«Գծային հանրահաշիվ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ կետադրական նշանը ծանոթագրությունից հետո oգտվելով ԱՎԲ
Տող 5.
գծային ֆունկցիաները, ինչպիսիք են
:<math>(x_1, \ldots, x_n) \mapsto a_1x_1+\ldots +a_nx_n,</math>
և դրանց ներկայացումը մատրիցաների և վեկտորական տարածության միջոցով։միջոցով<ref>{{Citation | last = Banerjee | first = Sudipto | last2 = Roy | first2 = Anindya | date = 2014 | title = Linear Algebra and Matrix Analysis for Statistics | series = Texts in Statistical Science | publisher = Chapman and Hall/CRC | edition = 1st | isbn = 978-1420095388}}</ref><ref>{{Citation|last=Strang|first=Gilbert|date=July 19, 2005|title=Linear Algebra and Its Applications|publisher=Brooks Cole|edition=4th|isbn=978-0-03-010567-8}}</ref><ref>{{cite web|last=Weisstein|first=Eric|title=Linear Algebra|url=http://mathworld.wolfram.com/LinearAlgebra.html|work=From MathWorld--A Wolfram Web Resource.|publisher=Wolfram|accessdate=16 April 2012}}</ref>։
 
Գծային հանրահաշիվը կենտրոնական տեղ է գրավում մաթեմատիկայի համարյա բոլոր ճյուղերում։ Օրինակ, գծային հանրահաշիվը հիմնարար է [[Երկրաչափություն|երկրաչափության]] ժամանակակից ձևակերպումներում, ներառյալ հիմնական օբյեկտների, ինչպիսիք են [[Ուղիղ|ուղիղներըուղիղ]]ները, [[Հարթություն|հարթություններըհարթություն]]ները և [[Պտույտ|պտույտներըպտույտ]]ները, սահմանումները։ Բացի այդ ֆունկցիոնալ անալիզը հիմնականում կարող է դիտարկվել որպես գծային հանրահաշվի կիրառություն ֆունկցիաների տարածությունների նկատմամբ։ Գծային հանրահաշիվը նաև օգտագործվում է բազմաթիվ գիտական և ճարտարագիտական բնագավառներում, քանի որ այն հնարավորություն է տալիս մոդելավորել շատ բնական երևույթներ և այդ մոդելների օգնությամբ արդյունավետ հաշվարկներ իրականացնել։ Ոչ գծային համակարգերի համար, որոնք հնարավոր չէ մոդելավորել գծային հանրահաշվի օգնությամբ, գծային հանրահաշիվը հաճախ օգտագործվում է որպես առաջին կարգի մոտարկում։
 
==Պատմություն==
Միաժամանակյա գծային հավասարումների լուծման եղանակը, որն այժմ կոչվում է Գաուսյան մեթոդ, առկա է չինական ''Մաթեմատիկայի ինը գրքեր'' մաթեմատիկական տեքստում։ Դրա օգտագործումը ներկայացված է տասնութ խնդիրներում, երկուսից հինգ հավասարումներով։ հավասարումներով<ref>{{Cite book|last=Hart|first=Roger|title=The Chinese Roots of Linear Algebra|publisher=[[JHU Press]]|year=2010|url=https://books.google.am/books?id=zLPm3xE2qWgC&printsec=frontcover}}</ref>։
 
Գծային հավասարումների համակարգերը Եվրոպայում հայտնվեցին 1637 թվականին Ռենե Դեկարտի կողմից երկրաչափության մեջ կոորդինատների ներմուծմամբ։ Փաստորեն, այս նոր երկրաչափության մեջ, որ սկսեց կոչվել Քարտեզյան, ուղիղներն ու հարթությունները ներկայացվում են գծային հավասարումներով և դրանց հատումները հաշվելը բերվում է գծային հավասարումների համակարգի լուծման։
 
