|
Մատերայի գաղափարը նրա դրսևորման կոնկրետ ձևերի ֆիզիկական հատկանիշների հետ նույնացնելու փաստով էր պայմանավորված այն ճգնաժամային վիճակը, որը ստեղծվեց [[ֆիզիկա]]յում [[XX դար|XX դ]]. սկզբին՝ կապված ատոմի տրոհման և ռադիոակտիվության հայտնագործման հետ։ Այս փաստերը շատ մտածողների հանգեցրին այն եզրակացությանը, որ մատերիան չքանում է, մնում է միայն շարժումը։ Այս միտումը հանգեցրեց, մասնավորապես, էներգեաիզմի (Օսավալդ), որը փորձում էր աշխարհի հիմքում դնել զուտ [[էներգիա]]ն՝ առանց նրա մատերիական կրողի։ [[Վլադիմիր Իլյիչ Լենին]]ը ցույց ավեց, որ դա արդյունք է մատերիայի մետաֆիզիկական պատկերացման, երբ մատերիան ըմբռնվում է որպես որոշակի ֆիզիկական վիճակ, և առաջ քաշեց մատերիայի կառուցվածքայնության անվերջության գաղափարը, որն ամենևին էլ նույնական չէ նյութի անվերջ բաժանելիության մեխանիկական ըմբռնմանը։ Ներկայումս հայտնի է մատերիայի դրսևորման երկու հիմնական ձև՝ նյութ և դաշտ։ Այդ ձևերը միմյանց հեա փողկապված են և ամենևին էլ վերջնական չեն։
{{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=286}}
== Մատերիան որպես իրականի և անիրակնի դրսևորման միասնություն ==
Աշխարհի էության մասին գրեթէ բոլոր փիլիսոփայական պատկերացումներում այն ընբռնվում է, որպես հակադիր ուժերի (դրականի և բացասականի, բարիի և չարի, լույսի և խավարի և այլն) միասնություն, որոնց հակասությունների փոխհարաբերությունները (կամ այսպես կոչված պայքարը) առաջ է բերում մատերիաի շարժումը (ներկայացվում է էներգիա հասկացությամբ): Նշված սկզբունքով է ներկայացվում նաև մատերիաի մասին փիլիսոփայական պատկերացումները, այն բաժանելով երկու իրար հակադիր դրսևորումների՝ իրական (նյութական) մատերիաի և անիրական (ոչ նյութական, երբեմն անվանում են նաև մութ կամ ստվերային) մատերիաի միասնություն:
Իրական (նյութական) մատերիա ասելով հասկանում ենք այս իրական աշխարհի այն ամեն նյութականը՝ մեր գիտակցությունից անկախ և մեզանից դուրս, որը դրսևորվում է հիմնական երեք՝ միկրոաշխարհ, մակրոաշխարհ և մեգաաշխարհ որակներով, որոնք միմյանց հետ սերտ փոխկապակցված լինելով հանդերձ, իրարից զատորոշվում են որոշակի ուրույն դրսևորման ձևերով:
Անիրական (ոչ նյութական) մատերիան հանդիսանում է <ընդհանուր մատերիաի> շարժման մի ուրույն դրսևորման ձև, որը բնութագրվում է իր ոչ նյութական, վերացական գոյացությունների կառուցվածքներով և հանդիսանում է իրական (նյութական) մատերիաի այսպես կոչված անտիմատերիան: Այն մարդու գիտակցությունից անկախ և նրանից դուրս գոյություն ունեցող ռեալություն է:
Վերը նշված մատերիական որակների միջանկյալ փուլը՝ ըստ փիլիսոփայական ենթադրությունների, հանդիսանում է վերացական, ոչ նյութական էության վերափոխման գործընթացը դեպի առարկայական, նյութական՝ այսինք իրական էությունների և գոյացությունների: Այս փուլը իրենից ներկայացնում է անցումային, միջանկյալ որակ՝ մատերիաի դրսևորման երկու հիմնական ձևերից՝ անիրական մատերիաից իրական մատերիաի անցման կամ փոխակերպման գործընթացում: Այսինքն միջանկյալ մատերիաի որակում տեղի է ունենում անիրական մատերիաում գործող ուժերից, իրական մատերիյին բնորոշ ուժերի սինթեզում: Այս հասկացությունը առաջին անգամ իր փիլիսոփայության մեջ արտահայտել է Անաքսիմանդրոսը և այն կոչել <Ապեյրոն>, որը նշանակում է հավերժ շարժման մեջ գտնվող անսահման, անվերջ, անորոշ, որակազուրկ սկզբնանյութ: Այս տեսությունը նոր որակով սկսեց զարգանալ ու մեծ տարածում գտնել XX դարի սկզբներին, կապված ատոմի տրոհման և ռադիոակտիվության հայտնաբերման հետ: Ըստ Օստվալդի. Ապեյրոնը դա մի որակ է՝ առանց իրական մատերիական կրողի, որը իր գործունեության ընթացքի այսպես կոչված որոշակի կուլմինացիոն կետում վերափոխվում է յուրօրինակ ֆիզիկական դաշտի, որը հանդիսանում է իրական մատերիաի սկիզբը և բնութագրվում է նյութական աշխարհին բնորոշ ժամանակի և տարածության հասկացողություններով: Տարածությունը և ժամանակը իրական մատերիաի գոյության հիմնական ձևերն են, այսինքն իրական մատերիական օբյեկտների և երևույթների կոորդինացման ձևերը: Տարածությունը և ժամանակը կազմում են մի օրգանական միասնություն՝ մի քառաչափ բազմաձևություն՝ քառաչափ աշխարհ: Այս մեկնաբանությունը ձևական չէ՝ թելադրված չէ բնության