|
<br />
===Միջկրոնական հարաբերությունների մասին===
===On inter-religious relations===
====Բուդդիստներ, ջայնիզմի հետևորդներ և սիկհեր====
====Buddhists, Jains and Sikhs====
Գանդին վստահ էր, որ բուդդիզմը, ջայնիզմն ու սիկհիզմը հինդուիզմի ավանդույթներ են և կիսում են նույն պատմությունը, արարողություններն ու գաղափարները: Բայց հետո ընդունում էր, որ բուդդիզմի մասին միայն որոշ բաներ գիտի [[Էդվին Առնոլդ|Էդվին Առնոլդի]] գրքից: Հիմնվելով այդ գրքի վրա նա բուդդիզմը համարում էր բարեփոխության շարժում, Բուդդային էլ՝ հինդուս: Նա նշում էր, որ ջայնիզմի մասին շատ ավելին գիտի, և որ այն մեծ ազդեցություն է ունեցել իր վրա: գանդիի համար սիկհիզմը հինդուիզմի անբաժանելի մի մաս էր և մեկ այլ բարեփոխութան շարժման տեսքով էր հանդես գալիս: Սիկհ և բուդդիստ առաջնորդները համաձայն չէին Գանդիի հետ և նա հարգում էր նրանց կարծիքը:
Gandhi believed that Buddhism, Jainism and Sikhism were traditions of Hinduism, with shared history, rites and ideas. At other times, he acknowledged that he knew little about Buddhism other than his reading of [[Edwin Arnold]]'s book on it. Based on that book, he considered Buddhism to be a reform movement and the Buddha to be a Hindu.<ref name="Jordens1998p107"/> He stated he knew Jainism much more, and he credited Jains to have profoundly influenced him. Sikhism, to Gandhi, was an integral part of Hinduism, in the form of another reform movement. Sikh and Buddhist leaders disagreed with Gandhi, a disagreement Gandhi respected as a difference of opinion.<ref name="Jordens1998p107">{{cite book|author=J.T.F. Jordens|title=Gandhi's Religion: A Homespun Shawl|url=https://books.google.com/books?id=ELODDAAAQBAJ |year=1998|publisher=New York: Palgrave Macmillan|isbn=978-0-230-37389-1|pages=107–108}}</ref><ref>{{cite book|author=Nikky-Guninder Kaur Singh|editor=Harold Coward|title=Indian Critiques of Gandhi|url=https://books.google.com/books?id=t5iQbjXgA0cC |year=2003|publisher=State University of New York Press|isbn=978-0-7914-8588-0|pages=185–188}}</ref>
<br />
====JewsՀրեաներ====
Ըստ Կումարասվամիի Գանդին սկզբնապես Պաղեստինի հարցում աջակցում էր արաբներին: Նա իր աջակցությունը հիմնավորեց նրանով, որ արաբական թերակղզում ոչ-մահմեդականները չեն կարող ունենալ սուվերեն իրավասութուն: Կումարասվամիի պնդմամբ այս փաստարկներըիր քաղաքական ստրատեգիայի մաս էր կազմում, որով [[Խալիֆաթի շարժում|խալիֆաթի շարժման]] ժամանակ ցանկանում էր ձեռք բերել մահմեդականների աջակցությունը: Խալիֆաթի շարժումից հետո Գանդին ո՛չ բացասեց հրեաների պահանջները, ո՛չ էլ իսլամական տեքստեր կամ պատմություն վկայակոչելով աջակցեց Իսրայելի դեմ մահմեդականների պահանջներին: Ըստ Կումարասվամիի խալիֆաթի շրջանից հետո Գանդիի լռությունը ցույց է տալիս փոփոխություն Պաղեստինի շուրջ կրոնական պահանջների կոնֆլիկտի հասկացման մեջ: 1938թ.-ին Գանդին խոսեց հրեաների պահանջների օգտին, իսկ 1946թ.-ի մարտին Բրիտանական պառլամենտի անդամ [[Սիդնեյ Սիլվերմեն|Սիդնեյ Սիլվերմենին]] ասաց. <<Եթե արաբ-ները պահանջ ունեն Պաղեստինի համար, ապա հրեաներն ունեն նախորդող պահանջ>>. Դիրքորոշում, որը շատ տարբեր էր նախորդից:
According to Kumaraswamy, Gandhi initially supported Arab demands with respect to Palestine. He justified this support by invoking Islam, stating that "non-Muslims cannot acquire sovereign jurisdiction" in ''Jazirat al-Arab'' (the Arabian Peninsula).<ref name="Kumaraswamy2010p36"/> These arguments, states Kumaraswamy, were a part of his political strategy to win Muslim support during the [[Khilafat Movement#Khilafat Movement in South Asia|Khilafat movement]]. In the post-Khilafat period, Gandhi neither negated Jewish demands nor did he use Islamic texts or history to support Muslim claims against Israel. Gandhi's silence after the Khilafat period may represent an evolution in his understanding of the conflicting religious claims over Palestine, according to Kumaraswamy.<ref name="Kumaraswamy2010p36"/> In 1938, Gandhi spoke in favour of Jewish claims, and in March 1946, he said to the Member of British Parliament [[Sidney Silverman]], "if the Arabs have a claim to Palestine, the Jews have a prior claim", a position very different from his earlier stance.<ref name="Kumaraswamy2010p36">{{cite book|author=P. R. Kumaraswamy|title=India's Israel Policy|url= https://books.google.com/books?id=5EHJHVXmLeEC |year= 2010|publisher= Columbia University Press|isbn=978-0-231-52548-0|pages=36–38}}</ref><ref>{{cite book|author=Fischer Louis|title=The life of Mahatma Gandhi|url= https://books.google.com/books?id=8qwqAAAAYAAJ|year= 1950|publisher= HarperCollins|isbn=978-0-06-091038-9|page=424}}</ref>
Գանդին քննարկեց [[Գերմանիայում հրեաների հալածանքը]] և [[Եվրոպայից դեպի Պաղեստին գաղթը]] [[Սատյագրահա|սատյագրահայի]] միջոցով: 1937թ.-ին նա իր մոտ հրեա ընկերոջ՝ Հերման Կալենբախի հետ քննարկեց [[Սիոնիզմ|սիոնիզմը]]: Նա ասաց, որ սիոնիզմը հրեաների խնդրի ճիշտ պատասխանը չէ և փոխարենը առաջարկեց սատյագրահան: Գանդին այն մտքին էր, որ սիոնիզմը Պաղեստինում ներկայացնում էր եվրոպական իմպերիալիզմը և իր նպատակներին հասնելու համար բռնություն էր կիրառում: Նա վիճում էր, որ <<հրեաները պետք է հրաժարվեն զենքի միջոցով իրենց ցանկությունները իրականացնելու մտադրությունից և ամբողջապես հույսը դնեն արաբների բարյացամակության վրա: Պաղեստինում հրեաների համար նոր տուն գտնլուն ոչինչ չի կարող կանգնեցնել: Բայց նրանք պետք է սպասեն, մինչև որ արաբների կարծիքը այդպիսին լինի>>:
Gandhi discussed the [[History of the Jews in Germany#Jews under the Nazis (1933–1939)|persecution of the Jews in Germany]] and the [[Aliyah#Zionist Aliyah (1882 on)|emigration of Jews from Europe to Palestine]] through his lens of [[Satyagraha]].<ref name=gs/><ref>Panter-Brick, Simone (2008), ''Gandhi and the Middle East: Jews, Arabs and Imperial Interests''. London: [[I.B. Tauris]], {{ISBN|1-84511-584-8}}.</ref> In 1937, Gandhi discussed [[Zionism]] with his close Jewish friend Hermann Kallenbach.<ref name=dream>Panter-Brick, Simone. [http://www.dur.ac.uk/anthropology.journal/vol16/iss2/panter-brick.pdf "Gandhi's Dream of Hindu-Muslim Unity and its two Offshoots in the Middle East"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120717192928/http://www.dur.ac.uk/anthropology.journal/vol16/iss2/panter-brick.pdf |date=17 July 2012 }}. ''Durham Anthropology Journal'', Volume 16(2), 2009: pp. 54–66.</ref> He said that Zionism was not the right answer to the problems faced by Jews<ref name=Jack>[[#Jack|Jack]], p. 317.</ref> and instead recommended Satyagraha. Gandhi thought the Zionists in Palestine represented European imperialism and used violence to achieve their goals; he argued that "the Jews should disclaim any intention of realizing their aspiration under the protection of arms and should rely wholly on the goodwill of Arabs. No exception can possibly be taken to the natural desire of the Jews to find a home in Palestine. But they must wait for its fulfillment till Arab opinion is ripe for it."<ref name=gs/>
1938թ.-ին Գանդին նշեց, որ իր << կարեկցանքը հրեաների հետ է: Ես նրանց մոտիկից ճանաչել եմ Հարավային Աֆրիկայում: Նրանցից ոմանք դարձան իմ երկար տարիների լավ ընկերները>>: Փիլիսոփա [[Մարտին Բյուբեր|Մարտին Բյուբերը]] քննադատեց Գանդիի մոտեցումը և այդ թեմայով նրան բաց նամակ ուղղեց: 1947թ.-ին Գանդին բազմիցս կրկնում էր, որ <<հրեաները փորձում են շահել արաբների սիրտը և փորձում արաբներին դիմադրելու համարօգտագործել սատյագրահան>>: Ըստ Սիմոնէ Փենթեր-Բրիքի հրեա-արաբական կոնֆլիկտի շուրջ Գանդիի քաղաքական դիրքորոշումը փոխվեց 1917-1947թթ.-ի ընթացքում. սկզբում արաբներին աջակցելուց հետո Գանդին 194-ականներին սկսեց արդեն աջակցել հրեաներին:
In 1938, Gandhi stated that his "sympathies are all with the Jews. I have known them intimately in South Africa. Some of them became life-long companions." Philosopher [[Martin Buber]] was highly critical of Gandhi's approach and in 1939 wrote an open letter to him on the subject. Gandhi reiterated his stance that "the Jews seek to convert the Arab heart", and use "''satyagraha'' in confronting the Arabs" in 1947.<ref>{{cite journal|author=Murti, Ramana V.V. |title=Buber's Dialogue and Gandhi's Satyagraha|journal=Journal of the History of Ideas|volume= 29|issue=4 |year=1968|pages=605–13|jstor=2708297|doi=10.2307/2708297}}</ref> According to Simone Panter-Brick, Gandhi's political position on Jewish-Arab conflict evolved over the 1917-1947 period, shifting from a support for the Arab position first, and for the Jewish position in the 1940s.<ref>Simone Panter-Brick (2009), [https://www.jstor.org/stable/40262646 Gandhi's Views on the Resolution of the Conflict in Palestine: A Note], Middle Eastern Studies, Taylor & Francis, Vol. 45, No. 1 (Jan. 2009), pp. 127–133</ref>
====ChristiansՔրիստոնյաները====
Gandhi criticised as well as praised Christianity. He was critical of Christian missionary efforts in British India, because they mixed medical or education assistance with demands that the beneficiary convert to Christianity.<ref name="Bauman2015p56"/> According to Gandhi, this was not true "service" but one driven by ulterior motive of luring people into religious conversion and exploiting the economically or medically desperate. It did not lead to inner transformation or moral advance or to the Christian teaching of "love", but was based on false one-sided criticisms of other religions, when Christian societies faced similar problems in South Africa and Europe. It led to the converted person hating his neighbours and other religions, it divided people rather than bringing them closer in compassion. According to Gandhi, "no religious tradition could claim a monopoly over truth or salvation".<ref name="Bauman2015p56">{{cite book|author=Chad M. Bauman|title= Pentecostals, Proselytization, and Anti-Christian Violence in Contemporary India |url=https://books.google.com/books?id=Mg6aBQAAQBAJ&pg=PA56 |year=2015|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-020210-1|pages=50, 56–59, 66}}</ref><ref>{{cite book|author1=Robert Eric Frykenberg|author2=Richard Fox Young|title=India and the Indianness of Christianity|url= https://books.google.com/books?id=Jgubl3CQQDgC&pg=PA211 |year=2009|publisher=Wm. B. Eerdmans|isbn=978-0-8028-6392-8|pages=211–214}}</ref> Gandhi did not support laws to prohibit missionary activity, but demanded that Christians should first understand the message of Jesus, and then strive to live without stereotyping and misrepresenting other religions. According to Gandhi, the message of Jesus wasn't to humiliate and imperialistically rule over other people considering them inferior or second class or slaves, but that "when the hungry are fed and peace comes to our individual and collective life, then Christ is born".<ref name=coward81>{{cite book|editor=Harold Coward|title=Hindu-Christian Dialogue: Perspectives and Encounters|url=https://books.google.com/books?id=6eHgNyNimoAC|author=John C.B. Webster|year=1993|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=978-81-208-1158-4|pages=81–86, 89–95|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150317045104/http://books.google.com/books?id=6eHgNyNimoAC|archivedate=17 March 2015|df=dmy-all}}</ref>
Gandhi believed that his long acquaintance with Christianity had made him like it as well as find it imperfect. He asked Christians to stop humiliating his country and his people as heathens, idolators and other abusive language, and to change their negative views of India. He believed that Christians should introspect on the "true meaning of religion" and get a desire to study and learn from Indian religions in the spirit of universal brotherhood.<ref name=coward81/> According to [[Eric J. Sharpe|Eric Sharpe]] – a professor of Religious Studies, though Gandhi was born in a Hindu family and later became Hindu by conviction, many Christians in time thought of him as an "exemplary Christian and even as a saint".<ref>{{cite book|editor= Harold Coward|title= Hindu-Christian Dialogue: Perspectives and Encounters|url= https://books.google.com/books?id=6eHgNyNimoAC|author= Eric J. Sharpe|year= 1993|publisher= Motilal Banarsidass|isbn= 978-81-208-1158-4|page= 105|deadurl= no|archiveurl= https://web.archive.org/web/20150317045104/http://books.google.com/books?id=6eHgNyNimoAC|archivedate= 17 March 2015|df= dmy-all}}</ref>
Գանդին ինչպես քննադատում, այնպես էլ գովերգում էր քրիստոնեությունը: Նա քննադատում էր Բրիտանական Հնդկաստանում քրիստոեական միսիոներական կազմակերպությունների ջանքերը, քանի որ նրանք բժշկական կամ կրթական օգնության դիմաց պահնջում էին, որ օգնություն ստացողը քրիստոնյա դառնա: Ըստ Գանդիի, սա անկեղծ <<ծառայություն>> չէր, այլ առաջնորդվում էր մարդկանց կրոնափոխելու, աղքատներին կամ բժշկական օգնության կարիք ունեցողներին հրապուրելու թաքուն շարժառիթներով: Այն չէր տանում ներքին վերափոխության, բարոյականության բարձրացմանը կամ <<քրիստոնեական>> սիրո ուսմունքին, այլ տանում էր մյուս կրոնների քննադատությանը, ինչպիսի խնդիր կար նաև Եվրոպայում և Հարավային Աֆրիկայում: Այն կրոափոխված մարդկանց ստիպում էր ատել իր հարևաններին ու մյուս կրոններին: Այն մարդկանց միավորելու փոխարեն բաժանում էր նրանց: Ըստ Գանդիի, <<ոչ մի կրոն չի կարող ասել, որ ճմարտության կամ փրկության հարցումմիայն ինքն է ճշմարիտ>>: Գանդին չէր աջակցում այն օրենքներին, որոնք արգելում էին միսիոներական կազմակերպությունների գործունեությանը, բբայց պահանջում էր, որ քրիստոնյաները նախ հասկանան Հիսուսի ուղերձը և հետո փորձեն ապրել առանց մյուս կրոնների սխալ ներկայացման: Ըստ Գանդիի, Հիսուսի ուղերձը մարդկանց ծաղրելն ու իմպերիալիստական տիրապետության ենթարկելը չէր՝ մարդկանց ստորադրյալ, երկրորդ կարգ կամ ստրուկ համարելով, այլ այն, որ <<երբ քաղցածները կուշտ են և մեր անհատական և համայնական կյանքին խաղաղություն է իջնում, ծնվում է Քրիստոսը>>:
Some colonial era Christian preachers and faithfuls considered Gandhi as a saint.<ref name="Johnson 2006">{{cite book | last=Johnson | first=R.L. | title=Gandhi's Experiments with Truth: Essential Writings by and about Mahatma Gandhi | publisher=Lexington Books | series=Studies in Comparative Philosophy | year=2006 | isbn=978-0-7391-1143-7 | url=https://books.google.com/books?id=dRQcKsx-YgQC |page=269}}</ref><ref name="Markovits 2004">{{cite book | last=Markovits | first=C. | title=The UnGandhian Gandhi: The Life and Afterlife of the Mahatma | publisher=Anthem Press | series=Anthem South Asian studies | year=2004 | isbn=978-1-84331-127-0 | url=https://books.google.com/books?id=SpDvZO8xNNgC&pg=PA1616|page=16}}</ref><ref name="Rudolph Rudolph 2010">{{cite book | last=Rudolph | first=L.I. | last2=Rudolph | first2=S.H. | title=Postmodern Gandhi and Other Essays: Gandhi in the World and at Home | publisher=University of Chicago Press | year=2010 | isbn=978-0-226-73131-5 | url=https://books.google.com/books?id=s_wBDYZCRG4C |pp=99, 114–118}}</ref> Biographers from France and Britain have drawn parallels between Gandhi and Christian saints. Recent scholars question these romantic biographies and state that Gandhi was neither a Christian figure nor mirrored a Christian saint.<ref name="de Saint-Cheron 2017 p. 13">{{cite book | last=de Saint-Cheron | first=M. | title=Gandhi: Anti-Biography of a Great Soul | publisher=Taylor & Francis | year=2017 | isbn=978-1-351-47062-9 | url=https://books.google.com/books?id=KkcrDwAAQBAJ&pg=PT13 | access-date=1 April 2018 | page=13}}</ref> Gandhi's life is better viewed as exemplifying his belief in the "convergence of various spiritualities" of a Christian and a Hindu, states Michael de Saint-Cheron.<ref name="de Saint-Cheron 2017 p. 13"/>
Գանդին վստահ է, որ քրիստոնեության հետ իր երկար ծանոթությունը ստիպել է նրան հավանել այն, ինչպես նաև պարզել նրա անկատարությունը: Նա խնդրում էր քրիստոնյաներին դադարել ծաղրել իր երկիրն ու ժողովրդին որպես հեթանոսների կռապաշտների և օգտագործելով այլ վիրավորական բառեր: Նա ուզում էր, որ նրանք փոխեին Հնդկաստանի մասին իրենց բացասական կարծիքները: Նա վստահ էր, որ քրիստոնյաները պետք է իրենք ճանաչեն <<կրոնի իրական իմաստը>>, ցանկություն ունենեան ուսումնասիրել հնդկական կրոնները և սովորեն նրանցից: Ըստ կրոնական ուսումնասիրությունների պրոֆեսոր [[Էրիկ Շարփ|Էրիկ Շարփի]], չնայած որ Գանդին ծնվել էր հինդուսների ընտանիքում և այնուհետև հինդուս դարձել համոզմունքով, այդ ժամանակ շատ քրիստոնյաններ նրա մասին ունեին <<օրինակելի քրիստոնյաի և անգամ սրբի>> կարծիք:
====Muslims====
Gandhi believed there were material contradictions between Hinduism and Islam, and he shared his thoughts on the Quran and Muslims many times.<ref name=nagler17/> He stated in 1925, for example, that he had not criticised the teachings of the Quran, but he did criticise the interpreters of Quran. Gandhi believed that numerous interpreters have interpreted it to fit their preconceived notions.<ref>{{cite book|author=M K Gandhi|title=Young India|url=https://books.google.com/books?id=1XfjAAAAMAAJ|year=1925|publisher=Navajivan Publishing|pages=81–82}}</ref> He believed Muslims should welcome criticism of Quran, because "every true scripture only gains from criticism". Gandhi criticised Muslims who "betray intolerance of criticism by a non-Muslim of anything related to Islam", such as the penalty of stoning to death under Islamic law. To Gandhi, Islam has "nothing to fear from criticism even if it be unreasonable".<ref name="Gandhi2004p193">{{cite book|author=Mohandas Karmchand Gandhi|editor=V Geetha|title=Soul Force: Gandhi's Writings on Peace |url=https://books.google.com/books?id=Wwkt5TX623UC|year=2004|publisher=Gandhi Publications Trust |isbn=978-81-86211-85-4|pages=193–194}}</ref><ref name=nagler17>{{cite book|author1=Mohandas K. Gandhi|author2=[[Michael N. Nagler|Michael Nagler (Ed)]] |title=Gandhi on Islam|url=https://books.google.com/books?id=L3MRPQAACAAJ |year=2006|publisher=Berkeley Hills|isbn=1-893163-64-4|pages=1–17, 31–38}}</ref> According to him, Islam like communism was too quick in resorting to violence.<ref>{{cite book|author=Niranjan Ramakrishnan|title=Reading Gandhi in the Twenty-First Century|url=https://books.google.com/books?id=vMPZvrd3BzwC&pg=PA59 |year=2013|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-1-137-32514-3|page=59}}</ref>
Գաղութային ժամանակաշրջանի որոշ քրիստոնյա քարոզիչներ և հավատացյալներ Գանդիին համարում էին սուրբ: Բրիտանացի և ֆրանսիացի կենսագիրները զուգահեռներ են տարել Գանդիի և քրիստոնեական սրբերի միջև: Ժամանակակից ուսումնասիրողները կասկածի տակ են առնում այս ռոմանտիկ կենսագրություններն ու նշում, որ Գանդին ո՛չ քրիստոնյա էր, ո՛չ էլ նման էր որևէ քրիստոնյա սրբի: Միշել դը Սենթ-Շերոնը նշում է, որ Գանդիի կյանքը ավելի լավ է հասկացվում երբ օրինակ ենք վերցնում նրա՝ <<քրիստոնեական և հնդկական տարբեր հավատքների համընկման>> համոզմունքը:
