«Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Մարտին Լյութեր''', ({{IPAc-en|ˈ|l|uː|θ|ər}};<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/martin%20luther "Luther"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref> գերմ.(Մարտին Լյութեր) (10 Նոյեմբեր 1483<ref>Luther himself, however, believed that he had been born in 1484. {{cite book|last1=Hendrix|first1=Scott H.|title=Martin Luther: Visionary Reformer|date=2015|publisher=[[Yale University Press]]|page=17|url=https://books.google.com/books?id=NHKhCgAAQBAJ&pg=PA17|accessdate=12 November 2017|isbn=978-0-300-16669-9}}</ref>&nbsp;–18 Փետրվար1546), գերմանացի [[Աստվածաբանություն|աստվածաբան]], օրհներգերի հեղինակ, հոգևորական, վանական<ref>Luther consistently referred to himself as a former monk. For example: "Thus formerly, when I was a monk, I used to hope that I would be able to pacify my conscience with the fastings, the praying, and the vigils with which I used to afflict my body in a way to excite pity. But the more I sweat, the less quiet and peace I felt; for the true light had been removed from my eyes." Martin Luther, Lectures on Genesis: Chapters 45–50, ed. Jaroslav Jan Pelikan, Hilton C. Oswald, and Helmut T. Lehmann, vol. 8 ''Luther’s Works''. (Saint Louis: Concordia Publishing House, 1999), 5:326.</ref> [[Բողոքական ռեֆորմացիա|Բողոքական Ռեֆորմացիա]]<nowiki/>յի ականավոր գործիչ:

[[Լյութերական Աստվածաշունչ|Լյութերական Աստվածաշնչի]] թարգմանությունը գերմաներեն`իր [[Մայրենի լեզու|մայրենի լեզվով]]([[Լատիներեն|Լատիներենի]] փոխարեն)այն հասանելի դարձրեց հասարակությանըէ դարձնում հասարակության ավելի լայն շերտերին և այդ իրադարձությունը հսկայական ազդեցություն ունեցավէ ունենում ոչ միայ եկեղեցու, այլև գերմանական մշակույթի վրա:Այն նպաստում է [[Գերմաներեն|գերմաներեն լեզվի]] կանոնավոր զարգացմանը` հավելելով որոշակի սկզբունքներ<ref>Fahlbusch, Erwin and Bromiley, Geoffrey William. ''The Encyclopedia of Christianity''. Grand Rapids, MI: Leiden, Netherlands: Wm. B. Eerdmans; Brill, 1999–2003, 1:244.</ref> և ազդում է անգլերեն թարգմանվածքի վրա.[[Թինդալյան Աստվածաշունչ]]:<ref name="Tyndale">''Tyndale's New Testament'', trans. from the Greek by William Tyndale in 1534 in a modern-spelling edition and with an introduction by David Daniell. New Haven, CT: [[Yale University]] Press, 1989, ix–x.</ref> Նրա [[Օրհներգ|օրհներգերը]] ազդում նպաստում են բողոքական եկեղեցիներում երգեցողության զարգացմանը:<ref name=Bainton269>[[Roland Bainton|Bainton, Roland]]. ''Here I Stand: a Life of Martin Luther''. New York: Penguin, 1995, 269.</ref> Նրա ամուսնությունը Կ<nowiki/>[[Ատարին ֆոն Բորա|ատարին ֆոն Բորայի]] հետ օրինակ ծառայեցծառայում [[Եկեղեցական ամուսնություն|եկեղեցական ամուսնությանը]] թույլ տալով բողոքական [[Նվիրապետ|նվիրապետին]] ամուսնանալ:<ref name=Bainton223>Bainton, Roland. ''Here I Stand: a Life of Martin Luther''. New York: Penguin, 1995, p. 223.</ref>

[[File:Hans and Margarethe Luther, by Lucas Cranach the Elder.jpg|thumb|left|Հանս և Մարգարետ Լյութերների դիմանկարները [[Լուկաս ՔրանաչԿրանախ Ավագ|Լուկաս ԿրանաԽ Ավագ]]<nowiki/>ի կողմից:1527]]

[[File:Augustinerkloster Erfurt 19-05-2011 DSCF6253.jpg|thumb|left|Նախկին վանականների կացարանը [[Սուրբ Օգուստինես վանք|Սուրբ Օգուստինես վանքում]] Էրֆուրտ:]]

Մարտին Լյութերը ծնվել է Հանս Լյուդերի (Լյուդեր, ավելի ուշ Լյութեր) և նրա կնոջ Մարգարետ (née Lindemann) ընտանիքում 10 նոյեմբերնոյեմբերի 1483 թվական, [[Այսլեբեն]][[, Մանսֆիլդի կոմսություն]], [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն|ՍրբազանՀռոմեական կայսրություն]]:Լյութերը [[Մկրտություն|մկրտվում]] է հաջորդ օրըառավոտյան [[Սուրբ Մարտինի]] տոնախմբության օրը:Նրա ընտանիքը տեղափոխվում է [[Մանսֆիլդ]] 1484 թվականին, ուր նրա հայրը այնտեղ պղնձի հանքերի և ձուլարանների վարձակալ էր<ref name=Brecht3>[[Martin Brecht|Brecht, Martin]]. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:3–5.</ref> և քաղաքային խորհրդումխորհրդի չորս հայտնի ներկայացուցիչներից մեկնմեկը էր:1492 թվականին նա ընտրվում է որպես քաղաքային խորհրդական:<ref>{{Cite web | url=https://www.britannica.com/biography/Martin-Luther | title=Martin Luther &#124; Biography, Reformation, Works, & Facts}}</ref><ref name="Marty1">[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 1.</ref> Հոգևոր առաջնորդ [[Մարտին ՄերթինՄարթի|Մարտին Մարթին]] նկարագրում է Լյութերի մորը որպես աշխատասեր և «միջին առևտրային դիրք գրավող» կին և նկատում է, որ Լյութերի թշնամիները սխալ են նկարագրում նրա մորը`համարելով նրան անբարոյական:<ref name=Marty1/>

Նա մի քանի քույր և եղբայր ուներ և մոտ էր նրանցից մեկի Հակոբի հետ:Հանս Լյութերը փառասեր մարդ էրէ լինում , ակնկալում էրէ, որ Մարտինին`իր որդին, ապագայում փաստաբան կդառնա:Նա ուղարկում է Մարտինին Մանսֆիլդի Լատինական դպրոցներ, իսկ1497 թվականին` [[Մագդեբուրգ]] , որտեղ նա հաճախում է մի դպրոց, որը ղեկավարում էին [[Աշխարհիկ քահանաների խումբ|աշխարհիկ քահանաների խումբը,]] որը կոչվում էր [[«Հասարակ կյանք» եղբայրական շարժում|«Հասարակ կյանք» եղբայրական շարժում,]][[Այզենբախ (Վերին Շվարցվալդ)|Այզենախ:]]<ref name=RuppEB>[[Gordon Rupp|Rupp, Ernst Gordon]]. "Martin Luther," ''Encyclopædia Britannica'', accessed 2006.</ref>Այս երեք դպրոցները հիմնված էին եռամիասնության վրա , այսպես-կոչված «<nowiki/>[[Յոթ ազատ արվեստներ|յոթ ազատ արվեստների]] ամենացածր բաժնում»-քերականություն, հռետորաբանություն, և տրամաբանություն:Լյութերը ավելի ուշ համեմատում է իր կրթությունը այնտեղի [[Քավություն|քավության]] և [[Դժոխք|դժոխքի]] հետ:<ref name=Marty2>[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, pp. 2–3.</ref>

1501 թվականին 17 տարեկանում նա ընդունվում է [[Էրֆուրտի համալսարան]],որը նա ավելի նկարագրումշատ է որպեսնմանեցնում է գարեջրատունգարեջրատան կամ հասարակաց տունտան:<ref name=Marty4>[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 4.</ref>Նա ստիպված է լինում արթնանալ ամեն առավոտ ժամը չորսին և նաայդ ամենը դա նկարագրում է որպես« օր լի անգիրներով և ձանձրալի հոգևոր վարժություններով»: <ref name=Marty4/> Նա իր մագիստրոսական կոչումը ստանում է 1505 թվականին:<ref name=Marty5>[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 5.</ref>

Հոր ցանկության համաձայն` նա ընդգրկվում է իրավաբանության ոլորտ, բայց և գրեթեկարճ ժամանակ անց հրաժարվում է կարծելով, որ օրենքը կեղծիք է արտահայտում:<ref name=Marty5/>Լյութերը փնտրում է հավաստիացումներ կյանքի մասին և, ուղղվում է փիլիսոփայության և աստվածաբանության կողմը արտահայտելով որոշակի հետաքրքրություններ [[Արիստոտել|Արիստոտելի]][[,Վիլյամ ՕկհամիՕկհամ]]<nowiki/>ի և [[Գաբրիել Բիել|Գաբրիել Բիելի]] նկատմամբ:.<ref name=Marty5/>Նա խորապես ազդվում է երկու ուսուցիչներից [[Բարթոլոմեոս Արնոլդիի ֆոն Յուսինգեն|Բարթոլոմեոս Արնոլդիի ֆոն Յուսինգեն]] և Յոդոքուս Թրուֆթեր , ովքեր սովորեցնում էին նրան հավատ չընծայել մեծագույն մտածողների գաղափարներին <ref name=Marty5/> և սեփական փորձով քննել ամեն բան:<ref name=Marty6>[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 6.</ref>

1505 թվականի հուլիսի 2-ին տուն մեկնելուց հետո համալսարան վերադառնալիս կայծակի ալիքը հարվածում է Լյութերին շատ մոտ:Ավելի ուշ նա պատմում է այս ամենը իր հորը, սարսափած մահից ու Աստծո դատաստանից, նա բացականչում է.«Օգնի՜ր [[Սուրբ Աննա]]:Ես վանական կդառնամ»:Նա իր օգնության կանչը համարում էրէ ուխտ, որը նա երբեք չէր կարող դրժել:Նա հեռանում է համալսարանից, վաճառում գրքերը և ընդունվում [[Սուրբ Օգուստինեսի վանք]]<nowiki/>ը [[Էրֆուրտ|Էրֆուրտում]] , 17 հուլիսի 1505 թվականինթվականի հուլիսի 17-ին: <ref name="Brecht48">Brecht, Martin. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:48.</ref><ref>{{Cite book|title=Google Books Archive of Martin Luther: His road to Reformation, 1483–1521 (By Martin Brecht)|url=https://books.google.com/books?id=hH6nI6Q6qBIC&lpg=PA48&dq=Martin%20Luther%3A%20His%20road%20to%20Reformation%2C%201483-1521%20%20By%20Martin%20Brecht%20Help%20me%20saint%20Anne%20I%20will%20become%20a%20monk&pg=PA48#v=onepage&q=Help%20me%20st.%20Anne%20I%20will%20become%20a%20monk&f=false|website=Martin Luther: His road to Reformation, 1483–1521 (By Martin Brecht)|accessdate=14 May 2015|isbn=978-1-4514-1414-1|last1=Brecht|first1=Martin|year=1985}}</ref> Ընկերներից մեկը մեղադրում էրէ Լյութերին, որը խորը ափսոսանք էր հայտնումարտահայտում իր երկու ընկերների մահվան կապակցությամբ: <ref>Schwiebert, E.G. ''Luther and His Times''. St. Louis: Concordia Publishing House, 1950, 136.</ref> Լյութերը նույնպես տխուրտխրում էր է, որ հեռանումհեռանալու է:Նրանք, ովքեր մասնակցում էինեն հրաժեշտի ընթրիքին քայլում են նրա հետ միասին քայլում են մինչև Բլեք Քլոյսթերի դուռը:«Այսօր տեսնում եք ինձ , վաղը էլ երբեք չեք տեսնի»:<ref name="Marty6" /> Լյութերի հայրը բարկացածզայրանում էրէ, որ որդիորդին վատնում է կրթությունը:

Լյութերը շարժվում է [[Օգուստինյան|Օգուստինյա]]<nowiki/>ն կարգով, [[ծոմ]] է պահում երկար ժամեր նվիրում [[Աղոթք|աղոթքի]]<nowiki/>ն, [[Ուխտագնացություն|ուխտագնացության]]<nowiki/>ը և հաճախակի [[Ապաշխարություն|ապաշխարություններին]]:<ref name=Bainton40>Bainton, Roland. ''Here I Stand: a Life of Martin Luther''. New York: Penguin, 1995, 40–42.</ref>Լյութերը իր կյանքի այս շրջափուլը նկարագրում է լի խորը հոգևոր հիասթափություններով:«Ես կորցրեցի կապս Քրիստոսի հետ` մեր Փրկչի և Մխիթարիչի հետ և նրան դարձրի իմ թշվառ հոգու դահիճն ու բանտապահը»,-ասում է նա:<ref name=Kittelson79>Kittelson, James. ''Luther The Reformer''. Minneapolis: Augsburg Fortress Publishing House, 1986, 79.</ref>[[Յոհան ֆոն Շթաուփից|Յոհան ֆոն Շթաուփիցը]] Լյութերի հայացքն ուղղում է ոչ թե սեփական մեղքերի, այլ աստծո շնորհների կողմը:Նա սովորեցնում է, որ ճշմարիտ զղջումը ինքնավնասման ապաշխարությունները և պատիշներըպատժիները չեն, այլ ավելի շատ սրտի փոփոխությունփոփոխությունը:{{sfn|Froom|1948|p=249}}

[[File:Lutherstadt Wittenberg 09-2016 photo06.jpg|thumb|left|Լյութերի դրույթները փորագրվում են Վիտենբերգի [[Բոլոր Սրբերիսրբերի եկեղեցի (Տագանրոգ)|Բոլոր սրբերի եկեղեցու]] դռանը:Վերևում առկա [[լատիներեն]] արձանագրությունը տեղեկացնում է ընթերցողին , որ հիմնական դուռր այրվել է , և 1857 թվականին [[Պրուսիայի թագավորություն|Պրուսիայ]]<nowiki/>ի [[Ֆրեդերիկ Վիլյամ]] [[Frederick William IV of Prussia|IV]] թագավորը հրամայել է վերատեղադրել այն:]]

Լյութերը առարկում է [[Յոհան Տեցել|Յոհան Տեցելի]] այն խոսքին, որ.«Հենց, որ ոսկիները գանձարանում լինեն, հոգիները քավարանից երկինք(նկատի ունի դրախտ) կգնան:<ref>Thesis 55 of Tetzel's ''One Hundred and Six Theses''. These "Anti-theses" were a reply to Luther's ''Ninety-five Theses'' and were drawn up by Tetzel's friend and former Professor, [[Konrad Wimpina]]. Theses 55 & 56 (responding to Luther's 27th Theses) read: "For a soul to fly out, is for it to obtain the vision of God, which can be ''hindered by no interruption'', therefore he errs who says that the soul ''cannot fly out'' before the coin can jingle in the bottom of the chest." In, ''The reformation in Germany'', [[Henry Clay Vedder]], 1914, Macmillan Company, p. 405. [https://books.google.com/books?id=JQ4QAAAAIAAJ&pg=PA405] ''Animam purgatam evolare, est eam visione dei potiri, quod nulla potest intercapedine impediri. Quisquis ergo dicit, non citius posse animam volare, quam in fundo cistae denarius possit tinnire, errat''. In: ''D. Martini Lutheri, Opera Latina: Varii Argumenti'', 1865, Henricus Schmidt, ed., Heyder and Zimmer, [[Frankfurt|Frankfurt am Main]] & Erlangen, vol. 1, p. 300. ([[Print on demand]] edition: [[Nabu Press]], 2010, {{ISBN|1-142-40551-6|978-1-142-40551-9}}). [https://books.google.com/books?id=s633jfx_uEUC&pg=PA300] See also: {{Cite Catholic Encyclopedia|wstitle=Johann Tetzel}}</ref> Լյութերը պնդում էրէ, որ միայն Աստված կարող է [[ներում]] շնորհել և նրանք ովքեր հաստատում էին, որ ինդուլգենցիաները [[ազատում]] են գնորդներին բոլոր մեղքերից և նրանց [[թողություն]] շնորհում. չարաչար սխալվում էին:Նա ասում էր.«Քրիստոնյաները չպետք է թուլացնեն իրենց հավատը Քրիստոսի հանդեպ հաշվի առնելով այս բոլոր հավաստիացումները»:

Մի արձանագրության համաձայն`Լյութերը մեխում էիրէ իր 95 դրույթները Վիտենբերգի[[Վիտենբերգ]]<nowiki/>ի [[Բոլոր սրբերի եկեղեցի (Տագանրոգ)|Բոլոր Սրբերիսրբերի եկեղեցու]] պատին, (հոկտեմբերի 31,1517 թվական):Գիտնականներ` Վ. Կրամերը, Գ. Տրենկլերը, Գ.Ռիտերը, Գ.Փրազը ընդդիմանում էին, որ պատին փակցված պատմությունը, անգամ եթե պատմության հենասյուններից մեկն է, միևնույն է շատ քիչ ճշմարտացիություն ունի:<ref name="Krämer">Krämer, Walter and Trenkler, Götz. "Luther" in ''Lexicon van Hardnekkige Misverstanden''. Uitgeverij Bert Bakker, 1997, 214:216.</ref><ref name="Ritter">Ritter, Gerhard. ''Luther'', Frankfurt 1985.</ref><ref name="Prause">Gerhard Prause "Luthers Thesanschlag ist eine Legende,"in ''Niemand hat Kolumbus ausgelacht''. Düsseldorf, 1986.</ref>Պատմությունը հիմնված է Լյութերի համախոհ [[Փիլիպ Մելանխտոն|Փիլիպ ՄելանխթոնիՄելանխտոնի]] մեկնաբանությունների վրա, այնինչ ենթադրվում էր, որ նա այդ շամանակ Վիտենբուրգում չէրչի գտնվումգտնվել: <ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=41aJOjMZ3nwC&pg=PT125#v=onepage&q&f=false |title=Dresden Leipzig & Saxony Adventure Guide |first=Henrik |last= Bekker |page=125|publisher=Hunter Publishing, Inc |accessdate=7 February 2012 |isbn= 978-1-58843-950-5|year=2010 }}</ref>

Լատիներեն դրույթները տպագրվում են Գերմանիայի մի քանի շրջաններում: 1518 թվականի հունվարին Լյութերի ընկերները լատիներենից գերմաներեն են թարգմանում 95 դրույթները:<ref name="Brecht204">Brecht, Martin. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:204–05.</ref> Երկու շաբաթվա ընթացքում դրույթների կրկնօրինակները տարածվում են որջողջ Գերմանիայով մեկ, երկու ամսվա ընթացքում դրանք տարածվում են ողջ Եվրոպայում:

Լյութերի գրվածքները լայնորեն շրջանառվում են հասնելովՖրանսիահասնելով Ֆրանսիա, Անգլիա և Իտալիա ավելի վաղ քան 1519 թվականը:<!--contradicts "throughout Europe" in previous line--> Աշակերտները հավաքվում են Վիտենբերգում լսելու Լյութերի խոսքը:Նա հրապարակում է մի կարճ մեկնություն «<nowiki/>[[Գաղատացիներ]]<nowiki/>»-ի և իր «Սաղմոսներ»- ի վերաբերյալ:Լյութերի գործունեության այս վաղ շրջանը արգասաբեր էրէ լինում :Նրա ամենահայտնի երեք գործերը հրատարակվում են 1520 թվականին.<ref>Spitz, Lewis W. ''The Renaissance and Reformation Movements'', St. Louis: Concordia Publishing House, 1987, 338.</ref> «<nowiki/>[[Դեպի Գերմանացի ազգի քրիստոնեական ազնվականացում|Դեպի Գերմանացի ազգի քրիստոնեական ազնվականացումը]]<nowiki/>», «<nowiki/>[[Եկեղեցու բաբելոնական գերությունըգերություն]]<nowiki/>ը», «<nowiki/>[[Եկեղեցու ազատականացումըազատականացում]]<nowiki/>ը»:

[[File:Luther at Erfurt - Justification by Faith.jpg|thumb|upright|Լյութերը Էրֆուրտում , որը պատկերում է Մարտին Լյութերին ''sola fide'' ''վարդապետությունը բացահայտելիս :'' Նկարը [[Յոզեֆ Նոել Փաթոն|Յոզեֆ Նոել Փաթոն]] 1861.]]

