Վիքիպեդիա

«Մասնակից:Սամուէլ/Ավազարկղ29»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 67.
 
=== Վաղ Տարիներ ===
Եթովպայի ապագա կայսրը ծնվել է 1892 թվականի հուլիսի 23-ին Էջերսա Գորո գյուղում, այդ ժամանակ դեռ Աբիսինիայում<ref>[http://www.answers.com/topic/haile-selassie Haile Selassie: Biography and Much More from Answers.com]</ref> Հարարի մարզի կառավարչի ընտանիքում, ով նաև Կայսր Մենելիկա Երկրորդի «աջ ձեռքն» էր։ Նա ագությամբազգությամբ Եթովպացի էր, սակայն նրա մեջ կար նաև Օրմոների և Գուգարեների արյունը։արյունը<ref>[http://www.unu.edu/unupress/unupbooks/uu12ee/uu12ee06.htm Haile Selassie’s Oromo, Amhara and gurage lineage]</ref>։
 
Մաքոննեն ընտանիքում 11 երեխաներից Հայլեն 10-րդ երեխան էր։ Իր մորըէր։Մորը նա չէր տեսել, քանզի նա մահացել էր 1894 թվականին [[խոլերա|խոլերայից]]<ref>[http://arkayog.blogspot.com/2006/11/hail-slassi-ras-tafari-makonnen.html ROOTS AND CULTURE: hailé sélassié, ras tafari makonnen]</ref>։ Եթովպական ավանդութի համաձայն, նա հանդիսանում է [[Սողոմոն|Սողոմոնի]] ժառանգորդը, ինչից էլ բխում է նրա տիտղոսը՝ «Հաղթանակող առյուծ Հրեաստանից, աստծո ընրյալընտրյալ, եթովպիայի [[արքայից արքա]]»։ Կնքումից հետո ստացել է Հայլե Սեալսսիե անունը, սակայն մինչև գահ բարձրանալը կրել է Թեֆերի Մեկոնն անունը։ Քանի որ նրա հայրը Մելենելիկ Երկրորդ կայսրի զարմիկն էր, ապա նա չուներ որևէ հնարավորություն ստանալ կայսրական թագը։ Հայլեն ստացել է տնային, եկեղեցական և որոշ ժամանակ անց նաև դպրոցական կրթություն։ Նա ուսումնասիրել է ֆրանսերենը և ֆրանսիական գրականությունը։գրականությունը<ref>[http://www.hronos.km.ru/biograf/bio_h/haile_s.html Хайле Селассие I]</ref>։ Մոտ երկու տարի նաև սովորել է կայսրական դպրոցում, որտեղ սովորում էին [[Ազնվականություն|ազնավականները]]։ Հաջորդ տարիններին պատանի Թեֆերին հավաքեց նոր գիտելիքներ՝ կարդալով գեղարվեստական և քննարական աշխատություններ, շփվելով մի շարք գիտնականների, նկարիչների, գրողների և քաղաքական գործիչների հետ։հետ<ref name="Империя">{{книга
|автор =Мусский И.А.
|заглавие = 100 великих диктаторов
|место = М.
|издательство = [[Вече (издательство)|Вече]]
|год = 2002
|страницы = 466
|isbn = 5-7838-0710-9, ББК 63.3(2)
}}</ref>։
 
=== Նահանգապետություն ===
13 տարեկանում ապագա կայսրը ստացավ կառավարման առաջին փորձը։ Նա կառավարում էր փոքր մերձքաղաքային Հարա Մուլեթա շրջանը։ Այդ ժամանակ նա իր հոր կողմից արժանացավ ամենաբարձր տիտղոսներից մեկին՝ Դեջազմաչին։Դեջազմաչին<ref name="Империя"/>։ [[1906]] թվականին Մենելիք Երկրորդը Թեֆերիին նշանակեց Սելագա գավառի նահանգապետ, ապա [[1909]] թվականին նաև Սիդամո, իսկ արդեն [[1911]] թվականին նա ստացավ իր մայր Հարարի գավառի նահանգապետ։ Պատանի կառավարիչը իր կառավարության տակ գտնվող նոր նահանգ ուղարկեց իր փոխնահանգապետին, իսկ ինքն որոշ ժամանակ մնաց կայսրական արքունիքում, ինչը նրան հնարավորություն տվեց ավելի լավ ծանոթանալ Եթովպիայի քաղաքական կյանքին։ Եթովպիան այդ ժամանակ գտնվում էր քաղաքական ծանր իրավիճակում։իրավիճակում<ref>{{книга
|автор =А. Бартницкий, И. Мантель-Нечко.
|часть =
|заглавие = История Эфиопии
|оригинал = {{lang-pl|Historia Etiopia }}5
|место =
|издательство = [[Прогресс (издательство)|Прогресс]]
|год = 1976
|страницы = 432
|isbn =
}}</ref>։
 
[[1913]] թվականին Մենելիք Երկրորդի մահից հետո Եթովպիայի թագը անցավ նրա թոռ Լիջ Իյասույին, ով դարձավ Իյասու Հինգերորդ կայսր։ Սկսզբում նրա և Թեֆերիյի միջև հարաբերությունները ջերմ էին, մինչ իր թագադրումը Իյասուն անգամ Թեֆերիյին առաջարկեց իր հորեղբոր աղջիկ Մենեմ Ասֆայի ձեռքը, սակայն շուտով նրանց հարաբերություններն ավելի լարվեցին․ կայսրը և Թեֆերին չէին կարողանում համաձայնվել ներքաղաքական և արտաքին բոլոր խնդիրների շուրջ։ Այսպես, օրինակ, Իյասուն ցանկանում էր հարարի նահանգը անմիջական թագի կառավարության տակ մտցնել, իսկ Թեֆերին հակառակվում էր դրան։ Ամեն ինչ ավարտվեց նրանով, որ [[1916]] թվականին Թեֆերին զրկվեց Հարարիի կառավարչի պաշտոնից։պաշտոնից<ref>[http://www.angelfire.com/ny/ethiocrown/Haile.html Emperor Haile Selassie I, Part 1]</ref> ։ Նա նշանակվեց Կաֆֆայի նահանգապետ, սակայն նա հրաժարվեց իր պաշտոնից։պաշտոնից<ref name=autogenerated1>[http://www.dacb.org/stories/ethiopia/haile_selassie.html Haile Selassie I 1892 to 1975 Orthodox Ethiopia]</ref>։
 
=== Գահապահություն ===
Ստալանով գահը, Լիջ Իյասուն սկսեց ցուցաբերել իր հակումը դեպի [[Իսլամ|մահմեդականություն]]։ Իյասուն հայտարարեց, որ նա ոչ թե Սողոմոնի, այլ [[Մուհամմադ|Մուհամմադի]] ժառանգորդն է, և սկսեց կրել չալմա<ref>[http://www.slovopedia.com/14/203/1015791.html ЛИДЖ ИЯСУ]</ref>։ Իյասուն նաև չէր թաքցնում իր հակումը դեպի [[Գերմանական կայսրություն|Կայսրական Գերմանիա]]։ Մի շարք ազնվականներ և նախարարներ սկսեցին անհանգստություն արտահայտել Կայսրի անհամազոր հայտարարությունների և իսլամի համակրման վերաբերյալ։
 