One of the strategies Gandhi adopted was to work with Muslim leaders of pre-partition India, to oppose the British imperialism in and outside the Indian subcontinent.<ref name=paine20>{{cite book|author=Sarah C.M. Paine|title=Nation Building, State Building, and Economic Development: Case Studies and Comparisons|url=https://books.google.com/books?id=cJ9sBgAAQBAJ |year=2015|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-46409-9|pages=20–21}}</ref><ref name=ghosep161/> After the World War I, in 1919–22, he won Muslim leadership support of Ali Brothers by backing the [[Khilafat Movement]] in favour the Islamic Caliph and his historic [[Ottoman Caliphate]], and opposing the secular Islam supporting [[Mustafa Kemal Atatürk]]. By 1924, Ataturk had ended the Caliphate, the Khilafat Movement was over, and Muslim support for Gandhi had largely evaporated.<ref name=paine20/><ref>{{cite journal | last1 = Kumaraswamy | first1 = P. R. | year = 1992 | title = Mahatma Gandhi and the Jewish National Home: An Assessment | journal = Asian and African studies: Journal of the Israel Oriental Society | volume = 26 | issue = 1| pages = 1–13 }}</ref><ref name=ghosep161>{{cite book|author=Ghose, Sankar |title=Mahatma Gandhi|url=https://books.google.com/?id=5l0BPnxN1h8C&pg=PA164 |year=1991 |publisher=Allied Publishers|pages=161–164|isbn=978-81-7023-205-6}}</ref>
====Մուսուլմանները====
In 1925, Gandhi gave another reason to why he got involved in the Khilafat movement and the Middle East affairs between Britain and the Ottoman Empire. Gandhi explained to his co-religionists (Hindu) that he sympathised and campaigned for the Islamic cause, not because he cared for the Sultan, but because "I wanted to enlist the Mussalman's sympathy in the matter of cow protection".<ref>{{cite book|author=Simone Panter-Brick|title=Gandhi and Nationalism: The Path to Indian Independence |year=2015 |url= https://books.google.com/books?id=-aIcBgAAQBAJ&pg=PA118 |publisher=I.B.Tauris |isbn=978-1-78453-023-5|pages=118–119}}</ref> According to the historian M. Naeem Qureshi, like the then Indian Muslim leaders who had combined religion and politics, Gandhi too imported his religion into his political strategy during the Khilafat movement.<ref>{{cite book|author=M. Naeem Qureshi|title=Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khilafat Movement, 1918–1924|url=https://books.google.com/books?id=czKYZPyoyx0C&pg=PA104|year=1999|editor=Reinhard Schulze|publisher=BRILL Academic|isbn=90-04-11371-1|pages=104–105 with footnotes|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160424072809/https://books.google.com/books?id=czKYZPyoyx0C&pg=PA104|archivedate=24 April 2016|df=dmy-all}}</ref>
Գանդին վստահ էր, որ հինդուիզմի և իսլամի միջև էական հակասություններ կան և շատ անգամներ կիսվել է Ղուրանի և մուսուլմանների մասին իր կարծիքներով: Օրինակ 1925թ.-ին նա նշեց, որ չի քննադատել Ղուրանի ուսմունքը, բայց քննադատել է այն մեկնաբանողներին: Գանդին վստահ էր, որ շատ մեկնաբանողներ այն մեկնաբանել են հարմարեցնելով իրենց կանխակալ գաղափարներին: Նա վստահ էր, որ մուսուլմանները պետք է ողջունեն Ղուրանի քննադատությունը, քանի որ <<ցանկացած ճշմարիտ ձեռագիր միայն շահում է քննադատությունից>>: Գանդին քննադատում էր այն մուսուլմաններին, ովքեր չէին հանդուրժում իսլամի հանդեպ ցանկացած քննադատություն, ինչպես օրինակ քարկոծելով մարդուն սպանելու օրենքը: Գանդիի համար իսլամը <<քննադատությունից վախենալու ոչինչ չունի, եթե այն անխոհեմ է>>: Ըստ նրա իսլամը կոմունիզմի նման շատ արագ է դիմում բռնությանը:
Գանդիի կիրառած ստրատեգիաներից մեկը Հնդկաստանի մուսուլման առաջնորդների հետ համագործակցելն էր, որ միասին պայքարեն բրիտանական իմպերիալիզմի դեմ: Առաջին համաշխարհայինից հետո նա շահեց մուսուլմանների աջակցությունը՝ օգնելով [[Խալիֆաթի շարժում|խալիֆաթի շարժմանը]]: 1924թ.-ին խալիֆաթի շարժումն ավարտվում է և դրա հետ մեկտեղ ավարտվում է նաև մուսուլմանների աջակցությունը Գանդիին:
In the 1940s, Gandhi pooled ideas with some Muslim leaders who sought religious harmony like him, and opposed the proposed partition of British India into India and Pakistan. For example, his close friend [[Khan Abdul Ghaffar Khan|Badshah Khan]] suggested that they should work towards opening Hindu temples for Muslim prayers, and Islamic mosques for Hindu prayers, to bring the two religious groups closer.<ref>{{cite book|author=Muhammad Soaleh Korejo|title=The Frontier Gandhi: His Place in History|url=https://books.google.com/books?id=JGduAAAAMAAJ|year=1993|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-577461-0|pages=77–79}}</ref> Gandhi accepted this and began having Muslim prayers read in Hindu temples to play his part, but was unable to get Hindu prayers read in mosques. The Hindu nationalist groups objected and began confronting Gandhi for this one-sided practice, by shouting and demonstrating inside the Hindu temples, in the last years of his life.<ref>{{cite book|author=Stanley Wolpert|title=Gandhi's Passion: The Life and Legacy of Mahatma Gandhi|url=https://books.google.com/books?id=ih1VCqkUr4gC|year=2001|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-972872-5|pages=243–244}}</ref><ref name="godse1948">{{cite book|title=Why I assassinated Mahatma Gandhi?|author=N V Godse|publisher=Surya Bharti Parkashan (Reprint: 1993)|year=1948|oclc=33991989}}</ref><ref>{{cite book|author=Rein Fernhout|editor=ʻAbd Allāh Aḥmad Naʻim, Jerald Gort and Henry Jansen|title=Human Rights and Religious Values: An Uneasy Relationship?|url=https://books.google.com/books?id=plEEQnaDGYYC&pg=PA126 |year= 1995|publisher= Rodopi|isbn= 978-90-5183-777-3|pages=126–131}}</ref>
=====Sufism=====
Gandhi was acquainted with the Sufi Islam's [[Chishti Order]], which he discovered during his stay in South Africa. He attended [[Khanqah]] gatherings there at Riverside. According to Margaret Chatterjee, Gandhi as a Vaishnava Hindu shared values such as humility, devotion and brotherhood for the poor that is also found in Sufism.<ref>{{cite book|last=Chatterjee|first=Margaret|title=Gandhi and the Challenge of Religious Diversity: Religious Pluralism Revisited|date=2005|publisher=Bibliophile South Asia|isbn=978-81-85002-46-0|page=119|url=https://books.google.com/books?id=_06rcmT0b7UC&pg=PA119|language=en}}</ref><ref>{{cite book|last=Fiala|first=Andrew|title=The Routledge Handbook of Pacifism and Nonviolence|date=2018|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-317-27197-0|page=94|url=https://books.google.com/books?id=Y35KDwAAQBAJ&pg=PT94|language=en}}, Fiala quotes Ambitabh Pal, "Gandhi himself followed a strand of Hinduism that with its emphasis on service and on poetry and songs bore similarities to Sufi Islam".</ref>
1925թ.-ին Գանդին մեկ պատճառ էլ նշեց, թե ինչու էր ներգրավվել խալիֆաթի շարժմանը և Միջին Արևելքում Բրիտանիայի և Օսմանյան կայսրության գործերին: Նա հինդուսներին բացատրեց, որ իսլամական հարցով արշավներ էր կազմակերպում թչ թե նրա համար, որ անհանգստանում էր սուլթանի համար, այլ քանի որ <<կովերի պաշտպանության հարցում ես ուզում էի նախապես ստանալ մուսուլմանների աջակցությունը>>: Ըստ պատմաբան Նաիմ Քուրեշիի, այն ժամանակվա Հնդակաստանի մուսուլման ղեկավարների նման, ովքեր կրոնը և քաղաքականութ-յունը միացնում էին իրար, Գանդին նույնպես նույնը կիրառեց խալիֆաթի շարժման ժամանակ:
===On life, society and other application of his ideas===
====Vegetarianism, food, and animals====
Gandhi was brought up as a vegetarian by his devout Hindu mother.<ref>{{cite book|author=Stanley Wolpert|title=Gandhi's Passion: The Life and Legacy of Mahatma Gandhi|url=https://books.google.com/books?id=KpBy6BCupe4C|year=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-515634-8|pages=14, 25–27|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170219190635/https://books.google.com/books?id=KpBy6BCupe4C|archivedate=19 February 2017|df=dmy-all}}, Quote: "The Gandhis had always been strict vegetarians, as are all devout Hindus".</ref><ref name=kemmerer65/> The idea of vegetarianism is deeply ingrained in [[Hindu]] Vaishnavism and [[Jain]] traditions in India, such as in his native Gujarat, where meat is considered as a form of food obtained by violence to animals.<ref name="Tahtinen1979p62">{{cite book|author=Unto Tähtinen|title=The Core of Gandhi's Philosophy |url=https://books.google.com/books?id=gPk72b6A8yYC&pg=PA61 |year=1979|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-0-8364-0516-3|pages=61–62, 51–52}}</ref><ref>Chitrita Banerji, ''Eating India: an odyssey into the food and culture of the land of spices'' (2007), p. 169.</ref> Gandhi's rationale for vegetarianism was largely along those found in Hindu and Jain texts. Gandhi believed that any form of food inescapably harms some form of living organism, but one should seek to understand and reduce the violence in what one consumes because "there is essential unity of all life".<ref name=kemmerer65>{{cite book|author=Lisa Kemmerer|title=Animals and World Religions|url=https://books.google.com/books?id=JowVDAAAQBAJ |year=2012|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-979068-5|pages=65–68}}</ref><ref name=terchek204/>
1940թ-ականներին Գանդին համաձայնության եկավ մի շարք մուսուլման առաջնորդների հետ, ովքեր իր նման կրոնական ներդաշնակություն էին փնտրում և դեմ էին երկիրը երկու մասի բաժանելուն: Օրինակ, նրա մոտ ընկեր [[Բադշահ Խանը]] առաջարկում էր, որ նրանք պետք է աշխատեն այն ուղղությամբ, որ հնդկական տաճարները բաց լինեն հինդուսների աղոթքների համար՝ դրանով միավորելով երկու կրոնական խմբերին: Գանդին ընդունեց առաջարկը և հնդկական տաճարներում սկսվեց մուսուլմանական աղոթքներ հնչել, բայց չէր կարողանում այնպես անել, որ մզկիթներում հինդուիստական աղոթքներ հնչեն: Հնդիկ ազգայնական խմբերը դեմ կանգնեցին Գանդիի միակողմանի գործունեությանը՝ հինդուիստական տաճարներում գոռալով և բողոքելով:
Gandhi believed that some life forms are more capable of suffering, and non-violence to him meant not having the intent as well as active efforts to minimise hurt, injury or suffering to all life forms.<ref name=terchek204>{{cite book|author=Ronald Terchek|title=Gandhi: Struggling for Autonomy|url= https://books.google.com/books?id=hg1MqCeW7OUC |year= 1998|publisher= Rowman & Littlefield|isbn= 978-0-8476-9215-6|pages=204–206}}</ref> Gandhi explored food sources that reduced violence to various life forms in the food chain. He believed that slaughtering animals is unnecessary, as other sources of foods are available.<ref name="Tahtinen1979p62"/> He also consulted with vegetarianism campaigners during his lifetime, such as with [[Henry Stephens Salt]]. Food to Gandhi was not only a source of sustaining one's body, but a source of his impact on other living beings, and one that affected his mind, character and spiritual well being.<ref>{{cite journal|author=Becker, Carol|title=Gandhi's Body and Further Representations of War and Peace|journal=Art Journal|volume= 65|issue=4 |year=2006 |page= 78|doi=10.2307/20068500}}</ref><ref>{{cite book|author=Joseph S. Alter|title=Gandhi's Body: Sex, Diet, and the Politics of Nationalism|url=https://books.google.com/books?id=2U_SqENK3T8C|year=2011|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=0-8122-0474-3|pages=4–5, 21–22, 34–38, 162–163}}</ref><ref>{{cite book|author1=Kerry S. Walters|author2=Lisa Portmess|title=Ethical Vegetarianism: From Pythagoras to Peter Singer|url=https://books.google.com/books?id=8Ti_kVvWVBwC&pg=PA139 |year=1999|publisher=State University of New York Press|isbn=978-0-7914-4043-8|pages=139–144}}</ref> He avoided not only meat, but also eggs and milk. Gandhi wrote the book ''The Moral Basis of Vegetarianism'' and wrote for the London Vegetarian Society's publication.<ref>[[#Wolpert|Wolpert]], p. 22.</ref>
=====Սուֆիզմ=====
Beyond his religious beliefs, Gandhi stated another motivation for his experiments with diet. He attempted to find the most non-violent vegetarian meal that the poorest human could afford, taking meticulous notes on vegetables and fruits, and his observations with his own body and his ''ashram'' in Gujarat.<ref name=herman89/><ref name=gandhi328/> He tried fresh and dry fruits ([[Fruitarianism]]), then just sun dried fruits, before resuming his prior vegetarian diet on advice of his doctor and concerns of his friends. His experiments with food began in the 1890s and continued for several decades.<ref name=herman89>{{cite book|author=Arthur Herman|title=Gandhi & Churchill: The Epic Rivalry that Destroyed an Empire and Forged Our Age|url=https://books.google.com/books?id=tquxD6dk914C|year=2008|publisher=Random House|isbn=978-0-553-90504-5|pages=89–90, 294–295|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140913065817/http://books.google.com/books?id=tquxD6dk914C|archivedate=13 September 2014|df=dmy-all}}</ref><ref name=gandhi328>{{cite book|author=Mahatma Gandhi|title=An Autobiography: The Story of My Experiments with Truth|url=https://books.google.com/books?id=VsMLYjEsyaEC |year=1957|publisher=Beacon Press|isbn=978-0-8070-5909-8|pages=328–330}}</ref> For some of these experiments, Gandhi combined his own ideas with those found on [[mitahara|diet]] in Indian [[yoga]] texts. He believed that each vegetarian should experiment with his or her diet because, in his studies at his ''ashram'' he saw "one man's food may be poison for another".<ref>{{cite book|author=Joseph S. Alter|title=Gandhi's Body: Sex, Diet, and the Politics of Nationalism|url= https://books.google.com/books?id=2U_SqENK3T8C|year= 2011|publisher= University of Pennsylvania Press|isbn=0-8122-0474-3|pages=21–22, 34–34, 74–75, 162–163}}</ref><ref>{{cite book|author=Georg Feuerstein|title=The Path of Yoga: An Essential Guide to Its Principles and Practices|url=https://books.google.com/books?id=Knp7nmz8qgMC |year=2011|publisher=Shambhala Publications|isbn=978-0-8348-2292-4|page=66}}</ref>
Հարավային Աֆրիկայում մնալու ժամանակ Գանդին ծանոթացավ իսլամական սուֆիզմի [[Չիշթի օրենք|Չիշթի օրենքի]] հետ: Նա Ռիվերայդում հաճախում էր [[Խանակա|Խանակայի]] հավաքներին: Ըստ Մարգըրեթ Չաթերջիիի, Գանդին որպես վայշնավա հինդուս կիսում էր այնպիսի արժեքներ, ինչպիսիք են օրինակ համեստությունը, նվիրվածությունը, աղքատների հետ ընկերությունը, որոնք կան նաև սուֆիզմի մեջ:
<br />
===Կյանքի, հասարակության և իր գաղափարների կիրառության մասին===
Gandhi championed animal rights in general. Other than making vegetarian choices, he actively campaigned against dissection studies and experimentation on live animals ([[vivisection]]) in the name of science and medical studies.<ref name="Tahtinen1979p62"/> He considered it a violence against animals, something that inflicted pain and suffering. He wrote, "Vivisection in my opinion is the blackest of all the blackest crimes that man is at present committing against god and his fair creation."<ref>{{cite web |url=http://www.mkgandhi.org/articles/views_on_sci.htm |title=Towards an understanding of Gandhi's views on Science |publisher=Mkgandhi.org |date=1 November 1934 |accessdate=12 July 2016 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160311184704/http://www.mkgandhi.org/articles/views_on_sci.htm |archivedate=11 March 2016 |df=dmy-all }}</ref>
====Բուսակերությունը, սնունդը և կենդանիները====
Գանդին դաստիարակվել էր որպես բուսակեր իր բարեպաշտ հնդիկ մոր կողմից: Հնդկաստանում բուսակերության գաղափարը խորը արմատացած է [[հնդկական]] վայշնավիզմի և [[Ջայնիզմ|ջայնիզմի]] ավանդույթներում, ինչպես օրինակ Գուջարաթում, որտեղ միսը համարվում է կենդանիների հանդեպ բռնությամբ ստացված սնունդ:Գանդին հավատում էր, որ ցանկացած սնունդ վնասում է որևէ ապրող օրգանիզմի, բայց պետք է փորձել հասկանալ և նվազեցնել սնունդում օգտագործվող բռնությունը, քանի որ <<ամեն կյանքում էական միասնություն կա>>:
Գանդին հավատում էր, որ կյանքի որոշ տեսակներ ավելի են ենթակա տառապանքի և նրա համար ոչ-բռնությունը նշանակում էր վնասելու նպատակ չունենալ, ինչպես նաև ակտիվ գործողություններ մինիմումի հասցնելու բոլոր կյանքի ձևերի հանդեպ վնասը կամ տառապանքը: Գանդին փնտրում էր սնունդ, որը նվազեցնում էր բռնությունը տարբեր կենդանիների նկատմամբ: Նա վստահ էր, որ անհրաժեշտ չէ սպանել կենդանիներին, քանի որ սննդի այլ տեսակներ են առկա: Նա նաև իր կյանքի ընթացքում խորհրդակցում էր բուսակերության արշավի մասնակիցների հետ, ինչպիսին է օրինակ [[Հենրի Սթիֆենս Սելթ|Հենրի Սթիֆենս Սելթը]]: Գանդիի համար սնունդը պարզապես կյանքը պահպանելու աղբյուր չէր, այն նաև ազդում էր նրա գիտակցության, բնավորության և հոգևոր հանգստության վրա: Նա մսից բացի հրաժարվում էր նաև ձվից և կաթից: Գանդին Լոնդոնի <<Բուսակերների հասարակության>> համար գրել է <<Բուսակերության բարոյական հիմքերը>> գիրքը:
====Fasting====
Իր սննդակարգի փորձերի համար կրոնական հավատից բացի կար նաև մեկ այլ պատճառ: Նա փորձում էր գտնել ամենա ոչ-բռնի բուսական սնունդը, որը ամենաաղքատ մարդն էլ կարող էր ձեռք բերել: Մրգերի և բանջարեղենների համար բծախնդիր նշումներ էր կատարում, նաև նշում հենց իր վրա կատարած փորձերը: Նա փորձեց սնվել թարմ և չորացրած մրգերով ([[մրգակերություն]]), հետո պարզապես արևի տակ չորացրած մրգերով, ապա միայն իր բժշկի խորհրդով և ընկերներիմտահոգվելուց հետո փոխեց իր այդ սննդակարգը: Նրա փորձերը սննդակարգի հետ սկսվեցին 1890-ականներին ու շարունակվեցին տասնամյակներ: Փորձերից մի քանիսի համար նա միացնում էր իր գաղափարներն ու հնդկական [[Յոգա|յոգայի]] տեքստերում առկա [[Սննդակարգ|սննդակարգերի]] գաղափարները: Նա վստահ էր, որ յուրաքանչյուր բուսակեր պետք է փորձեր անի իր սննդակարգի հետ, քանի որ նա հասկացել էր, որ <<մի մարդու սնունդը կարող է մյուսի համար թույն լինել>>:
Գանդին ընդհանուր առմամբ պայքարում էր կենդանիների իրավունքների համար: Բուսակեր լինելուց բացի նա նաև ակտիվորեն պայքարում էր ընդդեմ ողջ կենդանիներին [[Հերձում|հերձելուն]] և նրանց վրա փորձարկումներ անելուն գիտության և բժշկության անվան ներքո: Նա այդ ամենը համարում էր բռնություն կենդանիների նկատմամբ, մի բան, որը նրանց ցավ և տառապանք էր հասցնում: Գանդին գրում է. <<Իմ կարծիքով կենդանիների վրա ձորձեր կատարելը ներկայիս մեծագույն հանցագործությունն է կատարված աստծո և նրա ստեղծածի դեմ>>:
<br />
====Ծոմապահություն====
{{See also|List of fasts undertaken by Mahatma Gandhi}}
[[File:Gandhi fasting 1948.jpg|thumb|Gandhi's last political protest using fasting, in January 1948]]