1510-ից 1520-ական թվականներին Լյութերը դասախոսություններ է կարդում «Սաղմոսներից», եբրայեցիների, հռոմեացիների և գաղատացիների գրքերից:ՈՒսումնասիրելով Աստվածաշնչի հետևյալ հատվածները նա գալիս է այն եզրահանգման,որ Կաթոլիկ եկեղեցու կողմից արված [[ապաշխարություն]] և [[արդարություն]] տերմինները նորովի պետք է գործածվեն:Նա համոզվում է, որ եկեղեցին կոռումպացված էրէ և անուշադրության է մատնել այն ինչ Լյութերը տեսնում էր որպես քրիստոնեության մի քանի կենտրոնական ճշմարտություններըճշմարտություններ:Լյութերի համար ամենակարևորը [[Արդարացում|արդարացման]] վարդապետությունն էր, մեղավորը արդար է հայտարարվում միայն Աստծո շնորհի հանդեպ ունեցած հավատի միջոցով:Նա շարունակում էրէ ուսուցանել, որ թողությունը և փրկությունը Աստծո նվիրական պարգևն են, որոնց արժանանում են միայն Հիսուսի հանդեպ ունեցած [[Հավատ|հավատով]] որպես Մեսիան[[Մեսիա|Մեսիա:]]<ref name=Wriedt>Wriedt, Markus. "Luther's Theology," in ''The Cambridge Companion to Luther''. New York: Cambridge University Press, 2003, 88–94.</ref>«Սա միակ և հաստատուն հիմքն է, որը մենք կոչում ենք արդարության վարդապետություն և այն քրիստոնեական վարդապետության գլխավոր հոդվածն էրէ, որը ըմբռնում էրէ բարպաշտության ողջ էությունը»,-գրում էր նա:

Լյութերը հասկանում է, որ արդարությունը Աստծո գործն է:Լյութերի հետևյալ ուսմունքը արտահայտվում էնրաէ նրա 1525 թվականի «<nowiki/>[[Կամքի գերություն|Կամքի գերությունը]]<nowiki/>» հրատարակության մեջ, որը գրվել է ի պատասխան [[Դեզիդերիուս ԷրազմուսիԷրազմուս]]<nowiki/>ի «Ազատ կամք» գործի հիման վրա(1524):Լյութերը ճակատագրի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը խարսխում է Սուրբ Պաուլի Եփեսիանսերի թղթի վրա {{bibleverse||Ephesians|2:8–10|NKJV}}:ԸնդդիմանալովԸնդդիմանում է իր օրերի ուսմունքինորիուսմունքին,որի համաձայն հավատացյալների ճշմարիտ քայլերը կատարվում են Աստծո հետ կապի միջոցով:Լյութերը գրում էր, որ քրիստոնյաները նման ճշմարտացիությունը ստանում ենարտաքինեն արտաքին աշխարհից.արդարությունը գալիս է ոչ միայն Քրիստոսից, այլ իրականում Աստծո արդարությունից վերագրվում է քրիստոնյաներնքրիստոնյաներին (ավելի շատ ներշնչվում է նրանց) հավատի միջոցով:<ref>Dorman, Ted M., "[https://web.archive.org/web/20090403013639/http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml Justification as Healing: The Little-Known Luther"], ''Quodlibet Journal'': Volume 2 Number 3, Summer 2000. Retrieved 13 July 2007.</ref>

«Ահա թե ինչու միայն հավատն է մարդուն ազնիվ դարձնում, ի կատար ածում օրենքը»,-գրում էր նա:«Հավատն է [[Սուրբ Հոգի|Սուրբ Հոգուն]] Աստծո շնորհներին արժանացնում»: Լյութերի համար հավատը Աստծո կողմից տրված պարգևն է.«Հավատի միջոցով արդարացում գտնելը նույն է թե ես նորից եմ ծնվել»:Նրա մուտքը Դրախտ ոչ պակաս բացահայտում էրէ «ԱստծոԱստվածային արդարության արդարությունը», բացահայտում որ ազնիվ մարդը ում մասին խոսվում է Աստվածաշնչում(ինչպես «Հռոմեացիներ»-ում1;17)հավատի միջոցով է ապրում:<ref>{{cite web|url=http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=155|title=Justification by Faith: The Lutheran-Catholic Convergence|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100615015903/http://religion-online.org/showarticle.asp?title=155|archivedate=15 June 2010|deadurl=yes|df=dmy-all}}</ref> Նա բացատրում է իր «արդարության» գաղափարը [[Սմալկալդի հոդվածներ|Սմալկալդի հոդվածներում:]]

Առաջին և գլխավոր հոդվածը հետևյալն էր.«Հիսուս Քրիստոսը`մեր Աստվածը և Տերը, մահացել է մեր մեղքերի համար և վերստին հարություն առել մեր արդարության համար (Հռոմեացիներ 3;24;25):Նա Աստծո Գառն է, միայնակ պետք է կրի աշխարհի մեղքերը([[Հովհաննես|Հովհ]].1;29) և Աստված Նրա ուսերին է դրել մեր բոլորի մեղքերը([[Եսայի]] 53;6):Բոլորն էլ մեղք են գործել և հեշտորեն արդարացվել ոչ թե իրենց սեփական քայլերի կամ էլ արժանիքների , այլ Հիսուսի շնորհի միջոցով, փրկանքի միջոցով, որը Հիսուս Քրիստոսի և նրա արյան մեջ է(Հռոմեացիներ 3;23-25):ՀվատալՀավատալ է պետք այս ամենին:Սա չի կարող ընդունվել և ընկալվել որևէ քայլով, օրենքով կամ արժանիքով: Պարզ է, որ միայն այս հավատն է արդարացնում մեզ.......:Այս հատվածից և ոչ մի բան չի կարող չընդունվել ,չնայած երկինքը և երկիրը և մնացած ամեն բան կործանված են([[Մարկոս|Մարկոս 131]]3;31):

Լյութերի վերաբացահայտումը`«Քրիստոսը և նրա փրկությունը» երկու գրքերց առաջինն էր, որ դարձավդառնում է Ռեֆորմացիայի հիմքը:Նրա պայքարը ինդուլգենցիաների վաճառքի դեմ հիմնված էր դրա վրա:

[[File:Bulla-contra-errores.jpg|thumb|left|[[Պապ Լևոն ×]]-ի հրովարտակը ընդդեմ Մարտին Լյութերի սխալների1521, մեծապես հայտնի է ''[[Exsurge Domine]]'']]

[[Մայնցի և Մադգեբուրգի արքեպիսկոպոս Ալբրեխտ|Մայնցի և Մադգեբուրգի արքեպիսկոպոս Ալբրեխտը]] չի արձագանքում Լյութերի նամակին, որը պարունակում էր է''95 դրույթները:'' Նա ստուգում է դրույթների հերետիկոսական լինելը և 1517 էվականիթվականի դեկտեմբերին ուղարկում է դրանք Հռոմ:<ref>Michael A. Mullett, ''Martin Luther'', London: Routledge, 2004, {{ISBN|978-0-415-26168-5}}, 78; Oberman, Heiko, ''Luther: Man Between God and the Devil'', New Haven: Yale University Press, 2006, {{ISBN|0-300-10313-1}}, 192–93.</ref> Նա ինդուլգենցիաներից ստացված շահույթի կարիքն ուներէ զգում վճարելու Պապին , որպեսղիորպեսզի թույլտվություն ստանարստանա ավելի քան մեկ եպիսկոպոսության պաշտոնավարումը իրականացնելու համար:Ինչպես Լյութերն է ավելի ուշ նշում. «Պապը նույնպես ընդգրկված էր այդ ամենի մեջ, քանի որ շահույթի մի մասը ծախսվելու էր Հռոմի Սուրբ Պետրոս եկեղեցու կառուցման համար»:<ref>Mullett, 68–69; Oberman, 189.</ref>

Պապ Լևոն ×-ը նախկինում գործ էրէ ունեցել բարեփոխոխիչներիբարեփոխիչների և հերետիկոսների հետ<ref>Richard Marius, ''Luther'', London: Quartet, 1975, {{ISBN|0-7043-3192-6}}, 85.</ref> և նա արձագանքում է մեղմորեն «մեծ հոգատարությամբ ընդունված ինչպես կարգի կարգն է ընդունված համաձայն»: <ref>Papal Bull ''[[Exsurge Domine]]'', 15 June 1520.</ref> Հաջորդ երեք տարիների ընթացքում նա մեծ թվով պապական աստվածաբաններ և պատվիրակներ է ուղարկում Լյութերի դեմ , որը նպատակ էրէ հետապնդում խոչընդոտելու բարեփոխչի հակապապական աստվածաբանությունը:Նախ և առաջ Դոմինիկյան աստվածաբան [[Սիլվեստեր Մացոլինի|Սիլվեստեր Մացոլինին]] հերետիկոսական գործ է հարուցում Լյութերի դեմ, ում Լևոնը այնուհետ հրավիրում է Հռոմ:[[Ֆրեդերիկ Իմաստուն|Ֆրեդերիկ Իմաստունը]] համոզում էՊապին քննել Լյութերին Օգսբուրգում, որտեղ կայսերական[[Կայսերական ժողով]] է անցկացվել:<ref>Mullett, 81–82.</ref>

Այնտեղ ավելի քան եռօրյա ժամկետում1518 թվականի հոկտեմբերին Լյութերը ինքնուրույն պաշտպանվում է [[Պապի նվիրակ]] [[Կարդինալ Կաժետան|կարդինալ Կաժետանի]] հարցադրումներից:Պապի կողմից ինդուլգենցիաներ թողարկելու իրավունքը դարձավդառնում է երկու մարդկաց վեճի կիզակետը: <ref name=Reformation500>{{cite web|url=http://reformation500.csl.edu/timeline/luther-meets-with-cajetan-at-augsburg/|title=Luther meets with Cajetan at Augsburg|publisher=Reformation 500 – Concordia Seminary, St. Louis|accessdate=28 March 2016|date=2012-01-11}}</ref><ref name=Ex-Classics>{{cite web|url= http://www.exclassics.com/foxe/foxe147.htm |title=The Acts and Monuments of the Church – Martin Luther |publisher=exclassics.com|accessdate=28 March 2016}}</ref> Լսումները վերաճեցինվերաճում են գոռգոռոցի:Դրույթների գրությունից զատ, Լյութերի բախումը եկեղեցու հետ դարձնում են նրան Պապի թշնամի:<ref>Mullett, 82.</ref>Կաժետանի նախնական հրահանգներըհրահանգն է լինում են եղել ձերբակալել Լյութերին, եթե նա չհրաժարվի իր համոզմունքներից, սակայն պատվիրակը հրաժարվում է անել այդ ամենը:<ref>Mullett, 83.</ref>[[Քրիսթոֆ ԼանգենմանտելըԼանգենմանտել]]<nowiki/>ը օգնություն է ստանում Կարմելիտե վանականից,Լյութերը աննկատ գիշերով ննկատ հեռանում է քաղաքից առանց Կաժետանի իմացության:<ref>Oberman, 197.</ref>

[[File:Luther-vor-Cajetan.jpg|thumb|Մարտին Լյութերի հանդիպումը (աջ կողմից) [[Կարդինալ Կաժետանի|կարդինալ Կաժետանի]] հետ (ձախ կողմից գիրքը ձեռքին)]]

1519 թվականի հունվարին Ալթենբուրգում[[Ալտենբուրգի աբբայություն|Ալտենբուրգում]]`Սաքսոնիայում, պապական նվիրակը [[Կարլ ֆոն ՄիլթիցՄիլտիցը]] որդեգրում է ավելի հնազանդ մոտեցում:Լյութերը կատարում է որոշակի զիջումներ Սաքսոնացուն, որը Ֆրեդերիկ Իմաստունի ազգականն էր,է լինում և խոստանում է լուռ մնալ, եթե հակառակորդը նույն կերպ վարվի: <ref>Mullett, 92–95; Roland H. Bainton, ''Here I Stand: A Life of Martin Luther'', New York: Mentor, 1955, {{OCLC|220064892}}, 81.</ref> Աստվածաբան [[Յոհան Էկ|Յոհան Էկը]] ինչևէ որոշում է երևան հանել Լյութերի վարդապետությունը հանրային քննարկման ժամանակ:1519 թվականի հունիսին և հուլիսին նա [[վիճաբանություն]] է բեմադրում Լյութերի համախոհ [[Անդրեաս Կարլշթատ|Անդրեաս Կարլշթատի]] հետ [[Լայպցիգ (այլ կիրառումներ)|Լայպցիգում]] և Լյութերին զրույցի է հրավիրում:

Լյութերի համարձակ պնդումը բանավեճի ժամանակ([[Մատթեոս|Մատթեոս 16;18]]) չէրչի ընձեռնում պապին բացառիկ իրավունք մեկնաբանելու Աստվածաշունչը.ահա թե ինչու ոչո'չ պապերն էին անսխալական, և ոչո'չ էլ [[Եկեղեցական խորհուրդներ|եկեղեցական խորհուրդներըխորհուրդներ]]<nowiki/>ը: <ref>Marius, 93; Bainton, Mentor edition, 90.</ref> Այս ամենից ելնելով Էկը Լյութերին կոչում է նոր [[Յան Հուս]]`հիշատակելով չեխ բարեփոխչին և հերետիկոսին, որը [[Վառվել ցցի վրա|վառվել է ցցի վրա]] 1415 թվականին:Այդ պահից սկսած նա նվիրում է Լյութերի ջախջախմանը: <ref>G. R. Elton, ''Reformation Europe: 1517–1559'', London: Collins, 1963, {{OCLC|222872115}}, 177.</ref>

1520 թվականի հունվարի 5-ին ՊպըՊապը նախազգուշացնում է Լյութերին [[Պապական հրամանագիր|պապական հրամանագրով]] ''[[Exsurge Domine]]'' (լատ.թարգ.«Տիրոջ հարությունը») որը Լյութերին եկեղեցուց [[Արտաքսում|արտաքսման]] վտանգի առաջ կկանգնեցներ, եթե 60 օրվա ընթացքում չհրաժարվեր իր գրվածքներից վերցված 41 նախադասություններից,ներառյալ 95 դրույթները:Այդ աշնանը [[Յոհան Էկ|Յոհան Էկը]] իր պատգամն է հայտարարում Մայսենում և մյուս քաղաքներում:[[Կարլ ֆոն Միլտից|Կարլ ֆոն Միլտիցը]]`Պապի [[Նվիրակ|նվիրակը]],ձգտում էրէ միջնորդել հարցի լուծումը լուծմանը, սակայն Լյութերը ուղարկելուղարկում էրէ Պապին «Քրիստոնյայի ազատությունը»կրկնօրինակը հոկտեմբերին,և հանրայնորեն կրակի է տալիս հրամանագրերը և [[Պապական նամակներ|նամակները, 10 դեկտեմբերի 1520 թվական Վիտենբերգ]] <ref name="Hillerbrand463">Brecht, Martin. (tr. Wolfgang Katenz) "Luther, Martin," in Hillerbrand, Hans J. (ed.) ''Oxford Encyclopedia of the Reformation''. New York: Oxford University Press, 1996, 2:463.</ref> նա իր քայլը պաշտպանում է«Ինչու Պապը և իր վերջերս հրատարակված գիրքը վառվեցին» և «Հոդվածներին առնչվող պնդումներ» գործերում:Արդյունքում Լյութերը Պապ Լևոն ×-ի կողմից 1521 թվականի հունվարի 3-ին արտաքսվում է եկեղեցուց, Պապի Լյութերին եկեղեցուց արտաքսելու կոնդակի հիման վրա(''[[Decet Romanum Pontificem|Decet Romanum Pontificem):]]''<ref>{{cite book|title=From Babylon to Eternity: The Exile Remembered and Constructed in Text and Tradition|first=Bob|last=Becking|first2=Alex|last2=Cannegieter|first3=Wilfred|last3=van er Poll|publisher=Routledge|p=91|year=2016|isbn=978-1-134-90386-3}}</ref>

[[File:Luther at the Diet of Worms.jpg|thumb|left|upright=1.3| ''Լյութերը նախքան Կայսերական ժողովը ըստ [[Անտոն ֆոն ՎերներիՎերներ]]<nowiki/>ի'' (1843–1915)]]

''95 դրույթների'' արգելքի կատարողականը ընկնում է աշխարհիկ իշխանությունների ուսերին:1521 թվականի ապրիլի 18-ին նախքան [[Կայսերական ժողով|Կայսերական ժողովը,]] Լյութերը ներկայանում է հրամանի համաձայն:Սա կալվածատեր Սրբազան Հռոմեական կայսրության գլխավոր ժողովն էրէ, որ տեղի է ունեցելունենում [[Վորմս|Վորմսում]]`[[Ռենա գետ|Ռենա]] գետի ափին:ժողովը անցկացվում է1521 թվականի հունվարի 28-ից մայիսի 25-ը [[Կայսր Կարլոս V|կայսր Կարլոս V-ի]] գլխավորությամբ:Արքայազն [[Ֆրեդերիկ Երրորդ|Ֆրեդերիկ Երրորդը]] և [[Սաքսոնիայի կայսր|Սաքսոնիայի կայսրը]] ապահովում են Լյութերի անվտանգությունը հանդիպումից առաջ և հետո:

