Վիքիպեդիա

«Հյուսիսային Մակեդոնիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Երկիր
{{Երկրի Ինֆո
|native_name = Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն<br />Република Северна Македонија
|common_name = Մակեդոնիայի
Տող 32.
|calling_code = 389
|}}
'''Հյուսիսային Մակեդոնիա''', պետություն Բալկանյան թերակղզումթերակղզում՝ հարավարևելյանՀարավարևելյան [[Եվրոպա]]յում։ Այն նախկին Հարավսլավիայի իրավահաջորդ նահագներից մեկն էր, որից հռչակվեց անկախ 1991 թվականին։ Այն դարձել է Եվրամիության անդամ 1993 թվականից, բայց Հունաստանի հետ «Մակեդոնիա» անվան շուրջ անընդհատ վեճի արդյունքում, այն ընդունվեց որպես '''նախկին Հարավսլավիայի Մակեդոնիայի Հանրապետություն''', երբեմն նաև օգտագործվում է Մակեդոնիա կամ ՆՀՀ Մակեդոնիա տերմինը, որը կիրառվում է այնպիսի միջազգային կազմակերպությունների կողմից ինչպիսիք են [[Եվրամիություն]]ը և [[ՆԱՏՕ]]–ն։ 2018 թվականի հունիսի 17–ին Մակեդոնիան և Հունաստանը ստորագրեցին համաձայնագիր, որը նախատեսում էր փոխել անվանումը ''Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետություն'' մինչև հարցի վերաբերյալ ազգային հանրաքվե անցկացնելը։ Դեպի ծով ելք չունեցող Մակեդոնիայի Հանրապետությունը հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից է [[Կոսովո|Կոսովոյին]], հյուսիսից` [[Սերբիա|Սերբիային]], արևելքից` [[Բուլղարիա|Բուլղարիային]], հարավից` [[Հունաստան|Հունաստանին]] և [[Ալբանիա|Ալբանիային]]` արևմուտքից։ Այն կազմում է Մակեդոնիա աշխարհագրական տարածաշրջանի մոտավորապես մեկ երրորդ մասը, որն իր հերթին ներառում է Հունաստանի հյուսիսային, Բուլղարիայի հարավարևմտյան և Ալբանիայի հարավարևելյան հարակից տարածաշրջանները։ Երկիրը աշխարհագրականորեն եզերված է լեռներով, հովիտներով և գետերով։ Մայրաքաղաքը և ամենամեծ քաղաքը [[Սկոպյե]]ն մոտավորապես 2.06 միլիոն բնակչությամբ։ Բնակչության մեծ մասը բնիկ մակեդոնացի է կամ ունեն հարավ սլավոնական ծագում։ Ալբանացիները փոքրամասնություն են կազմում, մոտավորապես 25 %, նրանց հաջորդում են թուրքերը, սերբերը, բուլղարացիները։ Տարածաշրջանի պատմությունը սկսվում է հնագույն ժամանակաշրջանից [[Պաենոյա թագավորություն|Պաենոյա թագավորությունից]] մինչև [[Թրքո-Իլլյանական]] իշխանությունը։ Մ․թ․ա․ վեցերորդ6-րդ դարի վերջին տարածաշրջանը գրավվում է [[Աքեմենյան պետություն|Աքեմենյան կայսրության]] կողմից, իսկ մ․թ․ա․ չորրորդ4-րդ դարի վերջին այն միանում է Մակեդոնիայի թագավորությանը։ Ք․ա երկրորդ2-րդ դարում տարածաշրջանը գրավվում է հռոմիացիների կողմից և դառնում է Մակոդոնիայի ամենամեծ նահանգը։ Տարածաշրջանը եղել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] մաս և Ք․հ․ վեցերորդ6-րդ դարի սկզբին հաճախ ենթարկվել է հարձակումների և բնակեցվել սլավոնական ցեղերով։ Հաջորդող դարերին Բուլղարական, Բյուզանդական և [[Սերբական կայսրություն|սերբական կայսրությունների]] միջև պայքարի արդյունքում այն տասնչորսերորդ դարից աստիճանաբար հայտնվեց [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան տիրապետության]] տակ։ 19–րդ19-րդ դարի վերջին և 20–րդ դարի սկզբին [[Մակեդոնիայի ինքնիշխանություն|Մակեդոնիայի ինքնիշխանությունը]] հաստատվեց, չնայած 1912 թվականից մինչև 1913 թվականը [[Առաջին Բալկանյան պատերազմ|Առաջին Բալկանյան պատերազմի]] ընթացքում Մակեդոնիայի ժամանակակաից տարածքը հայտնվեց Սերբիայի տիրապետության տակ։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմի]] հետևանքով (1914–19181914-1918) այն ներառվեց [[Սերբիայի թագավորություն|Սերբիայի թագավորության]] մեջ, որը [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո վերահիմնադրվեց որպես հանրապետություն (1945թ․1945 թվական), իսկ 1963 թվականին դարձավ [[Հարավսլավիայի սոցիալիստական դաշնային հանրապետություն]]։ Մակեդոնիան եղել է [[Հարավսլավիա]]յի կազմում [[սոցիալիստական դաշնային հանրապետություն]] մինչև 1991 թվականի խաղաղ անկախացումը։
Մակեդոնիան [[Եվրամիություն|Եվրամիության]] և [[Եվրոպայի խորհուրդ|Եվրոպայի խորհրդի]] անդամ է։ 2005 թվականից սկսած այն եղել է [[Եվրամիությանն անդամակցելու թեկնածու]] և միևնույն ժամանակ անդամակցել է [[ՆԱՏՕ]]–ին։ Չնայած լինլով Եվրոպայի ամենաաղքատ երկրներից մեկը, այն մեծ առաջխաղացում է ունեցել բաց շուկայական հարաբերությունների զարգացման մեջ: Երկրի մայրաքաղաքը Սկոպյեն է՝ 506,926 բնակչությամբ։ Խոշոր քաղաքներից են Բիտոլա՝ 95,385 բն., Կումանովո՝ 70,842 բն., Պրիլեպ՝ 66,246 բն., Տետովո՝ 52,915 բն., Օխրիդ՝ 42,003 բն., և այլն։
 