Գանդին [[Ծոմապահություն|ծոմապահությունը]] օգտագործել է որպես քաղաքական միջոց՝ հաճախ սպառնալով այդպես ինքնասպան լինել եթե չկատարվեն իր պահանջները: Կոնգրեսը ծոմերը հրապարակեց որպես քաղաքական գործողություն, որը լայնատարած կարեկցանք է առաջացնում: Ի պատասխան կառավարությունը փորձեց թերթեին օգտագործելով նվազագույնի հասցնել հնարավոր սպառնալիքը: 1932թ.-ին Գանդին ծոմ պահեց բողոքելու դալիթների առանձին քաղաքական ներկայացչություն ունենալու դեմ: Բրիտանական կառավարությունը արգելեց Լոնդոնի մամուլին ցույց տալ Գանդիի հյուծված մարմնի լուսանկարները, քանի որ այն մարդկանց մեջ կարեկցանք կառաջացներ: Գանդիի 1943թ.-ի հացադուլը տեղի ունեցավ հակագաղութային <<Լքեք Հնդկաստանը>> շարժման համար երկու տարի բանտում անցկացնելու ժամանակ: Կառավարությունը սննդաբանների հրավիրեց և կրկին չթույլատրեց որևէ լուսանկար անել: Սակայն 1948թ.-ին Հնդկաստանի անկախացումից հետո նրա հացադուլը գովերգվեց բրիտանական մամուլի կողմից և այս անգամ ներառվեց նաև Գանդիի ամբողջ հասակով մեկ նկարները:
Gandhi used [[fasting]] as a political device, often threatening suicide unless demands were met. Congress publicised the fasts as a political action that generated widespread sympathy. In response the government tried to manipulate news coverage to minimise his challenge to the Raj. He fasted in 1932 to protest the voting scheme for separate political representation for Dalits; Gandhi did not want them segregated. The British government stopped the London press from showing photographs of his emaciated body, because it would elicit sympathy. Gandhi's 1943 hunger strike took place during a two-year prison term for the anticolonial Quit India movement. The government called on nutritional experts to demystify his action, and again no photos were allowed. However, his final fast in 1948, after the end of British rule in India, his hunger strike was lauded by the British press and this time did include full-length photos.<ref>{{cite journal|author1=Pratt, Tim |author2=Vernon, James |lastauthoramp=yes |doi=10.1086/424944|title='Appeal from this fiery bed...': The Colonial Politics of Gandhi's Fasts and Their Metropolitan Reception|journal=Journal of British Studies|year=2005|volume=44|issue=1|pages=92–114}}</ref>
Ալթերը նշում է, որ Գանդիի ծոմապահությունը, բուսակերությունը և սննդակարգը ավելին էին, քան քաղաքական նպատակին հասնելու միջոց: Դրանք ինքն իրեն զսպելու և առողջ ապրելակերպի հետ կապված փորձերի մասն էին: Նա <<շատ թերահավատ էր ավանդական Այուրվեդայի հանդեպ>>. Այն պետք է ուսումնասիրեր գիտական մեթոդները և անընդհատ զարգանար: Գանդին հավատում էր, որ յոգան օգտակար է առողջությանը: Նա վստահ էր, որ առողջ սննդակարգը հիմնված տեղական սննդի և առողջագիտության վրա էական դեր ունեն առողջ լինելու համար:
Alter states that Gandhi's fasting, vegetarianism and diet was more than a political leverage, it was a part of his experiments with self restraint and healthy living. He was "profoundly skeptical of traditional Ayurveda", encouraging it to study the scientific method and adopt its progressive learning approach. Gandhi believed yoga offered health benefits. He believed that a healthy nutritional diet based on regional foods and hygiene were essential to good health.<ref>{{cite journal|author=Alter, Joseph S. |title=Gandhi's body, Gandhi's truth: Nonviolence and the biomoral imperative of public health|journal=Journal of Asian Studies|year=1996|volume=35|issue=2|pages=305–306, 309–310, 313–317, 320–321 (all with footnotes)|jstor= 2943361| doi= 10.2307/2943361}}</ref>
====WomenԿանայք====
Գանդին աջակցում էր կանանց ազատագրմանը և համոզում <<կանանց պայքարել իրենց ինքնազարգացման համար>>: Նա դեմ էր [[Երեխաների ամուսնություն|երեխաների ամուսնությանը]] և [[Օժիտ|օժիտին]]: Գանդին նշում էր, որ կինը տղամարդու ստրուկը չէ, այլ նրա ընկերը, երկրորդ կեսը, կոլեգան: Սակայն ըստ Սուրուչի Թափուր-Բջորկեթի իրական կյանքում Գանդիի և իր կնոջ հարաբերությունները այդպիսին չէին:
Gandhi strongly favoured the emancipation of women, and urged "the women to fight for their own self-development." He opposed ''[[purdah]]'', [[child marriage]], [[dowry]] and ''[[sati (practice)|sati]]''.<ref name="Norvell1997"/> A wife is not a slave of the husband, stated Gandhi, but his comrade, better half, colleague and friend, according to Lyn Norvell.<ref name="Norvell1997"/> In his own life however, according to Suruchi Thapar-Bjorkert, Gandhi's relationship with his wife were at odds with some of these values.<ref name="suruchi77">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=2OyILUFU1NQC&pg=PA77|title=Women in the Indian National Movement: Unseen Faces and Unheard Voices, 1930–42|author=Suruchi Thapar-Bjorkert|publisher=SAGE Publications|year=2006|isbn=978-0-7619-3407-3|pages=77–79}}</ref>
Տարբեր առիթներով Գանդին իր մորն ու կնոջն էր վստահում սատյագրահայում իր առաջին դասերը: Նա հնդիկ աստվածուհի [[Սիտա|Սիտայի]] լեգենդներն էր օգտագործում մեկնաբանելու կնոջ բնածին ուժը, ինքնավարությունն և <<ոգու արիությունը>>, որի բարոյական դիապազոնը կարող է ցանկացածին խեղճացնել: Գանդիի համար Հնդկաստանի կանայք կարևոր մաս էին կազմում <<սվադեշի շարժման>> և Հնդկաստանի տնռեսությունը ազատագրելու մեջ
At various occasions, Gandhi credited his orthodox Hindu mother, and his wife, for first lessons in ''satyagraha''.<ref name="Kishwar2008p132">{{cite book|author=Madhu Purnima Kishwar|title=Zealous Reformers, Deadly Laws|url=https://books.google.com/books?id=5rSGAwAAQBAJ&pg=PA132 |year=2008 |publisher=SAGE Publications|isbn=978-81-321-0009-6|pages=132–133}}</ref> He used the legends of Hindu goddess [[Sita]] to expound women's innate strength, autonomy and "lioness in spirit" whose moral compass can make any demon "as helpless as a goat".<ref name="Kishwar2008p132"/> To Gandhi, the women of India were an important part of the "swadeshi movement" (Buy Indian), and his goal of decolonising the Indian economy.<ref name="Kishwar2008p132"/>
Որոշ պատմաբաններ, ինչպիսիք են օրինակ Անգելա Վուլլաքոթթը և Կումարի Ջայավարդենան նշում են, որ չնայած որ Գանդին հաճախ և հանրայնորեն արտահայտում էր իր համոզմունքը սեռերի հավասարության մեջ, նրա կարծիքը այլ էր: Ջայավարդենան նշում է, որ ըստ Գանդիի, կանայք պետք է իրենք կրթված լինեն և կրթեն հաջորդ սերնդին: Կանանց իրավունքների մասին իր հայացքները քիչ ազատամիտ էին և ավելի շատ նման կանանց նկատմամբ վիկտորիանական ժամանակաշրջանի սպասումներին: Մյուս հնդիկ առաջնորդները աջակցում էին տնտեսական անկախությանը և սեռերի միջև հավասար իրավունքներին բոլոր կողմերից:
Some historians such as Angela Woollacott and Kumari Jayawardena state that even though Gandhi often and publicly expressed his belief in the equality of sexes, yet his vision was one of gender difference and complementarity between them. Women, to Gandhi, should be educated to be better in the domestic realm and educate the next generation. His views on women's right were less liberal and more similar to puritan-Victorian expectations of women, states Jayawardena, than other Hindu leaders with him who supported economic independence and equal gender rights in all aspects.<ref>{{cite book|author=Angela Woollacott|title=Gender and Empire|url=https://books.google.com/books?id=S5YcBQAAQBAJ |year=2006|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-0-230-20485-0|pages=107–108}}</ref><ref>{{cite book|author=Kumari Jayawardena|title=Feminism and Nationalism in the Third World|url=https://books.google.com/books?id=Vj_OCgAAQBAJ|year=2016|publisher=Verso|isbn=978-1-78478-431-7|pages=95–99}}</ref>
==== Բրահմաչարյա. հրաժարում սեքսից և սնունդից ====
====Brahmacharya: abstinence from sex and food====
<br />
Along with many other texts, Gandhi studied ''Bhagavad Gita'' while in South Africa.<ref name="apsharma154">{{cite book|author=A. P. Sharma|title=Indian & Western Educational Philosophy|url=https://books.google.com/books?id=2o4bTpFQtdIC |year=2010|publisher=Pustak Mahal|isbn=81-7806-201-1|pages=154–156}}</ref> This Hindu scripture discusses [[jnana yoga]], [[bhakti yoga]] and [[karma yoga]] along with virtues such as non-violence, patience, integrity, lack of hypocrisy, self restraint and abstinence.<ref>{{cite book|author=Winthrop Sargeant|editor=Christopher Key Chapple|title=The Bhagavad Gita: Twenty-fifth–Anniversary Edition|url=https://books.google.com/books?id=COuy5CDAqt4C|year=2010|publisher=State University of New York Press|isbn=978-1-4384-2840-6|pages=x–xviii, 285 (verse 6.14), 415 (verse 10.5), 535 (verse 13.7)|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170415012931/https://books.google.com/books?id=COuy5CDAqt4C|archivedate=15 April 2017|df=dmy-all}}</ref> Gandhi began experiments with these, and in 1906 at age 37, although married and a father, he vowed to abstain from sexual relations.<ref name="apsharma154"/>
ՀԱՀ-ում եղած ժամանակ շատ այլ տեքստերի հետ Գանդին ուսումնասիրել է նաև Բհագավադ Գիտան: Այս հնդկական ձեռագիրը քննարկում է [[Ժնայա յոգա|ժնայա յոգան]], [[Բհակտի յոգա|բհակտի յոգան]] և [[Կարմա յոգա|կարմա յոգան]] այնպիսի առաքինությունների հետ, ինչպիսիք են ոչ-բռնությունը, համբերատարությունը, ազնվությունը, կեղծավորության բացակայութ-յունը, ինքնատիրապետումը և ժուժկալությունը: Գանդին սկսեց փորձարկել դրանք և 1906թ.-ին 37 տարեկանում, չնայած ամուսնացած էր և հայր էր, երդում տվեց հրաժարվել սեռական հարաբերություններից:
Գանդին հրաժարվեց ոչ միայն սեքսից, այլև սննի որոշ տեսակներից: Նա խորհրդակցեց [[ջայնիզմ]] ուսումնասիրող Ռաջչանդրայի հետ, ում քնքշաբար անվանում էր Ռաջչանդբհայի: Ռաջչանդրան նրան տեղեկացրեց, որ կաթը գրգռում է սեռական բուռն զգացմոնքներ: Գանդին 1912թ.-ին սկսեց հրաժարվել կովի կաթից և նաև հրաժարվեց անգամ այն ժամանակ, երբ բժիշկները նրան խորհուրդ տվեցին կաթ օգտագործել: Ըստ Սանկար Գհոսի, Թագորը Գանդիին նկարագրում էր որպես մեկին, ով չէր զզվում սեքսից կամ կանանցից, բայց սեռական կյանքը համարում էր անհամատեղելի իր բարոյական նպատակների հետ:
Gandhi's experiment with abstinence went beyond sex, and extended to food. He consulted the [[Jain]] scholar Rajchandra, whom he fondly called Raychandbhai.<ref>{{cite book|author=Thomas Weber|title=Gandhi as Disciple and Mentor |url=https://books.google.com/books?id=P8nC80pG4GIC&pg=PA33 |year=2004|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-45657-9|page=33}}</ref> Rajchandra advised him that milk stimulated sexual passion. Gandhi began abstaining from cow's milk in 1912, and did so even when doctors advised him to consume milk.<ref name="Gandhi1957">{{cite book|author=Mahatma Gandhi|title=An Autobiography: The Story of My Experiments with Truth|url= https://books.google.com/books?id=VsMLYjEsyaEC |accessdate=23 November 2016|volume= 39|year= 1957|publisher=Beacon Press|isbn=978-0-8070-5909-8|page=262}}</ref><ref>{{cite book|author=Sankar Ghose|title= Mahatma Gandhi |url=https://books.google.com/books?id=5l0BPnxN1h8C |year=1991|publisher= Allied Publishers|isbn=978-81-7023-205-6|pages=66–67}}</ref> According to Sankar Ghose, Tagore described Gandhi as someone who did not abhor sex or women, but considered sexual life as inconsistent with his moral goals.<ref name=ghose354>{{cite book|author=Sankar Ghose|title= Mahatma Gandhi |url= https://books.google.com/books?id=5l0BPnxN1h8C |year= 1991|publisher= Allied Publishers|isbn= 978-81-7023-205-6|pages=354–357}}</ref>
Գանդին փորձեց փորձարկել և ինքն իրեն ապացուցել իր բրահմաչարյան: Փորձերը սկսվեցին 1944թ.-ի փետրվարին իր կնոջ մահից հետո: Փորձերի սկզբում նա կանաց հետ նույն սենյակում էր քնում, բայց տարբեր մահճակալներում: Հետո քնում էր կանանց հետ նույն անկողնում, բայց շորերը հագին, իսկ վերջում մերկ էր քնում կանանց հետ: 1945թ.-ի ապրիլին Բիրլային ուղղված նամակում Գանդին նշում էր, որ իր փորձերի համար մերկ քնել է մի քանի աղջիկների հետ: Ըստ Գանդիի եղբոր թոռնուհի Մանուի՝ 1960-ականների հուշագրությունների, Գանդին 1947թ.-ի սկզբներին վախենում էր, որ մուսուլմանները իրենց կսպանեն Հնդկաստանի անկախության ճանապարհին, և երբ Մանուն 18 տարեկան էր, Գանդին նրան հարցրեց, թե արդյոք կցանկանա օգնել նրան իր փորձերում՝ փորձարկելու իրենց <<մաքրությունը>>, որին նա պատրաստակամությամբ համաձայնեց: Ամբողջ գիշերը ննջասենյակի դռները բաց, միևնույն անկողնում Գանդին մերկ քնեց Մանուի հետ: Մանուն նշեց, որ այդ ձերձը <<ոչ մի վատ ազդեցություն>> չի ունեցել իր վրա: Գանդին նույն անկողնում քնում էր նաև 18-ամյա Աբհայի հետ, ով իր եղբոր թոռան՝ Կանուի կինն էր: Երբեմն էլ քնում էր երկուսի հետ միասին: Գանդիի բրահմաչարյաի փորձերին մասնակցած կանանցից ոչ ոք չի նշել, որ նրանք սեքսով են զբաղվել, կամ էլ որ Գանդին որևէ սեքսուալ պահվածք է ցուցաբերել: Նրանցից, ովքեր խոսել են հանրության հետ, նշել են, որ այնպիսի զգացողություն ունեին, կարծես իրենց ծերացող մոր հետ էին քնում:
Gandhi tried to test and prove to himself his ''brahmacharya''. The experiments began some time after the death of his wife in February 1944. At the start of his experiment he had women sleep in the same room but in different beds. He later slept with women in the same bed but clothed, and finally he slept naked with women. In April 1945, Gandhi referenced being naked with several "women or girls" in a letter to Birla as part of the experiments.<ref name=parekh210>{{cite book|author=Bhikhu C. Parekh|title=Colonialism, tradition, and reform: an analysis of Gandhi's political discourse|url=https://books.google.com/books?id=eXhuAAAAMAAJ|year=1999|publisher=Sage Publications|isbn=978-0-7619-9382-7|pages=210–221|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140629120818/http://books.google.com/books?id=exhuAAAAMAAJ|archivedate=29 June 2014|df=dmy-all}}</ref> According to the 1960s memoir of his grandniece Manu, Gandhi feared in early 1947 that he and she may be killed by Muslims in the run up to India's independence in August 1947, and asked her when she was 18-year-old if she wanted to help him with his experiments to test their "purity", for which she readily accepted.<ref name="jadadams2012">{{cite news|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/features/thrill-of-the-chaste-the-truth-about-gandhis-sex-life-1937411.html|title=Thrill of the chaste: The truth about Gandhi's sex life|date=2 January 2012|work=The Independent|author=Jad Adams|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130603033106/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/features/thrill-of-the-chaste-the-truth-about-gandhis-sex-life-1937411.html|archivedate=3 June 2013|df=dmy-all}}</ref> Gandhi slept naked in the same bed with Manu with the bedroom doors open all night. Manu stated that the experiment had no "ill effect" on her. Gandhi also shared his bed with 18-year-old Abha, wife of his grandnephew Kanu. Gandhi would sleep with both Manu and Abha at the same time.<ref name="jadadams2012" /><ref name=majumdar224>{{cite book|author=Uma Majmudar|title=Gandhi's Pilgrimage of Faith: From Darkness to Light|url=https://books.google.com/books?id=3XombmM30kAC&pg=PA224 |year=2012 |publisher= State University of New York Press|isbn=978-0-7914-8351-0|pages=224–225}}</ref> None of the women who participated in the ''brahmachari'' experiments of Gandhi indicated that they had sex or that Gandhi behaved in any sexual way. Those who went public said they felt as though they were sleeping with their ageing mother.<ref name=ghose354/><ref name=parekh210/><ref>{{cite journal|author=Lal, Vinay |title=Nakedness, Nonviolence, and Brahmacharya: Gandhi's Experiments in Celibate Sexuality|journal=Journal of the History of Sexuality|date=Jan–Apr 2000|volume=9 |issue =1/2|pages=105–36|jstor=3704634}}</ref>
Ըստ Սին Սքեմլերի, Գանդին իր կյանքի վերջին տարում ճգնակյաց էր, տեքստը տգեղ էր, հիվանդոտ ու շատ նիհար և արևմտյան մամուլում ծաղրի էր ենթարկվում: 1947թ.-ի փետրվարին նա իր մտերիմներից Բիրլային, Ռամակրիշնային և մյուսներին հարցրեց, թե արդյոք սխալ է անում, որ փորձարկում է իր բրահմաչարյաի երդումը: Գանդիի հանրային փորձերը լայնորեն քննարկվում և քննադատվում էին իր ընտանիքի անդամների և իշխող քաղաքական գործիչների կողմից: Այնուամենայնիվ, Գանդին ասաց, որ եթե չթողներ Մանուին քնել իր հետ, դա թուլության նշան կլիներ: Իր անձնակազմից ոմանք հրաժարական տվեցին, այդ թվում և իր երկու թերթի խմբագիրները, ովքեր հրաժարվել էին տպել Գանդիի քարոզները կապված նրա փորձերի հետ: Օրինակ Բենգալում Գանդիի մեկնաբան Նիրմալկումար Բոսեն քննադատեց Գանդիին, ոչ թե նրա համար, որ նա որևէ սխալ բան էր արել, այլ քանի որ անհանգստանում էր փորձերին մասնակցած կանանց վրա թողնված հոգեբանական ազդեցության համար: Վինա Հովարդի պնդմամբ Գանդիի հայացքները բրահմաչարյաի և կրոնական հրաժարման փորձերի վերաբերյալ միջոց էին այդ ժամանակներում կանանց դիմագրավելու համար:
According to Sean Scalmer, Gandhi in his final year of life was an ascetic, looked ugly and a sickly skeletal figure, already caricatured in the Western media.<ref>{{cite book|author=Sean Scalmer|title=Gandhi in the West: The Mahatma and the Rise of Radical Protest|url=https://books.google.com/books?id=oDcXJxRR4TUC&pg=PA16|year=2011|publisher=Cambridge University Press|pages=12–17 with footnotes|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160101071616/https://books.google.com/books?id=oDcXJxRR4TUC&pg=PA16|archivedate=1 January 2016|df=dmy-all}}</ref> In February 1947, he asked his confidants such as Birla and Ramakrishna if it was wrong for him to experiment his ''brahmacharya'' oath.<ref name=ghose354/> Gandhi's public experiments, as they progressed, were widely discussed and criticised by his family members and leading politicians. However, Gandhi said that if he would not let Manu sleep with him, it would be a sign of weakness. Some of his staff resigned, including two of his newspaper's editors who had refused to print some of Gandhi's sermons dealing with his experiments.<ref name="jadadams2012" /> Nirmalkumar Bose, Gandhi's Bengali interpreter, for example criticised Gandhi, not because Gandhi did anything wrong, but because Bose was concerned about the psychological effect on the women who participated in his experiments.<ref name=majumdar224/> Veena Howard states Gandhi's views on brahmacharya and religious renunciation experiments were a method to confront women issues in his times.<ref name=howard2013>{{cite journal |author=Howard, Veena R. |year=2013|title=Rethinking Gandhi's celibacy: Ascetic power and women's empowerment|journal=[[Journal of the American Academy of Religion]] |volume=81 |issue=1 |pages=130, 137, 130–161 |publisher=Oxford University Press |doi= 10.1093/jaarel/lfs103 }}</ref>
==== Հնդկական հասարակությունում ամենացածր սոցիալական խումբը և կաստաները ====
====Untouchability and castes====
