Վիքիպեդիա

«Մար Աբաս Կատինա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չհիմնավորված պատմական հեքիաթասացությունների հեռացում
չ Հետ է շրջվում 6095735 խմբագրումը, որի հեղինակն է՝ Rob (քննարկում) մասնակիցը
Պիտակ՝ Հետ շրջել
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Փիլիսոփա
{{անաղբյուր}}
| անուն = Մար Աբաս Կատինա (Մար Աբաս Մծուրնացի, Մարաբա Մծուրնացի)
{{Անձ}}
| բնագիր անուն = [[ասորերեն]]՝ Mār Awā Qațțīnā
'''Մար Աբաս Կատինա''' կամ '''Մար Աբաս Մծուրնացի''', նախամաշտոցյան Հայաստանի պատմիչ, ազգությամբ ասորի, շարադրել է հայ ժողովրդի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքները։ Մար Աբաս Կատինան հիշատակվում է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմություն»-ում։ Ըստ Պատմահոր վկայության՝ մ.թ.ա. II դարի վերջին Հայոց թագավոր Վաղարշակը (անտիկ աղբյուրներում Խորենացու նշված ժամանակաշրջանում նման անունով արքա չի հիշատակվում, ուսումնասիրողների կարծիքով՝ մի շարք Հայոց արքաների, մասնավորապես՝ [[Արտաշես Ա]]-ի և [[Տրդատ Ա]] Արշակունու հավաքական կերպար է) իր իշխանությունը լիովին կարգի բերելով և իր թագավորությունը հաստատելով ''«կամեցավ իմանալ, թե ովքե՞ր արդյոք և ինչպիսի՞ մարդիկ տիրելիս են եղել Հայաստանի վրա իրենից առաջ, արդյոք ինքը անցյալի քաջերի՞ տեղն է գրավում, թե՞ ապիկարների»''։ Այդ նպատակով նա գտնում է մի ''«ուշիմ ասորի»'' Մար Աբաս Կատինա անունով, ''«քաղդեական և հունական գրության մեջ վարժ»'', և նրան ուղարկում իր եղբոր՝ Արշակ Մեծի մոտ արժանավայել ընծաներով, (խնդրելով) բանալ նրա առաջ արքունական դիվանը (Հայոց պատմություն, Գիրք I, Ը)։ Արշակ Մեծն ընդունելով գրությունը Մար Աբաս Կատինայից, մեծ ուրախությամբ հրամայում է բանալ նրա առաջ արքունական դիվանը, ''«որ Նինվեում էր»'', միաժամանակ ուրախանալով, որ այսպիսի մտադրություն ունի իր եղբայրը, որին վստահել էր իր թագավորության կեսը։ Մար Աբասը աչքի անցկացնելով բոլոր մատյանները ''«գտնում է մի մատյան հունարեն գրված»'' ու այդ մատյանից հանելով միայն մեր ազգի''«հավաստի պատմությունը»'' հույն և ասորի գրերով ''«բերում է Մծբին Վաղարշակ թագավորին»''։ Ստանալով Մար Աբաս Կատինայի մատյանը՝ Վաղարշակը համարում է այն ''«առաջինն իր գանձերի մեջ, դնում է արքունական պահեստը մեծ զգուշությամբ և հրամայում է մի մասը քարի վրա արձանագրել»'' (I, Թ)։▼
| շրջան =
| ժամանակ = [[մ.թ.ա. 3-րդ դար]]
| պատկեր =
| image_size =
| նկարագրում =
| ի ծնե անունը =
| ծնունդ =
| մահ =
| քաղաքացիություն = [[Մեծ Հայք]]
| հպատակություն =
| ազգություն = ասորի
| լեզու =
| դպրոց_ավանդ =
| գլխավոր_հետաքրքրություններ = պատմություն
| գրառելի_գաղափարներ =
| ազդվել է =
| ազդել է = [[Մովսես Խորենացի]], [[Սեբեոս]]
| մրցանակներ =
| պարգևներ =
| ստորագրություն =
| կայք =
| վիքիդարան =
| վիքիքաղվածք =
}}
'''Մար Աբաս Կատինա''' նաև '''Մար Աբաս Մծուրնացի''', '''Մարաբա Մծուրնացի''' ([[ասորերեն]]՝ Mār Awā Qațțīnā, ծննդյան և մահվան թվականներն անհայտ, [[մ.թ.ա. 3-րդ դար]]), ասորի պատմագիր և փիլիսոփա: Մար Աբաս Կատինա անվանումը թարգմանաբար նշանակում է՝ «Տեր Աբա Իմաստունն»<ref>«Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, 1942 թ. Հատոր 1, Ցուցակ 1, Էջ 1</ref>: [[Մովսես Խորենացի]]ն և [[Սեբեոս]]ը իրենց աշխատությունների առաջին մասերը գրելիս մեծապես օգտվել են նրա աշխատությունից: Սեբեոսը նրան անվանում է «Մծուրնացի»: Այս անվանումը ցույց է տալիս, որ նա ծնվել կամ երկար ժամանակ ապրել է [[Մեծ Հայք]]ի [[Մծուրք|Մծուրն]] քաղաքում: Իմացել է նաև հայերեն<ref>«Հայ Ժողովրդի Պատմություն», Հ.Գ. Ժամկոչյան, Երևան, 1975, էջ 195</ref>: Մար Աբաս Կատինայի մատյանը Մովսես Խորենացու «Հայոց Պատմության» և Սեբեոսի երկին կցված՝ Անանուն պատմիչի, այսպես կոչված «Նախնական պատմության» ամենակարևոր աղբյուրներից է: Ըստ Մովսես Խորենացու նա ապրել է [[մ.թ.ա. 3-րդ դար]]ում: Որոշ հետազոտողներ ([[Նիկողայոս Մառ|Ն. Մառ]], [[Նիկողայոս Ադոնց|Ն. Ադոնց]], [[Հակոբ Մանանդյան|Հ. Մանանդյան]]) նրան համարում են [[4-րդ դար]]ի հեղինակ, որը գրել է հունարեն: Մար Աբասը օգտագործել է թե՛ բանավոր և թե՛ գրավոր (հունարեն մի ժամանակագրություն, որը կազմված էր հայոց արքունի դիվանի վավերագրերից) աղբյուրներ, որոնցից քաղել է հայ ժողովրդի պատմության հնագույն շերտերն արտացոլող մի շարք առասպելներ և ասքեր: Մատյանում տեղ են գտել նաև [[պարթև Արշակունիներ]]ի պատմության որոշ դրվագներին և [[հայ Արշակունիներ]]ի սկզբնաշրջանին վերաբերվող տեղեկություններ<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 7,
էջ 295</ref>:
 