== Ծագումնաբանություն ==
Պետության անունը ծագում է հունարեն Μακεδονία (Մակեդոնիա) [[թագավորություն]] (ավելի ուշ [[ռեգիոն]]),[[հին Մակոդոնացիների]] անունով։ Հունական ծագմամբ Μακεδνός (makednós) բառը նշանակում է «բարձրահասակ, կոնաձև» ,այն ունի նույն արմատը ինչ μακρός (''makrós'') ածականը, որը Հին հունարենով նշանակում է «Երկար, բարձր, ուժեղ»<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakro%2Fs1 μακρός], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref>։ Ի սկզբանե անունը նշանակելու էր կամ բարձրահարկ կամ բարձրահասակներ, մարդկանց հավանական բնութագիր<ref name="Macedonia"/><ref>[[Eugene N. Borza]], ''Makedonika'', Regina Books, {{ISBN|0-941690-65-2}}, p.114: The "highlanders" or "Makedones" of the mountainous regions of western Macedonia are derived from northwest Greek stock; they were akin both to those who at an earlier time may have migrated south to become the historical "Dorians".</ref><ref>Nigel Guy Wilson, ''Encyclopedia of Ancient Greece'', Routledge, 2009, p.439: The latest archaeological findings have confirmed that Macedonia took its name from a tribe of tall, Greek-speaking people, the Makednoi.</ref>։ Այնուամենայնիվ, [[Ռոբերտ Ս. Բ. Բեկես]]ը հավաստիացնում է, որ երկու տերմիններն էլ նախապատմական ծագում ունեն և չեն կարող մեկնաբանվել Հնդեվրոպական մորֆոլոգիայի տեսանկյունից։<ref>{{citation |first=Robert |last=Beekes |author-link=Pre-Greek substrate |title=Etymological Dictionary of Greek |volume=II |page=894 |publisher=Brill |year=2010 |location=Leiden, Boston}}</ref>։▼
 