Գանդին վաղ տարիքից դեմ է արտահայտվել Հնդկաստանում վերջին կաստայի մնալուն: Այդ խավի համար մինչև 1932թ.-ը Գանդին և իր կոլեգաները օգտագործում էին <<անթյաջա>> տերմինը: Այդ թեմայով իր բազում ելույթներից մեկը 1920թ.-ին [[Նագպուր|Նագպուրում]] էր, որտեղ նա այն անվանեց հնդկական հասարակության մեծագույն չարիք: Իր մեկնաբանություններում նա պնդում էր, որ այդ երևույթը միայն հնդկական հասարակությունում չէ տարածված, այն ավելի խորը արմատներ ունի, քանի որ Հարավային Աֆրիկայում եվրոպացիները <<մեզ բոլորիս՝ հինդուսներիս և մուսուլմաններիս հետ նույն կերպ են վարվում. մենք չենք կարող նրանց հետ գտնվել միևնույն միջավայրում և զրկված ենք այն իրավունքներից, որոնք նրանք ունեն>>: Նա այդ ամենը անհանդուրժելի էր համարում: Նա նշում էր, որ այս ամենը կարելի է վերացնել. հինդուիզմը ճկուն է սա թույլատրելու համար և կենտրոնացված ջանք է պետք համոզելու համար, որ այդ սխալ է, և բոլորի կողմից վրացնել այդ:
Gandhi spoke out against untouchability early in his life.<ref name="Jaffrelotp62">{{cite book|author=Christophe Jaffrelot|title=Dr. Ambedkar and Untouchability: Fighting the Indian Caste System|url=https://books.google.com/books?id=W1590ts70g0C&pg=PA60|year=2005|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-13602-0|pages=60–63}}</ref> Before 1932, he and his colleagues used the term ''Antyaja'' for untouchables. One of the major speeches he made on untouchability was at [[Nagpur]] in 1920, where he called untouchability as a great evil in Hindu society. In his remarks, he stated that the phenomena of untouchability is not unique to the Hindu society, but has deeper roots because Europeans in South Africa treat "all of us, Hindus and Muslims, as untouchables; we may not reside in their midst, nor enjoy the rights which they do".<ref name=gandhi149/> He called it intolerable. He stated this practice can be eradicated, Hinduism is flexible to allow this, and a concerted effort is needed to persuade it is wrong and by all to eradicate it.<ref name=gandhi149/>
Ըստ Քրիստոֆ Ջեֆրելոթի, այդ խավը չարիք և սխալ համարելու հետ Գանդին վստահ էր, որ կաստաներն ու դասակարգերը հիմնված չեն անհավասարության կամ ստորադասության վրա:Գանդին վստահ էր, որ մարդիկ կարող են ազատորեն ամուսնանալ այլ դասակարգի ներկայացուցիչների հետ, բայց ոչ ոք չպետք է ակնկալի, որ բոլորը դրան բարեկամաբար կվերաբերեն: Գանդին նշում էր, որ բոլորը անկախ իրենց ով լինելուց իրավունք ունեն ընտրելու, թե ում իրենց տուն ընդունեն, ում հետ բարեկամաբար վերաբերվեն և թե ում հետ ժամանակ անցկացնեն:
According to Christophe Jaffrelot, while Gandhi considered untouchability to be wrong and evil, he believed that caste or class are based neither on inequality nor on inferiority.<ref name="Jaffrelotp62"/> Gandhi believed that individuals should freely intermarry whoever they want to, but no one should expect everyone to befriend them. Every individual regardless of his or her background, stated Gandhi, has a right to choose who they welcome into their home, who they befriend and who they spend time with.<ref name="Jaffrelotp62"/><ref name=gandhi149>MK Gandhi (1920), [https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.164029/2015.164029.The-Collected-Works-Of-Mahatma-Gandhi-Xix-November-1920--April-1921#page/n163/mode/2up Speech at Antyaj Conference], Nagpur, pages 148–155</ref>
1932թ.-ին Գանդին նոր արշավ սկսեց՝ նպատակ ունենալով բարելավել վերջին կաստայի վերջին կաստայի կյանքը, որոնց սկսեց անվանել [[Հարիջան|հարիջաններ]] կամ <<աստծո երեխաներ>>: 1933թ.-ի մայիսի 8-ին սկսեց ինքնամաքրման համար 21-օրյա ծոմը և ձեռնարկեց մեկամյա արշավ օգնելու հարիջանի շարժմանը: [[Դալիթ|Դալիթի]] դասակարգում ոչ բոլորը ընդունեցին այս նոր արշավը: Ամբեդկարը և իր դաշնակիցները զգացին, որ Գանդին խորամանկում է և վտանգի տակ է դնում դալիթների քաղաքական իրավունքները: Ամբեդկարը նրան նկարագրեց որպես <<խորամանկ և անվստահելի>>: Նա մեղադրում էր Գանդիին որպես մեկի, ով ցանկանում էր պահպանել կաստայական համակարգը: Գանդին և Ամբեդկարը բանավիճում էին իրենց գաղափարների և մտահոգությունների մասին, որտեղ երկուսն էլ փորձում էին համոզել մեկմեկու:
In 1932, Gandhi began a new campaign to improve the lives of the untouchables, whom he started referring to as [[Harijan]]s or "the children of god".<ref name="Coward2003"/> On 8 May 1933, Gandhi began a 21-day fast of self-purification and launched a one-year campaign to help the Harijan movement.<ref>[[#Desai|Desai]], pp. 230–89.</ref> This new campaign was not universally embraced within the [[Dalit (outcaste)|Dalit]] community. Ambedkar and his allies felt Gandhi was being paternalistic and was undermining Dalit political rights. Ambedkar described him as "devious and untrustworthy".<ref name="GreatSoulReview"/> He accused Gandhi as someone who wished to retain the caste system.<ref name="Dirks2011p267">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UP7vmkFSJhIC&pg=PA268|title=Castes of Mind: Colonialism and the Making of Modern India|author=Nicholas B. Dirks|publisher=Princeton University Press|year=2011|isbn=1-4008-4094-5|pages=267–274}}</ref> Ambedkar and Gandhi debated their ideas and concerns, where both tried to persuade each other.<ref>[http://www.mkgandhi.org/Selected%20Letters/amb-gandhi%20corr..htm Gandhi-Ambedkar correspondence] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170109182842/http://www.mkgandhi.org/Selected%20Letters/amb-gandhi%20corr..htm |date=9 January 2017 }}, Mahatma Gandhi writings, An Archive</ref><ref>{{cite book|author=Rajmohan Gandhi|title=Gandhi: The Man, His People, and the Empire|url=https://books.google.com/books?id=FauJL7LKXmkC|year=2006|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-25570-8|pages=333–359|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170222104043/https://books.google.com/books?id=FauJL7LKXmkC|archivedate=22 February 2017|df=dmy-all}}</ref>
1935թ.-ին Ամբեդկարը հայտարարեց իր հինդուիզմը լքելու և բուդդիզմ ընդունելու մտադրության մասին: Ըստ Սանկար Գհոսի, այս հայտարարությունը ցնցեց Գանդիին, ով վերագնահատեց իր հայցքները և շատ ակնարկներ գրեց՝ արտահայտելով իր հայացքները կաստաների, դասակարգերի միջև ամուսնությունների մասին, և թե ինչ է ասում հինդուիզմը այդ թեմայի հետ կապված: Այդ հայացքները տարբերվում էին Ամբեդկարի հայացքներից: 1937թ.-ին ընտրութ-յունների ժամանակ Ամբեդկարի կուսակցությունը հաղթեց Մումբայում մի քանի տեղ ստանալով, սակայն դալիթների մեծ մասը քվեարկել էր Գանդիի արշավի և նրա Կոնգրեսի կուսակցության օգտին:
In 1935, Ambedkar announced his intentions to leave Hinduism and join Buddhism.<ref name="Dirks2011p267"/> According to Sankar Ghose, the announcement shook Gandhi, who reappraised his views and wrote many essays with his views on castes, inter-marriage and what Hinduism says on the subject. These views contrasted with those of Ambedkar.<ref>{{cite book|author=Sankar Ghose|title=Mahatma Gandhi |url=https://books.google.com/books?id=5l0BPnxN1h8C&pg=PA236 |year=1991|publisher=Allied Publishers|isbn=978-81-7023-205-6|page=236}}</ref> In actual elections of 1937, except for some seats in Mumbai where Ambedkar's party won, India's untouchables voted heavily in favour of Gandhi's campaign and his party, the Congress.<ref>{{cite book|author= Rajmohan Gandhi|title=Gandhi: The Man, His People, and the Empire |url=https://books.google.com/books?id=FauJL7LKXmkC&pg=PA385 |year=2006 |publisher=University of California Press|isbn= 978-0-520-25570-8|page= 385}}</ref>
Գանդին և իր գործընկերները շարունակեցին խորհրդակցել Ամբեդկարի հետ՝ նրան ազդեցիկ թողնելով: Ամբեդկարը 1940-ականներին աշխատակցեց Կոնգրեսի առաջնորդների հետ, 1940-ականների վերջերին գրեց Հնդկաստանի սահմանադրության մեծ մասը, իսկ 1956թ.-ին ընդունեց բուդդիզմը: Ըստ Ջեֆրելոթի Գանդիի հայացքները զարգացան 1920-ականների և 1940-ականների միջև, երբ 1946թ.-ին նա ակտիվորեն խրախուսում էր դասակարգերի միջև ամուսնությունները: Այնուամենայնիվ, Գանդիի մոտեցումը դալիթների նկատմամբ այլ էր Ամբեդկարի մոտեցումից, քանի որ Գանդին պաշտպանում էր միավորումը, ընտրության հնարավորությունը և դասակարգերի ազատ միախառնումը: Ջեֆրելոթը նշում է, որ Ամբեդկարը, ընդհակառակը, պատկերացնում էր, որ հասարակության ամեն մի հատված պետք է պահպանի իր ինքնությունը, և հետո յուրաքանչյուր խումբ առանձին առաջ տանի <<հավասարության քաղաքականությունը>>:
Gandhi and his colleagues continued to consult Ambedkar, keeping him influential. Ambedkar worked with other Congress leaders through the 1940s, wrote large parts of India's constitution in the late 1940s, and converted to Buddhism in 1956.<ref name="Dirks2011p267"/> According to Jaffrelot, Gandhi's views evolved between the 1920s and 1940s, when in 1946 he actively encouraged inter-marriage across castes. However, Gandhi's approach to untouchability was different than Ambedkar because Gandhi championed fusion, choice and free intermixing. Ambedkar, in contrast states Jeffrelot, envisioned each segment of society to maintain their identity group, and each group then separately advanced the "politics of equality".<ref name="Jaffrelotp62"/>
Ամբեդկարի կողմից Գանդիի հանդեպ քննադատությունը շարունակեց ազդել դալիթների շարժման վրա Գանդիի մահից հետո: Ըստ Արթուր Հերմանի, Գանդիի և նրա գաղափարների հանդեպ Ամբեդկարի ատելությունը այնքան մեծ էր, որ Գանդիի սպանության լուրը լսելուց հետո, մի պահ լուռ մնաց, ափսոսանքի զգացում արտահայտեց, ապա ասաց. <<Իմ իրական թշնամին այլևս չկա: Փառք աստծո, խավարումը արդեն ավարտվել է>>: Ըստ Ռաջչանդրա Գուհայի, <<գաղափարախոսները այս հին մրցակցությունը իրենց հետ ներկա են բերել. հիմա Գանդիին պախարակելը տարածված է քաղաքական գործիչների մեջ, ովքեր ասես խոսում են Ամբեդկարի անունից>>:
The criticism of Gandhi by Ambedkar continued to influence the Dalit movement past Gandhi's death. According to Arthur Herman, Ambedkar's hate for Gandhi and Gandhi's ideas was so strong that after he heard the news of Gandhi's assassination, remarked after a momentary silence a sense of regret and then "my real enemy is gone; thank goodness the eclipse is over now".<ref name="Herman2008p586">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=tquxD6dk914C|title=Gandhi & Churchill: The Epic Rivalry that Destroyed an Empire and Forged Our Age|author=Arthur Herman|publisher=Random House|year=2008|isbn=978-0-553-90504-5|page=586|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140913065817/http://books.google.com/books?id=tquxD6dk914C|archivedate=13 September 2014|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|author= KR Rao|editor =MVVS Murthi et al|journal=Journal of Gandhian Studies|title = Satyagraha: Gandhi's yoga of nonviolence| volume = 3|year=1975|page=48|publisher= Gandhi Bhawan, University of Allahabad}};<br>Laxman Kawale (2012), ''Dalit's Social Transformation: Redefining the Social Justice'', ISRJ, Volume 1, Issue XII, page 3; Quote: "Even though Ambedkar was a party to Poona Pact, he was never reconciled to it. His contempt against Gandhi which was [sic] continued even after his assassination on January 30, 1948. On the death of Gandhi he expressed, "My real enemy has gone; thank goodness the eclipse is over". He equated the assassination of Gandhi with that of Caesar and the remark of Cicero to the messenger – "Tell the Romans, your hour of liberty has come". He further remarked, "While one regrets the assassination of Mahatma Gandhi, one cannot help finding in his heart the echo of the sentiments expressed by Cicero on the assassination of Caesar".</ref> According to Ramachandra Guha, "ideologues have carried these old rivalries into the present, with the demonization of Gandhi now common among politicians who presume to speak in Ambedkar's name."<ref>Guha, Ramachandra (22 June 2012) [https://newrepublic.com/article/books-and-arts/magazine/104203/the-other-liberal-light "The Other Liberal Light"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151024032337/http://www.newrepublic.com/article/books-and-arts/magazine/104203/the-other-liberal-light |date=24 October 2015 }}. ''The New Republic''.</ref>
====Նոր կրթություն, հիմնական կրթություն====
====Nai Talim, basic education====
{{main|Nai Talim}}
Գանդին չէր ընդունում արևմուտքի կրթական համակարգի ձևաչափը: Նա պնդում էր, որ դա արհամարհանք է առաջացնում աշխատանքի նկատմամբ և ստեղծում է բյուրոկրատիա: Գանդին նախընտրում էր այնպիսի կրթական համակարգ, որում մեծ շեշտ է դրվում սովորելու հմտությունների վրա, որը ներառում է ֆիզիկական, մենտալ և հոգևոր ուսումնասիրություններ: Նրա մեթոդոլոգիան ջանում էր բոլոր մասնագիտություններին հավասար վերաբերվել և բոլորին նույն չափով վարձատրել:
Gandhi rejected the colonial Western format of education system. He stated that it led to disdain for manual work, generally created an elite administrative bureaucracy. Gandhi favoured an education system with far greater emphasis on learning skills in practical and useful work, one that included physical, mental and spiritual studies. His methodology sought to treat all professions equal and pay everyone the same.<ref>{{cite book|author=V.R. Devika and G. Arulmani|editor= Gideon Arulmani et al.|title=Handbook of Career Development: International Perspectives|url= https://books.google.com/books?id=_RS4BAAAQBAJ&pg=PA111| year=2014|publisher= Springer Science|isbn= 978-1-4614-9460-7|page=111}}</ref><ref name=weber80/>
Գանդին իր գաղափարները անվանում էր նաի թալիմ (բառացի նոր կրթություն): Նա վստահ էր, որ արևմտյան ոճի կրթությունը ոչնչացնում էր տեղական մշակույթները: Նա վստահ էր, որ այլ, հիմնական կրթության մոդելը կտանի ավելի լավ իրազեկման, մարդկանց կպատրաստեր հավասար հարգանք ցուցաբերել բոլոր աշխատանքների նկատմամբ և կառաջնորդեր ավելի քիչ հասարակական հիվանդություններով հասարակության:
Gandhi called his ideas ''Nai Talim'' (literally, 'new education'). He believed that the Western style education violated and destroyed the indigenous cultures. A different basic education model, he believed, would lead to better self awareness, prepare people to treat all work equally respectable and valued, and lead to a society with less social diseases.<ref>{{cite book|author=J.J. Chambliss|title=Philosophy of Education: An Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=ncDYnnvzm1sC |year=2013|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-51161-5|page=233}}</ref><ref>Dehury, Dinabandhu "Mahatma Gandhi's Contribution to Education", ''Orissa Review'', [http://orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/sept-oct2006/engpdf/11-15.pdf September/October 2006, pp. 11–15] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100215184920/http://orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/sept-oct2006/engpdf/11-15.pdf |date=15 February 2010 }}; [http://orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/2008/December-2008/engpdf/1-5.pdf December 2008, pp. 1–5.]</ref>
Նոր կրթության գաղափար զարգացավ Հարավայի Աֆրիկայի <<Տոլստոյի ֆերմայում>> ունեցած փորձառության հիման վրա և Գանդին փորձեց ձևակերպել այդ նոր համակարգը Սեվագրամի աշրամում 1937թ.-ից հետո: Գանդիի մոտեցումը տեղ չգտավ [[Ներուի կառավարություն|Ներուի կառավարության]] ծրագրերում:
Nai Talim evolved out of his experiences at the Tolstoy Farm in South Africa, and Gandhi attempted to formulate the new system at the Sevagram ashram after 1937.<ref name=weber80>{{cite book|author=Weber, Thomas |title=Gandhi As Disciple And Mentor|url=https://books.google.com/?id=P8nC80pG4GIC&pg=PA80|year=2004|publisher=Cambridge U. Press|page=80 with footnote 42|isbn=978-1-139-45657-9}}</ref> Nehru government's vision of an industrialised, centrally [[planned economy]] after 1947 had scant place for Gandhi's village-oriented approach.<ref>{{cite book|author1=Yencken, David |author2=Fien, John |author3=Sykes, Helen |lastauthoramp=yes |title=Environment, Education, and Society in the Asia-Pacific: Local Traditions and Global Discourses|url=https://books.google.com/?id=tpE3W2MhC78C&pg=PA107|year=2000|publisher=Psychology Press|page=107|isbn=978-0-203-45926-3}}</ref>
Իր ինքնակենսագրականում Գանդին գրում է, որ վստահ է, որ յուրաքանչյուր հնդիկ պետք է [[սանսկրիտ]] սովորի, քանի որ երկրի պատմական և հոգևոր տեքստերը այդ լեզվով են գրված:
In his autobiography, Gandhi wrote that he believed every Hindu boy and girl must learn [[Sanskrit]] because its historic and spiritual texts are in that language.<ref name="Childhood">Gandhi (1940). [http://wikilivres.ca/wiki/The_Story_of_My_Experiments_with_Truth/Part_I/At_the_High_School Chapter "At the High School"]; {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120630233959/http://wikilivres.ca/wiki/The_Story_of_My_Experiments_with_Truth/Part_I/At_the_High_School|date=30 June 2012}}.</ref>
====Ինքնակառավարում, սվարաջ====
====Swaraj, self-rule====
{{Main|Swaraj}}
Գանդին վստահ էր, որ սվարաջին ոչ միայն կարելի է հասնել ոչ-բռնությամբ, այլև այլ կարելի է ղեկավարել ոչ-բռնությամբ: Զինվորականությունը անհրաժեշտ չէ, քանի որ ցանկացած ագրեսորի կարելի է տապալել կիրառելով ոչ-բռնի չհամագոր-ծակցության մեթոդը: Գանդին նշում էր, որ սվարաջի սկզբունքով առաջնորդվող պետությունում զինվորականություն պետք չէ, բայց և ավելացնում, որ ոստիկանությունը անհրաժեշտ է՝ հաշվի առնելով մարդկային էությունը: Սակայն պետությունը կսահմանափակի ոստիկանության կողմից զենքի կիրառումը՝ այն մինիմումի հասցնելով և նպատակ ունենալով այն օգտագործել որպես ճնշող ուժ:
Gandhi believed that ''swaraj'' not only can be attained with non-violence, it can be run with non-violence. A military is unnecessary, because any aggressor can be thrown out using the method of non-violent non-co-operation. While military is unnecessary in a nation organised under ''swaraj'' principle, Gandhi added that a police force is necessary given human nature. However, the state would limit the use of weapons by the police to the minimum, aiming for their use as a restraining force.<ref name="Chakrabarty">{{cite book|author=Chakrabarty, Bidyut |title=Social and political thought of Mahatma Gandhi|url=https://books.google.com/?id=4x34We-mY40C&pg=PA138|year=2006|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-36096-8|pages=138–139}}</ref>
Ըստ Գանդիի, ոչ-բռնի պետությունը նման է <<պատվիրված անարխիայի>>: Գանդին նշում էր, որ հիմնականում ոչ-բռնի անհատներից կազմված հասարակութ-յունում նրանք, ովքեր բռնություն են կիրառում, վաղ թե ուշ կամ կարգ ու կանոնը կընդունեն, կամ էլ կհեռանան համայնքից: Նա հատուկ ուշադրություն էր տալիս այնպիսի հասարակությանը, որտեղ անհատները սովորում էին իրենց պարտականությունները, և ոչ թե իրավունքներ կամ արտոնություններ պահանջում: Հարավային Աֆրիկայից վերադառնալուց հետո, երբ Գանդին նամակ ստացավ, որտեղ նրան խնդրում էին մասնակցել մարդու իրավունքների համաշխարհային կանոնադրություն գրելուն, նա պատասխանեց ասելով. <<իմ փորձից ելնելով կարող եմ ասել, որ ավելի կարևոր է ունենալ մարդու պարտականությունների կանոնադրություն>>:
According to Gandhi, a non-violent state is like an "ordered anarchy".<ref name="Chakrabarty"/> In a society of mostly non-violent individuals, those who are violent will sooner or later accept discipline or leave the community, stated Gandhi.<ref name="Chakrabarty"/> He emphasised a society where individuals believed more in learning about their duties and responsibilities, not demanded rights and privileges. On returning from South Africa, when Gandhi received a letter asking for his participation in writing a world charter for human rights, he responded saying, "in my experience, it is far more important to have a charter for human duties."<ref>[[Eknath Easwaran|Easwaran, Eknath]]. ''[[Gandhi the Man]]''. Nilgiri Press, 2011. p. 49.</ref>
Գանդիի համար սվարաջը չէր նշանակում գաղութային ժամանակաշրջանի բրիտանական կառավարման փոխարինումը շահերից բխող, բյուրոկրատական և դասակարգային շահագործման կառուցվածքով: Նա զգուշացնում էր, որ փոխադրումը նորից անգլիական կլինի, ուղղակի առանց անգլիացիների: <<Սա այն սվարաջը չէ, որ ես ցանկանում եմ>> ասում էր Գանդին; Թեվարին նշում է, որ Գանդիի համար դեմոկրատիան ավելին էր, քան կառավարման համակարգը. այն նշանակում էր օժանդակություն անհատականությանը և համայնքի կարգ ու կանոնին: Դեմոկրատիան նշանակում էր լուծել վեճերը ոչ-բռնի կերպով. այն պահանջում էր մտքի և արտահայտվելու ազատություն: Գանդիի համար դեմոկրատիան ապրելակերպ էր:
Swaraj to Gandhi did not mean transferring colonial era British power brokering system, favours-driven, bureaucratic, class exploitative structure and mindset into Indian hands. He warned such a transfer would still be English rule, just without the Englishman. "This is not the Swaraj I want", said Gandhi.<ref>{{cite book|author1=Gillen, Paul |author2=Ghosh, Devleena |lastauthoramp=yes |title=Colonialism and Modernity|url=https://books.google.com/?id=bnQk28Du5poC&pg=PA130|year=2007|publisher=UNSW Press|pages=129–131|isbn=978-0-86840-735-7}}</ref><ref>{{cite book|author=Anil Mishra|title=Reading Gandhi|url=https://books.google.com/books?id=Xa8cD95Mt4YC |year=2012|publisher=Pearson|isbn=978-81-317-9964-2|pages=167–170}}</ref> Tewari states that Gandhi saw democracy as more than a system of government; it meant promoting both individuality and the self-discipline of the community. Democracy meant settling disputes in a nonviolent manner; it required freedom of thought and expression. For Gandhi, democracy was a way of life.<ref>{{cite journal | last1 = Tewari | first1 = S. M. | year = 1971 | title = The Concept of Democracy in the Political Thought of Mahatma Gandhi | journal = Indian Political Science Review | volume = 6 | issue = 2| pages = 225–51 }}</ref>
====Հնդկական ազգայնականությունն ու վերածնունդը====
====Hindu nationalism and revivalism====
Որոշ ուսումնասիրողներ նշում են, որ Գանդին կողմ էր կրոնապես բազմազան Հնդկաստանին, մինչդեռ ոմանք նշում են, որ այն մուսուլման առաջնորդները, ովքեր պաշտպանում էին առանձին մուսուլմանական Պակիստանի բաժանումն ու ստեղծումը, Գանդիին համարում էին հնդիկ ազգայնական: Օրինակ, Մուհամմադ Իքբալին ուղղարկված իր նամակում Ջիննան Գանդիին մեղադրում էր հնդիկների կառավարմանը կողմ լինելու մեջ և Գանդիի ղեկավարած Հնդկական ազգային կոնգրեսը և համարում ֆաշիստական կուսակցություն:
Some scholars state Gandhi supported a religiously diverse India,<ref>{{cite book|author1=John L. Esposito|author2=Darrell J. Fasching|author3=Todd Lewis|title=Religion & globalization: world religions in historical perspective|url=https://books.google.com/books?id=L9QQAQAAIAAJ |year= 2007|publisher= Oxford University Press|isbn=978-0-19-517695-7|pages=543–544}}</ref> while others state that the Muslim leaders who championed the partition and creation of a separate Muslim Pakistan considered Gandhi to be Hindu nationalist or revivalist.<ref>{{cite book|author=Chetan Bhatt|title=Hindu nationalism: origins, ideologies and modern myths|url= https://books.google.com/books?id=W2PXAAAAMAAJ| year=2001| publisher= Berg|isbn= 978-1-85973-343-1|pages= 111–112}}</ref><ref>{{cite book|author1=Leora Batnitzky|author2=Hanoch Dagan|title=Institutionalizing Rights and Religion: Competing Supremacies|url=https://books.google.com/books?id=xIA7DgAAQBAJ |year=2017|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-108-17953-9|page=250}}, Quote: "Many Muslims viewed Gandhi not as a secularist, but as a Hindu nationalist."</ref> For example, in his letters to Mohammad Iqbal, Jinnah accused Gandhi to be favouring a Hindu rule and revivalism, that Gandhi led Indian National Congress was a fascist party.<ref>{{cite book|author=Lars Tore Flåten|title=Hindu Nationalism, History and Identity in India: Narrating a Hindu past under the BJP|url=https://books.google.com/books?id=5NZRDQAAQBAJ&pg=PT249 |year=2016|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-317-20871-6|page=249}}</ref>
Էնդրյուսին տված իր հարցազրույցում Գանդին նշեց, որ եթե մենք հավատում ենք, որ բոլոր կրոնները սովորեցնում են նույն սիրո և խաղաղության ուղերձը բոլորի միջև, ապա նպատակահարմարություն կամ կարիք չկա փորձել մարդկանց կրոնափոխ անել: Գանդին դեմ էր միսիոներական կազմակերպություններին, որոնք քննադատում էին հնդկական կրոնները, ապա փորձում հնդկական կրոնների հետևորդներին կրոնափոխել՝ մուսուլման կամ քրիստոնյա դարձնելով: Գանդիի կարծիքով, նրանք ովքեր փորձում են հնդիկին կրոնափոխել <<նրանք իրենց մեջ պետք է պահեն իրենց այն համոզմունքը, իբր հինդուիզմը սխալ է>> և որ նրանց կրոնն է <<միակ ճշմարիտ կրոնը>>: Գանդին վստահ էր, որ այն մարդիկ, ովքեր պահանջում են կրոնական հարգանք և իրավունքներ, պետք է մյուս կրոնների հետևորդներին էլ հարգանքով վերավերվեն և նրանց կրոնական իրավունքներ շնորհեն: Նա նշում էր, որ հոգևոր ուսումնասիրությունները պետք է քաջալերեն <<հնդիկին դառնալ ավելի լավ հնդիկ, մուսուլմանին դառնալ ավելի լավ մուսուլման և քրիտոնյաին՝ ավելի լավ քրիստոնյա>>:
In an interview with C.F. Andrews, Gandhi stated that if we believe all religions teach the same message of love and peace between all human beings, then there is neither any rationale nor need for proselytisation or attempts to convert people from one religion to another.<ref name=singh79/> Gandhi opposed missionary organisations who criticised Indian religions then attempted to convert followers of Indian religions to Islam or Christianity. In Gandhi's view, those who attempt to convert a Hindu, "they must harbour in their breasts the belief that Hinduism is an error" and that their own religion is "the only true religion".<ref name=singh79/><ref>{{cite book|author1=Mahatma Gandhi|author2=Anand T. Hingorani|title=All Religions are True|url= https://books.google.com/books?id=2rDWAAAAMAAJ|year= 1962|publisher= Bharatiya Vidya Bhavan|pages=112–113}}</ref> Gandhi believed that people who demand religious respect and rights must also show the same respect and grant the same rights to followers of other religions. He stated that spiritual studies must encourage "a Hindu to become a better Hindu, a Mussalman to become a better Mussalman, and a Christian a better Christian."<ref name=singh79>{{cite journal| author1=Singh AR| author2= Singh SA| title=Gandhi on religion, faith and conversion: secular blueprint relevant today | journal=Mens Sana Monographs | year= 2004 | volume= 2 | issue= 1 | pages= 79–88 | pmid=22815610 | pmc=3400300 | url= https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/eutils/elink.fcgi?dbfrom=pubmed&tool=sumsearch.org/cite&retmode=ref&cmd=prlinks&id=22815610 }}</ref>
Ըստ Գանդիի, կրոնը ոչ թե այն է, թե մարդը ինչի է հավատում, այլ թե ինչպես է մարդը ապրում, ինչպես է վերաբերվում մյուսներին և աստծո գաղափարի պատկերացումը: Գանդին հավատում էր, որ կարևոր չէ փոխել կրոնը կամ միանալ որևէ կրոնի, այլ կարևոր է ապրելակերպը բարելավելը և գաղափարներ վերցնելը ցանկացած աղբյուրից կամ կրոնից:
According to Gandhi, religion is not about what a man believes, it is about how a man lives, how he relates to other people, his conduct towards others, and one's relationship to one's conception of god.<ref name=parekh82>{{cite book|author=Bhikhu C. Parekh|title=Gandhi|url= https://books.google.com/books?id=Qwyjly4tTUUC |year= 2001|publisher= Sterling Publishing|isbn= 978-1-4027-6887-3|pages= 82–84}}</ref> It is not important to convert or to join any religion, but it is important to improve one's way of life and conduct by absorbing ideas from any source and any religion, believed Gandhi.<ref name=parekh82/>
====Գանդիական տնտեսությունը====
====Gandhian economics====
{{Main|Gandhian economics}}
Գանդին հավատում էր սարվոդայաի տնտեսական մոդելին, որը բառացի նշանակում է <<բոլորի բարեկեցությունն ու բարձրացումը>>: Բհաթը նշում է, որ այս տնտեսական մոդելը շատ էր տարբերվում անկախ Հնդկաստանի առաջին վարչապետ Ներուի կողմից պաշտպանվող և ընդունվող սոցիալիզմի մոդելից: Ըստ Բհաթի, երկուսն էլ նպատակ ունեին աղքատությունն ու գործազրկությունը վերացնել, բայց Գանդիի տնտեսական և զարգացման մոտեցումով նախընտրելի էր տեղական կացությանը հարմար տեխնոլոգիաներ ստեղծել, իսկ Ներուն ցանկանում էր հիմնել մեծ պետական ձեռնարկություններ:
Gandhi believed in ''sarvodaya'' economic model, which literally means "welfare, upliftment of all".<ref name=rivett1>{{cite journal | last=Rivett | first=Kenneth | title=The Economic Thought of Mahatma Gandhi | journal=The British Journal of Sociology | publisher=JSTOR | volume=10 | issue=1 | year=1959 | doi=10.2307/587582 | pages=1–15}}</ref> This, states Bhatt, was a very different economic model than the socialism model championed and followed by free India by Nehru – India's first prime minister. To both, according to Bhatt, removing poverty and unemployment were the objective, but the Gandhian economic and development approach preferred adapting technology and infrastructure to suit the local situation, in contrast to Nehru's large scale, socialised state owned enterprises.<ref>{{cite journal | last1 = Bhatt | first1 = V. V. | year = 1982 | title = Development Problem, Strategy, and Technology Choice: Sarvodaya and Socialist Approaches in India | journal = Economic Development and Cultural Change | volume = 31 | issue = 1| pages = 85–99 | jstor=1153645 | doi = 10.1086/451307}}</ref>
Գանդիի համար տնտեսական այն փիլիսոփայությունը, որի նպատակն է <<ամենամեծ բարիքը ամենամեծ թվով մարդկանց>> հիմնականում թերի էր և իր սարվոդայաի այլընտրանքային առաջարկի նպատակն էր <<ամենամեծ բարիքը բոլորի համար>>: Նա վստահ էր, որ ամենալավ տնտեսական համակարգը ոչ միայն մտածում է բարձրացնել <<աղքատ, քիչ փորձ ունեցող և աղքատացած մարդկանց>>, այլև հնարավորություն է տալիս բարձրանալ <<հարուստներին, մեծ փորձ ունեցողներին, կապիտալ ունեցողներին և հողատերերին>>: Գանդին վստահ էր, որ բռնությունը ցանկացած մարդու հանդեպ, լինի նա աղքատ թե հարուստ, սխալ է:Նա նշում էր, որ դեմոկրատիան չպետք է ծայրահեղությունների հասնի, անհատական ազատությունները չպետք է հերքվեն, և ոչ ոք երբևէ չպետք է հասարակական կամ տնտեսական ստրուկ դառնա <<մեծամասնության որոշումներին>>:
To Gandhi, the economic philosophy that aims at "greatest good for the greatest number" was fundamentally flawed, and his alternative proposal ''sarvodaya'' set its aim at the "greatest good for all". He believed that the best economic system not only cared to lift the "poor, less skilled, of impoverished background" but also empowered to lift the "rich, highly skilled, of capital means and landlords". Violence against any human being, born poor or rich, is wrong, believed Gandhi.<ref name=rivett1/><ref>{{cite journal | last=Rothermund | first=Indira | title=The Individual and Society in Gandhi's Political Thought | journal=The Journal of Asian Studies | publisher=Cambridge University Press | volume=28 | issue=2 | year=1969 | doi=10.2307/2943005 | pages=313–320}}</ref> He stated that the mandate theory of majoritarian democracy should not be pushed to absurd extremes, individual freedoms should never be denied, and no person should ever be made a social or economic slave to the "resolutions of majorities".<ref>{{cite book|author=Ramjee Singh|editor=Ronald Bontekoe et al|title=Justice and Democracy: Cross-cultural Perspectives |url=https://books.google.com/books?id=ZcGvAzjPSboC&pg=PA233 |year=1997|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-1926-2|pages=233–235}}</ref>
1930-ականներին Գանդին առարկեց Ներուին և նրա թիմին, ովքեր կոչ էին անում սովետական օրինակով գնալ արագ ինդուսրացման: Գանդին հայտարարեց, որ դա անմարդկային է և հակասում էգյուղացիների կարիքներին, որտեղ ապրում էր մարդկանց մեծամասնությունը: Գանդիի սպանությունից հետո Ներուն Հնդկաստանը առաջնորդեց իր անձնական սոցիալիստական համոզմունքներին համապատասխան: Պատմաբան Կուրուվիլլա [[Փանդիկաթու|Փանդիկաթուն]] ասում է, որ <<դա Ներուի նպատակն էր, ոչ թե Գանդիի>>:
Gandhi challenged Nehru and the modernizers in the late 1930s who called for rapid industrialisation on the Soviet model; Gandhi denounced that as dehumanising and contrary to the needs of the villages where the great majority of the people lived.<ref>{{cite journal|author=Chakrabarty, Bidyut |title=Jawaharlal Nehru and Planning, 1938–1941: India at the Crossroads|journal=Modern Asian Studies|year=1992|volume=26|issue=2|pages=275–87|doi=10.1017/S0026749X00009781}}</ref> After Gandhi's assassination, Nehru led India in accordance with his personal socialist convictions.<ref>{{cite journal |title=Socialism and Indian economic policy|author=Padma Desai and Jagdish Bhagwati|journal=World Development|volume= 3|issue= 4|year= 1975|pages=213–21|doi=10.1016/0305-750X(75)90063-7}}</ref><ref>{{cite journal |title=Socialism at crossroads|author=B.K. Nehru|journal=India International Centre Quarterly|volume=17|date=Spring 1990|pages=1–12|jstor=23002177|issue=1}}</ref> Historian Kuruvilla [[Pandikattu]] says "it was Nehru's vision, not Gandhi's, that was eventually preferred by the Indian State."<ref>{{cite book|author=Pandikattu, Kuruvila |title=Gandhi: the meaning of Mahatma for the millennium|url=https://books.google.com/?id=YrGadHsc1bUC&pg=PA237 |year=2001 |publisher=CRVP |isbn=978-1-56518-156-4|page=237}}</ref>
Գանդին կոչ էր անում վերացնել աղքատությունը զարգացած գյուղատնտեսության և փոքր գյուղական արդյունաբերության միջոցով: Ըստ քաղաքական տեսության ուսումնասիրող և տնտեսագետ [[Բհիքու Փարեք|Բհիքու Փարեքի]] Գանդիի տնտեսական մտածողությունը հակասում էր Մարքսինին: Գանդին հրաժարվում էր հաստատել այն կարծիքը, որ տնտեսական ուժը ամենալավը հասկացվում է որպես <<թշնամական դասակարգի հետաքրքրություններ>>: Նա պնդում էր, որ ոչ ոք չի կարող մյուսին ստորացնել կամ կոպտել մեկին առանց ինքն իրեն ստորացնելու կամ կոպտելու, և որ կայուն տնտեսական աճը գալիս է ծառայությունից, ոչ թե շահագործումից: Գանդին նաև վստահ էր, որ ազատ երկրում տուժածներ կան միայն այն դեպքում, երբ նրանք համագործակցում են իրենց կեղեքիչի հետ, և այն տնտեսական և քաղաքական համակարգը, որը աճող այլընտրանքներ է առաջար-կում աղքատին, տալիս է ընտրության իրավունք:
Gandhi called for ending poverty through improved agriculture and small-scale cottage rural industries.<ref>{{cite journal | last1 = Rivett | first1 = Kenneth | year = 1959 | title = The Economic Thought of Mahatma Gandhi | journal = British Journal of Sociology | volume = 10 | issue = 1| pages = 1–15 | jstor=587582 | doi = 10.2307/587582}}</ref> Gandhi's economic thinking disagreed with Marx, according to the political theory scholar and economist [[Bhikhu Parekh]]. Gandhi refused to endorse the view that economic forces are best understood as "antagonistic class interests".<ref name=parekh5/> He argued that no man can degrade or brutalise the other without degrading and brutalising himself and that sustainable economic growth comes from service, not from exploitation. Further, believed Gandhi, in a free nation, victims exist only when they co-operate with their oppressor, and an economic and political system that offered increasing alternatives gave power of choice to the poorest man.<ref name=parekh5>{{cite book|author=Bhikhu C. Parekh|title=Gandhi|url= https://books.google.com/books?id=Qwyjly4tTUUC |year= 2001|publisher= Sterling Publishing|isbn= 978-1-4027-6887-3|pages= 5–6, 15–16}}</ref>
Ներուի սոցիալիստական տնտեսական մոդելին չհամաձայնելու հետ Գանդին քննադատում էր կապիտալիզմը, որը խիստ մատերիալիստական էր: Նա վստահ էր, որ այդ ամենը ստեղծվում է՝ հետին պլան մղելով հոգևորը և հասարակական հարաբերությունները: Փարեքը նշում է, որ Գանդիի համար և՛ կոմունիզմը, և՛ կապիտալիզմը սխալ էին. նաև այն պատճառով, որ երկուսն էլ հիմնվում էին մատերիալիզմի վրա, նաև նրա համար, որ առաջինը աստվածացնում էր պետությունը բռնության անսահման ուժով, իսկ մյուսն էլ փողն էր աստվածացնում: Նա վստահ էր, որ լավ տնտեսական համակարգն այն է, որը չի վերացնում մշակույթն ու հոգևորը:
While disagreeing with Nehru about the socialist economic model, Gandhi also critiqued capitalism that was driven by endless wants and a materialistic view of man. This, he believed, created a vicious vested system of materialism at the cost of other human needs such as spirituality and social relationships.<ref name=parekh5/> To Gandhi, states Parekh, both communism and capitalism were wrong, in part because both focussed exclusively on materialistic view of man, and because the former deified the state with unlimited power of violence, while the latter deified capital. He believed that a better economic system is one which does not impoverish one's culture and spiritual pursuits.<ref>{{cite book|author=Bhikhu Parekh| authorlink = Bhikhu Parekh| title=Gandhi's Political Philosophy: A Critical Examination|url=https://books.google.com/books?id=sP2wCwAAQBAJ |year=1991|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-1-349-12242-4|pages=133–136}}</ref>
====GandhismԳանդիզմ====
{{Main|Gandhism}}
Գանդիզմը նշում էր Գանդիի ունեցած գաղափարներն ու սկզբունքները, որում մեծ կարևորություն ուներ ոչ-բռնությունը: [[Գանդիականություն|Գանդիական]] կարող են լինել կամ այն մարդը, ով հետևում է գանդիզմին, կամ էլ այն փիլիսոփայությունը, որը վերագրվում է գանդիզմին: Ըստ Սանքդհնի, գանդիզմը քաղաքական հավատամք է, տնտեսական դոկտրինա, կրոնական հայացք, բարոյական կանոն և հատկապես մարդասիրական հայացք: Նպատակը ոչ թե իմաստությունը համակարգելն է, այլ հասարակությունը վերափոխելը և հիմնված է մարդկային էության հանդեպ անմար հավատքի վրա: Բայց Գանդին չէր ընդունում գանդիզմ տերմինը և 1936թ.-ին բացատրեց.