[[Յոհան Էկ|Յոհան Էկը]] խոսելով կայսրության անունից, որպես [[Թրիերի արքեպիսկոպոս|Թրիերի արքեպիսկոպոսի]] օգնական,ներկայացնում է Լյութերի սեղանին դրված գրվածքները և հարցնում թե արդյոք դրանք իր գրքերն են, և թե նա է դրանց բովանդակության հեղինակը:Լյութերը հաստատում է, որ նա է դրանց հեղինակը, սակայն ժամանակ է խնդրում երկրորդ հարցին պատասխանելու համար:Նա աղոթում է, խորհրդակցում ենիր համախոհների հետ և հաջորդ օրը տալիս պատասխանը:

Մինչև չհամոզվեմ Սուրբ գրքերի վկայություններով կամ էլ մի պարզ պատճառով ( ես ոչո'չ պապին եմ հավատում , ոչո'չ էլ նրա խորհուրդներին, քանի որ նրանք հաճախ սխալներ են գործել և հակասել իրենք իրենց ):Ես առաջնորդվել եմ Սուրբ գրքերով, որոնցից մեջբերումներ եմ կատարել , իսկ իմ գիտակցությունը ենթակա է Աստծո խոսքին:Ես չեմ կարող և չեմ էլ դրժի իմ խոսքը, ճիշտ չէ դեմ գնալ գիտակցությանը:Աստված օգնական մեզ:Ամեն:<ref>Brecht, 1:460.</ref>

Լյութերը հրաժարվում է ժխտել իր գրվածքները:Նա երբեմն մեջբերում էրէ ասելով.«Ես այստեղ կանգնած. միայն ես կարող եմ անել»:ժամանակակից գիտնականները այս բառերի վկայությունը անհուսալի են համարում, քանի որ դրանք ներմուծվել են վաղուց նախքան.«Աստված օգնական ինձ» արտահայտության խոսքի միայն վերջին տարբերակներում տեղ գտնելը and not recorded in witness accounts of the proceedings.:<ref>Wilson, 153, 170; Marius, 155.</ref> Ինչևէ Մուլլեթթը նշում է, որ հաշվի առնելով նրա էությունը .«մենք ազատ ենք ընտրելու բառերի ավելի դրամատիկ կազմ»:<ref name="mullettp25">Mullett (1986), p. 25</ref>

Հաջորդ հինգ տարիների ընթացքում մասնավոր ժողովներ են գումարվում որոշելու Լյութերի ճակատագիրը:Կայսրը ներկայացնում է կայսերական[[Կայսերական ժողովի]] վերջնական նախագիծը 1521 թվականի մայիսի 25-ին հայտարարելով Լյութերին [[ավազակ]], արգելելով նրա գրականությունը և պահանջելով նրա ձերբակալությունը.«Մենք ցանկանում ենք, որ նա ձերբակալվի և պատժվի որպես տխրահռչակ հերետիկոս»:<ref>Bratcher, Dennis. "[http://www.crivoice.org/creededictworms.html The Diet of Worms (1521)]," in ''The Voice: Biblical and Theological Resources for Growing Christians''. Retrieved 13 July 2007.</ref> Գերմանիայում նաև հանցագործություն էրէ համարվում Լյութերին ապահովել ուտելիքով կամ տանիքով:Թույլատրվում էրէ սպանել Լյութերին առանց իրավական հետևանքների:

[[File:WartburgLutherstube1900.jpg|thumb|[[Վարթբուրգ (դղյակ)|Վարտբուրգյան]] սենյակը որտեղ Լյութերը թարգմանել է [[Նոր ԿտակարանըԿտակարան]]<nowiki/>ը գերմաներեն: Առաջին բնօրինակ թարգմանությունը պահվում է գրասեղանի դարակում:]]

Լյութերի անհետացումը Վիտենբերգ վերադարձի ժամանակ ծրագրված էրէ լինում :Ֆրեդերիկ Երրորդը կանգնեցնում է նրան տունդարձի ճամփին անտառում` Վարտբուրգի մոտ, մայրուղու գողերի նմանակող դիմակավորված ձիավորների կողմից:Նրանք ուղեկցում են Լյութերին [[Վարտբուրգի դղյակ|Վարտբուրգի ապահով դղյակ]] Այզենախում:<ref>''Reformation Europe: 1517–1559,'' London: Fontana, 1963, 53; [[Diarmaid MacCulloch]], ''Reformation: Europe's House Divided, 1490–1700,'' London: Allen Lane, 2003, 132.</ref> Վարտբուրգում մնալու ժամանակ , որը նա կոչում էր «իմ [[Պատմոս]]<nowiki/>»,<ref>Luther, Martin. "Letter 82," in ''Luther's Works''. Jaroslav Jan Pelikan, Hilton C. Oswald and Helmut T. Lehmann (eds), Vol. 48: Letters I, Philadelphia: Fortress Press, 1999, c1963, 48:246; Mullett, 133. [[John of Patmos|John]], author of [[Revelation]], had been exiled on the island of Patmos.</ref> Լյութերը թարգմանում է [[Նոր ԿտակարանըԿտակարան]]<nowiki/>ը հունարենից գերմաներեն և ազատորեն խոսում իր վարդապետական և վիճահարույց գործերից:,<ref>Brecht, 2:12–14.</ref> Դրանք ծրագրում էին նոր հարձակում [[Մայնցի արքեպիսկոպոս Ալբրեխտ|Մայնցի արքեպիսկոպոս Ալբրեխտի]] վրա, ումից նա պահանջում էր դադարեցնել իր եպիսկոպոսություններում ինդուլգենցիաների վաճառքը և «Լատոմուսի փաստարկի ժխտումը» որում նա Յկոբուս[[Յոկոբուս Լատոմուս|Յոկոբուս Լատոմուսին]] էրէ բացատրում արդարության սկզբունքը` վերցված ուղղափառ աստվածաբան [[Լյովեն|Լյովենից]]:<ref>Mullett, 132, 134; Wilson, 182.</ref>

Հետևյալ գործում հավատի վերաբերյալ իր ամենավճռական մնդումներիցպնդումներից մեկն այն էր, որ ամեն լավ քայլ , որը նպատակաուղղված է գրավելու [[Աստծո բարեհաճություն|Աստծո բարեհաճությունը.]] մեղք է համարվում:<ref>Brecht, 2:7–9; Marius, 161–62; Marty, 77–79.</ref> Բոլոր մարդիկ էլ բնատուր մեղսագործներ են բացատրում է նա, և Աստծո շնորհը (այն հնարավոր չէ վաստակել)միայն կարող է նրանց արդար դարձնել:1521 թվականի օգոստոսի 1-ին Լյութերը գրում է ՄելանխթոնինՄելանխտոնին նույն թեմայով>.«եղիր մեղսագործ ևթողև թո'ղ որ քո մեղքերը ուժեղ գտնվեն, բայց թողթո'ղ որ քո վստահությունը Աստծո հանդեպ ավելի ուժեղ գտնվի և ուրախացիր Քրիստոսով , նա կհաղթի մեղքին, մահվանը և աշխարհին:Մենք մեղքեր կգործենք մինչ մենք երկրի վրա ենք. կյանքում արդարությունը չի գործում»:<ref name="sinsbestrong">Martin Luther, [http://www.ProjectWittenberg.org/pub/resources/text/wittenberg/luther/letsinsbe.txt "Let Your Sins Be Strong," a Letter From Luther to Melanchthon], August 1521, Project Wittenberg, retrieved 1 October 2006.</ref>

1521թվականի1521 թվականի ամռանը Լյութերը ընդլայնում է խնդրի շրջանակները անհատական բարեպաշտություններից ինչպիսիք են`ինդուլգենցիաները և ուխտագնացությունները, անցում կատարելով եկեցեուեկեղեցու սրտում ունեցած վարդապետական փորձին:«Մասնավոր պատարագների դադարեցումը» գրքում նա ընդդիմանում է այն կռապաշտական գաղափարին, որ պատարագը զոհաբերություն է և փոխարենը ընդունելովընդունում , որ այն նվեր է, որը պետք է ընդունվի որպես գոհություն ժողովրդի կողմից:<ref>Brecht, 2:27–29; Mullett, 133.</ref> Նրա «Խոստովանություն արդյոք Պապը իրավունք ունի պահանջել այդ ամենը»ակնարկը ժխտում էրէ հարկադրական խոստովանությունը[[խոստովանություն]]<nowiki/>ը և ոգեկոչում ինքնակամ խոստովանությունը, և մեղքերի [[Թողություն|թողությունը]], քանի որ «յուրաքանչյուր Քրիստոնյա խոստովանող է»:Նոյեմբերին Լյութերը գրում է.«Մարտին Լյութերի դատողությունը վանական երդումների վերաբերյալ»:Նա վստահեցնում է վանականներին և միանձնուհիներին, որ իրենք կարող են դրժել իրենց ուխտերը առանց մեղք գործելու, քանի որ ուխտերը ապօրինի և անիմաստ փորձ են արժանանալու փրկության:<ref>Marius, 163–64.</ref>

[[File:Lucas Cranach d.Ä. - Bildnis Luthers als Junker Jörg (Leipzig).jpg|thumb|upright|left|Լյութերը կերպավորվում է որպես [[Յունկեր]] Յորգ , 1521]]

1521 թվականին Լյութերը ավելի շատ է տարվում մարգարեությամբ , որի շրջանակներում ընդլայնում է Ռեֆորմացիայի հիմքերը` կապելով դրանք մարգարեական հավատի հետ:Նրա հիմնական հետաքրքրությունը կենտրոնացված էրԼիթլէ լինում Լիթլ Հորնի մարգարեության վրա Դանիել 8;9-12,23-25;2:Թեսաղոնիկեցիները Բ-ի 2 մասում հակաքրիստոնեությունը ճանաչվում էրէ որպես պապական իշխանություն:{{sfn|Froom|1948|p=261}}Դանիել 7-ի Լիթլ Հորնը, տարածվելով Հռոմի տարբեր մասերում, մեծ հայտնություն է ձեռք բերում:

Լյութերը հայտարարություններ է կատարում Վարտբուրգից Վիտենբերգում ընթացող արագ զարգացումների համատեքստում, որից նա լավ էր տեղեկացված:[[Անդրեաս Կարլշթատ|Անդրեաս Կարլշթատը]] աջակցություն է ստանում նախկին Օգուստինիան [[Գաբրիել ՑվիլիգիցՑվիլիգ]]<nowiki/>ից ,1521 թվականի հուլիսին սկսելով արմատական բարեփոխման ծրագիր, որը գերազանցում էրէ Լյութերի նախատեսած ծրագրին:Բարեփոխումները առաջ են բերում անհանգիստ վիճակ, ներառյալ ապստամբությունները Օգուստինիան միաբանների կողմից իրենց նախորդի դեմ,եկեղեցական պատկերների և արձանների վերացումը մագիստրատների չեղարկումները:1521 թվականի դեկտեմբերի սկզբին Վիտենբերգ գաղտնի այցից հետո Լյութերը գրում է.«Անկեղծ հորդոր Մ.ԼյուերիԼյութերի կողմից բոլոր քրիստոնյաներին պաշտպանվել ապաստամբություններից և խռովություններից»:<ref>Mullett, 135–36.</ref>Վիտենբերգը դառնում է շատ ավելի անկայուն Սուրբ Ծնունդից հետո ,երբ հեռատես մոլեռանդների խումբը, որը կոչվում էրէ «<nowiki/>[[Ցվիկաույան քարոզիչներ]] »{{clarify|date=May 2018}} քարոզում են հեղափոխական վարդապետություններ ինչպիսիք են `մարդկային հավասարությունը, հավատացյալի մկրտությունը և Քրիստոսի մոտալուտ վերադարձը:<ref>Wilson, 192–202; Brecht, 2:34–38.</ref> Երբ քաղաքային խորհուրդը խնդրում է Լյութերին վերադառնալ, նա որոշում է, որ իր պարտքն է գործել:<ref>Bainton, Mentor edition, 164–65.</ref>

Լյութերի միջամտությունը անմիջական ազդեցություն է թողնում:Վեցերորդ քարոզից հետո Վիտենբերգի իրավաբան Ջերոմե Շուրֆը գրում է կայսրին.«Ինչ~ ուրախություն պարգևեց մեզ բժիշկ Մարտինի վերադարձը:Նրա բառերը աստվածային ողորմության միջոցով ամեն օր հետ են բերում մոլորված մարդկանց դեպի ճշմարիտ ուղի»:[[Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ#cite%20note-Schaff%20IV-76|^[1]]]<ref name="Schaff IV" />

Լյութերը հաջորդիվ ձեռնամուխ է լինում նոր եկեղեցական գործելակերպի վերանայմանը և փոփոխմանը:Հանրային կարգը վերականգնելու նպատակով աշխատում է իշխանությունների հետ, ազդարարում Ռեֆորմացիայի ընթացքում իր նորովի ներկայացումը որպես պահպանողական ուժ:[[Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ#cite%20note-77|^[2]]] Ցվիկաույան քարոզիչներին արտաքսելուց հետո նա պայքարի է դուրս գալիս ոչ միայն գոյություն ունեցող եկեղեցու, այլ նաև արմատական բարեփոխիչների դեմ, ովքեր արձագանքում են կարգին `հրահրելով սոցիալական խռովություններ և բռնություն:[[Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ#cite%20note-78|^[3]]].<ref>Mullett, 141–43.</ref>

[[File:Titelblatt 12 Artikel.jpg|thumb|[[12 հոդվածներ|12 հոդվածները]], 1525]]

Չնայած Վիտենբերգի իր հաղթանակին Լյութերը ունակ չի լինում ճնշելու հետագա Արմատականությունը:Քարոզիչները ինչպիսիք էին`[[Թոմաս ՄյունցերըՄյունցեր]]<nowiki/>ը և Ցվիկաույան քարոզիչ [[Նիկոլաս Սթոռչ|Նիկոլաս Սթոռչը]] 1521-ից 1525 թվականների ընթացքում աջակցություն են ստանում քաղաքային բնակչության և գյուղացիների շրջանում:15-րդ դարից սկսած ապստամբություններ են բարձրացվում փոքրաքանակ գյուղացիական խմբերի կողմից:[[Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ#cite%20note-79|<sup>[1]</sup>]]Լյութերի `եկեղեցու աստիճանավորների դեմ ուղղված թերթիկները հաճախ արտահայտված են լինում«ազատական» բառաշերտով և շատ գյուղացիների թուլ էեն տալիս հավատալ, որ նա կաջակցի հարձակվել մասնավորապես բարձր դասակարգի վրա:[[Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ#cite%20note-80|^[2]]] 1524թվականին ապստամբություններ են բարձրանում [[Ֆրանկոնիա|Ֆրանկոնիայում,]] [[Սվաբիա|Սվաբիայում]] և Թուրինջիայումաջակցություն[[Թյուրինգիա|Թյուրինգիայում]] աջակցություն են ստանում անգամ դժգոհ ազնվականներից, որոնցից շատերը պարտքեր ունեին են ունենում:Թափ առնելով արմատականների ազդեցության ներքո ինչպիսիք են` Մունցերը Թուրինգիայում և Հիպլերը ու Լոցերը հարավ-արևմուտքում, ապստամբությունները վերածվում են պատերազմի:.[[Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ#cite%20note-81|^[3]]]<ref>Hughes, 45–47.</ref>

Լյութերը կիսում է գյուղացիների մի մասի դժգոհությունները և նա 1525 թվականի մայիսին արձագանքում է [[12 հոդվածներ|12 հոդվածներին]], սակայն հիշեցնում է տուժողներին, որ հնազանդվեն գործող իշխանություններին:.[[Մասնակից:Dunichka/Ավազարկղ#cite%20note-82|^[4]]]Թուրինգիա ճամփորդելու ընթացքում , նա զայրույթ է արտահայտում վանքերի, մենաստանների, արքեպիսկոպոսական պալատների և գրադարանների լայնածավալ հրդեհման կապակցությամբ:«<nowiki/>[[Ընդդեմ մարդասպանի, որը թալանում էգյուղացիականէ գյուղացիական խմբեր|Ընդդեմ մարդասպանի, որը թալանում է գյուղացիական խմբերը]]<nowiki/>» գործը գրում է իր Վիտենբերգ վերադարձի ժամանակ, նա տալիս է Ավետարանի մասին իր մեկնաբանությունը, որը խոսում էր հարստության մասին, ընդդիմանում դաժանությանըորպեսդաժանությանը որպես Սատանայի գործ և կոչ անում ազնվականներին կանգնեցնել ապստամբներին խելագար շների նման:

Լյութերը արդարացնում է իր ընդդիմադիր վերաբերմունքը ապստամբությունների նկատմամբ հետևյալ երեք պատճառներով:Առաջին հերթին` շրջանցելով օրենքը դաժանություն է կիրառում աշխարհիկ իշխանության դեմ, նրանք շարունակում են անտեսել Քրիստոսի խորհուրդը.«Կայսրինը կայսրին հանձնեք»:Սուրբ Պողոսը իր [[Հռովմեացիներ|Հռովմեացիներին]] 13;1-7 ուղղված թղթում գրելգրում է, որ բոլոր իշխանություններն էլ Աստված է տալիս և դրանք չպետք է մերժվեն հասարակության կողմից:Աստվածաշնչից արված հետևյալ վկայակոչումը հիմք է ստեղծում վարդապետության համար, որը հայտնի է որպես [[Թագավորների աստվածային իրավունք|թագավորների աստվածային իրավունք]] կամ ինչպես գերմաներենում տարբերակում է հայտնի`արքայազների աստվածային իրավունքը:Երկրորդ հերթին` ապստամբության դաժան գործողությունները`թալանը,հափշտակությունը գյուղացիներին հայտարարում են «Աստծո և կայսրի օրենքից դուրս» այսպիսով նրանք արժանանում են «հոգևոր և մարմնական մահի , եթե դարանակալ ավազակներ կամ էլ մարդասպաններ են»:Վերջիվերջո , Լյութերը անիծում է ապստամբներին իրենց «Քրիստոնյա եղբայրներ» կոչելու և Ավետարանի դրոշի ներքո հանցագործություններ իրականացնելու համար:<ref>Mullett, 166.</ref>Միայն ավելի ուշ նա զարգացնում է Բեոուլֆի[[Բեովուլֆ|Բեովուլֆի]] գաղափարը թուլ տալով որոշակի դիմադրության գործողություններ կառավարության դեմ: <ref name=Whitford>Histories concerning rule of [[Vlad the Impaler]] were popular at the time and likely informed Luther's concept of the Beerwolf type of ruler. Whitford, David, ''Tyranny and Resistance: The Magdeburg Confession and the Lutheran Tradition'', 2001, 144 pages</ref>