Գծային համակարգերի լուծման առաջին համակարգված մեթոդները օգտագործում էին դետերմինանտներ, որ 1693 թվականին առաջինը դիտարկել էր [[Լայբնից Գոթֆրիդ|Լայբնիցը]]։ 1750 թվականին Գաբրիել Կրամերը դրանք օգտագործեց գծային հավասարումների բացահայտ լուծումները ստանալու համար, որն այժմ կոչվում է Կրամերի կանոն։ Հետագայում, Գաուսը նկարագրեց բացառման մեթոդը, որը նախապես թվարկված էր որպես առաջընթաց գեոդեզիայում։գեոդեզիայում<ref name="Vitulli, Marie">{{cite web|last=Vitulli|first=Marie|authorlink= Marie A. Vitulli |title=A Brief History of Linear Algebra and Matrix Theory|url=http://darkwing.uoregon.edu/~vitulli/441.sp04/LinAlgHistory.html|work=Department of Mathematics|publisher=University of Oregon|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120910034016/http://darkwing.uoregon.edu/~vitulli/441.sp04/LinAlgHistory.html|archivedate=2012-09-10| accessdate=2014-07-08}}</ref>։
 
1844 թվականին Հերման Գրասմանը հրատարակեց իր "Ընդլայնման տեսությունը", որը ներառում էր հիմնարար նոր թեմաներ, որոնք այժմ միավորվում են գծային հանրահաշիվ անվան տակ։ 1848 թվականին Ջեյմս Ջոզեֆ Սիլվեստերը առաջարկեց ''matrix'' մատրիցա տերմինը, որը լատիներենից թարգմանվում է ''արգանդ''։
 
Կոմպլեքս հարթության գաղափարներով գծային հանրահաշիվը զարգացում ապրեց։ Օրինակ, ℂ-ի թվերը ''w'' և ''z'' երկու թվերի տարբերությունը ''w'' – ''z'', և ուղղի հատվածը <math>\overline{w z} \ \ \text{and}\ \ \overline{0(w-z)}</math> նույն երկարությունը և ուղղությունն ունեն։ Սեգմենտները համարժեք են։ Քվատերնիոնների քառաչափ ℍ համակարգը սկիզբ է առել 1843 թվականին: ''Վեկտոր'' տերմինը առաջադրվել է որպես ''v'' = ''x'' i + ''y'' j + ''z'' k ներկայացնում է կետ տարածության մեջ։ ''p'' – ''q'' քվատերիոնային տարբերությունը ստեղծում է <math>\overline{p q}</math>-ին համարժեք սեգմենտ։
Տող 23.
Արթուր Քելին 1856 թվականին առաջադրեց մատրիցաների բազմապատկումը և մատրիցաների ինվերսիան, որով հնարավոր դարձավ ընդհանուր գծային խմբի ստեղծումը։ Խմբի ներկայացման մեխանիզմը հասանելի դարձավ կոմպլեքս և հիպեր կոմպլեքս թվերի նկարագրության համար։ Կարևոր է, որ Քելին մատրիցան նշանակել էր մեկ տառով, դրանով մատրիցան դիտարկելով որպես ամբողջական օբյեկտ։ Նա նաև գիտակցել էր մատրիցաների և դետերմինանտների կապը և գրել․ "Մատրիցաների տեսության մասին շատ բան կարելի է ասել, որը ըստ ինձ պետք է հետևի դետերմինանտների տեսությանը"։<ref name="Vitulli, Marie"/>
 
[[ԲենջամինՊիրս]]ը հրապարակեց իր ''Գծային ասոցիատիվ հանրահաշիվ'' աշխատությունը (1872), իսկ նրա որդին՝ [[Չարլզ Սանդերս Պիրս]]ը, հետագայում զարգացրեց այն։այն<ref>[[Benjamin Peirce]] (1872) ''Linear Associative Algebra'', lithograph, new edition with corrections, notes, and an added 1875 paper by Peirce, plus notes by his son [[Charles Sanders Peirce]], published in the ''American Journal of Mathematics'' v. 4, 1881, Johns Hopkins University, pp.&nbsp;221–226, ''Google'' [https://books.google.am/books?id=LQgPAAAAIAAJ&pg=PA221 Eprint] and as an extract, D. Van Nostrand, 1882, ''Google'' [https://books.google.am/books?id=De0GAAAAYAAJ&printsec=frontcover Eprint].</ref>։
 