Օգտվելով դրանից, որ Իյասուն գտնվում էր Հարարում, ազնվականների մի մասը [[1916]] թվականի սեպտեմբերի 27-ին տապալեցին և վտարեցին կայսրին եկեղեցուց։ Գահ բարձրացվեց Մենելիք Երկրորդի աղջիկ Ույզերո Զաուդիտուն, իսկ Թեֆերին հրչակվեց գահապահ և գահաժառանգ՝ ստանալով ռաս տիտղոսը։ Իյասույի հայր Միքայելը, լսելով իր որդու գահնկեցության մասին լուրը, հավաքեց 8 հազարանոց ձոկատ և շարժվեց դեպի մայրաքաղաք<ref>[http://www.angelfire.com/ny/ethiocrown/lij.html Imperial Ethiopie Homepages — Lij Eyasu — Ethiopia ]</ref>։ Կարևոր ճակատամարտում ռաս Միքայելի զորքը ոչնչացվեց, իսկ նա գերի ընկավ։ Լիջ Իյասուն փախավ դեպի անապատ։ Եթովպիական զորքը Թեֆերիյի գլխավորությամբ հաղթանակած վերադարձավ դեպի մայրաքաղաք, իր հետևից քաշ տալով գերիներին։ Արդեն հաջորդ տարվա սկզբին բոլոր մահմեդական կայսրի կողմնակիցների ցույցերը կանգնեցվեցին։
ժառանգորդն է, և սկսեց կրել չալմա։ Իյասուն նաև չէր թաքցնում իր հակումը դեպի [[Գերմանական կայսրություն|Կայսրական Գերմանիա]]։ Մի շարք ազնվականներ և նախարարներ սկսեցին անհանգստություն արտահայտել Կայսրի անհամազոր հայտարարությունների և իսլամի համակրման վերաբերյալ։
 
Օգտվելով դրանից, որ Իյասուն գտնվում էր Հարարում, ազնվականների մի մասը [[1916]] թվականի սեպտեմբերի 27-ին տապալեցին և վտարեցին կայսրին եկեղեցուց։ Գահ բարձրացվեց Մենելիք Երկրորդի աղջիկ Ույզերո Զաուդիտուն, իսկ Թեֆերին հրչակվեց գահապահ և գահաժառանգ՝ ստանալով ռաս տիտղոսը։ Իյասույի հայր Միքայելը, լսելով իր որդու գահնկեցության մասին լուրը, հավաքեց 8 հազարանոց ձոկատ և շարժվեց դեպի մայրաքաղաք։ Կարևոր ճակատամարտում ռաս Միքայելի զորքը ոչնչացվեց, իսկ նա գերի ընկավ։ Լիջ Իյասուն փախավ դեպի անապատ։ Եթովպիական զորքը Թեֆերիյի գլխավորությամբ հաղթանակած վերադարձավ դեպի մայրաքաղաք, իր հետևից քաշ տալով գերիներին։ Արդեն հաջորդ տարվա սկզբին բոլոր մահմեդական կայսրի կողմնակիցների ցույցերը կանգնեցվեցին։
 
==== Բարենորոգիչ գահապահ ====
Գահապահ դառնալով Թեֆերին սկսեց իրագործել փոփոխություններ ներքին քաղաքականության մեջ։ Նա դարձավ այսպես կոչված երիտասարդ եթովպիայի շարժման առաջնորդը։ Երիտեթովպիացիները՝ միանալով Թեֆերիի շուրջ, ցանկանում էին ստեղծել հզոր կենտրոնացված պետություն մեծ աստիճանի քաղաքա-տարածքային միասնությամբ, մեծ արտաքին կապերով և տեխնիկա-սոցիալական վերափոխումներով, որոնք հանդիսանում են պետության ինստիտուտների վերակառուցում ըստ եվրոպական ստանդարտի։ Նրանք սատարում էին ստրկության և ստրկավաճառության վերացումը, ցանկանում էին զարգացնել [[Լուսավորականություն|լուսավորականությունը]] և իրագործել այնպիսի արտադրական բարենորոգումներ, որոնք կհանգեցնեն տնտեսության զարգացմանը։զարգացմանը<ref>Ягья В. С. Хайле Селассие // Вопросы истории. 1990. № 10. С. 65.</ref>։ Թեֆերին սկսեց ամբողջովին վերափոխել կառավարական և դատական համակարգերը, կրթությունը, ինչպես նաև ներդրեց ժամանակակից կոմունիկացիայի միջոցներ։ Իր ինքնակենսագրությունում նա գրել է․<blockquote>Մենք ցանկանում էինք մեր սահմանափակ հնարավորություններով քայլ առ քայլ զարգացնել կառավարման համակարգը, ներդնելով պետությունում արևմտյան արժեհամակարգը, ինչը կբարձրացներ մեր պետության բնակչության կենսամակարդակը<ref name="Негус">{{книга
|автор = Мусский И.А.
|заглавие = 100 великих диктаторов
|место = М.
|издательство = [[Вече (издательство)|Вече]]
|год = 2002
|страницы = 468
|isbn = 5-7838-0710-9, ББК 63.3(2)
}}</ref></blockquote>Արտաքին քաղաքականությունում Թեֆերին նույնպես ակտիվ էր։ Նա [[1923]] թվականին կարողացավ հասնել եթովպիայի մասնակցությանը [[Ազգերի լիգա|ազգերի լիգային]]։ Ապագա կայսրը նաև կատարեց մի շարք կաևոր ճանապարհորդություններ․ նա 1923 թվականին անգլիական գեներալ-քաղաքապետի խնդրանքով այցելեց [[Ադեն|Ադենը]], իսկ ապրիլից սեպտեմբեր ամիսներին նա այցելեց մի շարք արևմտյան երկրներ՝ [[Ֆրանսիա]], [[Բելգիա]], [[Շվեդիա]], [[Իտալիա]], և [[Շվեյցարիա]]։ Դրա առիթով նա գրել է․է<ref name="194.226.215.181">[http://194.226.215.181/db/msg/44572 Ныгуссие В. Микаэль Кассае. Хайле Селассие I]</ref>․<blockquote>Ես հուսով էի, որ այցելությունը կբերի ինձ եռակի օգուտ։ Առաջինը՝ ես կտեսնեմ իմ աչքերով Եվրոպայի նվաճումները և [[Փարիզ|Փարիզի]], [[Լոնդոն|Լոնդոնի]], [[Հռոմ|Հռոմի]], [[Բրյուսել|Բրյուսելի]], Աթենքի և [[Կահիրե|Կահիրեի]] տեսարժան վայրերը։ Երկրորդը՝ ես որոշեցի սկսել որոշ գործեր երկրի արդիականացման համար, և այդ այցելությունը ինձ հմտություն տվեց։</blockquote>Վերադառնալով Եվրոպայից, Թեֆերին միանգամից սկսեց բանակի արդիականացումը։ Այդ գործի մեջ ներգրավվեցին մի շարք արտասահմանյան մասնագետներ, այդ թվում նաև բանակի վարժեցման հրահանգիչներ, կառավարման համակարգի արդիականացման մասնագետներ։ Բացի դրանից, [[1920]] թվականին Թեֆերիի ջանքերով [[Ադիս Աբեբա|Ադիս Աբեբայում]] բացվեց առաջին գրքի տպարանը, որը ստացավ «լույս և աշխարհ» անվանումը, և արդեն 1923 թվականից սկսեց արտադրել գրքեր և ամսագրեր։ Դրանով Եթովպիայի պատմության մեջ առաջին անգամ սկսվեց գրքերի, ամսագրերի և թերթերի տպագրությունն [[Ամհարերեն]]։ամսագրեր<ref>{{книга
|автор =А. Бартницкий, И. Мантель-Нечко.
|часть =
|заглавие = История Эфиопии
|оригинал = {{lang-pl|Historia Etiopia}}
|место =
|издательство = [[Прогресс (издательство)|Прогресс]]
|год = 1976
|страницы = 458
|isbn =
}}</ref>։ Դրանով Եթովպիայի պատմության մեջ առաջին անգամ սկսվեց գրքերի, ամսագրերի և թերթերի տպագրությունն [[Ամհարերեն]]։
 