== Մովսես Խորենացին Մար Աբաս Կատինայի և նրա «Պատմության» մասին ==
Որոշ հայագետներ (հատկապես XIX դ. վերջի և XX դ. սկզբի) ընդհանրապես չէին ընդունում Մար Աբաս Կատինայի գոյությունը՝ համարելով նրան Մովսես Խորենացու երևակայության արդյունք։ Սակայն ժամանակակից ուսումնասիրողները գտնում են, որ Մար Աբաս Կատինան ապրել և իր երկը գրել է մ.թ. III - IV դդ կզբներում, քանի որ բացի Մովսես Խորենացուց ասորու Պատմությունից օգտվել են Անանունը (հիշատակում է նրան Մար Աբաս Մծուրնացի անունով) և VI րդարի հույն պատմիչ [[Պրոկոպիոս Կեսարացի]]ն։▼
▲'''Մար Աբաս Կատինա''' կամ '''Մար Աբաս Մծուրնացի''', նախամաշտոցյան Հայաստանի պատմիչ, ազգությամբ ասորի, շարադրել է հայ ժողովրդի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքները։ Մար Աբաս Կատինան հիշատակվում է Մովսես Խորենացու [[«Հայոց պատմություն»]]-ում։ում: Ըստ Պատմահոր վկայության՝ [[մ.թ.ա. II3-րդ դարիդար]]ի վերջինկեսերին Հայոց թագավոր Վաղարշակը (անտիկ աղբյուրներում Խորենացու նշված ժամանակաշրջանում նման անունով արքա չի հիշատակվում, ուսումնասիրողների կարծիքով՝ մի շարք Հայոց արքաների, մասնավորապես՝ [[Արտաշես Ա]]-ի և [[Տրդատ Ա]] Արշակունու հավաքական կերպար է) իր իշխանությունը լիովին կարգի բերելով և իր թագավորությունը հաստատելով ''«կամեցավ իմանալ, թե ովքե՞ր արդյոք և ինչպիսի՞ մարդիկ տիրելիս են եղել Հայաստանի վրա իրենից առաջ, արդյոք ինքը անցյալի քաջերի՞ տեղն է գրավում, թե՞ ապիկարների»''։: Այդ նպատակով նա գտնում է մի ''«ուշիմ ասորի»'' Մար Աբաս Կատինա անունով, ''«քաղդեական և հունական գրության մեջ վարժ»'', և նրան ուղարկում իր եղբոր՝ [[Արշակ ՄեծիԱ Պարթև|Արշակ Մեծ]]ի մոտ արժանավայել ընծաներով, (խնդրելով) բանալ նրա առաջ արքունական դիվանը (<ref>«Հայոց պատմությունՊատմություն», ԳիրքՄովսես IԽորենացի, Ա. Ը)։.</ref>: Արշակ Մեծն ընդունելով գրությունը Մար Աբաս Կատինայից, մեծ ուրախությամբ հրամայում է բանալ նրա առաջ արքունական դիվանը, ''«որ Նինվեում էր»'', միաժամանակ ուրախանալով, որ այսպիսի մտադրություն ունի իր եղբայրը, որին վստահել էր իր թագավորության կեսը։կեսը: Մար Աբասը աչքի անցկացնելով բոլոր մատյանները ''«գտնում է մի մատյան հունարեն գրված»'' ու այդ մատյանից հանելով միայն մեր ազգի ''«հավաստի պատմությունը»'' հույն և ասորի գրերով ''«բերում է Մծբին Վաղարշակ թագավորին»''։: Ստանալով Մար Աբաս Կատինայի մատյանը՝ Վաղարշակը համարում է այն ''«առաջինն իր գանձերի մեջ, դնում է արքունական պահեստը մեծ զգուշությամբ և հրամայում է մինրա մասըբովանդակությունը քարիդրոշմել վրաքարե արձանագրելարձանի (սալաքարի) վրա»''<ref>«Հայոց (IՊատմություն», Մովսես Խորենացի, Ա. Թ.</ref>, որը հանդիսացավ նորմավորված ձևով Հայոց պատմության առաջին գրավոր հուշարձանը (ցավոք այդ հուշարձանը հնագետների կողմից դեռևս պեղված չէ, որը եթե պահպանվել է, ապա հավանաբար պետք է որ գտնվելիս լինի ներկայիս Թուրքիաի տարածքի Խաբուր գետի Ջախջախ վտակի ափին գտնվող Նիսիբին /նախկին՝ Մծբին/ գյուղաքաղաքի շրջակայքում)։:
 