[[Հեռագրական կապ|Հեռագրական կապը]]ը պահանջում էր բացատրական համակարգ և 1873 թվականի Էլեկտրականության և մագնետիզմի ձեռնարկը սահմանել էր ուժերի [[Դաշտիդաշտի տեսություն|դաշտի տեսությունը]]ը և ներկայացնելու համար պահանջվող [[դիֆերենցիալ երկրաչափություն|դիֆերենցիալ երկրաչափությունը]]։ը։ Գծային հանրահաշիվը հարթ դիֆերենցիալ երկրաչափություն է և օգտագործվում է բազմազանություններին հարող տարածքներում։ Տարածություն-ժամանակ սիմետրիաները արտահայտված են [[Լորենցի ձևափոխություններ|Լորենցի ձևափոխություններով]]ով, և գծային հանրահաշվի պատմության մեծ մասը Լորենցի ձևափոխությունների պատմությունն է։
 
Վեկտորական տարածության ժամանակակից և ավելի ճշգրիտ առաջին սահմանումը տվել է Պեանոն 1888 թվականին։<ref name="Vitulli, Marie"/> 1900 թվականին ի հայտ եկավ վերջավոր չափանի վեկտորական տարածության գծային ձևափոխությունների տեսությունը։ Գծային հանրահաշիվն իր ժամանակակից տեսքը ստացել է քսաներորդ դարի առաջին կեսում, երբ շատ նախորդ դարերի շատ գաղափարներ և մեթոդներ ընդհանրացվեցին որպես աբստրակտ հանրահաշիվ։ Կոմպյուտերների զարգացումը տարավ Գաուսյան բացառման և մատրիցաների տարանջատման արդյունավետ ալգորիթմների հետազոտությանը, և գծային հանրահաշիվը դարձավ մոդելավորման և նմանակման էական գործիք։<ref name="Vitulli, Marie"/>
Տող 33.
Մինչ 19-րդ դարը գծային հանրահաշիվը ներկայացվում էր գծային հավասարումների և մատրիցաների համակարգի միջոցով։ Ժամանակակից մաթեմատիկայում ''վեկտորական տարածությունների'' միջոցով ներկայացումն ավելի նախընտրելի է, քանի որ այն ավելի սինթետիկ է, ավելի ընդհանուր (չի սահմանափակվում վերջավոր չափանի դեպքով), և կոնցեպտուալ ավելի պարզ է, թեև ավելի աբստրակտ։
 
{{math|''F''}} դաշտի վրա (հաճախ [[Իրականիրական թվեր|իրական թվերի]]ի դաշտ) վեկտորական տարածությունը, դա երկու բինար գործողություններով հագեցած {{math|''V''}} բազմությունն է, որ բավարարում է հետևյալ աքսիոմներին։
{{math|''V''}}-ի տարրերը կոչվում են ''վեկտորներ'', իսկ ''F''-ի տարրերը կոչվում են ''սկալյարներ''։ Առաջին, ''վեկտորների գումարման'' գործողությունը, կամայական երկու վեկտորների {{math|''v''}} և {{math|''w''}} գումարման արդյունքում ստանում ենք երրորդ {{math|''v'' + ''w''}} վեկտորը։ Երկրորդ, ''սկալյար արտադրյալ'' գործողությունը, կամայական սկալյարի {{math|''a''}} սկալյարի և կամայական {{math|''v''}} վեկտորի համար արդյունքում ստանում ենք նոր {{nowrap|վեկտոր {{math|''av''}}}}։ Աքսիոմները, որոնց պետք է բավարարեն գումարման և սկալյարով բազմապատկման գործողությունները, հետևյալն են (ստորև բերված ցանկում {{math|''u'', ''v''}} և {{math|''w''}} կամայական վեկտորներ են {{math|''V''}}-ից, իսկ {{math|''a''}} և {{math|''b''}} կամայական սկալյարներ {{math|''F''}} դաշտից։դաշտից<ref>{{Harvard citations|last=Roman|year=2005|nb=yes|loc=ch. 1, p. 27}}</ref>։
 
{| border="0" style="width:100%;"
Տող 59.
Առաջին չորս աքսիոմները նշանակում են, որ {{math|''V''}}-ն գումարման նկատմամբ [[աբելյան խումբ]] է։
 