''Gandhism'' designates the ideas and principles Gandhi promoted; of central importance is nonviolent resistance. A [[:Category:Gandhians|Gandhian]] can mean either an individual who follows, or a specific philosophy which is attributed to, Gandhism.<ref name="Hardiman2001"/> M. M. Sankhdher argues that Gandhism is not a systematic position in metaphysics or in political philosophy. Rather, it is a political creed, an economic doctrine, a religious outlook, a moral precept, and especially, a humanitarian world view. It is an effort not to systematise wisdom but to transform society and is based on an undying faith in the goodness of human nature.<ref>Sankhdher, M. M. (1972), "Gandhism: A Political Interpretation", ''Gandhi Marg'', pp. 68–74.</ref> However Gandhi himself did not approve of the notion of "Gandhism", as he explained in 1936:
<<Չկա այնպիսի բան, ինչպիսին է գանդիզմը և չեմ ցանկանում, որ ինձանից հետո որևէ աղանդ ձևավորվի: Ես չեմ ստեղծել նոր սկզբունք կամ դոկտրինա: Ես պարզապես փորձել եմ մեր առօրյա կյանքում և խնդիրներում կիրառել հավերջական ճշմարտությունները: Կարծիքները, որ ունեմ և եզրահանգումները, որոնց հասել եմ, վերջնական չեն: Դրանք հնարավոր է և վաղը փոխվեն: Ես աշխարհին ոչ մի նոր բան չունեմ սովորեցնելու: Ճշմարտությունը և ոչ-բռնությունը աշխարհի չափ հին են>>:
{{quote|There is no such thing as "Gandhism", and I do not want to leave any sect after me. I do not claim to have originated any new principle or doctrine. I have simply tried in my own way to apply the eternal truths to our daily life and problems...The opinions I have formed and the conclusions I have arrived at are not final. I may change them tomorrow. I have nothing new to teach the world. Truth and nonviolence are as old as the hills.<ref>Kamath, M. V. (2007), ''Gandhi, a spiritual journey'', Indus Source, {{ISBN|81-88569-11-9}}, p. 195.</ref>}}
==Գրական աշխատանքները==
==Literary works==
[[File:Young India.png|thumb|upright|''Young India'', a weekly journal published by Gandhi from 1919 to 1932]]
Գանդին շատ բաներ է գրել: Գանդիի վաղ հրատարակված նյութերից <<Հնդկական սվարաջը>>, որը տպագրվեց 1909թ.-ին Գուջարաթում, դարձավ Հնդկաստանի անկախության շարժման <<ինտելեկտուալ նախագիծը>>: Գիրքը հաջորդ տարի թարգմանվեց անգլերեն, որում հեղինակային իրավունքը չէր պաշտպանվում: Տասնամյակներ շարունակ նա խմբագրում էր մի շարք թերթեր, այդ թվում <<[[Հարիջան]]>> թերթը գուջարաթի լեզվով, [[Հնդկերեն|հնդկերենով]] և անգլերենով: Հարավային Աֆրիկայում եղած ժամանակ խմբագրում էր <<[[Ինդիան Ըփինիոն|Ինդիան Ըփինիոնը]]>>, <<[[Յանգ Ինդիա|Յանգ Ինդիանը]]>> անգլերենով, ինչպես նաև Հնդկաստան վերադարձից հետո <<Նավաջիվանի>> Գուջարաթիի ամսաթերթը: Հետագայում <<Նավաջիվանը>> ևս տպագրվեց հնդկերենով: Նաև նա գրեթե ամեն օր տարբեր անհատների և թերթերի նամակներ էր գրում:
Gandhi was a prolific writer. One of Gandhi's earliest publications, ''Hind Swaraj'', published in Gujarati in 1909, became "the intellectual blueprint" for India's independence movement. The book was translated into English the next year, with a copyright legend that read "No Rights Reserved".<ref name=ie12>{{cite news|title=Would Gandhi have been a Wikipedian?|url=http://www.indianexpress.com/news/would-gandhi-have-been-a-wikipedian/900506/0|access-date=26 January 2012|work=The Indian Express|date=17 January 2012|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121209021916/http://www.indianexpress.com/news/would-gandhi-have-been-a-wikipedian/900506/0|archivedate=9 December 2012|df=dmy-all}}</ref> For decades he edited several newspapers including ''[[Harijan]]'' in Gujarati, in [[Hindi]] and in the English language; ''[[Indian Opinion]]'' while in South Africa and, ''[[Young India]]'', in English, and Navajivan, a Gujarati monthly, on his return to India. Later, Navajivan was also published in Hindi. In addition, he wrote letters almost every day to individuals and newspapers.<ref>[http://www.lifepositive.com/Spirit/masters/mahatma-gandhi/journalist.asp "Peerless Communicator"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070804022748/http://www.lifepositive.com/Spirit/masters/mahatma-gandhi/journalist.asp |date=4 August 2007 }} by V. N. Narayanan. Life Positive Plus, October–December 2002.</ref>
Գանդին նաև մի շարք գրքեր է գրել, այդ թվում և իր ինքնակենսագրականը՝ <<[[Ճշմարտության հետ իմ փորձառության պատմությունը]]>>, որի ամբողջ առաջին հրատարակությունը նա գնեց վստահ լինելու համար, որ այն վերատպվել է: Նրա մյուս ինքնակենսագրականները ներառում են <<Սատյագրահան Հարավային Աֆրիկայում>>, որը այդտեղի իր պայքարի մասին է, <<[[Հնդկական սվարաջ կամ հնդկական օրենք]]>> քաղաքական գրքույքը և [[Ջոն Ռասկին|Ջոն Ռասկինի]] <<[[Այս վախճանի միջով]]>> գրքի գուջարաթիով վերապատմումը: Այս վերջին ակնարկը կարելի է համարել տնտեսության նրա ծրագիրը: Նա շատ էր գրում բուսակերության, սննդակարգի և առողջության, կրոնի, սոցիալական ռեֆորմների և այլնի մասին: Գանդին հիմնականում գուջարաթի լեզվով էր գրում, չնայած նաև ստուգում էր իր գրքերի հնդկերեն և անգլերեն թարգմանությունները:
Gandhi also wrote several books including his autobiography, ''[[The Story of My Experiments with Truth]] (Gujarātī "સત્યના પ્રયોગો અથવા આત્મકથા")'', of which he bought the entire first edition to make sure it was reprinted.<ref name="GreatSoulReview"/> His other autobiographies included: ''Satyagraha in South Africa'' about his struggle there, ''[[Hind Swaraj or Indian Home Rule]]'', a political pamphlet, and a paraphrase in Gujarati of [[John Ruskin]]'s ''[[Unto This Last]]''.<ref name="Unto this last">{{Cite book |last= Gandhi |first= M. K. |title= Unto this Last: A paraphrase |url= http://wikilivres.ca/wiki/Unto_This_Last_%E2%80%94_M._K._Gandhi |publisher= Navajivan Publishing House |location= Ahmedabad |language= English |isbn= 81-7229-076-4 |format= PDF |deadurl= no |archiveurl= https://web.archive.org/web/20121030070419/http://wikilivres.ca/wiki/Unto_This_Last_%E2%80%94_M._K._Gandhi |archivedate= 30 October 2012 |df= dmy-all }}</ref> This last essay can be considered his programme on economics. He also wrote extensively on vegetarianism, diet and health, religion, social reforms, etc. Gandhi usually wrote in Gujarati, though he also revised the Hindi and English translations of his books.<ref name="Pareku">{{cite book|last=Pareku|first=Bhikhu|title=Gandhi|url=https://books.google.com/?id=0chB4q7XeHcC&pg=PT159|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-160667-0|page=159|year=2001}}</ref>
1960-ականներին Հնդկաստանի կառավարության կողմից տպագրվեցին Գանդիի ամբողջական աշխատանքնեևը <<[[Մահաթմա Գանդիի աշխատանքների հավաքածու|Մահաթմա Գանդիի աշխատանքների հավաքածուն]]>> անվան տակ: Գրվածքները բաղկացած էին մոտ 50,000 էջերից և տպագրվեցին մոտ 100հատորով: 2000թ.-ի նոր հրատարակությունը վիճաբանության տեղիք տվեց, քանի որ այն պարունակում էր մեծ թվով սխալներ և բացթողումներ: Հնդկական կառավարությունը հետագայում այդ հրատարակությունը շրջանառությունից դուրս հանեց:
Gandhi's complete works were published by the Indian government under the name ''[[s:The Collected Works of Mahatma Gandhi|The Collected Works of Mahatma Gandhi]]'' in the 1960s. The writings comprise about 50,000 pages published in about a hundred volumes. In 2000, a revised edition of the complete works sparked a controversy, as it contained a large number of errors and omissions.<ref>{{cite news|title=Revised edition of Bapu's works to be withdrawn|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2005-11-16/india/27838774_1_second-edition-bapu-gujarat-vidyapith|access-date=25 March 2012|newspaper=[[The Times of India]]|date=16 November 2005}}</ref> The Indian government later withdrew the revised edition.<ref>{{cite web |author=Peter Rühe |url=http://www.gandhiserve.org/e/cwmg/cwmg_controversy.htm |title=Collected Works of Mahatma Gandhi (CWMG) Controversy |publisher=Gandhiserve.org |accessdate=12 July 2016 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160907204816/http://www.gandhiserve.org/e/cwmg/cwmg_controversy.htm |archivedate=7 September 2016 |df=dmy-all }}</ref>
<br />
==Legacy and depictions in popular culture==
==Ժառանգությունը և պատկերումները ժողովրդականություն վայելող մշակույթում==
{{See also|List of artistic depictions of Mahatma Gandhi|List of roads named after Mahatma Gandhi}}
*[[Մահաթմա]] բառը վերցված է [[Սանսկրիտ|սանսկրիտերեն]] մահա (մեծ) և աթմա (հոգի) բառերից: Ասում են, որ [[Ռաբինդրանաթ Թագոր|Ռաբինդրանաթ Թագորն]] է այդ կոչումը շնորհել Գանդիին: Իր ինքնակենսագրականում, սակայն, Գանդին նշում է, որ երբեք չի արժևորել այդ կոչումը և հաճախ տանջվել է դրանից:
* The word ''[[Mahatma]]'', while often mistaken for Gandhi's given name in the West, is taken from the [[Sanskrit language|Sanskrit]] words ''maha'' (meaning ''Great'') and ''atma'' (meaning ''Soul''). [[Rabindranath Tagore]] is said to have accorded the title to Gandhi.<ref name="Tagore1998">{{cite book|last=Tagore|first=Rabindranath|editor=Dutta, Krishna |others=Robinson, Andrew |title=Rabindranath Tagore: an anthology|date=15 December 1998|publisher=Macmillan|isbn=978-0-312-20079-4|page=2}}</ref> In his autobiography, Gandhi nevertheless explains that he never valued the title, and was often pained by it.<ref>[[#Desai|Desai]], p. viii.</ref><ref>Basu Majumdar, A. K. (1993), ''Rabindranath Tagore: The Poet of India'', Indus Publishing, {{ISBN|81-85182-92-2}}, p. 83: "When Gandhi returned to India, Rabindranath's eldest brother Dwijendranath, was perhaps the first to address him as Mahatma. Rabindranath followed suit and then the whole of India called him Mahatma Gandhi."</ref><ref>{{cite book|author=Ghose, Sankar |title=Mahatma Gandhi|url=https://books.google.com/?id=5l0BPnxN1h8C&pg=PA158|year=1991|publisher=Allied Publishers|page=158|isbn=978-81-7023-205-6|quote=So Tagore differed from many of Gandhi's ideas, but yet he had great regard for him and Tagore was perhaps the first important Indian who called Gandhi a Mahatma. But in 1921 when Gandhi was asked whether he was really a Mahatma Gandhi replied that he did not feel like one, and that, in any event he could not define a Mahatma for he had never met any.}}</ref>
*Բազում փողոցներ, ճանապարհներ և տեղանքներ են անվանվել ի պատիվ Գանդիի: Սրանք ներառում են [[Մ՚. Գ. Ռոուդ|Մ՚. Գ. Ռոուդը]] (մի շարք հնդկական քաղաքների, այդ թվում [[Մումբայ|Մումբայի]] և [[Բանգալոլ|Բանգալոլի]] [[Գլխավոր փողոց|գլխավոր փողոցները]]), [[Գանդի Մարկեթ|Գանդի Մարկեթը]] (Սիոնի մոտ, Մումբայ) և [[Գանդինագար|Գանդինագարը]] (Գանդիի ծննդավայր [[Գուջարաթ|Գուջարաթի]] նահանգի կենտրոնը):
* Innumerable streets, roads and localities in India are named after M.K.Gandhi. These include [[M.G. Road|M.G.Road]] (the [[main street]] of a number of Indian cities including [[Mumbai]] and [[Bangalore]]), [[Gandhi Market]] (near [[Sion, Mumbai|Sion]], Mumbai) and [[Gandhinagar]] (the capital of the state of [[Gujarat]], Gandhi's birthplace).<ref>{{cite book|last1=Guha|first1=Ramachandra|title=India After Gandhi: The History of the World's Largest Democracy|date=24 July 2007|publisher=Ecco Press|location=Delhi|isbn=0-06-019881-8}}</ref>
===Հետնորդները և միջազգային ազդեցությունը===
===Followers and international influence===
[[File:Mahatmagandhi.jpg|thumb|upright=0.8|[[Statue]] of Mahatma Gandhi at [[York University]]]]
[[File:The Soviet Union 1969 CPA 3793 stamp (Mahatma Gandhi).jpg|thumb|upright=0.8|Mahatma Gandhi on a 1969 postage stamp of the [[Soviet Union]]]]
[[File:Gandhi Commons.jpg|thumb|upright=0.8|Mahatma Gandhi at Praça Túlio Fontoura, [[São Paulo]], Brazil. [[Statue]] by Gautam Pal]]
Գանդին ազդեցություն է ունեցել կարևոր առաջնորդների և քաղաքական շարժումների վրա: ԱՄՆ-ի [[Քաղաքացիական իրավունքների շարժում|քաղաքացիական իրավունքների շարժման]] առաջնորդ-ները, այդ թվում [[Մարտին Լյութեր Քինգ|Մարտին Լյութեր Քինգը]] ասել է. <<Քրիստոսը մեզ նպատակներ է տվել, իսկ Մահաթմա Գանդին դրանց հասնելու մարտավարությունը>>: Քինգը երբեմն Գանդիին անվանում էր <<փոքր, թուխ սուրբ>>: [[Ռասայական խտրականություն|Ռասայական խտրականության]] դեմ պայքարող ակտիվիստ և ՀԱՀ-ի նախկին նախագահ Նելսոն Մանդելային ոգեշնչել էր Գանդին: Նրանով են ոգեշնչվել նաև Խան Աբդուլ Գհաֆար Խանը, [[Սթիվ Բիկո|Սթիվ Բիկոն]] և Սունգ Սան Սուս Կյին:
Gandhi influenced important leaders and political movements. Leaders of the [[civil rights movement]] in the United States, including [[Martin Luther King Jr.]], [[James Lawson (American activist)|James Lawson]], and [[James Bevel]], drew from the writings of Gandhi in the development of their own theories about nonviolence.<ref>{{cite web|url=http://mlk-kpp01.stanford.edu/index.php/kingpapers/article/kings_trip_to_india/ |title=King's Trip to India |publisher=Mlk-kpp01.stanford.edu |access-date=24 January 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090321002316/http://mlk-kpp01.stanford.edu/index.php/kingpapers/article/kings_trip_to_india/|archivedate=21 March 2009}}</ref><ref>{{cite news |author=Sidner, Sara |url=http://edition.cnn.com/2009/WORLD/asiapcf/02/17/king.anniversaryvisit/index.html |title=King moved, as father was, on trip to Gandhi's memorial |work=cnn.com Asia-Pacific |publisher=CNN |date=17 February 2009 |access-date=24 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120414101902/http://edition.cnn.com/2009/WORLD/asiapcf/02/17/king.anniversaryvisit/index.html |archivedate=14 April 2012 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite news|author=D'Souza, Placido P. |url=http://www.sfgate.com/opinion/openforum/article/COMMEMORATING-MARTIN-LUTHER-KING-JR-Gandhi-s-2640319.php |title=Commemorating Martin Luther King Jr.: Gandhi's influence on King |work=San Francisco Chronicle |date=20 January 2003 |access-date=24 January 2012 |archivedate=10 December 2012 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6CnR0ugJA?url=http://www.sfgate.com/opinion/openforum/article/COMMEMORATING-MARTIN-LUTHER-KING-JR-Gandhi-s-2640319.php |deadurl=no |df= }}</ref> King said "Christ gave us the goals and Mahatma Gandhi the tactics."<ref name="Tougas2011">{{cite book|last=Tougas|first=Shelley|title=Birmingham 1963: How a Photograph Rallied Civil Rights Support|url=https://books.google.com/?id=zzWQKHKcrOMC&pg=PT12|access-date=24 January 2012|date=1 January 2011|publisher=Capstone Press|isbn=978-0-7565-4398-3|page=12}}</ref> King sometimes referred to Gandhi as "the little brown saint."<ref>{{cite book|last=Cone|first=James|title=Martin & Malcolm & America: A Dream Or a Nightmare|year=1992|publisher=Orbis Books|isbn=0-88344-824-6}}</ref> Anti-[[History of South Africa in the Apartheid Era|apartheid]] activist and former President of South Africa, [[Nelson Mandela]], was inspired by Gandhi.<ref name="Mandela-2000">[[Nelson Mandela]], [http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,993025,00.html "The Sacred Warrior: The liberator of South Africa looks at the seminal work of the liberator of India"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131005014909/http://content.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C993025%2C00.html |date=5 October 2013 }}, ''Time'', 3 January 2000</ref> Others include [[Khan Abdul Ghaffar Khan]],<ref>{{cite news|url=http://progressive.org/mag_amitpalabdul |title=A pacifist uncovered- Abdul Ghaffar Khan, Pakistani pacifist |author=Pal, Amitabh |work=The Progressive |date=February 2002 |access-date=24 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120107183114/http://progressive.org/mag_amitpalabdul |archivedate=7 January 2012 |df= }}</ref> [[Steve Biko]], and [[Aung San Suu Kyi]].<ref>{{cite web |url=http://www.tribuneindia.com/2004/20040222/spectrum/book1.htm |title=An alternative Gandhi |work=The Tribune |location=India |date=22 February 2004 |access-date=12 March 2009 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090514084050/http://www.tribuneindia.com/2004/20040222/spectrum/book1.htm |archivedate=14 May 2009 |df=dmy-all }}</ref>
Վաղ հասակում ՀԱՀ-ի նախկին [[նախագահ]] Նելսոն Մանդելան Գանդիի ոչ-բռնի դիմադրության փիլիսոփայության հետևորդ էր: Բհանան և Վահեդը այս իրադարձությունների մասին մեկնաբանել են այսպես <<Գանդին ոգեշնչել է ՀԱՀ-ի հաջորդող սերունդների ակտիվիստներին, ովքեր փորձում էին վերջ դնելլ սպիտակամորթների տիրապետությանը: Այս ժառանգությունը նրան կապում է Նելսոն Մանդելայի հետ… այն իմաստով, որ Մանդելան ավարտին է հասցրել այն, ինչը սկսել էր Գանդին>>:
In his early years, the former [[President of South Africa]] Nelson Mandela was a follower of the nonviolent resistance philosophy of Gandhi.<ref name="Mandela-2000" /> Bhana and Vahed commented on these events as "Gandhi inspired succeeding generations of South African activists seeking to end White rule. This legacy connects him to Nelson Mandela...in a sense Mandela completed what Gandhi started."<ref name="BhanaVahed2005"/>
Գանդիի կյանքն ու ուսմունքը ոգեշնչել է շատերին, ովքեր նրան համարում են իրենց մենթորը, ոմանք էլ իրենց կյանքը նվիրել են Գանդիի գաղափարները տարածելուն: Եվրոպայում [[Ռոմեն Ռոլան|Ռոմեն Ռոլանը]] առաջինն էր, որ քննարկում էր Գանդիին իր 1924թ.-ի <<Մահաթմա Գանդի>> գրքում: Գանդիի մասին գրել է նաև բրազիլացի անարխիստ և ֆեմինիստ [[Մարիա Լաքերդա դը Մոուրա|Մարիա Լաքերդա դը Մոուրան]] պացիֆիզմի վերաբերյալ իր աշխատությունում: 1931թ.-ին հայտնի եվրոպացի ֆիզիկոս [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]] նամակներ էր փոխանակում Գանդիի հետ և իր նամակներից մեկում նրա մասին գրելիս նրան անվանել էր <<գալիք սերունդների համար կերպար, ում պետք է փորձել նմանվել և ոգեշնչվել նրանով>>: Էյնշտեյնը Գանդիի մասին ասել է.