[[1928]] թվականի օգոստոսին նա կնքեց համաձայնագիր Իրալիայի հետ։
Տող 96 ⟶ 130՝
 
== Կայսր ==
1930 թվականի նոյեմբերին Թեֆերին թագադրվում է որպես Եթովպիայի 225-րդ կայսր՝ Հայլե Սելասիե Առաջին անվանման տակ։տակ<ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0723.html|title=Haile Selassie of Ethiopia Dies at 83"|author=ALDEN WHITMAN|publisher=[[New York Times]]|datepublished=August 28, 1975.|archiveurl=https://www.webcitation.org/617p1khOI|archivedate=2011-08-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ethiomedia.com/carepress/heritage_exhibition.pdf|title=An Ethiopian Heritage Exhibition of First Kind in London|author=Wondimu Mekonnen|datepublished=29.07.2003|archiveurl=https://www.webcitation.org/617p2GiOU|archivedate=2011-08-22}}</ref>։ Թագադրման արարողությանը ներկա էի եթովպիայի մեծամեծերը, կրոնավորականությունը և Բրիտանական Կայսրության բարձրաստիճան ներկայացուցիչները, ինչպես նաև Իտալական արքայազները և մի շարք երկրների պատվիրարկությունները։
 
=== Ներքին քաղաքականությունը ===
Կայսրի բարեփոխական ծրագրերը թագադրումից հետո ձեռք բերեցին մի շարք փոփոխություններ։ Հայլեյի գործողությունները դարձան զգույշ և ավելի օգտակար։ Գլխավոր շեշտադրությունը դրվում էր միահեծանության (աբսոլյուտիզմի) պահպանման և միապետին ենթարկվող խոշոր հողատերետի իրավունքների պահպանման վրա։ Հայլե Սելասիեն նշել է<ref name="под редакцией А. М. Родригеса.">.{{книга
Կայսրի բարեփոխական ծրագրերը թագադրումից հետո ձեռք բերեցին մի շարք փոփոխություններ։ Հայլեյի գործողությունները դարձան զգույշ և ավելի օգտակար։ Գլխավոր շեշտադրությունը դրվում էր միահեծանության (աբսոլյուտիզմի) պահպանման և միապետին ենթարկվող խոշոր հողատերետի իրավունքների պահպանման վրա։ Հայլե Սելասիեն նշել է․<blockquote>Ես համոզված եմ, որ որոշակի արևմտյան ինստիտուտներ, եթե ընդհունվեն մեր պետության կողմից, կարող են մեզ դարձնել բավականաչափ ուժեղ, որպեսզի մենք կարողանանք ինքնուրույն հզորանալ։ Սակայն այդ նոր գաղափարները չպետք է կտրուկ իրագործվեն, առանց հապաղման․․․ Մենք պիտի զգույշ լինենք, որպեսզի չոչնչացնենք մեր Եթովպիան, այն միայն նոր է արթնանում Մենք պիտի գնանք միջին ճանապարհով արևմուտքի և եթովպիայի միջև։</blockquote>1930 թվականին Հայլե Սելասիեն ստեղծեց սահմանադրական ժողով, որի նպատակը Եթովպիայի կայսրության սահմանադրության ստեղծումն էր։ Որպես հիմք վերցվեց [[Մեյձիի հեղափոխություն|Մեյձիի ճապոնական սահմանադրությունը]]։ 1931 թվականին կայսրը հաստատեց սահմանադրությունը, որում հաստատվում էր նրա բացարձակ իշխանությունը։ Ըստ սահմանադրության 5-րդ հոդվածի՝<blockquote>Իր կայսրական արյան, ինչպես նաև իր թագօծման համար կայսրը սուրբ է, և նրա արժանապատվությունն ու իշխանությունն անսասանելի են։</blockquote>Հաստատվեց երկպալատանի խորհրդարան, կազմված ծերակույտից և պատգամավորների պալատից։ Ծերակույտի անդամները նշանակում էր Կայսրը ազնվականներից, իսկ պատգամավորները ընտրվում էին ազնվականների և ավատատերների կողմից, այսինքն՝ Ծերակույտը գտնվում էր կայսրի, իսկ պատգամավորների պալատը ազնվականների ձեռքին։ Գերագույն օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունը գտնվում էր կայսրի ձեռքերում։ Այպիսով, բնակչությունը զրկված էր ցանկացած տիպի ժողովրդավարությունից։ Սահմանադրությունն իշխանությունը վստահում էր միայն Հայլե Սելասիեյի անմիջական ժառանգորդներին։
|автор =
|часть = Тропическая и Южная Африка
|заглавие = Новейшая история стран Азии и Африки. XX век, Часть 1
|место = М.
|издательство = [[ВЛАДОС]]
|год = 2001
|страницы = 362
|isbn = 5-691-00644-4, 5-691-00645-2(I), УДК 94(5+6)(075.8), ББК 63.3(0)6я73
}}</ref><ref>{{книга
|автор =Ягья В.С.
|заглавие = Эфиопия в новейшее время
|место = М.
|издательство = [[Мысль (издательство)|Мысль]]
|год = 1978
|страницы = 72
}}</ref>․<blockquote>Ես համոզված եմ, որ որոշակի արևմտյան ինստիտուտներ, եթե ընդհունվեն մեր պետության կողմից, կարող են մեզ դարձնել բավականաչափ ուժեղ, որպեսզի մենք կարողանանք ինքնուրույն հզորանալ։ Սակայն այդ նոր գաղափարները չպետք է կտրուկ իրագործվեն, առանց հապաղման․․․ Մենք պիտի զգույշ լինենք, որպեսզի չոչնչացնենք մեր Եթովպիան, այն միայն նոր է արթնանում Մենք պիտի գնանք միջին ճանապարհով արևմուտքի և եթովպիայի միջև։</blockquote>1930 թվականին Հայլե Սելասիեն ստեղծեց սահմանադրական ժողով, որի նպատակը Եթովպիայի կայսրության սահմանադրության ստեղծումն էր։ Որպես հիմք վերցվեց [[Մեյձիի հեղափոխություն|Մեյձիի ճապոնական սահմանադրությունը]]<ref name="_0191">[http://www.angelfire.com/ny/ethiocrown/Constitution.html The Imperial Constitutions of the Empire of Ethiopia]</ref>։ 1931 թվականին կայսրը հաստատեց սահմանադրությունը, որում հաստատվում էր նրա բացարձակ իշխանությունը։ Ըստ սահմանադրության 5-րդ հոդվածի՝<blockquote>Իր կայսրական արյան, ինչպես նաև իր թագօծման համար կայսրը սուրբ է, և նրա արժանապատվությունն ու իշխանությունն անսասանելի են<ref>{{книга
|автор =Ягья В.С.
|заглавие = Эфиопия в новейшее время
|место = М.
|издательство = [[Мысль (издательство)|Мысль]]
|год = 1978
|страницы = 83
}}</ref>։</blockquote>Հաստատվեց երկպալատանի խորհրդարան, կազմված ծերակույտից և պատգամավորների պալատից։ Ծերակույտի անդամները նշանակում էր Կայսրը ազնվականներից, իսկ պատգամավորները ընտրվում էին ազնվականների և ավատատերների կողմից, այսինքն՝ Ծերակույտը գտնվում էր կայսրի, իսկ պատգամավորների պալատը ազնվականների ձեռքին։ Գերագույն օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունը գտնվում էր կայսրի ձեռքերում։ Այպիսով, բնակչությունը զրկված էր ցանկացած տիպի ժողովրդավարությունից։ Սահմանադրությունն իշխանությունը վստահում էր միայն Հայլե Սելասիեյի անմիջական ժառանգորդներին<ref>{{книга
|автор =
|часть = Государство и право стран Африки и Азии
|заглавие = Хрестоматия по истории государства и права зарубежных стран
|место = М.
|издательство = [[Проспект (издательство)|Проспект]]
|год = 2006
|страницы = 728
|isbn = 5-98032-871-8, УДК 34(100-87)(075.8), ББК 67.3я73
}}</ref>։
 