օրինաչափությունների մաթեմատիկական նկարագրման հարմարության նկատառումներով: Դա հավերժ փոփոխվող մատերիաի էությանը համապատասխանող ըմբռնում է: Տարածության և ժամանակի միավորումը մի բազմաձևությունում՝ քառաչափ աշխարհի գաղափարը, երբեք էլ չի նշանակում մատերիաի այդ ատրիբուտների նույնացում: Տարածական երեք կոորդինատները նշում են պատահույթի տեղը, իսկ ժամանակը՝ նրա տեղի ունենալու պահը: Պատճառականորեն իրար հետ կապված պատահույթներում՝ պրոցեսներում, տարածական կոորդինատները կարող են փոփոխվել կամայականորեն, իսկ ժամանակը փոփոխվում է մի ուղղությամբ՝ միայն աճում է: Տարածության և ժամանակի մասին արդի պատկերացումները վերջնական չեն ու ենթակա են հետագա ճշգրտումների, հատկապես մատերիաի հետ նրանց ունեցած կապերի հարցում:
Ինչպես նշեցինք միջանկյալ մատերիաում՝ Ապեյրոնը իր գործունեության որոշակի կուլմինացիոն կետում վերափոխվում է ֆիզիկական դաշտի: Ֆիզիկական դաշտի օրինակ են՝ առայժմս գիտությանը հայտնի էլեկտրամագնիսական և գրավիտացիոն դաշտերը, միջուկային ուժերի դաշտերը, տարրական մասնիկների ալիքային դաշտերը և այլն (որոնք ըստ էության` <Փոխազդեցությունների մեծ միասնության տեսության> վարկածի միևնույն ֆիզիկական դաշտի դրսևորումներ են): Դասական մեխանիկայում նյութը (նյութական մարմիններ, մասնիկներ) հանգստի զանգված ունեցող, տարածությամբ սահմանափակված ընդհանուր գոյացություն է, իսկ ֆիզիկական դաշտը բաշխված է տարածության որոշ տիրույթում: Քվանտային մեխանիկան, ի տարբերություն դասական մեխանիկայի, որտեղ նյութը և դաշտը հակադիր են, միավորել է նյութի և դաշտի գաղափարները՝ մասնիկի շարժումը ներկայացնելով ալիքային ֆունկցիայի միջոցով: Փորձնականորեն ցույց է տրվել, որ ընդհատ և անընդհատ ֆիզիկական օբյեկտները միաժամանակ դրսևորում են և մասնիկային, և ալիքային հատկություններ: Ընդ որում, որքան մեծ է մասնիկի զանգվածը, այնքան ավելի կտրուկ են արտահայտվում նրա մասնիկային հատկությունները և նյութի ու դաշտի հակադրությունները, իսկ փոքր զանգվածների դեպքում այդ հակադրությունը ավելի թույլ է նկատվում: Նյութի և դաշտի միասնականացումը իրականացվել է դաշտի քվանտային տեսությունում, երկրորդային քվանտացման միջոցով: Այս դեպքում իրական ֆիզիկական դաշտին համապատասխանեցվում են քվանտներ և քվանտացված դաշտի օգնությամբ նկարագրում նյութի մասնիկների վարքը: Այստեղ փոխազդեցությունը ներկայանում է որպես դաշտի քվանտների փոխանակում (ֆոտոնները իրականացնում են լիցքավորված մասնիկների, օրինակ՝ էլեկտրոնների էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը; p-մեզոնները՝ նուկլոնների միջուկային փոխազդեցությունը): Հետևաբար, քվանտացված դաշտը ալիքային և մասնիկային հատկությունների ամբողջությամբ օժտված ֆիզիկական օբյեկտ է: Արդի ֆիզիկան նյութը և դաշտը դիտում է որպես միկրոաշխարհի միմյանց անխզելիորեն կապված տարբեր կողմեր, որպես մասնիկային և ալիքային հատկությունների միասնության արտահայտություն:
Այսպիսով անիրական մատերիաում առաջանում է Ապեյրոնը (անվանում են նաև մութ կամ ստվերային մատերիա), որը անիրական մատերիաում գործող ուժերից (իռացիոնալ ուժեր) սինթեզում է իրական մատերիաին բնորոշ ուժերով (ռացիոնալ ուժեր) օժտված էներգիան (մատերիաի շարժման տարբեր ձևերի ընդհանուր չափանիշ): Վերջինս հանդես է գալիս ֆիզիկական դաշտի ձևով, որի ալիքա-քվանտային շարժման բնույթից ելնելով ձևավորվում են տարրական մասնիկները՝ որոնք էլ հանդիսանում են ժամանակի հետ կապված տարածականության առաջացման հիմքը: Այսինքն, վերացական (անիրական) մատերիան ձևափոխվում է առարկայական, նյութական մատերիաի, որը կոչվում է իրական մատերիա: Այս երևույթը հնարավոր եղավ հիմնավորել Ա. Էնշտեյնի հայտնաբերած E=mc<sup>2</sup> բանաձևի ձևակերպումով, ինչով նա ապացուցեց, որ ֆիզիկական դաշտը բնութագրող /վերացական հասկացություն/ էներգիան (E) և նյութական մարմինը կամ մասնիկը բնութագրող (առարկայական կամ իրական) զանգվածը (m) միևնույն էության տարբեր դրսևորումներ են (c<sup>2</sup>- ն լույսի հաստատուն արագությամբ ներկայացված տարածության և ժամանակի ֆակտրն է):
/Տես՝ Ա. Ե. Մխիթարյան <<Հաբեթի սերունդները>> - Եր., 2002 թ./<br />{{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=286}}
[[Կատեգորիա:Մատերիա]]
|