Աջակցություն չստանալով Լյութերից ապստամբները վարվայր են դնում իրենց զենքերը ,իսկ մյուսները իրենց դավաճանված են զգում:1525 թվականի մայիսի 15-ին Ֆրանկենհաուզենի պայքարում Սվաբիան լիգայի կողմից ստացած ջախջախմանը հետևում է Մուցերի սպառնալիքը, որը հեղափոխության այս փուլում բերում է Ռեֆորմացիայի ավարտին: <ref>Hughes, 51.</ref>Այնուհետև ռադիկալիզմը անհանգստություն է նկատում Անաբապտիստական և այլ կրոնական շարժումներում, այնինչ Լյութերական հեղափոխությունը ծաղկում էրէ աշխարհիկ ուժերի հովանու ներքո:<ref>Andrew Pettegree, ''Europe in the Sixteenth Century'', Oxford: Blackwell, {{ISBN|0-631-20704-X}}, 102–03.</ref> 1526 թվականին Լյութերը գրում է. «Ես` Մարտին Լյութերս, ապստամբության ընթացքում սպանել եմ գյուղացիներին , դրա համար ես հրամայեցի նրանց մեռած հարվածի ենթարկվել»: <ref>Erlangen Edition of ''Luther’s Works'', Vol. 59, p. 284</ref>

[[File:Lucas Cranach d.Ä. - Bildnis der Katharina von Bora (Christie’s 2001).jpg|thumb|upright|Լյութերի կին [[Կատարինա ֆոն Բորա|Կատարինա ֆոն Բորան]] [[Լուկաս Կրանախ Ավագ|Լուկաս ԿրանաչԿրանախ Ավագի]] կողմից ,1526]]

Մարտին Լյութերը ամուսնանում է [[Կատարինա Ֆոն ԲորայիԲորա|Կատարինա Ֆոն Բորայ]]<nowiki/>ի հետ, որը ակյնայն 12 միանձնուհիներից մեկն էրէ լինում , որին նա օգնում է փախչել Նիմբշենից , [[Սիստերինյան մենաստանիցմենաստան]]<nowiki/>ից 1523 թվականի ապրիլին, նրանք փախչում են տառեխի տակառների մեջ ծպտված: <ref>Wilson, 232.</ref> «Հանպատրաստից , երբ խառը մտքերով էի տարված»,-գրում է նա Վինցիզլաուս Լինկին«Տերը ինձ ամուսնության է կարգում»:Ամուսնանալիս Կատարինա ֆոն Բորան 26 իսկ Լյութերը 41 տարեկան էրէ լինում :

1525 թվականի հունիսի 13-ին զույգը նշանադրվում է [[Յոհաննես ԲուգենհագենիԲուգենհագեն]]<nowiki/>ի, [[Յուստուս ՅոնասիՅոնաս]]<nowiki/>ի, [[Յոհաննես Ապել|Յոհաննես Ապելի]], [[Ֆիլիպ ՄելանխտոնիՄելանխտոն]]<nowiki/>ի և [[Լուկաս Կրանախ ԱվագիԱվագ]]<nowiki/>ի և նրա կնոջ ներկայությամբ:<ref name=Scheible147>{{cite book|last=Scheible|first=Heinz|title=Melanchthon. Eine Biographie|publisher=C.H.Beck|location=Munich|year=1997|isbn=978-3-406-42223-2|language=German|page=147}}</ref> Նույն օրը երեկոյան զույգը պսակադրվում է Բուգենհագենում:<ref name=Scheible147/> Ծիսական քայլքը եկեղեցի և հարսանեկան խնջույքը տեղի են ունենում երկու շաբաթ անց հունիսի 27-ին:<ref name=Scheible147/>

Կաթոլիկ [[Կրոնական կարգ|կրոնական կարգինկարգի]]<nowiki/>ն հետևող որոշ հոգևորականներ վաղուց ամուսնացել էին ներառյալ [[Անդրեաս Կարլշթատ|Անդրեաս Կարլշթատը]] և [[Յուստուս ՅոնասըՅոնաս]]<nowiki/>ը , իսկ Լյութերի ամուսնությունը հաստատում է կրոնական ամուսնությունը:<ref>Lohse, Bernhard, ''Martin Luther: An Introduction to his Life and Work,'', translated by Robert C. Schultz, Edinburgh: T & T Clark, 1987, {{ISBN|0-567-09357-3}}, 32; Brecht, 2:196–97.</ref> Նա երկար ժամանակ դատապարտել է ամուրիների [[Ուխտեր|ուխտերը]] հիմնված Աստվածաշնչյան սկզբունքների վրա,սակայն նրա ամուսնության որոշումը զարմացնում է շատերին, ոչ պակաս նաև Մելանխտոնին , որը դա անմտություն է համարում:<ref>Brecht, 2:199; Wilson, 234; Lohse, 32.</ref> 1524 թվականի նոյեմբերի 30-ին Լյութերը գրում է [[Ջորջ ՍպելետինՍպելետի]]<nowiki/>ն.«Ես երբեք չէի ամուսնանա ոչ նրա համար, որ անտարբեր եմ հակառակ սեռի նկատմամբ(ես ոչո'չ քարից եմ, ոչո'չ էլ փայտից)իմ միտքը դեմ էր ամուսնությանը և օր օրի ակնկալում էր հերետիկոսական մահ»:<ref>Schaff, Philip. [http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc7.ii.v.ii.html "Luther's Marriage. 1525."], ''History of the Christian Church, Volume VII, Modern Christianity, The German Reformation''. § 77, rpt. Christian Classics Ethereal Library. Retrieved 17 May 2009; Mullett, 180–81.</ref>«Նախքան ամուսնությունը Լյութերը ապրել է հասարակ սննդով, և անգամ ինքն էլ է հաստատել, որ ամիսներ շարունակ չի հավաքել բորբոսնած անկողինը»:<ref>Marty, 109; Bainton, Mentor edition, 226.</ref>

Լյութերը և նրա կինը այցելում են տեղի վանք:«<nowiki/>[[Բլեք Քլոյսթեր]]<nowiki/>»հարսանիքին ներկա է գտնվելգտնվում նաև նորընտիր կայսր [[Ջոն ՍթեդֆաստըՍթեդֆաստ]]<nowiki/>ը (1525–32):Նրանք այդ ամուսնությունը ուրախ և հաջող էին համարում, չնայած երբեմն գումարի պակաս էին զգում: .<ref>Brecht, 2: 202; Mullett, 182.</ref> Կատարինան վեց երեխա է ունենում.[[Հանս]]-հունիս1526; Էլիզաբեթը–[[Էլիզաբեթ]]<nowiki/>ը– 10 դեկտեմբեր 1527,որը մահանում է մի քանի ամիս անց;Մագդալենան[[Մագդալենա]]<nowiki/>ն&nbsp;– 1529, մահանում է Լյութերի գրկում 1542;Մարտինը[[Մարտին]]<nowiki/>ը- 1531;[[Պաուլ|Պաուլը]]&nbsp;– հունվար 1533; Մարգարետը[[Մարգարետ]]<nowiki/>ը &nbsp;– 1534;Վերջինս օգնում է զույգին իրենց ապրուստը վաստակել հողագործությամբ և <ref>Oberman, 278–80; Wilson, 237; Marty, 110.</ref> Լյութերը վստահեցնում է Մայքլ Սթիֆելին.«Իմ Քեթին այնքան սիրալիր է ամեն ինչում, և ինձ հաճելի , որ ես նրան չէի փոխի Քրոեսուսի[[Քրոեսուս]]<nowiki/>ի ոսկիների հետ»:<ref>Bainton, Mentor edition, 228; Schaff, [http://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc7.ii.v.ii.html "Luther's Marriage. 1525."]; Brecht, 2: 204.</ref>

1526 թվականին Լյութերը ավելի ու ավելի է տարվում նոր եկեղեցու ձևավորման աշխատանքներով:Նրա Բիբլիական ժողովների իդեալը ընտրելու հոգևոր դասին գործուն չէր: <ref>MacCulloch, 164.</ref> Համաձայն Բաինթոնի`Լյութերը երկընտրանքի առջև էր կանգնել. նա միաժամանակ ցանկանում էր դավանանքային եկեղեցի` հիմնված սեփական հավատի ու փորձի վրա, ինչպես նաև տարածքային եկեղեցի, որը իր մեջ է ընդգրկում տվյալ տեղանքի բոլոր անձանց:Եթե նրան ստիպեին որոշում ընդունել, ապա նա հաշվի կնստեր հասարակության հետ, և նա գնում էր հենց այդ ուղղությամբ:<ref>Bainton, Mentor edition, 243.</ref>

1525-ԻՑից 1529 թվականներին նա հիմնադրում է վերահսկողական եկեղեցական մարմին մի կողմ դնելով [[Երկրպագություն|երկրպագության]] նոր ձևը և նոր հավատի հստակ ամփոփումը ներկայացնում է երկու կատեխիզիսների[[կատեխիզիսներ]]<nowiki/>ի տեսքով:Լյութերի միտքը հեղափոխական է լինում այնչափ որ արտահայտում thatէ it is a theology of the cross,ցանկացած համոզման ժխտում:as long as the cross is at the center, the system building tendency of reason is held in check, and system building does not degenerate into System.<ref name="Schroeder2000">{{cite book|author=Steven Schroeder|title=Between Freedom and Necessity: An Essay on the Place of Value|url=https://books.google.com/books?id=JfT6aQvkVfAC&pg=PA104|year=2000|publisher=Rodopi|isbn=978-90-420-1302-5|page=104}}</ref>

Մարդկանց շփոթության մեջ չգցելու համար Լյութերը խուսափում է հստակ փոփոխությունից:Նա նաև չի ցանկանում մի կառավարող համակարգը փոխարինել մյուսով:Նա իր ուշադրությունը կենտրոնացնում է [[Սաքսոնիայի թագավորություն|Սաքսոնիայի նահանգում]] գտնվող եկեղեցու վրա,գործելով որպես խորհրդատու այդ տարածարջաններում գտնվող եկեղեցիների համար, որոնցից շատերը հետևում էին նրա սաքսոնյան օրինակին:Նա սերտորեն համագործակցում է նորանշանակ հոգևորական, [[Ջոն ՍթեդֆաստիՍթեդֆաստ]]<nowiki/>ի հետ ում կողմը ուղղվում է աշխահիկ առաջնորդության համար, քանի որ Հռոմի հետ կապերը դադարեցնելուց հետո զրկվել էր եկեղեցական միջոցներով ստացվող հասույթից:<ref>Brecht, 2:260–63, 67; Mullett, 184–86.</ref> Լյութերի կենսագիր Մարտին Բրեխտի համար այս համագործակցությունը եկեղեցական կառավարության խնդրահարույց և ի սկզբանե անկանխատեսելի զարգացումն էր աշխարհիկ իշխանության ներքո:<ref>Brecht, 2:267; Bainton, Mentor edition, 244.</ref>

Հոգևորականը հաստատում է [[Եկեղեցական այց|եկեղեցական այցը]],որը նախկինում իրականացվում էր եպիսկոպոսների կողմից:<ref>Brecht, 2:267; MacCulloch, 165. On one occasion, Luther referred to the elector as an "emergency bishop" (''Notbischof'').</ref> Ժամանակ առ ժամանակ Լյութերի գործնական բարեփոխումները չէին համապատասխանում իր կողմից վաղ արված հայտարարություններին:Օրինակ. «Ցուցումներ Ընտրական Սաքսոնիա այցելող ծխական քահանաների համար»(1528), սևագրվում են Մելանխտոնի կողմից Լյութերի թույլտվությամբ և շեշտում զղջման նշանակությունը մեղքերի թողության արժանանալու համար, չնայած Լյութերի այն տեսակետին, որ միայն հավատն է հաստատում արդարությունը: <ref>Mullett, 186–87; Brecht, 2:264–65, 267.</ref> [[Այսլեբեն|Այսլեբենի]] բարեփոխիչ [[Յոհաննես Ագրիքոլան]] կասկածի տակ է դնում հետևյալ զղջումը, իսկ Լյութերը դատապարտում է նրան ուսուցանելուուսուցանելով, որ հավատը անկախ է մյուս գործերից: <ref>Brecht, 2:264–65.</ref> Ցուցումը վիճահարույց փաստաթուղթ էնրանցէ նրանց համար, ովքեր փնտրում են հաստատուն զարգացում Լյութերի մտքերում և քայլերում:<ref>Brecht, 2:268.</ref>

Ի պատասխան [[Գերմանական պատարագիպատարագ]]<nowiki/>ի պահանջների` Լյութերը գրում է Գերմանական պատարագը, որը նա հրատարակում է վաղ 1526 թվականին:<ref>Brecht, 2:251–54; Bainton, Mentor edition, 266.</ref> Նա չէր նախատեսել այն փոխարինել իր 1523 թվականին գրված Լատինական պատարագի համառոտ տարբերակով այլ գործածել որպես այլընտրանքային տարբերակ հասարակ մարդկանց շրջանում և հանրային խթան հանդիսանալ մարդկանց համար հավատալ և դառնալ Քրիստոնյաներ:<ref>Brecht, 2:255.</ref>Լյութերը իր կարգը հաստատում է կաթոլիկ ծառայության վրա, սակայն ժխտում է զոհաբերության հետ կապված ամեն ինչ , իսկ Պատարագը դառնում է տոնակատարություն ,որտեղ բոլորը գինուց բացի նաև հաց են ստանում:<ref>Mullett, 183; Eric W. Gritsch, ''A History of Lutheranism'', Minneapolis: Fortress Press, 2002, {{ISBN|0-8006-3472-1}}, 37.</ref>Նա վերևում է պահում հացը, գինին և գավաթը մինչ պարագաները[[պարագաներ]]<nowiki/>ը, որոնք Պատարագի մաս էին կազմում այդ թվում`հագուստները, սեղանը , մոմերը խիստ ծիսակարգային չէին ևպարզապես ապահովում էին արարողակարգի ազատ անցկացումը:<ref>Brecht, 2:256; Mullett, 183.</ref>

Որոշ բարեփոխիչներ ներառյալ [[Հուլդրիչ Ցվինգլի|Հուլդրիչ Ցվինգ]]<nowiki/>լի հետևորդները, Լյութերի ծառայությունը խիստ պապական էին համարում, իսկ ժամանակակից գիտնականները նշում էին այն պահպանողականությունը, որը առկա էր նրա կողմից ներկայացված Կաթոլիկ պատարագի այլընտրանքային տարբերակում:<ref>Brecht, 2:256; Bainton, Mentor edition, 265–66.</ref> Լյութերի ծառայությունը ինչևէ ընդգրկում է օրհներեգերի, սաղմոսների գերմաներեն երգեցողությունը ներառելով հատվածներ պատարագներից և Լյութերի կողմից Հավատո հանգանակի հաստատումը: <ref>Brecht, 2:256; Bainton, Mentor edition, 269–70.</ref> Այս ամենը հասարակ մարդկանմարդկանց և երիտասարդներին հասանելի դարձնելու համար Լյութերը կատեխիզիսի ձևով միավորում է կրոնական հրահանգը ամենօրյա ծառայություննների հետ կատեխիզիսի ձևով:<ref>Brecht, 2:256–57.</ref> Նա նաև ներկայացնում է բապտիզմի և ամուսնական ծառայությունների պարզեցված տարբերակները:.<ref>Brecht, 2:258.</ref>

Լյութերը և իր համախոհները ներկայացնում են երկրպագության նոր կարգը, իրենց [[Սաքսոնիայի թագավորություն|Սաքսոնիայ]]<nowiki/>ի նահանգ այցի ժամանակ, որը սկիզբ էր առել 1527 թվականին:<ref>Brecht, 2:263.</ref> Նրանք նաև գնահատում են քարոզչական տարածքում հովվական հոգատարության սկզբունքները և քրիստոնեական կրթությունը:«Բարեգութ Աստված ինչ դժվարություն եմ տեսել ես»,-գրում է Լյութերը,-հասարակ մարդիկ ոչինչ չգիտեն Քրիստոնեական վարդապետության մասին ... և դժբախտաբար շատ պաստորներ գրեթե անունակ են ուսուցանելու»:<ref>Mullett, 186. Quoted from Luther's preface to the ''Small Catechism'', 1529; MacCulloch, 165.</ref>

Լյութերը մշակում է կատեխիզիսը որպես միջոց հայտնի դարձնելու Քրիստոնեական հիմունքները ժողովներում:1529 թվականին նա գրում է Լայնածավալ[[ՄԵԾ Կատեխիզիս|ՄԵԾ Կատեխիզիսը]]` -ձեռնարկ նախատեսված պաստորների և ուսուցիչների համար,այդ թվում և ամփոփագիր , Փոքրածավալ[[Փոքր ԿատեխիզիսըԿատեխիզիս]]<nowiki/>ը, որը պետք է մարդիկ անգիր անեին: <ref>Marty, 123.</ref>Կատեխիզիսը տրամադրում է հեշտ ընկալելի ուսումնական և աստվածաշնչյան նյութ [[Տաս ՊատվիրաններիՊատվիրաններ]]<nowiki/>ի [[Առաքյալների հավատո հանգանակիհանգանակ]]<nowiki/>ի, [[Տիոջ աղոթքի,բապտիզմիբապտիզմ]]<nowiki/>ի, և [[Տիրջ ընթրիք|Տիրջ ընթրիքի]] մասին:.<ref>Brecht, 2:273; Bainton, Mentor edition, 263.</ref>Լյութերը ընդգրկում է հարցերը և պատասխանները կատեխիզիսի մեջ, որպեսզի Քրիստոնեական հավատի հիմքերը ոչ թե անգիր արվեն «ինչպես ավանակներն են անում» այլ հասկացվեն: <ref>Marty, 123; Wilson, 278.</ref>