Նույն ժամանակ շարունակվում էին ներքին վերափոխումները։վերափոխումները<ref name="под редакцией А. М. Родригеса."/><ref name="_0192">[http://www.workmall.com/wfb2001/ethiopia/ethiopia_history_haile_selassie_the_prewar_period_1930_36.html Ethiopia Haile Selassie: The Prewar Period, 1930-36]</ref>։ Սահմանադրության ընդունումից երեք տարի անց կայսրը հաստատեց դպրոցների և համալսարանների, ճանապարհների և հիվանդանոցների կառուցման ծրագրերը։ծրագրերը<ref name="_0222">[http://www.britannica.com/eb/article-37709/Ethiopia Ethiopia :: The reign of Haile Selassie I — Britannica Online …]</ref>։ Հայլե Սելասիեն, ծախսելով միայն պետ․ բյուդժեյի երկու տոկոսը և կրթության հարկի փոքր մասը, արդեն մեկ տարում բացեց 20-ից ավելի դպրոց։ 1931 և 1935 թվականին ընդհունվեցին ստրուկների ազատման մի քանի օրենքներ։ Հայլեն սկսեց նշանակել նախարարներ։ Նա կատարեց բարեփոխումներ ֆինանսական, հանրային անվտանգության, առողջապահության և կրթության ոլորտներում։ Կայսրը փորձում էր հավասարակշռություն պահպանել գաղութատերների հետ՝ Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Իտալիայի։օրենքներ<ref>{{книга
|автор = Ягья В. С.
|заглавие = Эфиопия в новейшее время
|место = М.
|издательство = [[Мысль (издательство)|Мысль]]
|год = 1978
|страницы = 89
}}</ref>։ Հայլեն սկսեց նշանակել նախարարներ։ Նա կատարեց բարեփոխումներ ֆինանսական, հանրային անվտանգության, առողջապահության և կրթության ոլորտներում։ Կայսրը փորձում էր հավասարակշռություն պահպանել գաղութատերների հետ՝ Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Իտալիայի<ref>[http://www.slovopedia.com/14/213/1020542.html Хайле Селассие (Энциклопедия Кольера)]</ref><ref>{{книга
|автор =А. Бартницкий, И. Мантель-Нечко.
|часть =
|заглавие = История Эфиопии
|оригинал = {{lang-pl|Historia Etiopia }}
|место =
|издательство = [[Прогресс (издательство)|Прогресс]]
|год = 1976
|страницы = 456
|isbn =
}}</ref>։
 
Հայլե Սելասիեն վերջնականապես մտցրեց կայուն բանակ, չնայած որ այն ժամանակակից զենքերով ապահովելու համար Եթովպիայի ջանքերը հանդիպեցին հզոր տերությունների հակաճառմանը։ Եթովպիային արգելվեց գնել ծանր զենք։ Բանակը միայն զինված էր հրաձգային զենքերով։զենքերով<ref name="под редакцией А. М. Родригеса."/>։
 
=== Իտալական հարձակումը ===
[[1935]] թվականի հոկտեմբերի երեքին՝ վաղ առավոտյան, իտալական բանակը առանց որևէ պատերազմի հայտարարության մուտք գործեց Եթովպիա։ Զորքերը Գնդապետ Էմիլիո լե Բոնոյի հրամանատարության տակ հավաքվեցին [[Էրիթրեա|Էրիթրեայի]] տարածքում, ապա շարժվեցին դեպի Մարեբ գետը և սկսեցին դեպի Աքսում արշավը։ Նույն ժամանակ հարձակում գործեց հարավում Ռոդոլֆո դե Գրացիանիյի բանակը՝ [[Սոմալիա|Սոմալիայի]] տարածքից անցնելով դեպի Հորահե։ 10։00-ին կայսրը տվեց համատարացհամատարած մոբիլիզացիայի մասին հրաման։հրաման<ref name="_050">[https://web.archive.org/web/20070214001052/http://hronos.km.ru/sobyt/1935iew.html Итало-эфиопская война 1935—1936 годов]</ref>։ Նա իրեն նշանակեց որպես երկրի գերագույն հրամանատար և նշանակեց կանոներ, որոնցով պիտի գործեր եթովպիական բանակը։ Նա իր զորավարներին անձնապես հրաման տվեց, թե ինչպես վարվել թշնամու ինքնաթիռի հարձակման դեպքում, որտեղ տեղակայել ռազմական վրանները, և ինչպես կործանել թշնամու ինքնաթիռները։ինքնաթիռները<ref name="_0324">[http://www.ethiopianreview.com/articles/605 Atse Haile-Selassie’s 115th Birthday — July 23, 2007 :: Ethiopian …]</ref>։
 
Հարձակումից հետո սկսեցին տարածվել ասեկոսեներ, թե Իտալիան ցանկանում է վերադարձնել Իյասու հինգերորդին։ Որոշ ժամանակ անց տեղ հասան նորություններ, որ Իյասուն մահացել է։ Գոյություն ունեն մի քանի վարկածներ նրա մահվան մասին, սակայն ոչ մեկը չունի հաստատում։ Միևնույն ժամանակ Հայլեն վատ զինված և անպատրաստ զորքով դիմեց դեպի հյուսիսային ռազմաճակատ։ Պատերազմի ընթացքում իտալիացիները օգտագործում էին հրանետներ, պայթող փամփուշտներ և քիմիական զենք, դրանց օգտագործելով նաև խաղաղ բնակչության և կայսրի անձնական բանակի դեմ։ Հայլե Սելասիեն դրա վերաբերյալ գրում է․ <blockquote>Մենք հարձակվում էինք թշնամու գնդացիրի, նրա հրետանու վրա, մերկ ձեռքերով մենք վերցնում էինք թշնամու տանկերը, դիմանում էինք օդային հարձակումներին, սակայն ի դեմ քիմիական զենքի, որը ազդում էր մեր երեսի և ձեռքերի վրա, մենք ոչինչ չեինք կարողանում անել։</blockquote>Նոյեմբերի 28-ին կայսրը լքեց Ադիս Աբեբան և տեղափոխվեց Դեսա, որտեղից էլ սկսեց կառավարել ռազմական գործողությունները։ 1936թ Մարտի 21-ին Հայլեն հասավ Քվորամ<ref name="_051">[http://www.oneworldmagazine.org/focus/etiopia/musso4.html OneWorld Magazine: Hailé Selassié VS. Mussolini ]</ref>,որտեղ նա հրամանատարություն ստանձնեց 40 հազարանոց արտակարգ բանակով։ Կայսրը որոշեց վերջնական հարձակում կատարել Իտալացիների դեմ և շպռտել նրանց աֆրիկայից։ Հետաքրքիր է այն հանգամանքը, որ Կայսրն անձամբ գրել է․ <blockquote>Ձեր հետ նիզակ և վահան մի՜ վերցրեք, ժամանակակից մարտում նրանք խանգարում են մեզ։մեզ<ref name="_078">Энциклопедия для детей. История войн.: Мир энциклопедий Аванта +, Астрель, 2007. — 640 с.</ref>։</blockquote>Մայ-Չիո գավառում՝ Տըգրա գավառի հարավում, տեղի ունեցավ որոշիչ ճակատամարտը։ Կայսրի զորքը մարտի 31-ին հարձակում գործեց պաշտպանված զորքի վրա։ Կառավարելով ռազմական գործողությունները, Հայլեն չհասավ որևէ հաջողության։ Պյետրո Բադալոյի զորքերը անցան հակահարձակման, և եթովպիացիները ստիպված եղան ընկրկել, ինչը վեր ածվեց լայնամասշտաբ փախուստի։փախուստի<ref name="_0087">[http://www.istorya.ru/book/ww2/41.php История России. Всемирная, мировая история — История второй …]</ref>։
 