Վեկտորական տարածության տարրերը տարբեր բնույթ ունեն։ Օրինակ, դրանք կարող են լինել [[Հաջորդականություն (մաթեմատիկա)|հաջորդականություններ]], [[Ֆունկցիա (մաթեմատիկա)|ֆունկցիաներ]], բազմանդամային օղակներ կամ [[Մատրից|մատրիցաներմատրից]]։աներ։ Գծային հանրահաշիվը վերաբերում է հատկություններին, որոնք ընդհանուր են բոլոր վեկտորական տարածությունների համար։
===Գծային արտապատկերումներ===
 
Տող 76.
: <math>T(au+bv)=T(au)+T(bv)=aT(u)+bT(v) </math>
 
Երբ երկու վեկտորական տարածությունների միջև բիյեկտիվ գծային արտապատկերում գոյություն ունի (այսինքն երկրորդ տարածության կամայական վեկտոր կապված է առաջին տարածության ճիշտ մեկ վեկտորի հետ), ապա երկու տարածություններն իզոմորֆիկ են։ Քանի որ իզոմորֆիզմը պահպանում է գծային կառուցվածքը, ուստի երկու վեկտորական տարածությունները գծային հանրահաշվի տեսանկյունից "ըստ էության նույնն են"․ այն իմաստով որ վեկտորական տարածության հատկությունների միջոցով դրանք չեն կարող տարբերակվել։ Գծային հանրահաշվի էական հարցն է, արդյոք գծային արտապատկերումը իզոմորֆ է, թե ոչ, և եթե այն իզոմորֆիզմ չէ, ապա դրա արժեքների բազմության և զրոյի արտապատկերվող տարրերի բազմության գտնելը, կոչվում է արտապատկերման կեռնել։ Բոլոր այս հարցերը կարելի է լուծել [[Գաուսի մեթոդ|Գաուսի մեթոդով]]ով կամ այս ալգորիթմի այլ տարբերակով։
===Ենթատարածություններ, ինտերվալ և բազիս===
Վեկտորական ենթաբազմությունների ուսումնասիրությունը, որոնք իրենք էլ վեկտորական տարածություններ են կիրառվող գործողությունների համար, հիմնարար է, ինչպես բազմաթիվ մաթեմատիկական կառուցվածքների համար։ Այս ենթաբազմությունները կոչվում են գծային ենթատարածություններ։ Ավելի ճշգրիտ, {{mvar|V}} վեկտորական տարածության գծային ենթատարածությունը {{mvar|F}} դաշտի նկատմամբ {{mvar|V}}-ի {{mvar|W}} ենթաբազմությունն է, այնպես որ կամայական {{mvar|u}}, {{mvar|v}} վեկտորների համար {{mvar|W}}-ից, և կամայական {{mvar|a}} սկալյարի համար {{mvar|F}}-ից, {{math|''u'' + ''v''}}, {{math|''au''}} վեկտորներ են {{mvar|W}}-ից։ (Այս պայմանները բավարար են ենթադրելու, որ {{mvar|W}}-ն վեկտորական տարածություն է։)
Տող 90.
Վեկտորների բազմությունը, որ ընդգրկում է վեկտորական տարածություն, կոչվում է ընդգրկող բազմություն, կամ գեներացնող բազմություն։ Եթե If a spanning set {{mvar|S}} գեներացնող բազմությունը ''գծային կախյալ է'' (այսինքն գծային անկախ չէ), ապա {{mvar|S}}-ի որևէ {{mvar|w}} տարր, {{mvar|S}}-ի այլ տարրերի ընդլայնման մեջ է, եթե {{mvar|w}}-ն {{mvar|S}}-ից հեռացնենք, ապա ընդլայնումը չի փոխվի։ Կարելի է {{mvar|S}}-ից այնքան տարր հեռացնել, մինչև ստանանք ''գծային անկախ ընդլայնված բազմություն''։ Գծային անկախ բազմությունը, որ ծնում է {{mvar|V}} վեկտորական տարածությունը, կոչվում է {{math|''V''}}-ի բազիս։ Բազիսների կարևորությունը նրանում է, որ կան միաժամանակ մինիմալ գեներացնող բազմություններ և մաքսիմալ անկախ բազմություններ։ Ավելի ճշգրիտ, եթե {{math|S}}-ը գծային անկախ բազմություն է, իսկ {{mvar|T}}-ն ընդգրկող բազմություն է, այնպես որ <math>S\subseteq T,</math>, ապա գոյություն ունի {{mvar|B}} բազիս, որ <math>S\subseteq B\subseteq T.</math>
 