Կատեխիզիսը Լյութերի խիստ անձնական գորխերիցգործերից մեկն է:«Նպատակադրվելով հավաքագրել իմ բոլոր գործերը հատորներում»,-գրում է նա,- «Ես բավականաչափ անտարբեր եմ դրա նկատմամբ, քանի որ ոգեշնչվելով Սատուրնի սովից , ես կցանկանայի նրանց բոլորին կործանված տեսնել»:Իմ ունեցած տեղեկությունների համաթայնհամաձայն դրանցից ոչ մեկն էլ իմգիրքըիմ գիրքը չէ, բացառությամբ «<nowiki/>[[Կամքի գերությունիցգերություն]]<nowiki/>»-ից և Կատեխիզիսից:<ref>Luther, Martin. ''Luther's Works''. Philadelphia: Fortress Press, 1971, 50:172–73; Bainton, Mentor edition, 263.</ref> Փոքր կատեխիզիսը ձեռք բերելէ բերում ճշմարիտ կրոնական ուսուցման օրինակի համբավ: <ref>Brecht, 2:277, 280.</ref> Այն մինչև օրս էլ գործածվում էԼյութերիէ Լյութերի օրհներգերի և Աստվածաշնչյան թարգմանության հետ միասին:

Լյութերի Փոքր Կատեխիզիսը արդյունավետ էր մասնավորապես ծնողների կողմից իրենց երեխաներին ուսուցանելու համար:Նույնկերպ նաև Մեծ Կատեխիզիսը արդյունավետ էր պաստորների համար:<ref>See texts at [http://www.projectwittenberg.org/pub/resources/text/wittenberg/wittenberg-luther.html#sw-hymn English translation]</ref> Գործածելով իրենց [[Մայրենի լեզու|մայրենի լեզունլեզու]]<nowiki/>ն `գերմաներենը, նրանք արտահայտում են առաքյալների հանգանակը պարզ ձևով,Երրորդության լեզվով:Նա վերաարտագրում է Հանգանակի յուրաքանչյուր հոդված ներկայացնելու Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու կերպարը:Լյութերի նպատակն էրէ հետապնդում հնարավորություն տալ կատեխիզիստներին տեսնել իրենց որպես Երրորդության մաս, որոնցից յուրաքանչյուրը կատեխիզիսի կյանքով է ապրում:<ref name="James Arne Nestingen 1996">Charles P. Arand, "Luther on the Creed." ''Lutheran Quarterly'' 2006 20(1): 1–25. {{ISSN|0024-7499}}; James Arne Nestingen, "Luther's Catechisms" ''The Oxford Encyclopedia of the Reformation.'' Ed. Hans J. Hillerbrand. (1996)</ref>

Լյութերը պատկերում է Երրորդությունը ոչ թե վարդապետություն, որը պետք է սովորել, այլ որպես անձինք որոնք հայտնի պետք է լինեն:Հայրը ստեղծում է,Որդին փրկում, իսկ Սուրբ Հոգին օրհնում ,` աստվածային միասնությունը բաժանում է նրանց:Ապաշխարությունը Հորից է սկիզբ առնում Հորից է և հավատացյալին մոտեցնում է Հորը: Լյութերի վերաբերմունքը Առաքյալների հանգանակի վերաբերյալ պետք է հասկացվի Պատվիրանների համատեքստում([[Տաս Պատվիրաններ)]] ևնաև Տիրոջ աղոթքըաղոթքի շնորհիվ , որոնքորը նույնպես Լյութերական կատեխիզիստական ուսմունքի մաս ենէ կազմում:<ref name="James Arne Nestingen 1996"/>

Լյութերը հրատարակում է իր Նոր Կտակարանի Գերմաներենգերմաներեն թարգմանությունը 1522 թվականին, և նա ու իր համախոհները ամբողջացնում են Հին Կտակարանի թարգմանությունը 1534 թվականին,երբ հրատարակվում է Աստվածաշունչը ամբողջությամբ է հրատարակվում :Նա շարունակում է թարգմանության վերամշակումը մինչև իր կյանքի վերջ: <ref>Mullett, 145; Lohse, 119.</ref>Շատերը նախկինում թարգմանել են Աստվածաշունչը գերմաներեն, այնինչ Լյութերը կապում է իր իսկ թարգմանությունը սեփական վարդապետության հետ:Երկու վաղ կատարված թարգմանություններից էին` Մենթելինի Աստվածաշունչը (1484).<ref>Mullett, 148–50.</ref><ref>{{cite web |url=https://www.wdl.org/en/item/18191/ |title=Mentelin Bible |website=World Digital Library |access-date=June 2, 2018|year=1466 }}</ref> և Կոբերգերի Աստվածաշունչը (1484):Նախքան Լյութերի Աստվածաշունչը եղել են տասնչորս Հին Բարձր Գերմաներենով, չորս Ստորին Գերմաներենով , չորս Նիդերլանդական լեզվով , և բազում այլ լեզուներով Աստվածաշնչեր:<ref>{{cite web|url=https://www.wdl.org/en/item/18183/ |title=Koberger Bible |website=World Digital Library |access-date=June 2, 2018|date=1483 }}</ref><ref>{{cite journal|journal=The Journal of Hebrew Scriptures |title=The Contested History of a Book: The German Bible of the Later Middle Ages and Reformation in Legend, Ideology, and Scholarship |last=Gow |first=Andrew C. |volume=9 |year=2009 |issn=1203-1542 |doi=10.5508/jhs.2009.v9.a13 |url=http://jhsonline.org/Articles/article_115.pdf |access-date=June 2, 2018}}</ref> Երբ նա քննադատվում է հավատ բառից հետո միայնակ բառը ներմութելուներմուծելու համար ([[Հռովմեացիներ|Հռովմեացիների]] 3;28),<ref>Mullett, 148; Wilson, 185; Bainton, Mentor edition, 261. Luther inserted the word "alone" (''allein'') after the word "faith" in his translation of [[Epistle to the Romans|St Paul's Epistle to the Romans]], 3:28. The clause is rendered in the [[Authorised King James Version|English Authorised Version]] as "Therefore we conclude that a man is justified by faith without the deeds of the law".</ref> նա արձագանքում է մասամբ.«Տեքստը ինքնին և իմաստ պահանջում են այդ:Հենց այդ հատվածում է նա կիսվում Քրիստոնեական վարդապետության հիմնական կետով, համաձայն որի մենք արդարացվում ենք Քրիստոսի հանդեպ ունեցած հավատի միջոցով և ոչ թե օրենքով: ... Երբ օրենքը ամբողջապես մի կոմկողմ է դրվում-ապա դա նշանակում է որ միայ հավատն է արդարացնում —ով էլ որ անկեղծորեն ու պարզորեն խոսի այդ օրենքները այնուամենայնիվ կգործեն»:<ref>Lindberg, Carter. "The European Reformations: Sourcebook". Blackwell Publishing Ltd., 2000. p. 49. Original sourcebook excerpt taken from ''Luther's Works''. St. Louis: Concordia/Philadelphia: Fortress Press, 1955–86. ed. Jaroslav Pelikan and Helmut T. Lehmann, vol. 35. pp. 182, 187–89, 195.</ref>

Լյութերը չի ընդգրկում [[Ջոնի Առաջին թուղթըթուղթ]]<nowiki/>ը{{Bibleverse-nb|1 John|5:7-8|KJV}},<ref name = "Metzger1994">{{Cite book| edition = 2| publisher = Deutsche Bibelgesellschaft| isbn = 978-3-438-06010-5| last = Metzger| first = Bruce M.| title = A textual commentary on the Greek New Testament: a companion volume to the United Bible Societies' Greek New Testament (fourth revised edition)| location = Stuttgart| date = 1994| pages = 647–49}}</ref> [[Յոհաննես ԿոմմանԿոմմա]]<nowiki/>ն իր թարգմանության մեջ ժխտում է այն որպես կեղծ ստորագրություն:Լյութերի մահից հետո այն ուրիշի ձեռքով է ստորագրվել:<ref>{{cite book |last= 'Criticus' |first= (Rev. William Orme)|date= 1830|title= Memoir of The Controversy respecting the Three Heavenly Witnesses, I John V.7 |location= London |publisher= (1872, Boston, "a new edition, with notes and an appendix by Ezra Abbot”) |page= 42|isbn= |author-link= William Orme (minister)}}</ref><ref>{{cite book |last= White|first= Andrew Dickson |date= 1896|title= A History of the Warfare of Science with Theology, Vol. 2 |location= New York|publisher= Appleton|page= 304|isbn= |author-link= Andrew Dickson White}}</ref>

Լյութերի թարգմանությունը գործածում էրէ գերմաներենի տարբերակներից մեկը, որով հաղորդակցվում են Սաքսոնիան Դիվանատանը հասկանալի միաժամանակ և' հյուսիսի, և' հարավի գերմանացիներին:<ref>Wilson, 183; Brecht, 2:48–49.</ref>Նա նպատակադրվելնպատակադրվում էրէ իր զորեղ հասկանալի լեզվի միջոցով Աստվածաշունչը հասանելի դարձնել բոլոր գերմանացիներին:«Մենք մեր ճանապարհից հեռացնում ենք խոչընդոտները, որպեսզի մյուսները հեշտությամբ ընթերցեն այն»:<ref>Mullett, 149; Wilson, 302.</ref>

Գիրքը հրատարակվում է գերմաներեն լեզվով հրատարակությունների պահանջի ավելացման ժամանակ, իսկ Լյութերի տարբերակը արագորեն դառնում է հայտնի և տպավորիչ Աստվածաշնչյան թարգմանություն:Որպես այդպիսիայդպիսին այն յուրօրինակ համ ու հոտ է տալիս գերմաներեն լեզվին ու գրականությանը: <ref>Marius, 162.</ref>Լյութերի կողմից հարստացվելով գրառումներով և ներածություններով և [[Լուկաս ՔրանաչիԿրանախ]]<nowiki/>ի կողմից արված հակապապական փորագրանկարներով, այն մեծ դերակատարում է ունենում Լյութերի վարդապետությունը Գերմանիայով մեկ տարածելու համարգործում:<ref>Lohse, 112–17; Wilson, 183; Bainton, Mentor edition, 258.</ref> Լյութերի Աստվածաշունչը ազդում է մյուս մայրենի լեզվով մյուս թարգմանությունների վրա,ինչպիսիք են`[[Թինդալյան ԱստվածաշունչըԱստվածաշունչ]]<nowiki/>ը( 1525 թվականից հետո),և [[Թագավոր Ջեյմսի ԱստվածաշունչըԱստվածաշունչ]]<nowiki/>ը:<ref>Daniel Weissbort and Astradur Eysteinsson (eds.), ''Translation – Theory and Practice: A Historical Reader'', Oxford: Oxford University Press, 2002, {{ISBN|0-19-871200-6}}, 68.</ref>

Լյութերը տաղանդավոր օրհներգերի հեղինակ է եղել, հեղինակել է օրհներգեր ինչպիսիք են "Ein feste Burg ist unser Gott" ([[Ամուր բերդ է մեր Աստված]]),որը հիմնվել է 46-րդ Սաղմոսի վրա և "[[Vom Himmel hoch, da komm ich her]]" ([[Երկնքից երկիր կգամ ես]]),որը հիմնվել է Ղուկաս 2:11–12 վրա:<ref>For a short collection see [http://www.projectwittenberg.org/pub/resources/text/wittenberg/wittenberg-luther.html#sw-hymn online hymns]</ref>Լյութերը կապում է բարձր արվեստը և ազգային երգը,այդ թվում և բոլոր դասերը`հոգևորականներին և աշխարհիկ մարդկանց,տղամարդկանց, կանանց և երեխաներին:Իր այս ընտրության համար հիմք է ծառայելծառայում գերմաներեն հիմների երգեցողությունը երկրպագության, ընտանիքի, դպրոցի և հանրային միջավայրի հետ կապ հաստատելու համար:<ref name="Christopher Boyd Brown 2005">Christopher Boyd Brown, ''Singing the Gospel: Lutheran Hymns and the Success of the Reformation''. (2005)</ref>Նրա օրհներգերը[[օրհներգեր]]<nowiki/>ը հաճախ ուղեկցվում էինեն քնարի քնարի,ավելի ուշ նաև ցիտրայի նվագակցությամբ,վերջինս դառնում է 20-րդ դարի Գերմանիայի [[Ազգային երաժշտական գործիք|ազգային երաժշտական գործիքըգործիք]]<nowiki/>ը:<ref>{{cite web|accessdate=23 March 2014|title=Waldzither – Bibliography of the 19th century|publisher=Studia Instrumentorum|url=http://www.studia-instrumentorum.de/MUSEUM/zistern.htm|quote=Es ist eine unbedingte Notwendigkeit, dass der Deutsche zu seinen Liedern auch ein echt deutsches Begleitinstrument besitzt. Wie der Spanier seine Gitarre (fälschlich Laute genannt), der Italiener seine Mandoline, der Engländer das Banjo, der Russe die Balalaika usw. sein Nationalinstrument nennt, so sollte der Deutsche seine Laute, die Waldzither, welche schon von Dr. Martin Luther auf der Wartburg im Thüringer Walde (daher der Name Waldzither) gepflegt wurde, zu seinem Nationalinstrument machen. Liederheft von C.H. Böhm (Hamburg, March 1919)}}</ref>

Լյութերի օրհներգերը հաճախ ծնվում էին իր կյանքի հատուկ իրադարձությունների և Ռեֆորմացիայի ծաղկման շրջանում:Հետևյալ վերաբերմունքը ի հայտ է գալիս [[Յոհան էշիէշ]]<nowiki/>ի և [[Հայնրիխ ՎոսիՎոս]]<nowiki/>ի դատապարտման ժամանակ, նրանք Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցու առաջին նահատակներին էին, որոնք աջակցում էինեն Լյութերին գրելու օրհներգեր"[[Ein neues Lied wir heben an]]" ([[Նոր օրհներգ, որ մենք ենք բարձրաձայնում)]],որը անգլերենում մասնավորապես հայտնի էր Ջոն Ս.Մեսսինջերի թարգմանությամբ, որը ուներ այսպիսի անունևանուն և սկսվում էր այսպիսի տողով.«Նետվում եմ անծայրածիր քամիները» որի երաժշտությունը գրվել է Իբսթոնում Մարիա Ս.Թիդմանի կոմից:<ref>{{cite journal|url=http://www.hymntime.com/tch/htm/f/l/u/flungtot.htm |journal=Hymntime |title=Flung to the heedless winds |accessdate=7 October 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131014171540/http://www.hymntime.com/tch/htm/f/l/u/flungtot.htm |archivedate=14 October 2013 |df= }}</ref>

Լյութերի 1524 թվականին գրված օրհներգը "{{lang|de|[[Wir glauben all an einen Gott]]|italic=unset}}" ([[Մենք հավատում ենք միայն մեկ ճշմարիտ Աստծու]])երեք տնից բաղկացած հավատի խոստովանություն է , որը նախապատկերում էր Լյութերի 1529 թվականին երեք մասից բաղկացած Հավատո հանգանակի բացատրությունը [[Փոքր ԿատեխիզիսումԿատեխիզիս]]<nowiki/>ում: Լյութերի օրհներգը համառոտվում և ավելի ուշ ընդլայնվում է վաղ Գերմանական օրհներգի հիման վրա` լայնորեն տարածում ստանալով Լյութերական պատտարագներում ավելի վաղ քան 1525 թվականը:16-րդ դարում Լյութերական օրհներգերի շարքում է ընգրկվում «Մենք հավատում ենք բոլորին» կախետիզիստական օրհներգը, չնայած 18-րդ դարի հիմները ավելի շատ Երրորդության սկզբունքով էին քան կախետիզիստական, իսկ 20-րդ դարի Լյութերականները հազվադեպ էին գործածում օրհներգը , քանի որ մեղեդիները դծվար ընկալելի էին:

Լյութերի 1538 թվականի Աստծո աղոթքի սաղմոսային տարբերակը "[[Vater unser im Himmelreich]]", ճշգրտորեն համապատասխանում է Լյութերի Փոքր Կատեխիզիսում տեղ գտած աղոթքի բացատրությանը մեկ տուն յուրաքանչյուր յոթ աղոթքի համար,ավելացրած բաղմանթաղման և փակման տները:Սաղմոսը գործում էրէ միաժամանակ որպես ծիսական պատարագ և որպես միջոց քննելու մարդկանց հատուկ կատեխիզիստական հարցերով:Ներկայումս առկա մատյանը ցույց է տալիս բազում վերահրատարակություններ,ցուցադրելու Լյութերի մտահոգությունը պարզաբանելու և հաստատելու տեքստը տրամադրելով լիարժեք աղոթքային մեղեդի:Տիրոջ Աղոթքի 16-ից 20-րդ դարերի տաղաչափերը ընդօրինակել են Լյութերի մեղեդին, այնինչ ժամանակակից տեքստերը նշանակալի կարճ են:<ref>Robin A. Leaver, "Luther's Catechism Hymns." ''Lutheran Quarterly'' 1998 12(1): 79–88, 89–98.</ref>

Լյութերը գրում է. "[[Aus tiefer Not schrei ich zu dir]]" ([[Վշտիս խորքերից քեզ եմ գոռում]]) 1523 թվականին հանդես է գալիս 130-րդ Սաղմոսի սաղմոսային տարբերակ և ուղարկում է օրինակը քաջալերելու իր համախոհներին գրել իր սաղմոսները գերմանական պատարագի համար:Համագործակցելով Պաուլ Սպերատուսի հետ այս և մյուս յոթ սաղմոսները հրատարակվում են ''Achtliederbuch-ում'' , որը [[Առաջին Լյութերական շարան|առաջին Լյութերական շարանն]] է: 1524 թվականին Լյութերը իր բնօրինակ չորս տնից բաղկացած սաղմոսը վերաներկայացնում է հինգ տնից բաղկացած Ռեֆորմացիոն սաղմոսով, որը զարգացնում էր ամբորջապես շնորհի թեման:Արտահայտելով հիմնական Ռեֆորմացիոն վարդապետությունը "Aus tiefer Not"-ի ընդլայնված տարբերակը ձևավորվելձևավորվում է որպես մի քանի տարածաշրջանային Լյութերական պատարագների կանոնավոր բաղադրիչ, որը լայնորեն գործածվել է թաղումների այդ թվում և Լյութերի թաղման ժամանակ:[[Էրհարթ ՀեգենվալցիՀեգենվալց]]<nowiki/>ի 51 Սաղմոսի սաղմոսային տարբերակին զուգընթաց,Լյութերը ընդլայնված սաղմոսը նաև դրվում է գործածության որպես Լյութերի կատեխիզիսի հինգերորդ մաս ,վերագրվելով խոստովանությանը:<ref>Robin A. Leaver, "Luther's Catechism Hymns: 5. Baptism." ''Lutheran Quarterly'' 1998 12(2): 160–69, 170–80.</ref>