 
Լսելով կայսեր պարտության մասին, եթովպիական դավաճան բանակի մի մասը բարձրացրեց խռովություն, և միանալով Իտալացիների հետ վերջացրեց Եթովպիական բանակի ջախջախումը։ Իտալացիների ձեռքն ընկավ կայսեր անձնական մեքենան ու ռադիոկայանը։ Մի քանի օր անց կայր Հայլե Սելասիեն անդրադարձավ համաշխարհային տիրություններին․տիրություններին<ref name="_050"/>․<blockquote>Մի՞թե աշխարի ժողովուրդները չեն հասկանում, որ պայքարելով մինչ վերջ, ես ոչ միայն կատարում եմ իմ սուրբ պարտականությունն իմ ազգի առջև, այլև պաշտպանում եմ համաշխարհային անվտանգության վերջին հենարանը։ Մի՞թե նրանք այնքան կույր են, որ չեն տեսնում, թե ինչպես եմ ես պատասխանատվություն կրում ամբողջ մարդկության առջև․․․ Եթե նրանք չհասնեն մեզ օգնության, ապա ես առանց ոչ մի համաղում կարող եմ պնդել, որ արևմուտքը մահանալու է․․․</blockquote>Մայիսի 2-ի վաղ առավոտյան կայսրն իր ընտանիքի և պետական գործիչների հետ միասին նստեց գնացք մինչև [[Ջիբութի]]<ref name="_507">[http://www.angelfire.com/ny/ethiocrown/HaileII.html Haile Selassie I, Part 2]</ref>։ Գահապահի և գլխավոր հրամանատարի դերում նա թողեց իր զարմիկ Ռաս Իմրույին։ Երեք օր անց Իտալացիները գրավեցին Եթովպիական մայրաքաղաքը։ Նույն օրը [[Բենիտո Մուսոլինի|Մուսոլինին]] հայտարարեց, որ այսուհետև Եթովպիան հանդես է գալիս որպես Իտալիայի գաղութ։ Միևնույն ժամանակ երկրորդ գնացքը կայսրի ազգականների և պետ․ գործիչների հետ հասավ Ջիբութի։ Շուտով Նեգուսի հետևից եկավ անգլիական նավը, որի վրա Հայլե Սելասիեն հասավ [[Պաղեստին]]<ref name="Негус"/>։
 
Կայսրի փախուստի պատմությունն ունի տարբեր եզրակացություններ։ Կոմունիստական «Հաղթանակի օր» թերթը [[1977]] թվականին նրա փախուստը նկարագրում է որպես «կայսրի որոշումը լքել ռազմի դաշտը իր հարմարավետության և անվտանգության համար»։ Սակայն մյուս կողմից կայր Հայլե Սելասիե առաջինի մահը կամ ազատազրկությունը Իտալացիների կողմից, ով համարվում էր պետականության և անկախության նշանը և խորհրդանիշը, կարող էին ավելի վատ հետք թողել Եթովպիական ազատագրման շարժման վրա։ Պատահամար չէ, որ Իտալացիները տարածում էին կայսրի մահվան մասին սուտ լուրեր։
 
=== Արտաքսված կայսրը ===
Եթովպիայի գրավումից հետո կայսրը ստեղծեց ժամանակավոր կառավարություն, որը ստանձնեց պարտիզանական զորքի կառավարումը։<ref name="194.226.215.181"/> Լինելով արքասման մեջ, կայսրը հանդես եկավ Ժենեվայում իր հանրահայտ խոսքերով․<blockquote>Ես, Հայլե Սելասիե Առաջինն, Եթովպիայի կայսրը, այժմ կանգնած եմ այստեղ, պահանջելով արադարություն իմ մարդկանց համար և օգնություն, որը նրանց խոսք տրվեց 8 ամիս առաջ, երբ 50 պետություններ միաձայն հաստատեցին, որ եթովպիական ազգի դեմ կատարված վճռագործությունը պետք է դատապարտվի։ Չի եղել դեռ մի դեպք, երբ պետության գլուխ կանգնած մարդն անձամբ այստեղ կանգնի, սակայն չի եղել նաև այնպիսի դեպք, երբ մի ամբողջ ազգ ենթարկվի այսքան մեծ չարագործության հարձակվողի կողմից, նրան սատարողների կատարյալ անգործության դեպքում։ Չի եղել նաև այնպիսի դեպք, որ մեկը իր առջև դնի մի այլ ազգի վերացման նպատակը բացարձակ վայրագությունների մեթոդով, անտեսելով սուրբ պարտականությունները, որոնք ստացել են երկրի բոլոր պետությունները, և որոնք չեն օգտագործի խաղաղ ժողովրդի դեմ քիմիական նյութեր, որոնց շնչելը բերում է մահվան։ Ես ձեզ կոչ եմ անում սատարել հին եթովպիական ազգի անկախության համար պայքարը։ Այդ սուրբ նպատակի պատճառով, այստեղ է գտնվում եթովպիական կայսրության ամբողջ ներկայացչությունը։ Ես աղոթում եմ գթասիրտ աստծով որպեսզի նա թույլ չտա այլ ազգի հետ այսպիտի վայրագություններ, ինչպիսիք կատարվել են Եթովպիացինների դեմ, և որոնք ինձ ստիպել են այսօր գալ այստեղ։ Աստծո կայսրությունից դուրս գոյություն չունի մի պետություն, որը կարող է լինել ավելի բարձր, քան մյուսը։ Մի՞թե այս վայրագների դեմ պետությունները միայն կլռեն։ Այսօր մենք ենք զոհը, վաղը՝ դուք։ Աստված և պատմությունը կհիշեն ձեր որոշումը։որոշումը<ref name="_0321">[http://www.africa.org.ua/about/ef01.htm История Эфиопии]</ref>։</blockquote>[[1940]] թվականի հուլիսի 12-ին մեծ բրիտանիան պաշտոնապես ճանաչեց Եթովպիական կայսրությունը որպես իր դաշնակից։դաշնակից<ref name="Eho.1992.2">''Алексей Елманов'' Последний император // [[Эхо планеты]] — 1992 — № 11 — С. 21.</ref><ref name="_0321"/>.։
 
==== Վերադարձ ====
1941 թվականի հունվարի տասնհինգին Կայսր Հայլե Սելասսիե Առաջինն ինքնաթիռով վերադարձավ Սուդան, որպեսզի ստանձնի իտալական օկկուպանտների դեմ պայքարող զորքերի հրամանատարությունը: 5 օր անց նրան ինքնաթիռով տեղափոխեցին Եթովպիա<ref>[http://militera.lib.ru/h/liddel-hart/10.html Проект «Военная литература»: Глава 10. Завоевание Итальянской Восточной Африки]</ref>: Բրիտանական աջակցությունով կառուցելով բանակ, կայսր Հայլե Սելասիեն շարժվեց զորքով դեպի Ադիս Աբեբա: Լսելով կայսրի վերադարձի մասին, Եթովպիայի բնակչությունը սկսեց համազգային զինված ապստամբություն: Հունվարի 18-ին Հայլե Սելասիեն անցավ իր 2 հազարանոց զորքով անցավ Եթովպա-սուդանական սահմանը` անցնելով Գոջամ նահանգ Օմդելայում<ref>[http: Նրա հետ նաև անցավ Ու//greenrasta.livejournal.com/18286.html Փլաթը:greenrasta — ԻտալականХайле զորքիСелассие հետ մի քանի բախումներից հետո, Բրիտանա-եթովպիական զորքը նահանջող իտալական զորքին դուրս շպռտեց ամբողջ Եթովպիայի հյուսիսից, և արդեն սկսեց գրոհել դեպի Ադիս Աբեբա: Փետրվարի վերջին ազատագրելով նաև Իտալական սոմալիի զգալի մասը, գեներալ-լեյտենանտ Քաննենգհեմը մտավ եթովպիայի տարածք, և նույնպես շարժվեց դեպի Ադիս Աբեբա, որն և գրավվեցին ապրիլի վեցին:1]</ref><ref>{{книга
|автор =А. Бартницкий, И. Мантель-Нечко.
|часть =
|заглавие = История Эфиопии
|оригинал = {{lang-pl|Historia Etiopia }}
|место =
|издательство = [[Прогресс (издательство)|Прогресс]]
|год = 1976
|страницы = 536
|isbn =
}}</ref>: Նրա հետ նաև անցավ Ու. Փլաթը: Իտալական զորքի հետ մի քանի բախումներից հետո, Բրիտանա-եթովպիական զորքը նահանջող իտալական զորքին դուրս շպռտեց ամբողջ Եթովպիայի հյուսիսից, և արդեն սկսեց գրոհել դեպի Ադիս Աբեբա: Փետրվարի վերջին ազատագրելով նաև Իտալական սոմալիի զգալի մասը, գեներալ-լեյտենանտ Քաննենգհեմը մտավ եթովպիայի տարածք, և նույնպես շարժվեց դեպի Ադիս Աբեբա, որն և գրավվեցին ապրիլի վեցին<ref>Всемирная история войн. — МН.: ООО «Харверст», 2004. — 640 с.</ref>:
 