Gandhi's life and teachings inspired many who specifically referred to Gandhi as their mentor or who dedicated their lives to spreading Gandhi's ideas. In Europe, [[Romain Rolland]] was the first to discuss Gandhi in his 1924 book ''Mahatma Gandhi,'' and Brazilian anarchist and feminist [[Maria Lacerda de Moura]] wrote about Gandhi in her work on pacifism. In 1931, notable European physicist [[Albert Einstein]] exchanged written letters with Gandhi, and called him "a role model for the generations to come" in a letter writing about him.<ref name="Albano-Müller">{{cite web |url=http://www.gandhiserve.org/streams/einstein.html |title=Einstein on Gandhi (Einstein's letter to Gandhi – Courtesy:Saraswati Albano-Müller & Notes by Einstein on Gandhi – Source: The Hebrew University of Jerusalem ) |publisher=Gandhiserve.org |date=18 October 1931 |access-date=24 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120117104005/http://www.gandhiserve.org/streams/einstein.html |archivedate=17 January 2012 |df=dmy-all }}</ref> Einstein said of Gandhi:
<br />
<blockquote>
<<Մահաթմա Գանդիի ձեռքբերումները եզակի են քաղաքական պատմության մեջ: Նա կեղեքվող երկրի ազատության կռվի համար լիովին նոր և մարդկային միջոց է մշակել և այն կիրառել է մեծագույն նվիրվածությամբ և ներդրել է իր ողջ էներգիան: Բանական, մտածող մարդու վրա բարոյական ազդեցությունը հավանաբար ավելի տևական կլինի քան թվում է մեր դաժան ժամանակներում: Քանի որ հարատևող է միայն այն պետական գործչի աշխատանքը, ով արթնացնում է իր ժողովրդին և ուժեղացնում նրանց բարոյական ուժը իր օրինակով և ուսուցչողական աշխատանքներով: Մենք պետք է ուրախ և երախտապարտ լինենք, որ ճակատագիրը մեզ նվիրել է այսպիսի լուսավորված մեկին, ով օրինակ կլինի գալիք սերունդներին: Գալիք սերունդները դժվարությամբ կհավատան, որ գոյություն է ունեցել այդպիսի մի մարդ>>:
Mahatma Gandhi's life achievement stands unique in political history. He has invented a completely new and humane means for the liberation war of an oppressed country, and practised it with greatest energy and devotion. The moral influence he had on the consciously thinking human being of the entire civilised world will probably be much more lasting than it seems in our time with its overestimation of brutal violent forces. Because lasting will only be the work of such statesmen who wake up and strengthen the moral power of their people through their example and educational works. We may all be happy and grateful that destiny gifted us with such an enlightened contemporary, a role model for the generations to come.
</blockquote>
[[Լանզա դել Վաստո|Լանզա դել Վաստոն]] 1936թ.-ին գնաց Հնդկաստան նպատակ ունենալով ապրել Գանդիի հետ: Հետագայում նա վերադարձավ Եվրոպա տարածելու Գանդիի փիլիսոփայությունը և 1948թ.-ին հիմնեց <<[[Տապանի համայնք|Տապանի համայնքը]]>>: [[Մադելին Սլեյդ|Մադելին Սլեյդը]] (հայտնի որպես Միրաբեն) բրիտանացի ադմիրալի աղջիկ էր, ով երկար տարիներ Հնդկաստանում էր և նվիրված էր Գանդիին:
[[Lanza del Vasto]] went to India in 1936 intending to live with Gandhi; he later returned to Europe to spread Gandhi's philosophy and founded the [[Community of the Ark]] in 1948 (modelled after Gandhi's ashrams). [[Madeleine Slade]] (known as "Mirabehn") was the daughter of a British admiral who spent much of her adult life in India as a devotee of Gandhi.<ref name="Dhupelia-Mesthrie2005">{{cite book|last=Dhupelia-Mesthrie|first=Uma|title=Gandhi's prisoner?: the life of Gandhi's son Manilal|url=https://books.google.com/?id=hCR0AJx-9pwC&pg=PA293|access-date=26 January 2012|date=1 January 2005|publisher=Permanent Black|isbn=978-81-7824-116-6|page=293}}</ref><ref>{{cite web|title=In the company of Bapu|url=http://www.telegraphindia.com/1041003/asp/look/story_3824566.asp|date=3 October 2004|work=[[The Telegraph (Calcutta)|The Telegraph]]|access-date=26 January 2012|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120208170605/http://www.telegraphindia.com/1041003/asp/look/story_3824566.asp|archivedate=8 February 2012|df=dmy-all}}</ref>
Բրիտանացի երաժիշտ [[Ջոն Լենոն|Ջոն Լենոնը]] ոչ-բռնության մասին իր հայացքները քննարկելուց վկայակոչեց Գանդիին: 2007թ.-ին [[Կաննի կինոփառատոն|Կաննի]] միջազգային փառատոնին ԱՄՆ-ի նախկին փոխնախագահ և շրջակա միջավայրի պաշտպան [[Ալ Գորե|Ալ Գորեն]] խոսեց իր վրա Գանդիի թողած ազդեցության մասին:
2010թ.-ին ԱՄՆ նախագահ [[Բարաք Օբամա|Բարաք Օբաման]] [[Հնդկաստանի պառլամենտ|Հնդկաստանի պառլամենտին]] ուղղված ճառում ասաց հետևյալը.
In addition, the British musician [[John Lennon]] referred to Gandhi when discussing his views on nonviolence.<ref name="Rolling Stone">{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070528225215/http://www.rollingstone.com/news/story/8898300/lennon_lives_forever|url= https://www.rollingstone.com/news/story/8898300/lennon_lives_forever|archivedate=28 May 2007|title=Lennon Lives Forever |author=Gilmore, Mikal |date=5 December 2005 |work=Rolling Stone |access-date=24 January 2012}}</ref> At the [[Cannes Lions International Advertising Festival]] in 2007, former US Vice-President and environmentalist [[Al Gore]] spoke of Gandhi's influence on him.<ref name="Al Gore">{{cite web |url=http://www.exchange4media.com/Cannes/2007/fullstory2007.asp?section_id=13&news_id=26524&tag=21387&pict=2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111115931/http://www.exchange4media.com/Cannes/2007/fullstory2007.asp?section_id=13&news_id=26524&tag=21387&pict=2 |archive-date=11 January 2012 |title= Of Gandhigiri and Green Lion, Al Gore wins hearts at Cannes |author=Kar, Kalyan |date= 23 June 2007 |work=Cannes Lions 2007 |publisher= exchange4media |access-date=24 January 2012}}</ref>
<<Կարծում եմ՝ եթե չլինեին Գանդին և նրա ուղերձը, որը կիսում էր նա Ամերիկայի և աշխարհի հետ, ապա ես այսօր այստեղ կանգնած չէի լինի որպես ԱՄՆ նախագահ>>:
US President [[Barack Obama]] in a 2010 address to the [[Parliament of India]] said that:
<blockquote>I am mindful that I might not be standing before you today, as President of the United States, had it not been for Gandhi and the message he shared with America and the world.<ref>{{cite web |url=http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2010/11/08/remarks-president-joint-session-indian-parliament-new-delhi-india |title=Remarks by the President to the Joint Session of the Indian Parliament in New Delhi, India |publisher=The White House |date=8 November 2010 |access-date=24 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120113041849/http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2010/11/08/remarks-president-joint-session-indian-parliament-new-delhi-india |archivedate=13 January 2012 |df=dmy-all }}</ref></blockquote>
2009թ.-ի սեպտեմբերին Օբաման ասաց, որ իր ամենամեծ ոգեշնչումը եղել է Գանդիից: Սա նա ասաց ի պատասխան այս հարցի՝ Ո՞վ է այն մարդը, մահացած լինի թե ողջ, ու՞մ հետ կցանկանայիք ընթրել: Նա շարունակեց. <<Նա մեկն է, ումից ես մեծ ոգեշնչում եմ ստանում: Նա իր ոչ-բռնության ուղերձով ոգեշնչել է դոկտոր Քինգին: Նա շատ բան արեց իր կյանքում և փոխեց աշխարհը իր էթիկայի ուժով>>:
Obama in September 2009 said that his biggest inspiration came from Gandhi. His reply was in response to the question 'Who was the one person, dead or live, that you would choose to dine with?'. He continued that "He's somebody I find a lot of inspiration in. He inspired Dr. King with his message of nonviolence. He ended up doing so much and changed the world just by the power of his ethics."<ref name="Wakefield">{{cite news |url=http://www.nbcnews.com/id/32723625/ns/politics-white_house/t/obama-steers-clear-politics-school-pep-talk |title=Obama steers clear of politics in school pep talk |agency=Associated Press |date=8 September 2009 |publisher=MSNBC |access-date=24 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004223415/http://www.nbcnews.com/id/32723625/ns/politics-white_house/t/obama-steers-clear-politics-school-pep-talk/ |archivedate=4 October 2013 |df=dmy-all }}</ref>
<<Թայմ Մեգըզինը>> [[14-րդ Դալայ Լամա|14-րդ Դալայ Լամային]], [[Լեխ Վալեսա|Լեխ Վալեսային]], [[Մարտին Լյութեր Քինգ|Մարթին Լյութեր Քինգին]], [[Սեզար Չավես|Սեզար Չավեսին]], [[Սունգ Սան Սու Կյի|Սունգ Սան Սու Կյիին]], [[Բենիգևո Աքուինո|Բենիգևո Աքուինոյին]], [[Դեսմոնդ Տուտու|Դեսմոնդ Տուտուին]] և [[Նելսոն Մանդելա|Նելսոն Մանդելային]] անվանեց Գանդիի երեխաներ և նրա ոչ-բռնության հոգևոր ժառանգներ: Գանդիի անունով է անվանվել [[Տեխաս]] նահանգի [[Մահաթմա Գանդի Դիսթրիքթ|Մահաթմա Գանդի Դիսթրիքթը]]:
''Time Magazine'' named [[14th Dalai Lama|The 14th Dalai Lama]], [[Lech Wałęsa]], [[Martin Luther King]], [[Cesar Chavez]], [[Aung San Suu Kyi]], [[Benigno Aquino, Jr.]], [[Desmond Tutu]], and [[Nelson Mandela]] as ''Children of Gandhi'' and his spiritual heirs to nonviolence.<ref name="TimeTCOG">{{cite news|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,993026,00.html|title=The Children of Gandhi|date=31 December 1999|work=Time|format=excerpt|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131005013134/http://content.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C993026%2C00.html|archivedate=5 October 2013|df=dmy-all}}</ref>
The [[Mahatma Gandhi District]] in [[Houston]], Texas, United States, an ethnic Indian enclave, is officially named after Gandhi.<ref name="MorenoCelebrates">{{cite web |url=http://www.chron.com/news/houston-texas/article/Houston-community-celebrates-district-named-for-1613050.php |title=Houston community celebrates district named for Gandhi |author=Moreno, Jenalia |date=16 January 2010 |work=Houston Chronicle |access-date=24 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://www.webcitation.org/6YAgWtnqS?url=http://www.chron.com/news/houston-texas/article/Houston-community-celebrates-district-named-for-1613050.php |archivedate=30 April 2015 |df=dmy-all }}</ref>
2018թ.-ի դեկտեմբերի 15-ին խնդրագրերի հիման վրա [[Գանա|Գանայի]] համալսարանից հեռացվեց Գանդիի արձանը, քանի որ այն, ըստ խնդրագրերը ստորագրողների դիտվում է որպես <<հարգանք ռասիստին>>:
On the basis of a petition, a statue of Gandhi at the [[University of Ghana]] was removed on December 15, 2018, because it was viewed by the petitioners as "an homage to a racist".<ref>{{cite news
|title=After a petition called Gandhi 'racist,' his statue was removed from the University of Ghana
|first=Cleve R.
|last=Wootson Jr.
