուղարկեց [[Ալբրեխտ Վալենշտայն]]ի գլխավորությամբ, ով աչքի էր ընկել Բոհեմիայում և հարստացել որոշ տարածքներ նվաճելով։նվաճելով<ref>{{cite web |url=http://www.prague-guide.co.uk/categories/Attractions, -What-to-See/Wallenstein-Palace-Gardens/ |title=Wallenstein Palace Gardens|publisher=prague-guide.co.uk|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20080405122000/http://www.prague-guide.co.uk/categories/Attractions, -What-to-See/Wallenstein-Palace-Gardens/ <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = ապրիլի 5, 2008}}</ref>։ Ուոլշտեյնը համաձայնվեց հավաքագրել իր բանակը, որը հաշվվում էր 30, 000-ից 100, 000 զինվոր պայմանով, որ նրան կթույլատրվի թալանել գրավված տարածքները։ Կրինստիանը, ով ոչինիչ չգիտեր Վալենշտայնի զորքի մասին, իմանալով Վալենշտայնի և Տիլլիի միավորման մասին ստիպված հրաժարական տվեց։ Կրիստիանը անհաջողակ էր նաև այն հարցում, որ նրա բոլոր դաշնակիցները ստիպված եղան հետ քաշել իրենց զորքերը. Անգլիան թույլ էր և պառատկված, Ֆրանսիան քաղաքացիական պատերազմի շեմին էր, Շվեդիան պատերազմի մեջ էր Լեհ-Լիտվական միավորված ուժերի դեմ, և ոչ Բրանդենբուրգը ոչ էլ Սաքսոնիան հետաքրքրված չէին արևելյան Գերմանիայում պատերազմներ մղելուն։ Վալենշտայնը պարտության մատնեց Մանսֆիլդի բանակին [[Դեսու կամրջի ճակատամարտ]]ում (1626), իսկ Գեներալ Տիլլին հաղթեց դաներին [[Լութերի ճակատամարտ]]ում (1626)։<ref>{{cite web|url=http://history.wisc.edu/sommerville/351/351-043.htm |title=The Danish interval |publisher=History.wisc.edu |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref>։ Մանսֆիլդը մահացավ մի քանի ամսից հնարավոր տուբերկուլոզից [[Դալմաթիա]]յում:

Վալենշտայնի զորքը շարժվեց հյուսիս՝ նվաճելով [[Մակելենբուրգ]]ը, [[Պոմերանիա]]ն և [[Յուտլանդիա]]ն, բայց չկարողացավ նվաճել Դանիայի մայրաքաղաքը։ Վալենշտայնը չուներ նավատորմ, իսկ ոչ [[Հանզայի միություն]]ը ոչ Լեհ-Լիտվական միավորված ուժերը թույլ չտվեցին կայսերական բանակին օգտվել իրենց նավահանգիսնտերից [[Բալթիկ ծով]]ում: Նա պաշարեց [[Ստրալսանդ]]ը, որը գրավելով կունենար հարմար նավահանգիստ, որտեղ կկառուցեր հզոր նավատորմ, սակայն Դանիայի դեմ պատերազմը կասեցվեց՝ ֆինասապես ձեռնտու չլինելու պատճառով։պատճառով<ref>{{cite web |url=http://www.newadvent.org/cathen/15538b.htm |title=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Albrecht von Wallenstein |publisher=newadvent.org |accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 }}</ref>։ Վալենշտայնը վախենում էր կորցնել հյուսիսային Գերմանիայից եկող եկամուտները, նույն ժամանակ Կրինստիանը պարտության մատնեց նրան [[Ուոլգաստի ճակատամարտ]]ում. երկուսն էլ պատրաստ էին բանակցությունների։բանակցությունների<ref>*{{cite book|title=Denmark, 1513–1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy|first=Paul Douglas|last=Lockhart|publisher=[[Oxford University]] Press|year=2007|isbn=0-19-927121-6|url=https://books.google.am/books?id=TkteH2TrSSsC&pg=PA170|accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 5|page=170}}</ref>։