 
 
Մայիսի 5-ին Հայլե Սելասիե առաջինը հանդիսավոր կերպով վերադարձավ Ադիս-Աբեբա։Աբեբաref>[http://www.world-capitals.ru/?Addis-Abeba/Istoriya_razvitiya Аддис-Абеба. История развития]</ref>։ Գերիության մեջ վերձնելով Իտալական վերջին դիվիզիանները և նորից ստանալով կայսրական գահը՝ Հայլե Սելասիեն նշանավորեց անկախ եթովպիայի վերականգնումը։ Վերադառնալով գահ, կայսրն անսպասելիորեն հանդիպեց երկրի մեջ ձևավորված ընդիմադրությանը։ Այսպես, 1943 թվականին լսելով Հայլե Սելասիեի վերադարձի մասին, Թիգրինյա նահանգի բնակիչները բարձրացրին ապստամբություն։ Նահանգի բնակիչները ցանկանում էին տապալել Հայլե Սելասիեին, որի գահակալությունը համարում էին ապօրինի՝ երկրից այն ժամանակ փախուստի դիմելու համար, երբ Եթովպիան ստացավ անսպասելի հարված Իտալիայից, տարածքը՝ օկկուպացիայից, իսկ մարդիկ՝ ստորությամբ և մահով։
 
[[1947]] թվականի փետրվարի 10-ի խաղաղության պայմանագիրը պաշտոնապես ավարտեց պատերազմը Իտալիայի հետ, չեղյալ հայտարարտեց 1944 թվականի Անգլո-Եթովպիական գործարքը։ Կայսրի իշխանությունը հաստատվեծ ամբողջ Եթովպիայի վրա, բացի Օգադենից, որը մնաց Բրիտանական հովհանավորության տակ մինչև [[1948]] թվականը։թվականը<ref>[http://www.geogid.ru/countries/efiopiya/3092.html Страны мира — Эфиопия. История]</ref։
 
<br />
 
==== Կառավարման երկրորդ շրջան ====
Կայսրության անկախության վերականգնումից հետո Կայսրի կարևոր որոշումներից էր 1948 թվականի [[Ղպտի ուղղափառ եկեղեցի|Ղպտի եկեղեցու]] հետ պայմանավորվածությունը, որը փոփոխեց հին ժամանակներից գործող եկեղեցու կառուցվածքը և պատմության մեջ առաջին անգամ թույլ տվեց ոչ թե [[Ղպտիներ|ղպտիի]], այլ Եթովպացուն դառնալ Եթովպական եկեղեցու կաթոցիկոս։ Բացի դրանից՝ նա ընդունեց նոր, ավելի բովանդակալից սահմանադրություն։սահմանադրություն<ref>[http://www.eurobanks.ru/law/efiopiy.html Государственное устройство Эфиопии]</ref>։
 
1955 թվկանի նոյեմբերին հաստատվեց Եթովպիայի Կայսրության նոր սահմանադրությունը։ Այն իր մեջ էր նեռարում խորհրդարանի իրավունքների ընդարձակումը և բնակչության հասարակ քաղաքական իրավունքների ընդունումը՝ խոսքի, կուսակցությունների և ժողովների ազատության։ Նոր սահմանադրությունը բոլոր չափահաս մարդկանց տվեց ընտրության իրավունք՝ խորհրդարանի ցածր պալատում ներկայացուցիչներ ընտրելու համար։ Դառնալով միահեծնյալ միապետ՝ Հայլե Սելասիեն շարունակեց ամրապնդել ճնշման պետական ապարատը, ինչի միջոցով պահպանում էր իր բացարձակ իշխանություն։ Է․ Լյութերը, ով 50-ական թվականնեին ապրում էր Եթովպիայում, գրում էր․<blockquote>Այդքանով հանդերձ Կայսրն անգամ չփորձեց փոխել հողային քաղաքականությունը կամ արդիականացնել դրա դժվար, բազմաստիճան համակարգը։ Հայլե Սելասիեյի կառավարությունը ոչ մի զգալի բարեփոխումներ չարեց գյուղատնտեսության ոլորտում, ինչի պատճառով հասարակ գյուղացիների վիճակը մնում էր բավականին ծանր, և համարյա ամեն տարի կար սով։ Օրինակ, 1958-1959 թվականների Թիգռեայում սովի պատճառով մահացավ մի քանի հազար մարդ։ Եթովպիան դեռ մնում էր ավատատիրական երկիր, նրա մեջ առանձնացած գոյություն ուներ միայն փոքր արդիականացված արտադրական և կառավարման համակարգը, որն ամբողջովին կառավարվում էր Քրիստոնյանների կողմից։ Հայլե Սելասիեի կառավարման ոճը՝ հատկապես հետ-պատերազմյան ժամանակաշրջանում, կարելի է նկարագրել որպես լուսավորված դեսպոտիզմ։</blockquoteref>1960 թվականի դեկտեմբերին, երբ կայսրը գտնվում էր Բրազիլիայում, երկրում տեղի ունեցավ հեղաշրջում։ Գլխավոր դավադիրներն էին Ղառմամե Նավայը և նրա եղբայր Մենգիստուն․ վերջինս գնդապետ էր, ով գլխավորում էր նաև կայսրի անձնական պաշտպանության գվարդիան։ Դավադիրներին միացավ անգամ 44-ամյա թագաժառանգ Ասֆա Ուոսենը։ Դավադիրների կազմակերպած խռովությունը տապալվեց, և նրանք փորձեցին փախչել։ Երբ նրանց շրջափակեցին, Ղառմամեն ինքնասպան եղավ, իսկ վիրավոր Մենգիստուին բուժեցին և հանդիսավոր կերպով կաղաղան հանեցին։ {{книга
|автор =Мусский И.А.
|заглавие = 100 великих диктаторов
|место = М.
|издательство = [[Вече (издательство)|Вече]]
|год = 2002
|страницы = 472
|isbn = 5-7838-0710-9, ББК 63.3(2)
}}</ref>․<blockquote>Այդքանով հանդերձ Կայսրն անգամ չփորձեց փոխել հողային քաղաքականությունը կամ արդիականացնել դրա դժվար, բազմաստիճան համակարգը։ Հայլե Սելասիեյի կառավարությունը ոչ մի զգալի բարեփոխումներ չարեց գյուղատնտեսության ոլորտում, ինչի պատճառով հասարակ գյուղացիների վիճակը մնում էր բավականին ծանր, և համարյա ամեն տարի կար սով<ref name="africa">{{cite news | title= Africa South of the Sahara 2004: South of the Sahara, 2004|url = https://books.google.com/books?id=jj4J-AXGDaQC&pg=PA408&lpg=PA409&dq=red+star+campaign+mengistu&as_brr=3&hl=ru&output=html&sig=ACfU3U2gCOZuYKbiDfLYWk5Y6QUhPyeEdQ |author= Taylor & Francis Group|accessdate = 2004}}</ref>։ Օրինակ, 1958-1959 թվականների Թիգռեայում սովի պատճառով մահացավ մի քանի հազար մարդ<ref>{{книга
|автор =А. Бартницкий, И. Мантель-Нечко.
|часть =
|заглавие = История Эфиопии
|оригинал = {{lang-pl|Historia Etiopia }}
|место =
|издательство = [[Прогресс (издательство)|Прогресс]]
|год = 1976
|страницы = 544
|isbn =
}}</ref>։ Եթովպիան դեռ մնում էր ավատատիրական երկիր, նրա մեջ առանձնացած գոյություն ուներ միայն փոքր արդիականացված արտադրական և կառավարման համակարգը, որն ամբողջովին կառավարվում էր Քրիստոնյանների կողմից։ Հայլե Սելասիեի կառավարման ոճը՝ հատկապես հետ-պատերազմյան ժամանակաշրջանում, կարելի է նկարագրել որպես լուսավորված դեսպոտիզմ։</blockquote>1960 թվականի դեկտեմբերին, երբ կայսրը գտնվում էր Բրազիլիայում, երկրում տեղի ունեցավ հեղաշրջում<ref name="император">Великие правители XX века. Авторы-составители Островцов А. А., Островцова М. А. — М.: Мартин, 2002. — 480 с.</ref>։ Գլխավոր դավադիրներն էին Ղառմամե Նավայը և նրա եղբայր Մենգիստուն․ վերջինս գնդապետ էր, ով գլխավորում էր նաև կայսրի անձնական պաշտպանության գվարդիան։ Դավադիրներին միացավ անգամ 44-ամյա թագաժառանգ Ասֆա Ուոսենը։ Դավադիրների կազմակերպած խռովությունը տապալվեց, և նրանք փորձեցին փախչել։ Երբ նրանց շրջափակեցին, Ղառմամեն ինքնասպան եղավ, իսկ վիրավոր Մենգիստուին բուժեցին և հանդիսավոր կերպով կաղաղան հանեցին<ref>[http://africana.ru/lands/Ethiopia/black-white_lion.htm Туева Е. ''Чёрно-белый лев'']</ref>։
 