{{math|''V''}} վեկտորական տարածության ցանկացած երկու բազիս ունեն միևնույն հզորությունը, որը կոչվում է {{math|''V''}} վեկտորական տարածության չափ։ Սա վեկտորական տարածության չափի թեորեմն է։ Ավելին, միևնույն {{mvar|F}} դաշտի վրա, երկու վեկտորական տարածություններ իզոմորֆ են, միայն և միայն այն դեպքում, եթե նրանք միևնույն չափն ունեն։ունեն<ref>Axler (2004), p. 55</ref>։
 
Եթե {{math|''V''}}-ի որևէ բազիս (հետևաբար և յուրաքանչյուր բազիս) վերջավոր թվով տարրեր ունի, ապա {{math|''V''}}-ն ''վերջավոր չափանի վեկտորական տարածություն'' է։ Եթե {{math|''U''}}-ն {{math|''V''}}-ի ենթաբազմություն է, ապա {{math|dim ''U'' ≤ dim ''V''}}։ {{math|''V''}}-ի վերջավոր չափանիության դեպքում, չափերի հավասարությունն արտահայտվում է {{math|1=''U'' = ''V''}}։
Տող 97.
 
:<math>\dim(U_1 + U_2) = \dim U_1 + \dim U_2 - \dim(U_1 \cap U_2),</math>
որտեղ <math>U_1+U_2</math> նշանակում է <math>U_1\cup U_2.</math>-ի ընդլայնում։ընդլայնում<ref>Axler (2204), p. 33</ref>։
==Մատրիցաներ==
{{Main|Մատրիցա}}
 
Մատրիցաները հնարավորություն են ընձեռնում գործողություններ իրականացնել վերջավոր վեկտորական տարածությունների և գծային արտապատկերումների հետ։ Մատրիցաների տեսությունը, հետևաբար, գծային հանրահաշվի կարևոր մասն է։
 
Ենթադրենք {{mvar|V}}-ն վերջավոր չափանի վեկտորական տարածություն է {{math|''F''}} դաշտի վրա, {{math|(''v''<sub>1</sub>, ''v''<sub>2</sub>, ..., ''v<sub>m</sub>'')}}-ն {{math|''V''}}-ի բազիսն է (այսպիսով {{mvar|m}}-ը {{math|''V''}}-ի չափն է)։ Համաձայն բազիսի սահմանման
Տող 121.
{{mvar|m}} տողերով և {{mvar|n}} սյուներով։
 
Մատրիցաների բազմապատկումը սահմանվում է հետևյալ կերպ․ երկու մատրիցաների արտադրյալը մատրիցա է, որը համապատասխան արտապատկերման ֆունկցիաների սուպերպոզիցիայի միջոցով ստացված ֆունկցիայի մատրիցան է։ Մատրիցայի և սյուն մատրիցայի արտադրյալը սյուն մատրիցա է, որ ներկայացնում է արտապատկերման արդյունքը տված վեկտորի վրա։ Դրանից հետևում է, որ վերջավոր չափանի վեկտորական տարածության տեսությունը և մատրիցաների տեսությունը միևնույն հասկացության ներկայացման երկու տարբեր լեզուներ են։
 