Լյութերը գրում է. "[[Ach Gott, vom Himmel sieh darein]]" ([[Աստված երկնքից ներքև է նայում]]). "[[Nun komm, der Heiden Heiland]]" (ԱյսժամԱ<nowiki/>[[Յսժամ գալիս է հավատացյալների ՓրկիչըՓրկիչ|յսժամ գալիս է հավատացյալների Փրկիչ]]<nowiki/>ը), հիմնվում է ''[[Veni redemptor gentium]]'', վրա և դառնում է Քրիստոսի գալուստի հիմնական սաղմոսը:Նա փոխակերպում է ''A solus ortus cardine'' to "{{lang|de|[[Christum wir sollen loben schon]]|italic=unset}}" ([[Մենք պետք է Աստծուն աղոթենք]] ) իսկ Կաթոլիկ օրհներգն էր. "{{lang|de|[[Komm, Gott Schöpfer, Heiliger Geist]]|italic=unset}}" ([[Եկ Սուրբ Հոգի, Տեր Աստված):]]

Նա գրում է երկու սաղմոսներ հիմնվելով Տաս պատվիրանների վրա:"{{lang|de|[[Dies sind die heilgen Zehn Gebot]]|italic=unset}}" and "Mensch, willst du leben seliglich".Նրա "[[Gelobet seist du, Jesu Christ]]" (Գնահատում եմ Քեզ Տեր Աստված) դառնում է Սուրբ Ծնունդի հիմնական սաղմոսը:Նա գրում է [[Pentecost]] "[[Nun bitten wir den Heiligen Geist]]", և ընդունում է Սուրբ Զատիկի համար "{{lang|de|[[Christ ist erstanden]]|italic=unset}}" (Քրիստոսը հարություն է առնում),հիմնվում է [[Victimae paschali laudes]]. "{{lang|de|[[Mit Fried und Freud ich fahr dahin]]|italic=unset}}" վրա ,և վերարտադրում է [[Nunc dimittis]], նախատեսված էր Մաքրման համար, սակայն նաև ավելի ուշ դառնում է թաղման սաղմոս:Նա վերարտադրում է [[Te Deum]] որպես"[[Herr Gott, dich loben wir]]" պարզեցված մեղեդու տեսքով:

[[File:Epi Michael-Meienburg-1555.jpg|thumb|Լյութերը ձախ կողմից, [[Լազարուս|Լազարուսը]] հարություն է առնում Քրիստոսի միջոցով, նկարը [[Լուկաս ԿրանաչԿրանախ Ավագ|Լուկաս Կրանախ Ավագի ,]] 1558]]

Ի տարբերություն [[Ջոն ԿալվինիԿալվին]]<nowiki/>ի և [[Փիլիպ ՄելանխտոնիՄելանխտոն]]<nowiki/>ի հայացքների <ref>''Liber de Anima'' 1562</ref>իր որջ կյանքի ընթացքում Լյութերը հաստատում էրէ, որ սխալ վարդապետություն չէ հավատալ նրան, որ Քրիստոնյայի հոգին քուն է մտնում երբ մահվան ժամանակ այն անջատվում է մարմնից:<ref>D. Franz Pieper ''Christliche Dogmatik'', 3 vols., (Saint Louis: CPH, 1920), 3:575: "Hieraus geht sicher so viel hervor, daß die abgeschiedenen Seelen der Gläubigen in einem Zustande des seligen Genießens Gottes sich befinden .... Ein Seelenschlaf, der ein Genießen Gottes einschließt (so Luther), ist nicht als irrige Lehre zu bezeichnen"; English translation: Francis Pieper, ''Christian Dogmatics'', 3 vols., (Saint Louis: CPH, 1953), 3:512: "These texts surely make it evident that the departed souls of the believers are in a state of blessed enjoyment of God .... A sleep of the soul which includes enjoyment of God (says Luther) cannot be called a false doctrine."</ref> ՀմապատասխանաբարՀամապատասխանաբար նա վիճարկոււմ է Աստվածաշնչի որոշակի հատվածների մեկնաբանությունները, ինչպիսին է.« հարուստ[[Հարուստ մադումարդու և Լազարուսի առակ|Հարուստ մարդու և Լազարուսի առակը»]]:<ref>''Sermons of Martin Luther: the House Postils'', Eugene F.A. Klug, ed. and trans., 3 vols., (Grand Rapids, Michigan: Baker Book House, 1996), 2:240.</ref>Սա ուղղորդում էրէ Լյութերին մերժել նաև Սրբերի չարչարանքների գաղափարները:«Բավական է հասկանանք, որ հոգիները չեն լքում մեր մարմինները որպեսցիորպեսղի դժոխքի պատիժների ու չարչարանքների ենթարկվեն, այլ մուտք են գործելու պատրաստի ննջարաններ ուր ննջելու են խաղաղության մեջ»:<ref>Weimarer Ausgabe 43, 360, 21–23 (to Genesis 25:7–10): also Exegetica opera latina Vol 5–6 1833 p. 120 and the English translation: ''Luther's Works'', American Edition, 55 vols. (St. Louis: CPH), 4:313; "Sufficit igitur nobis haec cognitio, non egredi animas ex corporibus in periculum cruciatum et paenarum inferni, sed esse eis paratum cubiculum, in quo dormiant in pace."</ref> Նա նաև ժխտում է քավարանի գոյությունը որտեսորտեղ Քրիստոնյա հոգիները մահից հետո տանջանքների են ենթարկվում: <ref>{{cite web|url=http://bookofconcord.org/smalcald.php#part2.2.12 |title=Smalcald Articles, Part II, Article II, paragraph 12|publisher=Bookofconcord.org|accessdate=15 August 2012}}</ref> Նա հաստատում է մարդու ինքնությունը անգամ մահվանից հետո:Իր [[Սմալկալդյան հոդվածներումհոդվածներ]]<nowiki/>ում, նա նկարագրում է սրբերին գերեզմաններում և երկնքում ապրողներ:

Լյութերական աստվածաբան [[Ֆրանց ՊիպերըՊիպեր]]<nowiki/>ը նկատել է, որ Լյութերի ուսմունքը մահվանից հետո Քրիստոնիայի հոգեվիճակի մասին տարբերվում է վերջին Լյութերական աստվածաբանների ինչպես օրինակ [[Յոհան ԳերհարդիԳերհարդ]]<nowiki/>ի ուսմունքից:<ref>Gerhard ''Loci Theologici, Locus de Morte'', § 293 ff. Pieper writes: "Luther speaks more guardedly of the state of the soul between death and resurrection than do Gerhard and the later theologians, who transfer some things to the state between death and resurrection which can be said with certainty only of the state after the resurrection" (''Christian Dogmatics'', 3:512, footnote 21).</ref>Լեսսինգը[[Լեսսինգ]]<nowiki/>ը ավելի վաղ այդ նույն եզրակացությանն էր եկել ավելի վաղ(1755)հետևյալ խնդրի շուրջ Լյութերական ուղղափառության իր վերլուծությունում:<ref>Article in the ''Berlinischer Zeitung'' 1755 in Complete Works ed. Karl Friedrich Theodor Lachmann&nbsp;– 1838 p. 59 "Was die Gegner auf alle diese Stellen antworten werden, ist leicht zu errathen. Sie werden sagen, daß Luther mit dem Worte Schlaf gar die Begriffe nicht verbinde, welche Herr R. damit verbindet. Wenn Luther sage, daß die Seele IS nach dem Tode schlafe, so denke er nichts mehr dabey, als was alle Leute denken, wenn sie den Tod des Schlafes Bruder nennen. Tode ruhe, leugneten auch die nicht, welche ihr Wachen behaupteten :c. Ueberhaupt ist mit Luthers Ansehen bey der ganzen Streitigkeit nichts zu gewinnen."</ref>

Լյութերի ''Commentary on Genesis պարունակում է հատված, որը եզրակացնում էոր.«հոգին չի քնում»'' (''anima non sic dormit''), այլ արթնանում է(''sed vigilat'') և տեսիլքներ ունենում.<ref>Exegetica opera Latina, Volumes 5–6 Martin Luther, ed. Christopf Stephan Elsperger (Gottlieb) p. 120 "Differunt tamen somnus sive quies hujus vitae et futurae. Homo enim in hac vita defatigatus diurno labore, sub noctem intrat in cubiculum suum tanquam in pace, ut ibi dormiat, et ea nocte fruitur quiete, neque quicquam scit de ullo malo sive incendii, sive caedis. Anima autem non sic dormit, sed vigilat, et patitur visiones loquelas Angelorum et Dei. Ideo somnus in futura vita profundior est quam in hac vita et tamen anima coram Deo vivit. Hac similitudine, quam habeo a somno viventia." (Commentary on Genesis&nbsp;– ''Enarrationes in Genesin'', XXV, 1535–1545)"</ref> 1765 թվականին [[Ֆրանցիս ԲլեքբուրնըԲլեքբուրն]]<nowiki/>ը պնդում է, որ Ջոն Յորթինը [[JohnՋոն JortinՅորթին]]<nowiki/>ը սխալ է ըմբռնել այս և այլ հատվածներ Լյութերից:<ref>Blackburne ''A short historical view of the controversy concerning an intermediate state'' (1765) p121</ref> Մինչ [[Գոթֆրիդ ՖրիթշելըՖրիթշել]]<nowiki/>ը մատնանշում էր 1867 թվականին, այն փաստացիորեն վերաբերում էր մարդկային հոգուն, որը հոգնել է այս կյանքի ամենօրյա ազատությունից (''homo enim in hac vita'') և մտնում է իր ննջասենյակ (''defatigus diurno labore'') (''sub noctem intrat in cubiculum suum'') և նրա քունը ընդհատվում է երազներով:<ref>[[Gottfried Fritschel]]. ''Zeitschrift für die gesammte lutherische Theologie und Kirche'' p. 657 "Denn dass Luther mit den Worten "anima non sic dormit, sed vigilat et patitur visiones, loquelas Angelorum et Dei" nicht dasjenige leugnen will, was er an allen andern Stellen seiner Schriften vortragt"</ref>

:«Այս կյանքի քունը և այն կյանքի քունը, այդուհանդերձ, տարբերվում են:Այս կյանքում մարդը հոգնում է իր ամենօրյա ազատությունից մութ ընկնելու պես գնում դեպի բազմոցը և ննջում խաղաղության մեջ, վայելում հանգիստը:Նա ոչինչ չգիտի Սատանայի, կրակի և սպանության մասին:

[[File:Statue of Martin Luther, St. Mary's Church, Mitte, Berlin.jpg|thumb|upright|Մարտին Լյութերի կիսանդրին [[Սուրբ Մերի եկեղեցոի|Սուրբ Մերի եկեղեցի]], [[Բեռլին]]]]

1529 թվականի հոկտեմբերին, [[Հեսսեյի Ֆիլիպ Առաջին Լենդգրեյվ|Հեսսեյի Ֆիլիպ Առաջին ԼենդգրեյվըԼենդգրեյվ]]<nowiki/>ը Գերմանացի և Շվեյցարացի աստվածաբանների ժողով է գումարում [[Մարբուրգյան դղյակումդղյակ]]<nowiki/>ում ստեղծելու վարդապետական միասնություն նոր ձևավորված Բողոքական նահանգներում:<ref>Mullett, 194–95.</ref>Որոշումը ընդունվեցընդունվում է տասնչորս կետով, այդ կետերի շարքում բացառություն կազմեցինկազմում հաղորդությունը` [[հաղորդություն]]<nowiki/>ը, ԱստծոԱ<nowiki/>[[Ստծո ընթրիքի խորհուրդըխորհուրդ|ստծո ընթրիքի խորհուրդ]]<nowiki/>ը, որը մեծ կարևորություն ուներ Լյութերի համար:<ref>Brecht, 2:325–34; Mullett, 197.</ref>

Աստվածաբաններ [[Ցվինգլին,ՄելանխտոնըՄելանխտոն]]<nowiki/>ը , [[Մարտին ԲուսերըԲուսեր]]<nowiki/>ը և [[Յոհանես ՕյքոլեմպադիուսըՕյքոլեմպադիուս]]<nowiki/>ը համաձայնանհամաձայնություն են հայտնում չէին Հիսուսի կողմից [[Վերջին ԸնթիքինԸնթիք]]<nowiki/>ին հնչած խոսքերիխոսքերին հետ. «Սա իմ մարմինն է առեքառե'ք և կերեքկերե'ք» իսկ «Այս բաժակում իմ նոր ուխտի արյունն է»([[1 Corinthians 11|Ա Կորնթացիս11]]:23–26).<ref>Wilson, 259.</ref>Լյութերը պնդում էրէ, որ Քրիստոսի իրական մարմինը և արյունը Luther նվիրաբերված հացի և գինու մեջ են, որը նա կոչում էր սուրբ միություն, մինչ իր հակառակորդները հավատում էին, որ Աստված պետք է միայն հոգևոր լինի կալկամ էլ [[Խորհրդանշաբար ներկա:|խորհրդանշաբար ներկա:]]<ref>Oberman, 237.</ref>

Ցվինգլին օրինակ ժխտում էր, որ Հիսուսը միաժամանակ կարող է մեկից ավելի տեղերում գտնվել:Լյութերը շեշտադրում էրէ Հիսուսի ամեն տեղ լինելու մարդկային բնությունը: <ref>Marty, 140–41; Lohse, 74–75.</ref> Ըստ տվյալների բանավեճը երբեմն վերաճելվերաճում է առճակատումների:Մեջբերելով Հիսուսի խոսքերը.«Մարմինը ոչ մի օգուտ չի բերում» ([[Հովհ]].6.63),Ցվինգլին ասում է.«Այս հատվածը խիստ տպավորում է»:«Այդքան հպարտ մի' եղեք»Լյութերը հակադարձում է. «ԴուքԴո'ւք գերմանացիներդ ,այնքան էլ շուտ տպավորվողներից չեք»:«Սա Հեսսեն է և ոչո'չ թե Շվեյցարիան»:<ref>Quoted by Oberman, 237.</ref>Այս սեղանի վրա :Լյութերը գրում է հետևյալ խոսքերը "''Hoc est corpus meum''" («Սա իմ մարմինն է»)շարունակաբար պնդելով իր սկզբունքային դիրքորոշումը:<ref>Brecht 2:329.</ref>

Չնայած հաղորդության վերաբերյալ անհամաձայնություններին,`Մարբուրգի ժողովում որոշվում է 1530 թվականին ստորագրել [[Աուգսբուրգյան խոստովանություն|Աուգսբուրգյան խոստովանությունը]] և հետևյալ տարի ձևավորել [[Շմալկալդիկների միավորումըմիավորում]]<nowiki/>ը այնպիսի Բողոքական դեմքերի գլխավորությամբ ինչպիսիք են`Սաքսոնիայի Ջոնը, Հեսսեյի Ֆիլիպը և Ջորջ [[Մարգրեյվ Բրանդենբուրգ ԱնսբախըԱնսբախ]]<nowiki/>ը: Շվեյցարական քաղաքները, ինչևիցե չեն ստորագրում այդ պայմանագիրը:

Որոշ գիտնականներ հաստատելհաստատում էրէին, որ Լյութերը ուսուցանում էր, որ հավատը իմաստային տեսանկյունից հակասական ենէ և հավատի վերաբերյալ հարցերը չեն կարող ընկալվել բանականությամբ:Նա գրում է. Մեր« Քրիստոնեական հավատի վերաբերյալ մեր բոլոր հոդվածները, որը Աստված բացահայտել է մեզ համար իր իսկ բառերով բաականությանբանականության առկայության պարագայում կեղծ են և անմիտ: <ref>Martin Luther, ''Werke, VIII''</ref> իսկ "[That] Բանականությունը ոչ մի կերպ չի կապվում հավատի հետ [...] Բանականությունը մեծագույն թշնամին է, որ հավատը ունի:Այն լրացնում է հոգևորը»: <ref>Martin Luther, ''Table Talk''.</ref> Ինչևէ նա գրում է իր վերջին գործում, որ մարդկային բանականությունը ոչ թե հավատի դեմ է,երբ լուսավորվում է , այլ այն ավելի շատ առաջնորդում է այն<ref>Martin Luther, "On Justification CCXCIV", ''Table Talk''</ref>առաջ քաշելով պնդումներ նա բանվիճում էրէ:ԺմանակակիցԺամանակակից Լյութերական ուսումնասիրությունը տարբերվող իրականություն է հայտնաբերել: Լյութերը ձգտում է տարանջատել հավատն ու բանականությունը, որպեսզի պատվի դրանցից յուրաքանչյուրին վերաբերող գիտության ոլորտները:

Մարբուրգյան ժողովի ժամանակ Սուլեյմանը[[Սուլեյման]]<nowiki/>ը պաշարում է Վիեննան մեծաքանակ [[Օսմանյան զորքիզորք]]<nowiki/>ի միջոցով: <ref>Mallett, 198; Marius, 220. The siege was lifted on 14 October 1529, which Luther saw as a divine miracle.</ref>Լյութերը ընդդիմանում է թուրքերի դեմ իր 1518 թվականի ''95 դրույթների բացատրության մեջ'' առաջ քաշելով մեղադրանքներ:Նա թուրքերին համարում էրէ Սստծո կողմից ուղարկված պատուհաս պատժելու քրիստոնյաներին, որպես Բիբլիական ապոկալիպսի կամակատարներ , որ ավերելու են Հակաքրիստոնեությունը[[Հակաքրիստոնեություն]]<nowiki/>ը, որը ըստ Լյութերի նրանց շարքին կարող էին դասվել պապականությունը և Հռոմեական եկեղեցին: <ref>Andrew Cunningham, [https://books.google.com/books?id=hLxDnAMaUgQC&pg=PA141 ''The Four Horsemen of the Apocalypse: Religion, War, Famine and Death in Reformation Europe''], Cambridge: Cambridge University Press, 2000, {{ISBN|0-521-46701-2}}, 141; Mullett, 239–40; Marty, 164.</ref> Նա հաստատակամորեն մերժում էրէ Սրբազան պատերազմի գաղափարը .«Մեր "մարդիկ կարծես մեր մարդիկ քրստոնեական զորք են ուղղված թուրքերի դեմ, որոնք նաև Քրիստոսի թշնամիներն էին:Այս ամենը ,անկասկած, դեմ է Քրիստոսի անվանը և վարդապետությանը»:<ref>From ''[[On War against the Turk]]'', 1529, quoted in William P. Brown, [https://books.google.com/books?id=87hQ2AjcttEC&pg=PA258 ''The Ten Commandments: The Reciprocity of Faithfulness''], Louisville, KY: Westminster John Knox Press, 2004, {{ISBN|0-664-22323-0}}, 258; Lohse, 61; Marty, 166.</ref>Մյուս կողմից, պահպանելով երկու թագավորությունների վարդապետությունը, Լյութերը աջակցում է թուրքերի դեմ ոչ-կրոնական պատերազմը թուրքերի դեմ:<ref>Marty, 166; Marius, 219; Brecht, 2:365, 368.</ref>1526 թվականին նա .«Արդյոք զինվորները կարող են սրբագործվել» գործում պնդում էրէ, որ ազգային անվտանգությունը արդար պատերազմի հիմնական պատճառն է: <ref>Mullett, 238–39; Lohse, 59–61.</ref> 1529-ից Պատերզմ«<nowiki/>[[Պատերազմ ընդդեմ թուրք|Պատերազմ ընդդեմ թուրքերի]]<nowiki/>» գործում նա եռանդուն կերպով կոչ է անում կայսր [[Չարլզ V-]]<nowiki/>ին և գերմանացի ժողովրդին աշխարհիկ պատերազմ մղելու թուրքերի դեմ:<ref>Brecht, 2:364.</ref>Այդուհանդերձ, նա պարզաբանում է, որ հոգևոր պատերազմը օտար հավատի դեմ առանձնանում էր,. այն մղվում էր հավատի և աղոթքի ներքո: <ref>Wilson, 257; Brecht, 2:364–65.</ref> Վիեննայի նվաճման ժամանակ Լյութերը գրում է աղոթք թուրքերից ազգային ազատագրաման պայմաններում Աստծուց խնդրելով մեր«Մեր կայսրին շնորհելշնորհիր հարատև հաղթանակ»:<ref>Brecht, 2:365; Mullett, 239.</ref>

1542-ին Լյութերը կարդում է [[Ղուրան|Ղուրանի]] լատիներեն թարգմանությունը: .<ref>Brecht, 3:354.</ref>Նա շարունակում է գրել մի քանի քննադատական պամֆլետներ իսլամի վերաբերյալ,, որը նա կոչում էր. «Մուհամեդականություն» կամ «Թուրք»:<ref>Daniel Goffman, [https://books.google.com/books?id=3uJzjatjTL4C&pg=PA109 ''The Ottoman Empire and Early Modern Europe''], Cambridge: Cambridge University Press, 2002, {{ISBN|0-521-45908-7}}, 109; Mullett, 241; Marty, 163.</ref> Լյութերը մուսուլմանական հավատը համարում էր սատանայի գործիք , նա անտարբեր էր դրա գործելակերպին:«Թույլ տվեք թուրքին հավատալ և ապրել այնպես, ինչպես նա է կամենում, քանի որ մենք թողնում ենք պապականությանը և կեղծ քրիստոնյաներին ապրել»:<ref>From ''On war against the Turk'', 1529, quoted in Roland E. Miller, [https://books.google.com/books?id=BjC7K1j_AT8C&pg=PA208 ''Muslims and the Gospel''], Minneapolis: Kirk House Publishers, 2006, {{ISBN|1-932688-07-2}}, 208.</ref>Նա առարկում է Ղուրանի հրապարկման արգելքը,` պահանջելով վերջինիս մանրակրկիտ ուսումնասիրություն:<ref>Brecht, 3:355.</ref>

Վաղ 1537 թվականին [[Յոհաննես ԱգրիկոլանԱգրիկոլա]]<nowiki/>ն (1494–1566)—ծառայելով որպես պաստոր Լյութերի ծննդավայրում`Այսլեբենում ,—իր քարոզում պնդում էր, որ Տիրոջ ավետարանը և ոչ թե Տիրոջ բարոյական օրենքն է ([[Տասը պատվիրաններ|Տաս ՊատվիրաններըՊատվիրաններ]]<nowiki/>ը) վեր հանում այլ Աստծո զայրույթը Քրիստոնյաների նկատմամբ:Հիմնվելով այս և Ագրիկոլայի մյուս քարոզների վրա Լյութերը կասկածում է , որ Ագրիկոլան Վիտենբերգում պտտտվող որոշակի անանուն անտինոմիան դրույթների հետևում է կանգնած:Այս դրույթները հաստատում էին, որ օրենքը պետք է Քրիստոնյաներին ուսուցանվի այլ ոչ թե միայ հասնի քաղաքային կենտրոն:<ref>Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal: Martin Luther's Complete Antinomian Theses and Disputations,'' ed. and tr. H. Sonntag, Minneapolis: Lutheran Press, 2008, 23–27. {{ISBN|978-0-9748529-6-6}}</ref>Լյութերը արձագանքում է այս դրույթներին Ագրիկոլայի դեմ ուղղված դրույթների վեղնեղ շարքով և անտինոմիաներով, որոնցից չորսը դառնում են վիճաբանությունների հիմք1538հիմք 1538-ից 1540-ական թվականներըթվականներին :<ref>Cf. ibid., 11–15.</ref>Նա նաև արձագանքում է այս պնդումներին այլ գործերում , այդպիսիք են իր 1539 թվականի [[Բաց նամակ|բաց նամակընամակ]]<nowiki/>ը Ս. Գութթելին ''Ընդդեմ Անտինոմիաների'' <ref>Cf. ''Luther's Works'' 47:107–19. There he writes: "Dear God, should it be unbearable that the holy church confesses itself a sinner, believes in the forgiveness of sins, and asks for remission of sin in the Lord's Prayer? How can one know what sin is without the law and conscience? And how will we learn what Christ is, what he did for us, if we do not know what the law is that he fulfilled for us and what sin is, for which he made satisfaction?" (112–13).</ref> և իր գիրքը ''Խորհուրդներ և Եկեղեցի :''<ref>Cf. ''Luther's Works'' 41, 113–14, 143–44, 146–47. There he said about the antinomians: "They may be fine Easter preachers, but they are very poor Pentecost preachers, for they do not preach ''de sanctificatione et vivificatione Spiritus Sancti'', "about the sanctification by the Holy Spirit," but solely about the redemption of Jesus Christ" (114). "Having rejected and being unable to understand the Ten Commandments, ... they see and yet they let the people go on in their public sins, without any renewal or reformation of their lives" (147).</ref>

Անտինոմիաների դեմ դրույթներում և բանավեճերում, Լյութերը վերանայում և վերահաստատում է մի կողմից այն ինչ կոչվել է օրենքի երկրորդ գործածություն, որը գործիք էր Սուրբ Հոգու ձեռքում մարդու սրտում վիշտ ծնել մեղք գործելու պատճառով և պատրաստել նրան Ավետարանական օրենքի առաջ կանգնել:<ref>Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal,'' 33–36.</ref>Լյութերը պնդում է, որ ամեն բան ինչ գործածվում է վիշտ ծնել մեղքի պատճառով օրենք է, եթե անգամ դա Քրիստոսի կյանքն է, Քրիստոսի մահը մեղքի համար կամ Աստծո բարօրությունը արարելու մեջ: <ref>Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal'', 170–72</ref> «Հրաժարվելով քարոզել Տաս Պատվիրանները Քրիստոնյաների շրջանում ,էլ-էյ-դաբյլու տառերը վերացնելով եկեղեցուց, մենք չենք դատապարտի և ոչ մի օրենք:<ref>Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal'', 76, 105–07.</ref> Եթե օրենքը Քրիստոնյաներին չքարոզվի նույնը կլինի թե Քրիստոնյաները այլևս մեղսագործ չեն համարում իրենց և որ եկեղեցին բաղկացած է մեծամասամբ սուրբ մարդկանցից»:

Մյուս կողմից Լյութերը նաև մատնանշում էրէ Տաս Պատվիրանները - ոչ թե Աստծու դատաստան էրէ բարոյական օրենք դիտարկում այլ իր երկնային կամքի արտահայտումը-ուսուցանելով թե ինչպես պետք է ապրի Քրիստոնյան:Սա ավանդաբար կոչվել է օրենքի երրորդ գործածություն:<ref>Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal'', 75, 104–05, 172–73.</ref> <ref>The "first use of the law," accordingly, would be the law used as an external means of order and coercion in the political realm by means of bodily rewards and punishments.</ref> Լյութերի համար Քրիստոսի կյանքը ընկալվում էր օրինակևօրինակ և ոչ ավելին, քան Տաս Պատվիրանների հետևում , որը յուրաքանչյուր Քրիստոնյայի կյանքի մաս պետք է կազմի:<ref>Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal'', 110.</ref>

Տաս Պատվիրանները և Քրիստոնյաների վերսկսվող կյանքի սկիզբը, որը տրվում է հաղորդության միջոցով հավատացյալի ապագա երկնային կյանքի ներկա պատկերն են այս կյանքում:<ref>Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal'', 35: "The law, therefore, cannot be eliminated, but remains, prior to Christ as not fulfilled, after Christ as to be fulfilled, although this does not happen perfectly in this life even by the justified. ... This will happen perfectly first in the coming life." Cf. Luther, ''Only the Decalogue Is Eternal,'', 43–44, 91–93.</ref> Լյութերի Տաս Պատվիրանների ուսուցումը հակասական երանգ ուներ, որը իր բնույթով ըստ Լյութերի չիչթր քաջալերում աշխարով մեկ թռիչքը, այլ ուղղորդում էէր Քրիստոնյային օրգտակար լինել դիմացինին այս դժվարին աշխարհում:

1539 թվականի դեկտեմբերից Լյութերը ներգրավվում է [[Ֆիլիպ Առաջին ԼենդգրեյվիԼենդգրեյվ]]<nowiki/>ի ամուսնության գործերի մեջ , որը ցանկանում էր ամուսնանալ իր կնոջ արքունական կանանցից մեկի հետ: Ֆիլիպը խնդրում է Լյութերի Մելանխտոնի և Բուսերի[[Բուսեր]]<nowiki/>ի համաձայնությունը մեջբերելով պատրիարքների բազմակնության նախադեպը:Աստվածաբանները պատրաստ չէին համընդհանուր որոշում կայացնելու , և նրանք դժկամությամբ խորհուրդ են տալիս Լանդգրաֆին, որ եթե վերջնական որոշել է, ապա պետք է ամուսնանա գաղտնի կերպով առանց բարձրաձայնելու խնդրի մասին, քանի որ բաժանությունը ավելի վատ էրէ, քան բազմակնությունը:<ref>Brecht, Martin, ''Martin Luther'', tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 3: 206. For a more extensive list of quotes from Luther on the topic of polygamy, see page 11 and following of [https://www.cuw.edu/academics/schools/arts-and-sciences/_assets/theological-journal/v3i1-Fall_2015.pdf Luther's Authentic Voice on Polygamy] Nathan R. Jastram, Concordia Theological Journal, Fall 2015/Spring 2016, Volume 3</ref> Արդյունքում 1540 թվականի մարտի 4-ին Ֆիլիպը ամուսնանում է իր երկրորդ կնոջ հետ, [[Մարգարետ ֆոն դեր ՍալեիՍալե]]<nowiki/>ի հետ, որպես վկա ներկա է գտնվում Մելանխտոնը և Բուսերը:Ֆիլիպի քույր Էլիզաբետը[[Էլիզաբետ]]<nowiki/>ը այդուհանդերձ հանրային ազմուկ է բարձրացնում իսկ Ֆիլիպը սպառնում է բացահայտել Լյութերի խորհուրդը:Լյութերը ասում է նրան .«Ասա լավ ազդու սուտ, և չեղարկիր ամուսնությունը», Ֆիլիպը այդկերպ էլ վարվում է:<ref>Brecht, Martin, ''Martin Luther'', tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 3:212.</ref>Մարգարետը 17 տարվա ընթացքում 9 երեխա է լույս աշխարհ բերում , Ֆիլիպը միասին վերցրած ունենում է 19 երեխա:Լյութերի կենսագիր [[Մարտին ԲրեխտիԲրեխտ]]<nowiki/>ի տեսակետի համաձայն. «Ֆիլիպին հոգևոր խորհուրդ տալը Լյութերի ամենամեծ սխալներից մեկն է եղել,Լանդգրաֆն էլ իր հերթին ամբողջապես պատասխանատու էր իր քայլի համար պահանջումսակայն է Լյութերից է պահանջում պատասխանատվություն»:<ref>Brecht, Martin, ''Martin Luther'', tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 3:214.</ref> Բրեխտը պնդում էրէ, որ Լյութերի սխալը հոգևոր խորհուրդ տալը չէր, այլ այն , նա սխալվել էր քաղաքական հարցերում: <ref>Brecht, Martin, ''Martin Luther'', tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 3:205–15.</ref>Այդ քայլը երկար ժամանակ վնաս է հասցնում Լյութերի հեղինակությանը:

[[File:1543 On the Jews and Their Lies by Martin Luther.jpg|upright|thumb|[[Հրեաները և նրանց Ստերը]] գործի բնօրինակ տիտղոսաթերթը , գործը գրվել է Մարտին Լյութերի կողմից 1543 թվականին]]

Լյութերը իր ողջ գործունեության ընթացքում բացասաբար է արտահայտվում Հրեաների վերաբերյալ:<ref name=":2">Michael, Robert. ''Holy Hatred: Christianity, Antisemitism, and the Holocaust''. New York: Palgrave Macmillan, 2006, 109; Mullett, 242.</ref> Չնայած Լյութերը հազվադեպ է հանդիպել հրեաներին իր կյանքի ընթացքում,նրա հայացքները արտահայտվել են աստվածաբանական և մշակութային ավանդույթներում, որը նկատել են հրեաները որպես մերժված ժողովուրդ , մեղավոր Քրիստոսի մահվան մեջ, իսկ Լյութերը ապրում էր մի վայրում , որտեղից հրեաները արտաքսվել են 90 տարի առաջ:<ref>Edwards, Mark. ''Luther's Last Battles''. Ithaca: Cornell University Press, 1983, 121.</ref>Նա հրեաներին հայհոյողներ և ստախոսներ էր համարում, քանի որ նրանք մերժել են Հիսուսի աստվածայնությունը:<ref>[[Martin Brecht|Brecht]], 3:341–43; Mullett, 241; Marty, 172.</ref> 1523 թվականին Լյութերը բարություն է ներշնչում նրանց ասելով որ Հիսուս Քրիստոսը հրեա է ծնվելայսկերպ ձգտելով նրանց ուղղել Քրիստոնեության կողմը:<ref>Brecht, 3:334; Marty, 169; Marius, 235.</ref> Երբ նրա ջանքերը ապարդյուն են անցնում նա միանգամից չարանում է նրանց նկատմամբ:<ref>Noble, Graham. "Martin Luther and German anti-Semitism," ''History Review'' (2002) No. 42:1–2; Mullett, 246.</ref>

Լյութերի հրեաների մասին գլխավոր գործը նրա 60 000 բառից բաղկացած աշխատությունն է ''Von den Juden und Ihren Lügen'' (Հրեաները և իրենց ստերը), և ''Vom Schem Hamphoras und vom Geschlecht Christi'' (Քրիստոսի սուրբ անունը և ծնունդը), երկուսն էլ հրատարակվում են 1543 թվականին իր մահվանից երեք տարի առաջ:.<ref>Brecht, 3:341–47.</ref> Լյութերը ժխտում էրէ, որ հրեաները ընտրյալ մարդիկ են փոխարենը ասելով, որ նրանք «սատանայի մարդիկ» են և նրանց հետ վատ լեզվով էրէ խոսում:.<ref>Luther, ''On the Jews and their Lies'', quoted in Michael, 112.</ref><ref>Luther, ''Vom Schem Hamphoras'', quoted in Michael, 113.</ref>Մեջբերելով Օրինաց 13-ը որտեղ Մովսեսը[[Մովսես]]<nowiki/>ը հրամայում է հրամանները սպանելուսպանել կռապաշտներին և վառել նրանց ունեցվածքը և քաղաքները , որպես նվիրաբերություն Աստծուն, Լյութերը կոչում է "''scharfe Barmherzigkeit''" (խիստ ողորմածություն") հրեաներին «տեսնելու արդյոք մենք գոնե մի քանիսի կօգնենք կրակի ճիրաններից»:<ref name=gritsch8687>Gritsch, Eric W. (2012). ''Martin Luther's Anti-Semitism: Against His Better Judgment''. Grand Rapids, Michigan: [[William B. Eerdmans Publishing Company]]. {{ISBN|978-0-8028-6676-9}}. pp. 86–87.</ref> Լյութերը կոմկողմ էրէ սինագոգներիլինում [[սինագոգ]]<nowiki/>ների կրակի մատնելուն, [[Հրեական սուրբ գրքեր|հրեական սուրբ գրքերըգրքեր]]<nowiki/>ը վերացնելուն,ռաբիներին[[ռաբիներ]]<nowiki/>ին քարոզել արգելելուն, հրեաների ունեցվածքը և գումարը զավթելուն, նրանց տները ավերելուն, որպեսղի այդ «թունավոր ճիճուները» աշխատանքի լծվեն կամ էլ արտաքսվեն բոլոր ժամանակներում:<ref name=":0">Luther, ''On the Jews and Their Lies'', ''Luthers Werke''. 47:268–71.</ref> Ռոբերտ Մայքլսի տեսակետի համաձայն Լյութերի հետևյալ խոսքերը.«Մենք մեղավոր ենք նրանց չսպանելու համար» հավասարազոր են սպանության պատժին:<ref>Luther, ''On the Jews and Their Lies'', quoted in Robert Michael, "Luther, Luther Scholars, and the Jews," ''Encounter'' 46 (Autumn 1985) No. 4:343–44.</ref>«Աստծո զայրույթը այնքան մեծ է նրանց նկատմամբ»,-եզրակացնում է Լյութերը,-«մեղմ ողորմածությունը նրանց նրանց միայն ավելի վատը կդարձնի, այնինչ խիստ ողորմածությունը նրանց կհեղափոխի մի փոքր:Այդուհանդերձ հեռու մնա նրանցից»:"<ref name=gritsch8687/>