=== Էրիթրեական պատերազմ ===
[[1950]] թվականին [[ՄԱԿ]]-ը ընդունեց որոշում Եթովպիայի և նախկին Իտալական գաղութ [[Էրիթրեա|Էրիթերայի]] դաշնության մեջ միավորելու մասին։ Որոշումը գործի մեջ դրվեց 1952 թվականին։ Էրիթրեայի բնակչության մեծամասնությունը կողմ էին պետության անկախությունը, սակայն Եթովպիական կառավարությունը անընդհատ փորձում էր տապալել այդ տրամադրվածությունները։ 1950-ական թվականներին ձևավորված Էրիթրեայի Ազատագրման Ճակատը 1961 թվականին սկսեց զինյալ պայքար անկախության համար։ Ի պատասխան դրա՝ Հայլե Սելասիենա [[1962]] թվականին զրկեց Էրիթրեային ինքնավարությունից, ցրեց նրա խորհրդարանը, տարածքում մտցրեց գրաքննություն և արգելեց այնտեղ կուսակցությունները։կուսակցությունները<ref>[http://www.krugosvet.ru/articles/65/1006523/1006523a9.htm Эфиопия]</ref>։
 
Էրրթերայի խռովությունն երկար տևեց։ 1960ժալամ թվականների վերջում ապստամբյալների դեմ դուրս եկան զգալի եթովպիական ուժեր, սակայն ԷԱՃ-ն չհանձնվեց և շարունակեց մայքարը։ Էրիթրեական խնդիրը անցավ Կայսրին, և վեջնականապես լուծվեց 1991 թվականին՝ ի օգուտ Էրիթրեայի ազատությանը։
 
=== Ապստամություն ===
Կայսրի դեմ բողոքը աճում էր տարեց տարի։ Երկրի ներքաղաքական իրավիճակը կտրուկ սրվեց 1974 թվականին՝ Ինֆլացիայի աճի, անգործության և սարսափելի սովի պատճառով, որն այդ թվականներին տարավ 200 հազար մարդու կյանք։կյանք<ref>[http://www.geogid.ru/countries/efiopiya/3089.html Эфиопия. Государственное устройство и политика]</ref>։ Կառավարությունը ի վիճակի չեղավ կանխելու աղետը։ Մտածելով իր համբավի մասին, կառավարությունն արտաքին աշխարից ցանկացած ձևով փորցեց թաքցնել սովի փաստը՝ անգամ սոված մարդկանց թողնելով ճակատագրի առաջ։
 
Տարվա սկսզբին Ասմերեյում գտնվող զորքը խռովություն բարձրացրեց՝ պահանջելով բարձրացնել աշխատավարձը։ Շուտով նրանց միացան նաև այլ տեղամասերում գտնվող զորամասերը՝ պահանջելով կառավարության հրաժարական։հրաժարական<ref name="Eho.1992.2"/>։ Զորքին սատարեցին ուսանողներն ու աշխատողները։ Չցանկանալով սեփական ժողովրդի արյունը թափել, Հայլե Սելասիեն համաձայնվեց հրավիրել սահմանադրական արտակարգ ժողով, որը պետք է քննարկեր նրա իշխանության սահմանափակումը։ Մի քանի ամիս անց նա զրկվեց ցանկացած հնարավոր իշխանությունից, որն անցավ զինված խմբին։ Շուտով զինված ուժերը լուծարեցին քաղաքացիական իշխանությունը և ստեղծացին սեփական ռազմական իշխանություն։ Հուլիսին զինվորականները ստիպեցին կայսրին համաձայնել վարչապետի թեկնածության հետ և արդեն սեպտեմբերի 12-ին վերջնականապես տապալեցին կայսրին։ Նրան ձերբակալեցին իր ամրոցում, նստեցրին մեենա և տարան դեպի 4-րդ դիվիզիայի վաշտ։ Կալանավորելով Կայսրին և իր ընտանիքի անդամներին՝ զինվորականները մեղադրեցին Կայսրին նրանց հետ չհամագործակցելու և իշխանությունը «չարաշահելու և անձնական օգտի համար օգտագործելու» մեջ։մեջ<ref>{{книга
|автор = Ягья В.С.
|заглавие = Эфиопия в новейшее время
|место = М.
|издательство = [[Мысль (издательство)|Мысль]]
|год = 1978
|страницы = 264
}}</ref>։
 
Ինչպես գրում է պատմաբան և քաղաքագետ Ռաուլ Վալդես Վիվոն՝<blockquote>Համողվածությունը իր հաղթանակի և ուժերի մեջ չէր լքում կայսրին անգամ ամենավատ իրադարձություններից հետո, 4-րդ դիվիզիայի վաշտում։ Հեղափոխության ականատեսների, ինչպես նաև Հայլե Սելասիեի անձնավորությունն ուսումնասիրողներին համաձայն Կայսրը հանգիստ լսեց բոլոր իր դեմ մեղադրանքները և պատճառները, և հետո հարցրեց․ «Մենգիթսու՞։ Նա այն մարդու բարեկա՞մը չէ, ով փորձում էր ինձ 1960 թվականին տապալել [...] Չեմ կարծում, որ նա կմնար բանակում։ Երբ ես վերադարնամ իմ պալատ, ես ինքս եմ ոչնչացնելու այդ անունը։»անունը</blockquoteref>{{книга
|автор = Цыпкин Г. В., Ягья В. С.
|заглавие = История Эфиопии в новое и новейшее время
|место = {{М.}}
|издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
|год = 1989
|страницы = 298
|isbn = 5-02-016620-0, ББК 63.3(6 Эф)
}}</ref><ref>{{книга
|автор = Мусский И.А.
|заглавие = 100 великих диктаторов
|место = М.
|издательство = [[Вече (издательство)|Вече]]
|год = 2002
|страницы = 473
|isbn = 5-7838-0710-9, ББК 63.3(2)
}}</ref>։»</blockquote>
 
=== Վախճան ===
Գահընկեցումից ոչ շատ անցած զինվորականները շուտով հայտարարեցին նախկին կայսրի «անսպասելի հիվանդության» մասին, և որ նա տեղափոխվել է հիվանդանոց։ Զինվորականները այդպես էլ ոչ մեկին, անգամ նախկին կայսրի անձնական բժիկշկներին թույլ չտվեցին մոտենալ նրան և չհայտարարեցին ախտորոշման մասին։մասինref name="Eho.1992">''Валентин Крюков'' «Это была казнь» // [[Эхо планеты]] — 1992 — № 11 — С. С. 20. — 21.</ref>։
 