|date=December 15, 2018
|newspaper=[[Washington Post]]
|url=https://www.washingtonpost.com/world/2018/12/15/after-petition-called-gandhi-racist-his-statue-was-removed-university-ghana/}}</ref>
<br />
===Global days that celebrate Gandhi===
In 2007, the [[United Nations General Assembly]] declared Gandhi's birthday 2 October as "the [[International Day of Non-Violence|International Day of Nonviolence]]."<ref name="UN declares 2 October, Gandhi's birthday, as International Day of Nonviolence">{{cite web|title=UN declares 2 October, Gandhi's birthday, as International Day of Nonviolence|url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=22926&Cr=non&Cr1=violence|publisher=UN News Centre|access-date=2 April 2012|date=15 June 2007|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120123011319/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=22926&Cr=non&Cr1=violence|archivedate=23 January 2012|df=dmy-all}}</ref> First proposed by UNESCO in 1948, as the School Day of Nonviolence and Peace (DENIP in Spanish),<ref name="cartadelapaz">{{cite web |url=http://www.cartadelapaz.org/portal_cp/anoticies_detall.php?id=682 |title=School Day of Nonviolence And Peace |date=30 January 2009 |work=Letter of Peace addressed to the UN |publisher=cartadelapaz.org |access-date=9 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111101164628/http://www.cartadelapaz.org/portal_cp/anoticies_detall.php?id=682 |archivedate=1 November 2011 |df=dmy-all }}</ref> 30 January is observed as the [[School Day of Non-violence and Peace|School Day of Nonviolence and Peace]] in schools of many countries<ref name="DENIP">{{cite web |url=http://denip.webcindario.com/denip.english.html |title=DENIP: School Day of Nonviolence and Peace |author=Eulogio Díaz del Corral |date=31 January 1983 |work=DENIP |access-date=30 January 2012 |language=Spanish |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120227082217/http://denip.webcindario.com/denip.english.html |archivedate=27 February 2012 |df=dmy-all }}</ref> In countries with a Southern Hemisphere school calendar, it is observed on 30 March.<ref name="DENIP"/>
===Միջազգային օրեր, որոնք փառաբանում են Գանդիին===
===Awards===
2007թ.-ին [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի Ասամբլեան Գանդիի ծննդյան օրը՝ հոկտեմբերի 2-ը հռչակեց որպես <<[[Ոչ-բռնության միջազգային օր]]>>: Հունվարի 30-ը շատ երկրների դպրոցներում նշվում է որպես [[Ոչ-բռնության և խաղաղության օր]]: Իսկ այլ երկրներում այն նշվում է մարտի 30-ին: Այդ օրը առաջին անգամ առաջարկել է նշել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն 1948թ.-ին:
[[File:Madrid - Plaza Joan Miró, Monumento a Mohandas K. Gandhi 2.jpg|thumb|Monument to M. K. Gandhi in [[Madrid]], Spain]]
<br />
===Պարգևները===
''[[Time (magazine)|Time magazine]]'' named Gandhi the [[Time Magazine Person of the Year|Man of the Year]] in 1930. The [[University of Nagpur]] awarded him an [[Legum Doctor|LL.D.]] in 1937.<ref>{{Cite journal | last1 = | first1 = | last2 = | first2 = |url=http://www.currentscience.ac.in/Downloads/article_id_006_06_0311_0316_0.pdf | title =University and Educational Intelligence | journal = [[Current Science]]| volume = 6.6 | pages = 314 | year =December 1937 | pmid = | pmc = }}</ref> Gandhi was also the runner-up to [[Albert Einstein]] as "[[Person of the Century]]"<ref>{{Cite news |url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,988159,00.html |title=The Time 100 |access-date=3 March 2009 |work=Time |first=Salman |last=Rushdie |date=13 April 1998 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130915092916/http://content.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C988159%2C00.html |archivedate=15 September 2013 |df=dmy-all }}</ref> at the end of 1999. The [[Government of India]] awarded the annual [[Gandhi Peace Prize]] to distinguished social workers, world leaders and citizens. [[Nelson Mandela]], the leader of South Africa's struggle to eradicate racial discrimination and segregation, was a prominent non-Indian recipient. In 2011, ''Time'' magazine named Gandhi as one of the top 25 political icons of all time.<ref>{{cite news |url=http://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2046285_2045996_2045906,00.html |title=Top 25 Political Icons |access-date=9 February 2011 |work=Time |date=4 February 2011 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131228045051/http://content.time.com/time/specials/packages/article/0%2C28804%2C2046285_2045996_2045906%2C00.html |archivedate=28 December 2013 |df=dmy-all }}</ref>
<<[[Թայմ Մեգըզին|''Թայմ Մեգըզինը'']]>> 1930թ.ին Գանդիին անվանեց <<[[Տարվա մարդ]]>>: 1937թ.-ին [[Նագպուրի համալսարան|Նագպուրի համալսարանը]] Գանդիին շնորհեց [[Իրավագիտության դոկտոր|իրավագիտության դոկտորի]] կոչում: 199թ.-ի վերջում << [[Դարի մարդ|դարի մարդ]] >> ճանաչվեց [[Ալբերտ Այնշտայն|Ալբերտ Էյնշտեյնը]], իսկ Գանդին մրցման մեջ երկրորդ տեղը գրավեց: [[Հնդկաստանի կառավարություն|Հնդկաստանի կառավարությունը]] ամեն տարի [[Գանդիի խաղաղության մրցանակ|Գանդիի խաղաղության մրցանակով]] պարգևատրում էր ճանաչված հասարակական աշխատողների, համաշխարհային առաջնորդների և քաղաքացիների: Այդ մրցանակից է ստացել [[Նելսոն Մանդելա|Նելսոն Մանդելան]], ով ՀԱՀ-ում պայքարում էր ռասայական խտրականությունը վերացնելու համար: <<Թայմ Մեգըզինը>> 2011թ.-ին բոլոր ժամանակների քաղաքական դեմքերի մեջ նշեց Գանդիին:[[File:Madrid - Plaza Joan Miró, Monumento a Mohandas K. Gandhi 2.jpg|thumb|Monument to M. K. Gandhi in [[Madrid]], Spain]]
Չնայած 1937-1947թթ.-ի ընթացքում Գանդին 5 ամգամ առաջադրվել էր [[Նոբելյան խաղաղության մրցանակ|Նոբելյան խաղաղության մրցանակի]] համար, այդպես էլ չստացավ այն: Տասնամյակներ անց Նոբելյան կոմիտեն հայտարարեց իր ափսոսանքը այդ բացթողման համար: Գանդին մրցանակի համար առաջադրվել էր 1948թ.-ն, բայց սպանվեց մինչ թեկնածուներ առաջադրելու ավարտը: Այդ տարի կոմիտեն որոշեց ոչ մեկին չշնորհել խաղաղության մրցանակ նշելով, որ <<չկա ոչ մի ողջ հարմար թեկնածու>>: Քննարկվել է նաև Գանդիին հետմահու մրցանակը շնորհելը: 2006թ.-ին Նոբելյան կոմիտեի քարտուղար Գեիր Լանդեսթադը ասաց. <<մեր 106-ամյա պատմության մեծագույն բացթողումը, անկասկած, այն է, որ Մ. Գանդիին երբեք չի շնորհվել Նոբելյան խաղաղության մրցանակ: Գանդին կարող է մնալ առանց Նոբելյան մրցանակի, բայց հարց է, թե արդյոք Նոբելյան կոմիտեն կարող է լինել առանց Գանդիի>>: Երբ 1989թ.-ին մրցանակը ստացավ [[14-րդ Դալայ Լամա|14-րդ Դալայ Լաման]], կոմիտեի նախագահն ասաց, որ սա <<որոշ չափով հարգանքի տուրք էր ի հիշատակ Մ. Գանդիի>>:
Gandhi did not receive the [[Nobel Peace Prize]], although he was nominated five times between 1937 and 1948, including the first-ever nomination by the [[American Friends Service Committee]],<ref name="AFSC">{{cite web |url=http://www.afsc.org/nobel-peace-prize-nominations |title=Nobel Peace Prize Nominations |publisher=American Friends Service Committee |access-date=30 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120204172207/http://www.afsc.org/nobel-peace-prize-nominations |archivedate=4 February 2012 |df=dmy-all }}</ref> though he made the short list only twice, in 1937 and 1947.<ref name="Tønnesson">{{cite web
|last = Tønnesson
|first = Øyvind
|title = Mahatma Gandhi, the Missing Laureate
|publisher = Nobelprize.org
|date = 1 December 1999
|url = https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/themes/peace/gandhi/
|access-date = 16 January 2012
|deadurl = no
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20130705224937/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/themes/peace/gandhi/
|archivedate = 5 July 2013
|df = dmy-all
}}</ref> Decades later, the Nobel Committee publicly declared its regret for the omission, and admitted to deeply divided nationalistic opinion denying the award.<ref name="Tønnesson"/> Gandhi was nominated in 1948 but was assassinated before nominations closed. That year, the committee chose not to award the peace prize stating that "there was no suitable living candidate" and later research shows that the possibility of awarding the prize posthumously to Gandhi was discussed and that the reference to no suitable living candidate was to Gandhi.<ref name="Tønnesson"/> Geir Lundestad, Secretary of Norwegian Nobel Committee in 2006 said, "The greatest omission in our 106-year history is undoubtedly that Mahatma Gandhi never received the Nobel Peace prize. Gandhi could do without the Nobel Peace prize, whether Nobel committee can do without Gandhi is the question".<ref>[http://www.icrs.ugm.ac.id/wednesday-forum-schedule/111-relevance-of-gandhian-philosophy-in-the-21st-century "Relevance of Gandhian Philosophy in the 21st Century"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110915025114/http://www.icrs.ugm.ac.id/wednesday-forum-schedule/111-relevance-of-gandhian-philosophy-in-the-21st-century |date=15 September 2011 }}. Icrs.ugm.ac.id. Retrieved 5 August 2013.</ref> When the [[14th Dalai Lama]] was awarded the Prize in 1989, the chairman of the committee said that this was "in part a tribute to the memory of Mahatma Gandhi".<ref name="Tønnesson"/>
<br />
====Father of the Nation====
====Ազգի հայրը====
Indians widely describe Gandhi as [[Father of the Nation|the father of the nation]].<ref name="archive.indianexpress.com">[http://archive.indianexpress.com/news/gandhi-not-formally-conferred-father-of-the-nation-title-govt/973101/ "Gandhi not formally conferred 'Father of the Nation' title: Govt"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140906121950/http://archive.indianexpress.com/news/gandhi-not-formally-conferred-father-of-the-nation-title-govt/973101|date=6 September 2014}}, ''[[The Indian Express]]'', 11 July 2012.</ref><ref name="timesofindia.indiatimes.com">[http://timesofindia.indiatimes.com/india/Constitution-doesnt-permit-Father-of-the-Nation-title-Government/articleshow/16961980.cms "Constitution doesn't permit 'Father of the Nation' title: Government"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170107223546/http://timesofindia.indiatimes.com/india/Constitution-doesnt-permit-Father-of-the-Nation-title-Government/articleshow/16961980.cms|date=7 January 2017}}, ''The Times of India'', 26 October 2012.</ref> Origin of this title is traced back to a radio address (on Singapore radio) on 6 July 1944 by [[Subhash Chandra Bose]] where Bose addressed Gandhi as "The Father of the Nation".<ref>{{Cite web|url=http://www.thehindu.com/2000/02/01/stories/13011282.htm|title=Crusade with arms|last=|first=|date=|website=The Hindu|access-date=}}</ref> On 28 April 1947, [[Sarojini Naidu]] during a conference also referred Gandhi as "Father of the Nation".<ref name="Father of the Nation RTI">{{cite news|title=Father of the Nation RTI|publisher=[[NDTV]]|access-date=21 September 2016|url=http://www.ndtv.com/india-news/10-year-olds-rti-on-father-of-the-nation-title-for-gandhi-474827|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161204192603/http://www.ndtv.com/india-news/10-year-olds-rti-on-father-of-the-nation-title-for-gandhi-474827|archivedate=4 December 2016|df=dmy-all}}</ref><ref name="Constitution does not permit any titles">{{cite news|title=Constitution does not permit any titles|work=[[The Times of India]]|access-date=21 September 2016|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Constitution-doesnt-permit-Father-of-the-Nation-title-Government/articleshow/16961980.cms|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170107223546/http://timesofindia.indiatimes.com/india/Constitution-doesnt-permit-Father-of-the-Nation-title-Government/articleshow/16961980.cms|archivedate=7 January 2017|df=dmy-all}}</ref>
Հնդիկները Գանդիին բնութագրում էին որպես <<[[Ազգի հայր|ազգի հայր]]>>: Այս կոչումը առաջին անգամ տրվել է 1944թ.-ի հուլիսի 6-ին Սինգապուրի ռադիոյով, որտեղ [[Սուբհաշ Չանդրա Բոսե|Սուբհաշ Չանդրա Բոսեն]] Գանդիին դիմեց որպես <<ազգի հայր>>: 1947թ.-ի ապրիլի 28-ին [[Սարոջինի Նաիդու|Սարոջինի Նաիդուն]] կոնֆերանսի ժամանակ նույնպես Գանդիին անվանեց <<ազգի հայր>>:
<br />
===Ֆիլմը, թատրոնը և գրականությունը===
===Film, theatre and literature===
1968թ.-ին [[Վիթհալբհայ Ջավերի|Վիթհալբհայ Ջավերիի]] կողմից ստեղծված 5ժամ 9րոպե տևողությամբ <<[[Մահաթմա. Գանդիի կյանքը (1869-1948թթ)]]>>ինքնակենսագրական փաստագրա-կան ֆիլմը ներկայացնում է այդ ժամանակների պատմությունը՝ մեջբերումներ անելով Գանդիի խոսքերից ու օգտագործելով սև և սպիտակ արխիվային լուսանկարներ և տեսանյութեր: [[Բեն Քինգսլի|Բեն Քինգսլին]] մարմնավորեց Գանդիին Ռիչարդ Ռիչարդ Աթենբորոուի 1982թ.-ի <<Գանդի>> ֆիլմում, որը լավագույն կինոնկարի համար ստացավ <<Էքըդեմի մրցանակ>>: 1996թ.-ի <<[[Մահաթմայի ստեղծումը]]>> ներկայացնում էր Գանդիի՝ ՀԱՀ-ում մնացած ժամանակաշրջանը և իր փոխակերպումը անփորձ իրավաբանից դեպի ճանաչված քաղաքական առաջնորդ: 2006թ.-ի [[Բոլիվուդ|Բոլիվուդի]] կատակերգական ժանրի ֆիլմերից մեկում Գանդին գլխավոր հերոսն էր: Ջահնու Բարուան էլ ստեղծել է <<[[Ես չեմ սպանել Գանդիին]]>> ֆիլմը:
A 5 hours, 9 minutes long biographical documentary film,<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=rfHUvW7L5-k#t=5h6m10s |title=Mahatma: Life of Gandhi, 1869–1948 (1968 – 5hrs 10min) |publisher=Channel of GandhiServe Foundation |access-date=30 December 2014 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150118145035/https://www.youtube.com/watch?v=rfHUvW7L5-k#t=5h6m10s |archivedate=18 January 2015 |df=dmy-all }}</ref> ''[[Mahatma: Life of Gandhi, 1869–1948]]'', made by [[Vithalbhai Jhaveri]]<ref>{{cite web|title=Vithalbhai Jhaveri|url=http://www.gandhiserve.org/information/our_photographers/vithalbhai_jhaveri.html|publisher=GandhiServe Foundatiom|access-date=30 December 2014|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141231162132/http://www.gandhiserve.org/information/our_photographers/vithalbhai_jhaveri.html|archivedate=31 December 2014|df=dmy-all}}</ref> in 1968, quoting Gandhi's words and using black & white archival footage and photographs, captures the history of those times. [[Ben Kingsley]] portrayed him in [[Richard Attenborough]]'s 1982 film ''[[Gandhi (film)|Gandhi]]'',<ref>{{Cite web|url=http://jan.ucc.nau.edu/~sj6/Case%20of%20the%20Missing%20Mahatma.pdf#page=9|title=The Case of the Missing Mahatma:Gandhi and the Hindi Cinema|last=Dwyer|first=Rachel|date=|year=2011|website=Public Culture 23:2|publisher=Duke University Press|doi=10.1215/08992363-1161949|archive-url=https://web.archive.org/web/20170321082552/http://jan.ucc.nau.edu/~sj6/Case%20of%20the%20Missing%20Mahatma.pdf#page=9|archive-date=21 March 2017|dead-url=no|access-date=|doi-access=|df=dmy-all}}</ref> which won the [[Academy Award]] for Best Picture. The 1996 film ''[[The Making of the Mahatma]]'' documented Gandhi's time in South Africa and his transformation from an inexperienced barrister to recognised political leader.<ref name="Making">{{cite web|author=Melvani, Lavina|title=Making of the Mahatma|url=http://www.hinduismtoday.com/modules/smartsection/item.php?itemid=4798|work=Hinduism Today|publisher=hinduismtoday.com|date=February 1997|access-date=26 January 2012|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120203075903/http://www.hinduismtoday.com/modules/smartsection/item.php?itemid=4798|archivedate=3 February 2012|df=dmy-all}}</ref> Gandhi was a central figure in the 2006 [[Bollywood]] comedy film ''[[Lage Raho Munna Bhai]]''. Jahnu Barua's [[Maine Gandhi Ko Nahin Mara|''Maine Gandhi Ko Nahin Mara'' (I did not kill Gandhi)]], places contemporary society as a backdrop with its vanishing memory of Gandhi's values as a metaphor for the senile forgetfulness of the protagonist of his 2005 film,<ref>{{cite web|last1=Pandohar|first1=Jaspreet (Reviewer)|title=Movies – Maine Gandhi Ko Nahin Mara (I Did Not Kill Gandhi) (2005)|url=http://www.bbc.co.uk/films/2005/10/03/maine_gandhi_ko_nahi_mara_2005_review.shtml|publisher=BBC (British Broadcasting Corporation)|access-date=30 December 2014|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150704134213/http://www.bbc.co.uk/films/2005/10/03/maine_gandhi_ko_nahi_mara_2005_review.shtml|archivedate=4 July 2015|df=dmy-all}}</ref> writes [[Vinay Lal]].<ref>{{cite web|last1=Lal|first1=Vinay|title=Moving Images of Gandhi|url=http://www.vinaylal.com/ESSAYS(Gandhi)/mov9.pdf#page=9|access-date=30 December 2014|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304042605/http://www.vinaylal.com/ESSAYS%28Gandhi%29/mov9.pdf#page=9|archivedate=4 March 2016|df=dmy-all}}</ref>
Ամերիկացի կոմպոզիտոր [[Ֆիլիպ Գլաս|Ֆիլիպ Գլասը]] 1979թ.-ին գրում է <<[[Սատյագրահա]]>> օպերան, որը հիմնված է Գանդիի կյանքի հիման վրա: Օպերայի լիբրետոն վերցված է [[Բհագավադգիտա|Բհագավադ Գիտայից]] և երգվում է [[Սանսկրիտ|սանսկրիտով]]:
The 1979 opera ''[[Satyagraha (opera)|Satyagraha]]'' by American composer [[Philip Glass]] is loosely based on Gandhi's life.<ref name="KostelanetzFlemming1999">{{cite book|author-first1=Richard |author-last1=Kostelanetz |authorlink=Richard Kostelanetz |author-first2=Robert |author-last2=Flemming|title=Writings on Glass: Essays, Interviews, Criticism|url=https://books.google.com/books?id=tykImG0WAsAC&pg=PA102|year=1999|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-21491-0|page=102 |ref=harv }}</ref><ref name="Glass2015">{{cite book|author=Philip Glass|title=Words Without Music: A Memoir|url=https://books.google.com/books?id=OpPXBAAAQBAJ&pg=PT192|year=2015|publisher=Liveright|isbn=978-1-63149-081-1|pages=192, 307}}</ref> The opera's libretto, taken from the ''[[Bhagavad Gita]]'', is sung in the original [[Sanskrit]].{{sfn|Kostelanetz|Flemming|1999|p=168}}
Ֆիլմերի և ներկայացումների միջոցով ցուցադրվել են նաև հակագանդիական թեմաներ: Մարաթհի <<Գանդի Վիրուդհ Գանդի>> ներկայացումը ուսումնասիրում է Գանդիի և իր որդու՝ Հարիլալի միջև հարաբերությունները: 2007թ.-ի <<[[Գանդի, իմ հայրը]]>> ֆիլմը նույն թեմայով էր: 1989թ.-ի Մարաթհիի պիեսը և 1997թ.-ի <<Գանդի Ամբեդկար>> պիեսը քննադատում էին Գանդիին և նրա սկզբունքները:
Anti-Gandhi themes have also been showcased through films and plays. The 1995 Marathi play ''Gandhi Virudh Gandhi'' explored the relationship between Gandhi and his son Harilal. The 2007 film, ''[[Gandhi, My Father]]'' was inspired on the same theme. The 1989 Marathi play ''[[Me Nathuram Godse Boltoy]]'' and the 1997 Hindi play ''Gandhi Ambedkar'' criticised Gandhi and his principles.<ref>{{cite web | url=http://www.dnaindia.com/opinion/4153/report-its-fashionable-to-be-anti-gandhi | title=It's fashionable to be anti-Gandhi | publisher=DNA | date=1 October 2005 | access-date=25 January 2013 | deadurl=no | archiveurl=https://web.archive.org/web/20130622050823/http://www.dnaindia.com/opinion/4153/report-its-fashionable-to-be-anti-gandhi | archivedate=22 June 2013 | df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.livemint.com/Leisure/Id8PjapDYFoJqUkyzJvG7N/Drama-king.html | title=Drama king | work=[[Mint (newspaper)|Live Mint]] | date=20 February 2009 | access-date=25 January 2013 | author=Dutt, Devina | deadurl=no | archiveurl=https://web.archive.org/web/20130430154736/http://www.livemint.com/Leisure/Id8PjapDYFoJqUkyzJvG7N/Drama-king.html | archivedate=30 April 2013 | df=dmy-all }}</ref>
Several biographers have undertaken the task of describing Gandhi's life. Among them are D. G. Tendulkar with his ''Mahatma. Life of Mohandas Karamchand Gandhi'' in eight volumes, [[Chaman Nahal]]'s Gandhi Quartet, and [[Pyarelal Nayyar|Pyarelal]] and [[Sushila Nayyar]] with their ''Mahatma Gandhi'' in 10 volumes. The 2010 biography, ''[[Great Soul: Mahatma Gandhi and His Struggle With India]]'' by [[Joseph Lelyveld]] contained controversial material speculating about Gandhi's sexual life.<ref name="LelyveldNYT">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2011/03/30/books/in-great-soul-joseph-lelyveld-re-examines-gandhi.html|title=Appreciating Gandhi Through His Human Side|work=The New York Times|date=29 March 2011|access-date=26 January 2012|first=Hari|last=Kunzru|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120131013732/http://www.nytimes.com/2011/03/30/books/in-great-soul-joseph-lelyveld-re-examines-gandhi.html|archivedate=31 January 2012|df=dmy-all}} (Review of ''Great Soul: Mahatma Gandhi and His Struggle With India'' by Joseph Lelyveld).</ref> Lelyveld, however, stated that the press coverage "grossly distort[s]" the overall message of the book.<ref name="LelyveldResponse">{{cite news |url=http://www.theaustralian.com.au/news/breaking-news/us-author-slams-gandhi-gay-claim/story-fn3dxity-1226030279549 |title=US author slams Gandhi gay claim |agency=Agence France-Presse |date=29 March 2011 |work=The Australian |access-date=26 January 2012 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130501191126/http://www.theaustralian.com.au/news/breaking-news/us-author-slams-gandhi-gay-claim/story-fn3dxity-1226030279549 |archivedate=1 May 2013 |df=dmy-all }}</ref> The 2014 film ''[[Welcome Back Gandhi]]'' takes a fictionalised look at how Gandhi might react to modern day India.<ref>{{cite web|title=A Welcome Effort|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/a-welcome-effort/article1496255.ece|work=The Hindu|access-date=24 January 2014|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140202232729/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/a-welcome-effort/article1496255.ece|archivedate=2 February 2014|df=dmy-all}}</ref>
|