▲Պետության անունը ծագում է հունարեն Μακεδονία (Մակեդոնիա) [[թագավորություն]] (ավելի ուշ [[ռեգիոն]]),[[հին Մակոդոնացիների]] անունով։ Հունական ծագմամբ Μακεδνός (makednós) բառը նշանակում է «բարձրահասակ, կոնաձև» ,այն ունի նույն արմատը ինչ μακρός (''makrós'') ածականը, որը Հին հունարենով նշանակում է «Երկար, բարձր, ուժեղ»<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmakro%2Fs1 μακρός], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref>։ Ի սկզբանե անունը նշանակելու էր կամ բարձրահարկ կամ բարձրահասակներ, մարդկանց հավանական բնութագիր<ref name="Macedonia"/><ref>[[Eugene N. Borza]], ''Makedonika'', Regina Books, {{ISBN|0-941690-65-2}}, p.114: The "highlanders" or "Makedones" of the mountainous regions of western Macedonia are derived from northwest Greek stock; they were akin both to those who at an earlier time may have migrated south to become the historical "Dorians".</ref><ref>Nigel Guy Wilson, ''Encyclopedia of Ancient Greece'', Routledge, 2009, p.439: The latest archaeological findings have confirmed that Macedonia took its name from a tribe of tall, Greek-speaking people, the Makednoi.</ref>։ Այնուամենայնիվ, [[Ռոբերտ Ս. Բ. Բեկես]]ը հավաստիացնում է, որ երկու տերմիններն էլ նախապատմական ծագում ունեն և չեն կարող մեկնաբանվել Հնդեվրոպական մորֆոլոգիայի տեսանկյունից։<ref>{{citation |first=Robert |last=Beekes |author-link=Pre-Greek substrate |title=Etymological Dictionary of Greek |volume=II |page=894 |publisher=Brill |year=2010 |location=Leiden, Boston}}</ref>։
 
== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Հին Մակեդոնիայի ու Հունաստանի քարտեզ.gif|մինի]]
Մակեդոնիայի Հանրապետությունը աշխարհագրականորեն համապատասխանում է [[Պաոնիանայի թագավորության|Պաոնիանայի թագավորությանը]], որը ամիջապես գտնվում է Հին Մակեդոնիայի թագավորության հյուսիսում։Պաոնյանը բնակեցված է եղել պաոնյաններով,[[թրքական ժողովուրդներով]],մինչդեռ հյուսիսարևմտյան հատվածը բնակեցված է եղել [[Տրոյա|դարդանիացինորով]], հարավարևմտյան հատվածը բնակեցված է եղել պատմականորեն հայտնի այնպիսի ցեղերով ինչպիսիք են [[Էնգելլե]],[[Պելագոններ]] և [[Լինսեստի]]․վերջին երկուսը աստիճանաբար վերածվեեցին Հունաստանի հյուսիսարևմտյան հատվածի [[Մալոսյան]] ցեղերի,մինչդեռ առաջին երկուսը համարվել են [[Իլլյան]] ցեղեր։
 
Ք․ա․ 6–րդ դարի վերջին Աքեմենյան պարսիկները Դարեհ Մեծ–ի գլխավորությամբ գրավեցին Պաոնյանները,ներառելով այն ինչ այսօր Մակեդոնիայի Հանրապետությունը ունի իր ընդարձակ տարածքում։Ք․ա․479թ․ [[Հունաստանի դեմ]] [[Պարսկական Երկրորդ ներխուժման]] արդյունքում,պարսիկները աստիճանաբար հեռացան եվրոպական տարածաշրջաններից,ներառելով Մակեդոնայի Հանրապետության ժամանակակից տարածքները։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Հյուսիսային_Մակեդոնիա» էջից