== Մար Աբաս Կատինայի գոյության ժխտումը ==
▲Որոշ հայագետներ (հատկապես XIX19-րդ դ.դարի վերջի և XX20-րդ դ.դարի սկզբի) ընդհանրապես չէին ընդունում Մար Աբաս Կատինայի գոյությունը՝ համարելով նրան Մովսես Խորենացու երևակայության արդյունք։արդյունք: Սակայն ժամանակակից ուսումնասիրողներըհայագետները գտնում են, որ Մար Աբաս Կատինան ապրել և իր երկը գրել է մ.թ. III[[3-րդ դար|3]] - IV[[4-րդ դդդար|4]] կզբներումդարերի սզբներում (ըստ Պատմահայր Մովսես Խորենացու [[«Հայոց պատմություն»|«Հայոց պատմության»]] վկայության՝ [[մ.թ.ա. 3-րդ դար]]ի կեսերին, Հայոց թագավոր Վաղարշակ Ա-ի իշխանության օրոք), քանի որ բացի Մովսես Խորենացուց, ասորունրա Պատմությունից օգտվել են Անանունը (հիշատակում է նրան Մար Աբաս Մծուրնացի անունով) և VI[[6-րդ րդարիդար]]ի հույն պատմիչ [[Պրոկոպիոս Կեսարացի]]ն։ն:
 
Մար Աբաս Կատինյաի կամ նրա մատյանի գոյության փաստը ժխտելու փորձերը իրենց չեն արդարացրել: Նրա մատյանը նախամեսրոպյան շրջանի հայ պատմագիտական մտքի կարևորագույն հուշարձաններից է<ref>Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 7, էջ 295</ref>:
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Աղբյուրներ ==
* «Հայոց Պատմություն», Մովսես Խորենացի, Ա. Ը, Թ.
* «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, 1942 թ. Հատոր 1, Ցուցակ 1, Էջ 1 (Աբա)
* «Հայ Ժողովրդի Պատմություն», Հ.Գ. Ժամկոչյան, Երևան, 1975, էջ 195
 
{{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=295}}
 
[[Կատեգորիա:Հայ պատմիչներ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մար_Աբաս_Կատինա» էջից