Երկու մատրիցաներ, որոնք միևնույն գծային ձևափոխությունները ներկայացնում են տարբեր բազիսների օգնությամբ, կոչվում են նման։ Համապատասխանաբար, երկու մատրիցաներ նման են, եթե մեկը կարելի է ձևափոխել մյուսին [[տարրական տող և սյուն գործողությունների միջոցով]]։ {{mvar|W}}-ից {{mvar|V}} գծային արտապատկերումը ներկայացնող մատրիցայի համար, տողի գործողությանը համապատասխանում է {{mvar|V}}-ի բազիսի փոփոխությանը, իսկ սյան գործողությունը {{mvar|W}}-ի բազիսի փոփոխությանը։ Միավոր մատրիցային նման յուրաքանչյուր մատրիցա, հնարավոր է սահմանակից է զրո տողերի և զրո սյուների։ Վեկտորական տարածության տերմիններով, սա նշանակում է, որ ցանկացած {{mvar|W}}-ից {{mvar|V}} գծային արտապատկերման համար, գոյություն ունի բազիս, {{mvar|W}}-ի բազիսի մասն է, բիյեկտիվորեն արտապատկերվում է {{mvar|V}}-ի բազիսի մի մասի վրա, և and that the remaining basis elements of {{mvar|W}}-ի մնացած բազիսի տարրերը, եթե մնացել են, արտապատկերվում են զրոյի (սա գծային հանրահաշվի ֆունդամենտալ թեորեմի արտահայտման ձևն է)։ [[գաուսի մեթոդ]]ը այս տարրական գործողությունները գտնելու հիմնական ալգորիթմն է և այս թեորեմի ապացույցը։
Տող 174.
:<math>\begin{align}x&=2\\y&=3\\z&=-1.\end{align}</math>
 
Գծային համակարգերի այս մատրիցային ինտերպրետացիայից հետևում է, որ նույն մեթոդը կարելի է կիրառել գծային համակարգերի լուծման, մատրիցաների նկատմամբ շատ գործողությունների և գծային ձևափոխությունների համար, որոնք ներառում են մատրիցաների [[Մատրիցի ռանգ|ռանգերի]], [[կեռնել|կեռնելների]]ների, [[հակադարձ մատրիցա|հակադարձ մատրիցաների]]ների հաշվարկը։
==Էնդոմորֆիզմներ և քառակուսային մատրիցաներ==
{{main|Քառակուսային մատրիցա}}
Տող 187.
The ''Էնդոմորֆիզմի դետերմինանտը'' էնդոմորֆիզմը որոշ կարգավորված բազիսի տերմիններով ներկայացվող մատրիցայի դետերմինանտն է։ Այս սահմանումն իմաստ ունի քանի որ այս դետերմինանտն անկախ է բազիսի ընտրությունից։
===Իրական արժեքներ և իրական վեկտորներ===
Եթե {{mvar|f}}-ը {{mvar|V}} վեկտորական տարածության գծային էնդոմորֆիզմ է {{mvar|F}} դաշտի վրա, ապա {{mvar|f}}-ի '''իրական վեկտորը''' դա {{mvar|v}} ոչ զրոյական վեկտորն է {{mvar|V}}-ից, այնպես որ {{math|1=''f''(''v'') = ''av''}} որևէ {{mvar|a}} սկալյարի համար {{mvar|F}}-ից։ {{mvar|a}} սկալյարը {{mvar|f}}-ի '''ինքնարժեքն է'''։
 
Եթե {{mvar|V}}-ն վերջավոր վեկտորական տարածություն է և բազիսն էլ ընտրված է is finite, and a basis has been chosen, {{mvar|f}} ֆունկցիան և {{mvar|v}} վեկտորը համապատասխանաբար կարող են ներկայացվել {{mvar|M}} քառակուսի մատրիցայով և {{mvar|z}} սյուն մատրիցայով։ Իրական վեկտորներ և իրական արժեքներ ներկայացնող հավասարումը հետևյալ տեսքն է ընդունում։
:<math>Mz=az:</math>
{{mvar|I}} [[միավոր մատրիցա|միավոր մատրիցան]]ն օգտագործելով, որի բոլոր տարրերը զրո են, բացառությամբ գլխավոր անկյունագծի, որոնք հավասար են մեկի, հավասարաումը կարող է ներկայացվել
:<math>(M-aI)z=0:</math>
Քանի որ {{mvar|z}}-ը ենթադրվում է, որ զրո չէ, ինչը նշանակում է, որ {{math|''M'' – ''aI''}}-ը եզակի մատրիցա է և հետևաբար <math>\det(M-aI)</math> հավասար է զրոյի։ Այսպիսով իրական արժեքները բազմանդամի արմատներն են։
Տող 215.
 
{{Մաթեմատիկա–ներքև}}
 
[[Կատեգորիա:Գծային հանրահաշիվ]]