1975 թվականի օգոստոսի 28-ին հայտարարվեց, որ Հայլե Սելասիեն մահացել է։ Մահվան պատճառների մասին ոչ մի հայտարարություն չտարածվեց, միայն ասված էր, որ մեծահասակ կայսրին գտան մահացած իր իսկ ննջասենյակում, և որ մահվան պատճառը, հավանաբար, կապված է 2 ամիս առաջ կատարված շագանակագեղձի վիրահատումից հետո առաջացած բարդությունների հետ։հետ<ref>[https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0723.html Haile Selassie of Ethiopia Dies at 83", New York Times, August 28, 1975. ]</ref>։ Պաշտոնապես մահվան հանգամանքների հետաքննություն անց չկացվեց, ինչպես նաև չեն հրատարակվել հերձման արդյունքները։արդյունքները<ref name="Eho.1992"/>։ Վարկածի համաձայն՝ Մենգիթսույին հայտնեցին, որ որոշ շրջանակներ երկրի մեջ փորձում էին կատարել հակահեղափոխություն, և կոմունիստական կառավարիչը տվեց խեղդամահ անելու հրաման, իսկ նրա դիակը նետեցին գետը։ Կայսրի հետ նաև սպանվեցին մի շարք նախարարներ և պալատականներ։պալատականներ<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=153406 Эфиопы похоронят императора через 25 лет после его смерти]</ref>։ Մենգիսթուն անձամբ շարունակ ժխտում էր իր որևէ կապը կայսրի մահվան հետ։ Ըստ նրան, կայսրը արդեն 80 տարեկան էր և արդեն թույլ մարդ էր․ նրանց փորձում էին ամեն կերպ փրկել նրան, բայց չկարողացան։ 1995 թվականին նա նույնպես ժխտեց սպանության փաստը Իտալական լրագրողների հետ հարցազրույցում․ «դրա մեջ իմաստ չկար։ Նա մեծահասակ էր, հիվանդ էր և մենք նրան չէինք սիրում․ կարծում եմ, նա մահացել է բնական ճանապարհով»ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/581098.stm BBC News | AFRICA | Mengistu defends 'Red Terror']</ref>'<ref>Буралов А. Откровения красного негуса // [[The New Times|Новое время]] — 1995 — % 25 — С.27.</ref>։ [[Չինաստան|Չինաստանի]] կոմունիստական հեղափոխական [[Մաո Ցզե Դուն|Մաո Ցզե Դունը]] գրել է․ <blockquote>Կայսրի մոտ ամեին ինչ լավ էր ընդանում․ ինչու՞ ամեն ինչ հասավ սրան։ Ինչու՞ ամեն ինչ այսպես պիտի վերջանար։վերջանար<ref name="Мао">Неизвестный Мао/Пер. с англ. И. А. Игоревскго. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2007. — 845 с.</ref>։</blockquote>
 
== Մահվան հանգամանքներ ==
Կոմունիստական վարչակարգի փլուզումից հետո (1991) կայսրի մահվան առեղծվածային հանգամանքների բացահայտման համար հետաքննություն սկսեցին նոր իշանությունները՝ համագործակցելով միապեական «Մո-Անբեսսա» կազմակերպության հետ։հետ<ref name="Eho.1992"/>։
 
1992 թվականի փետրվարի 17-ին Հայլե Սելասիե առաջինի և 62 նրա համախոհների մնացորդները գտան կայսրական պալատի պճնասեղանի հատակի տակ։ 1992 թվականի մարտի է-ին Սուրբ Մարիայի եկեղեցում Ադիս Աբեբայում, որտեղ գտնվում է նաև Մենելիկ Երկրորդ կայսրի գերեզմանատունըգերեզմանատունըref name="Eho.1992"/><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1007736.stm BBC News | AFRICA | Haile Selassie laid to rest]</ref>, տեղի ունեցավ կայսր Հայլե Սելասիե առաջինի պաշտոնական թաղումը։ Նրա թաղմանը ներկա էին մի քանի հազար մարդ<ref name="Eho.1992"/>, այդ թվում նաև Եթովպական անձնավականության մեծ մասը՝ հագած պաշտոնական արքայական զգեստներ։ 1992 թվականի Հուլիսի 29-ին՝ կայսրի հարյուրամյակին, նրա մնացորդները պիտի տեղափոպվեին հատուկ սուրբ եռյակի եկեցի Ադիս Աբեբայում։Աբեբայում<ref name="Eho.1992"/>։
 
Տարածվեց կայսրի մահվան մասին նոր վարկած։ Ըստ Մո-Անբեսայի հավաքած ցուցումներին ու տվյալներին՝ կայսրի սպանության որոշումը ընդունվեց կոմունիստական կուսակցության հատուկ նիստում<ref name="Eho.1992"/>, ինչից հետո կայսր Հայլե Սելասիե առաջինի անձնական բժիշկ Մենգիսթու Հայլե Մարամա Ենդալե Հելանը և անվտանգության խորհրդի յոթ անդամներ մտան կայսրի բժշկական պալատ և բարձով խեղտամահ արին, իսկ հետո կոմունիսների հրամանով թաղեցին նրա մնացորդները զուքարանի հատակի տակ։ Ըստ Մո-Անբեսի կառավարչի՝կառավարչի<ref name="Eho.1992"/>՝<blockquote>Այժմ շատ դժվար է գտնել ակատանեսների և նրանց, ով անձամբ ներկա է եղել նրա սպանությանը։ Սակայն մենք ունենք կոնկրետ փաստեր, ինչպես նաև մարդիկ, որոնք տեղյակ են եղել վճռագործության մասին․ իհարկե, իրավական տեսանկյունից դա որևէ բան չի ներկայացնում, սակայն մենք ունենք նավայլ այլ փաստեր, որոնք ապացուցում են, որ Հայլեյին սպանել են։</blockquote>2000 թվականի նոյեմբերի 5-ին Հայլե Սելասիե առաջինին թաղեցին սուրբ եռյակի ամրոցում։ամրոցում<ref>[http://africana.ru/lands/Ethiopia/Selassie.htm Хайле Селассие I]</ref>։
 
Ռաստաֆարիականության սատարողները կարծում են, որ Հայլե Սելասիեն աստծո վերակենդանացումն է երկրի վրա, և նշում են նրա ծննդյան օրը որպես ամանոր։
 
== Անձնական կյանք ==
Հայլե Սելասիեն համարվում էր ժամանակվա ամենահարուստ մարդկանցից մեկը, սակայն այն մասին, որ նա ունի միլիարդներ, սկսեց խոսվել միայն հեղափոխությունից հետո։ Սակայն խոսք անգամ չի կարող գնալ կայսրի մեծահարուստ լինելու մասին։ Կայսրը օգտագործում էր գործարաններից և տպագրական տներից եկող փողերը հասարակական կազամակերպությունների սատարման համար, ինչպես կույրերի և ծնողազուրկ երեխանների համար դպրոցները, մեծահասակների և կարիքավորների համար հիվանդանողներն էին, ինչպես նաև մարդկանց օգնելու համար։
Հայլե Սելասիեն համարվում էր ա
 
Հայլեյի որդի Ասֆա Ուսենը համարվում է եթովպիայի արտաքսված կայսրը՝ Ամհա Սելասիե անվանման տակ։
Хайле Селассие считался одним из самых богатых людей мира. Ему принадлежали все золотые прииски Эфиопии, железные дороги в Индии, контрольные пакеты акций в промышленных компаниях Швейцарии и Англии, фабрики и заводы в Бразилии. Кроме этого, миллиарды долларов шли на личные счета императора в банках Швейцарии.
 
Асфа Уосэн, сын Хайле Селассие, признавался эфиопскими монархистами императором в изгнании под именем Амха Селассие. После его смерти в 1997 главой императорского дома стал внук Хайле Селассие наследный принц Зеры Якоба Амха Селассие.
 
Внучка Хайле Селассие Аида Деста была женой лиуль раса Мангаши Сейюма — основателя Эфиопского демократического союза, активного участника гражданской войны против режима Мегисту Хайле Мариама. Мангаша Сейюм длительное время являлся соперником Амха Селассие в претензиях на трон.
<br />
{| class="wikitable"
Տող 526 ⟶ 656՝
|1954<br />
|}
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մասնակից:Սամուէլ/Ավազարկղ29» էջից