Լյութերը խոսում է հրեաների դեմ ՍաքսոնիայունՍաքսոնիայում, Բրանդենբուրգում և Սիլեսիայում:<ref name="Michael:Josel/Strasbourg">Michael, 117.</ref> [[Յոսել ՌոսեյմըՌոսեյմ]]<nowiki/>ը , որը հրեա խոսնակ էր, փորձում է օգնել Սաքսոնիայի հրեաներին 1537 թվականին, ավելի ուշ ողբալով իրենց դժվար կացությունըևկացությունը և ասելով, որ « հոգևորականը ում անունն է Մարտին Լյութեր-թող որ նրա մարմինն ու հոգին դժոխքում հայտնվեն-նա ով գրում էմի շարք հերետիկոսական գրքեր, որոնցում ասում է, որ ով որ օգնի հրեաներին դատապարտված է կործանման»:<ref>Quoted by Michael, 110.</ref> Յոսելը Ստրասբուրգ քաղաքում կոչ է անում արգելել Լյութերի հակահրեական գործերի վաճառքը:Նրանք ի սկզբանե հրաժարվում են,սակայն անում են այս ամենը երբ Լյութերական պաստորը Հոխֆելդենում[[Հոխֆելդեն]]<nowiki/>ում քարոզի միջոցով կոչ է անում իր համախոհներին սպանել հրեաներին:Լյութերի աղդեցությունը շարունակվում է անգամ իր մահից հետո:<ref name="Michael:Josel/Strasbourg" /> 1580-ական թվականներին ապստամբությունները տանում են հրեաների արտաքսմանը մի քանի Գերմանալյութերական նահանգներից:<ref>Michael, 117–18.</ref>

Լյութերը իր սերնդի ամենաշատ ընթերցվող հեղինակներից մեկն է եղել , մասնավորապես Գերմանիայում մարգարեի կարգավիճակ է ունեցել:Պատմաբանների շրջանում գերակշռող կարծիքի համաձայն, նրա հակահրեական հռետորաբանությունը զգալիորեն նպաստել է հակասեմականության զարգացմանը Գերմանիայում <ref>Gritsch, 113–14; Michael, 117.</ref> <ref name=":1">Berger, Ronald. ''Fathoming the Holocaust: A Social Problems Approach'' (New York: Aldine De Gruyter, 2002), 28; [[Paul Johnson (writer)|Johnson, Paul]]. ''A History of the Jews'' (New York: HarperCollins Publishers, 1987), 242; [[William Shirer|Shirer, William]]. ''The Rise and Fall of the Third Reich'', (New York: Simon & Schuster, 1960).</ref> իսկ 1930-ից 1940-ական թվականներին «ուժեղ հիմնասյուն» ենդարձել եղել ֆաշիստների համար հրեաների վրա հարձակման ժամանակ:<ref>[[Richard Grunberger|Grunberger, Richard]]. ''The 12-Year Reich: A Social History of Nazi German 1933–1945'' (NP:Holt, Rinehart and Winston, 1971), 465.</ref> [[Ռեյնհոլդ ԼեվինըԼեվին]]<nowiki/>ը գրում է, որ «որևէ մեկը ով գրում էր հրեաների դեմ որևէ պատճառով , կարծում էր, որ իրավունք ունի արդարացնել ինքն իրեն հաղթանակած դիմելով Լյութերին»:Համաձայն Մայքլի յուրաքանչյուր հակահրեական գիրք, որը տպագրվել է [[Նացիստական Գերմանիա|Երրորդ ՌայխումՌայխու]]<nowiki/>մ պարունակում է հիշատակումներ և մեջբերումներ Լյութերից:[[Հենրիխ ՀիմլլերըՀիմլլեր]]<nowiki/>ը «թեև երբեք Լյութերական չի եղել, և դաստիարակվել է որպես կաթոլիկ»հիացմունքով է գրում 1940 թվականին հրեաների մասին գրված նրա գործերի և քարոզների մասին:<ref>Himmler wrote: "what Luther said and wrote about the Jews. No judgment could be sharper."</ref> Նուրեմբերգ քաղաքը ներկայացնում է «Հրեաները և նրանց ստերը» գրքի առաջին հրատարակությունը Յուլիուս Ստրայխերին, որը ''[[Der Stürmer]] ամսագրի ֆաշիստ խմբագիրնխմբագիր էր, նրա ծնդյան օրը 1937 թվականին:'' Ամսագիրը այն համարում էր ամենաառաջին հակասեմական աշխատությունը որը երբևէ հրատարակվել է: <ref>[[Marc H. Ellis|Ellis, Marc H]]. [http://www3.baylor.edu/American_Jewish/everythingthatusedtobehere/resources/PowerPoints/Christian%20Anti-Semitism%20(part%202).ppt Hitler and the Holocaust, Christian Anti-Semitism"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070710100514/http://www3.baylor.edu/American_Jewish/everythingthatusedtobehere/resources/PowerPoints/Christian%20Anti-Semitism%20%28part%202%29.ppt |date=10 July 2007 }}, (NP: Baylor University Center for American and Jewish Studies, Spring 2004), Slide 14. {{cite web|url=http://www3.baylor.edu/American_Jewish/everythingthatusedtobehere/resources/hh.htm |title=Archived copy |accessdate=2006-04-22 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060422212116/http://www3.baylor.edu/American_Jewish/everythingthatusedtobehere/resources/hh.htm |archivedate=22 April 2006 |df= }}.</ref> Այն հանրայնորեն ցուցադրվել է ապակուց այն կողմ [[Նուրեմբերգյան համաժողովներինհամաժողովներ]]<nowiki/>ին և դոկտոր Ե.Հ.Շուլցի և Ռ.Ֆրերկսի կողմից մեջբերվել են 54 եջից բաղկացած բացատրություն Ֆաշիստական սահմանադրությունից:<ref>See Noble, Graham. "Martin Luther and German anti-Semitism," ''History Review'' (2002) No. 42:1–2.</ref>

1941 թվականի դեկտեմբերի 17-ին յոթ Բողոքական տարածաջրջանային եկեղեցու համադաշնություններ քննարկում էինեն հետևյալ միտքը. արդյոք համաձայնվել«Համաձայնվել այն քաղաքականության հետ, որը ստիպում էր հրեաներին կրել դեղին կրծքանշաններ «իր դաժան փորձից հետո, երբ Լյութերը արդեն առաջարկել էր կանխարգելիչ միջոցներ ձեռնարկել հրեաների դեմ և նրանց վտարել Գերմանիայի տարածքից»:Ըստ [[Դանիել ԳոլդհագենիԳոլդհագեն]]<nowiki/>ի` արքեպիսկոպոս Մարտին Սասսեն` հանրաճանչ Բողոքական եկեղեցականը, հրատարակում է Լյութերի գրվածքների ամփոփագիրը [[Kristallnacht]]-ից կարճ ժամանակ անց, որի համար [[Դարմիդ Մաքոլո|Դարմիդ Մաքոլոն Մաքոլո]]<nowiki/>ն `[[Օքսֆորդի համալսարանիհամալսարան]]<nowiki/>ի եկեղեցու պատմության դասախոսը վիճարկում էրէ, որ Լյութերի գործը «նախագիծ» է:<ref>Diarmaid MacCulloch, ''Reformation: Europe's House Divided, 1490–1700''. New York: Penguin Books Ltd, 2004, pp. 666–67.</ref>Սասսեն ողջունում էրէ սինագոգների կրակի տալը և օրվա զուգադիպումըզուգադիպմաբ իր գործի նախաբանում գրելովգրում. «10նոյեմբեր 1938 թվական , Լյութերի ծննդյան օրը, սինագոգները վառվում են Գերմանիայում»:«Գերմանացիները,- ինչպես նա էր ասում,- պետք է ուշադրությու սևեռեն այս բառերի վրա սրանք իր ժամանակի մեծագույն հակասեմականությունն են արտահայտում. նա իր ժողովրդի զգուշարարն է հրեաների դեմ»:

Գիտնականների բանավեճի կենտրոնում Լյութերի ազդեցությունն էր, և թե արդյոք նրա գործը պետք է [[անախրոնիկ]] դիտարկել որպես հիմք Ֆաշիստների ազգային հակասեմականությանը:Որոշ գիտնականներ Լյութերի ազդեցությունը սահմանափակված էինեն տեսնում, իսկ Ֆաշիստների կողմից նրա գորխիգործի գործածությունը պատեհապաշտական համարում:[[Յոհանես ՈԻոլմենըՎոլմեն]]<nowiki/>ը վիճարկում էրէ, որ Լյութերի գործերը հրեաների դեմ մեծապես անտեսված էին 18-ից 19-րդ դարերում և չկա կապ Լյութերի մտքի ու Ֆաշիստների գաղափարախոսության մեջ:<ref>Wallmann, 72–97.</ref> ՈՒվե Սիմոն Նետտոն համաձայնում էասելով որ ֆաշիստները վաղուց հակասեմիտներ են և նրանք վերականգնել են Լյութերի գործը:Հանս Հիլլերբրենդը համաձայնում է, որ կենտրոնանալով Լյութերի վրա կնշանակի ընդունել Ֆաշիստների հակասեմականության հակապատմական տեսակետը , որը անտեսել է գերմանիայիԳերմանիայի պատմության մյուս նպաստալից գործոնները: <ref>[[Uwe Siemon-Netto|Siemon-Netto]], ''The Fabricated Luther'', 17–20.</ref><ref name="SiemonNetto2">[[Uwe Siemon-Netto|Siemon-Netto]], "Luther and the Jews," <cite>Lutheran Witness</cite> 123 (2004) No. 4:19, 21.</ref><ref name=HillerbrandEB>Hillerbrand, Hans J. "Martin Luther," ''Encyclopædia Britannica'', 2007. Hillerbrand writes: "His strident pronouncements against the Jews, especially toward the end of his life, have raised the question of whether Luther significantly encouraged the development of German anti-Semitism. Although many scholars have taken this view, this perspective puts far too much emphasis on Luther and not enough on the larger peculiarities of German history."</ref> [[Ռոլանդ ԲինատոնըԲինատոն]]<nowiki/>ը` հայտնի եկեղեցական պատմաբանը և Լյութերի կենսագիրը, գրում է. «Կցանկանար որևէ մեկը որ Լյութերը վաղ մահանար »գրված է [Հրեաները և նրանց ստերը գրքում]:Նրա դիրքորոշումը ամբողջապես կրոնական էրէ և ոչ թե ռասայական է լինում : <ref>Bainton, Roland: ''Here I Stand'', (Nashville: Abingdon Press, New American Library, 1983), p. 297</ref><ref>For similar views, see:

* Siemon-Netto, Uwe. ''Lutheran Witness'', 19.<!--needs a proper citation--></ref>Քրիստոֆեր Յ. Պրոբստը իր գրքումգրքերումմ «Հրեաների դիվայնացումը» և «Լյութերը ու Բողոքական եկեղեցին Ֆաշիստական Գերմանիայում»(2012),ցույց է տալիս, որ մեծ թվով գերմանացի լյութերական հոգևորականներ և աստվածաբաններ Ֆաշիստների Երրորդ Ռայխի ընթացքում գործածում են Լյութերի դաժան հրատարակումները հրեաների և նրանց կրոնի դեմ մասամբ արդարացնելու Ազգային Սոցիալիսների հակասեմիտական քաղաքականությունը:<ref>Christopher J. Probst, [http://www.ushmm.org/research/publications/academic-publications/full-list-of-academic-publications/demonizing-the-jews-luther-and-the-protestant-church-in-nazi-germany ''Demonizing the Jews: Luther and the Protestant Church in Nazi Germany''], Indiana University Press in association with the United States Holocaust Memorial Museum, 2012, {{ISBN|978-0-253-00100-9}}</ref>

Որոշ գիտնականներ ինչպիսիք են` Մարկ ՈՒ>Ու. Էդվարդսը իր «Լյութերի վերջին պայքարը» գրքում և 1531-ից 46 թվականների «Քաղաքականությունը ու Բանավեճերը »գրքերում (1983) հակասեմիտական հայացքներ էինեն զարգանում այն տարիների ընթացքում նրա առողջությունը վատթարանում էր, և հնարավոր էդրանք մասամբ մտավոր վիճակի արդյունք են:Էդվարդսը նաև մեկնաբանում է, որ Լյութերը հաճախ դիտավորյալ գործածել է «դաժանություն և անքաղաքավարություն» իր գործերում դատապարտելով հրեաներին, ու ելույթներ ունենալով Թուրքերի (մուսուլմաներ) և Կաթոլիկների դեմ:<ref>{{cite web|url=http://www.theologian.org.uk/churchhistory/lutherandthejews.html#_ftnref67|title=Martin Luther and "The Jews" A Reappraisal|author=Dr. Christopher Probst|publisher=The Theologian|accessdate=20 March 2014}}</ref>

1980 թվականներից սկսած Լյութերական աղանդները մերժել են Մարտին Լյութերի դրույթները հրեաների դեմ և արգելել դրանդդրանց գործածությունը ատելություն հրահրելու Լյութերականների դեմ:<ref>''Synod deplores and disassociates itself from Luther's negative statements about the Jewish people and the use of these statements to incite anti-Lutheran sentiment'', from a summary of [http://www.ctsfw.edu/bsmith-cts/etext/lcms/Synod/resolutions.pdf Official Missouri Synod Doctrinal Statements] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090225041133/http://www.ctsfw.edu/bsmith-cts/etext/lcms/Synod/resolutions.pdf |date=25 February 2009 }}</ref><ref>Lull, Timothy ''Martin Luther's Basic Theological Writings, Second Edition'' (2005), p. 25</ref> 4,745 15-65 տարեկան Հյուսիսային Ամերիկայի ԼյութերականներԼյութերականները մյուս թոքրփոքր խմբերի հետ համեմատած ամենքիչն են վատ տրամադրված եղել հրեաների նկատմամբ:<ref>See Merton P. Strommen et al., A Study of Generations (Minneapolis: Augsburg Publishing, 1972), p. 206. P. 208 also states "The clergy [ALC, LCA, or LCMS] are less likely to indicate anti-Semitic or racially prejudiced attitudes [compared to the laity]."</ref> Դասախոս Ռիչարդ Դիկ Գիրին` Անգլիայի Նոթինգհամի համալսարանի ժամանակակից պատմության դասախոսը և Հիտլերը ու Ֆաշիզմի հեղինակը ԳNevertheless, Professor Richard (Dick) Geary, former Professor of Modern History at the University of Nottingham, England, and the author of ''Hitler and Nazism'' (Routledge 1993), ''[[History Today]]'' ամսագրում հրատարակել է հոդված` ուսումնասիրելով ընտրական ձևերը Գերմանիայում 1928-ից 1933 թվականների ընթացքում:Գիրին նշել է, որ հիմնվելով նրա ուսումնասիրության վրա Ֆաշիստական խմբավորումը ստացել է անհամեմատ շատ ձայներ Բողոքականներից, քան Գերմանիայի Կաթոլիկ շրջաններից:

Լյութերը տարիներ շարունակ առողջական խնդիրներ է ունեցել ներառյալ մեների հիվանդությունը գլխապտույտ,ուշագնացություն, ականջների զնգոց և կատարախտ մի աչքում:<ref name="pmid9019884">{{cite journal |author=Iversen OH |title=Martin Luther's somatic diseases. A short life-history 450 years after his death |language=Norwegian |journal=[[Tidsskr. Nor. Laegeforen.]] |volume=116 |issue=30 |pages=3643–46 |year=1996 |pmid=9019884 }}</ref> 1531-ից 1546 թվականների ընթացքում նրա առողջությունը ավելի է վատթարանում:Հռոմի հետ պայքարի տարիներին հակասությունները, իր երիտասարդ բարեփոխիչների շարքում լինելը և բարձրացված աղմուկը , որը Փիլիպ Առաջինի բազմակնության պատճառով էր, Հեսսեյի Լանգրեյվի դեպքը, որում Լյութերը կարևոր դերակատարում է ունեցել, այս բոլորը նպաստելնպաստում են առողջության վատթարացմանը:1536 թվականին նա սկսում է տառապել լեղապարկի և երիկամի քարերից, արթրիտից, ականջի վարակումից, որը վնասել էր նրա թմբկաթաղանթը:1544 թվականի դեկտեմբերին նա զգում է նշաբորբի թողած ազդեցությունը:<ref>Edwards, 9.</ref>

Նրա վատ առողջական վիճակը նրան պատճառում է բռնկուն և կոշտ լինել իր գործերում և մեկնաբանություններում:Նրա կինը Կատարինան ասելասում է նրան.«Սիրելի ամուսին դու շատ կոպիտ ես» իսկ Լյութերը պատասխանում է,- «Նրանք սովորեցրել են ինձ կոպիտ լինել»<ref>Spitz, 354.</ref> 1545-ին և 1546 թվականին Լյութերը քարոզում է երեք անգամ Հալլեի Մարկետ եկեղեցում, մնալով այնտեղ իր ընկեր Յուստուս Յոնաս հետ Սուրբ Ծնունդի ընթացքում:.<ref>[http://www.buergerstiftung-halle.de/bildung-im-voruebergehen/luther/ Die Beziehungen des Reformators Martin Luther zu Halle] buergerstiftung-halle.de {{de icon}}</ref>

Լյութերի վերջին քարոզը արտասանվում է Այսլեբենում` իր ծննդավայրում, 1546 թվականի փետրվարի 15-ին, նրա մահվանից երեք օր առաջ: <ref>Luther, Martin. Sermon No. 8, "Predigt über Mat. 11:25, Eisleben gehalten," 15 February 1546, ''Luthers Werke'', Weimar 1914, 51:196–97.</ref>«Այն ամբողջապես նվիրված էրէ լինում խստասիրտ հրեաներին,Լյութերի համար հրատապ խնդիրներից մեկն էրէ լինում արտաքսել հրեաներին Գերմանիայի տարածքից»ըստ Լեոն Պայլակովի:<ref>[[Léon Poliakov|Poliakov, Léon]]. ''From the Time of Christ to the Court Jews'', Vanguard Press, p. 220.</ref> Ջեյմս Մաքիննոնը գրում է, որ that it concluded with a "fiery summons to drive the Jews bag and baggage from their midst, unless they desisted from their calumny and their usury and became Christians."<ref>Mackinnon, James. ''Luther and the Reformation''. Vol. IV, (New York): Russell & Russell, 1962, p. 204.</ref> Լյութերը ասում է.«Մենք ցանկանում ենք քրիստոնեական սեր տալ նրանց և աղոթել, որ նրանք դարձի գան»,-բայն նրանք նաև մեր հրային թշնամիներն են........և եթե նրանք կարողանային մեղ բոլորիս սպանել, նրանք սիրով կանեին այդ, ինչպես հաճախ են անում»:<ref>Luther, Martin. ''Admonition against the Jews'', added to his final sermon, cited in [[Oberman, Heiko]]. ''Luther: Man Between God and the Devil'', New York: Image Books, 1989, p. 294. A complete translation of Luther's ''Admonition'' can be found in Wikisource. [[s:Warning Against the Jews (1546)]]</ref>