1645 թվականին Լյուդովիկոս II-ը պարտության մատնեց բավարական բանակին Նյորդլիգենում: Վերջին հայտնի կաթոլիկ զորավար Բարոն [[Ֆրանց վոն Մերցի]]ին զոհվեց ճակատամարտում:<ref>{{cite web |url=http://www.britannica.com/eb/article-9052107/Franz-baron-von-Mercy |title=Franz, baron von Mercy – Britannica Online Encyclopedia |publisher=britannica.com |accessdate=2008 թ․ մայիսի 22 }}</ref>։

Պատերազմի արդյունքում կորուստները ահռելի էին, գերմանական երկրներում բնակչությունը նվազեց 25%-ից 40%-ով<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/195896/history-of-Europe/58335/Demographics#ref=ref310375 History of Europe – Demographics]". Encyclopædia Britannica.</ref>: Որոշ շրջաններ անհամեմատելի շատ կորուստներ ունեցան<ref>[http://www.historynet.com/thirty-years-war-battle-of-breitenfeld.htm Thirty Years’ War: Battle of Breitenfeld], HistoryNet</ref>: Օրինակ [[Վյութենբերգ]]ի բնակչությունը նվազեց երեք քարրորդով<ref name="TYW-TPOW-About.com">{{cite web|url=http://historymedren.about.com/library/text/bltxtgermany16.htm|title=Germany&nbsp;&nbsp;- The Thirty Years' War&nbsp;&nbsp;- The Peace of Westphalia|publisher=About.com|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24}}</ref>: [[Բրադենբուրգ]]ում մահացողների թիվը կազմում էր բնակչության կեսը, մինչդեռ որոշ շրջաններում կորուստները կազմեցին բնակչություն երկու երորդը<ref>[http://history.wisc.edu/sommerville/351/351-151.htm Prussia in the later 17th century], University of Wisconsin-Madison</ref>: Գերմանական երկրներում տղամարդկանց թիվը կրճատվեց երկու անգամ:<ref>[http://www.journalofantiques.com/Jan04/coinsjan04.htm Coins of the Thirty Years War, The Wonderful World of Coins], Journal of Antiques & Collectibles January Issue 2004</ref>։ Չեխական տարածքների բնակչությունը կրճատվեց մեկ երրորդով, պատերազմի, հիվանդությունների և արտագաղթի արդյունքում<ref name="TYW-Czech Republic">{{cite web|url=http://www.czech.cz/en/czech-republic/history/all-about-czech-history/the-thirty-years-war/

Պատերազմը ահռելի հետք թողեց Կենտրոնական Եվրոպայի տնտեսության և բնակչության սոցիալական մակարդակի վրա, ինչը մինչ այդ էլ ծաղկում չէր ապրում:<ref>[http://www.boisestate.edu/courses/reformation/germany/after30yw.shtml Germany after the Thirty Years War], Boise State University</ref><ref>{{cite web|url=http://history-world.org/The%20Thirty%20Years'%20War.htm|title=The Thirty Years' War|publisher=history-world.org|accessdate=2008 թ․ մայիսի 23}}</ref>։

[[Ինֆեկցիոն հիվանդություններ|Մալավիայի]] մի քանի տեսակներ վարակեցին Գերմանիայի քաղաքացիներին և զինվորականների 1618-ից 1648 թվականներին: Պատերազմի ընթացքում նաև այլ սուր վարակիչ հիվանդությունների տարածվեցին: Հիվանդությունների տարածողները հիմնականում զինվորներն էին, ովքեր անընդհատ շարժվում էին մի բնակավայրից մյուսը: Բացի այդ բնակչության տեղաշարժը և փախստականների մեծ կուտակումները բերեցին համաճարակի խորացմանը: Համաճարակների մասին տեղեկությունները մեզ հասել են տեղական արխիվներից, վկայություններից, հարկային գրքերից և այլն: Համաճարակների մասին վկայությունները չեն վերաբերվում միայն պատերազմի տարիներին, սակայն դրանց մասին ավելի շատ է խոսվում 1648 թվականից հետո մի քանի տասնամյակ:<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0, 9171, 794989, 00.html War and Pestilence], Time</ref>։