«Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 2.
|պատկեր = FlowersForAlgernon.jpg
}}
'''«Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար»''' ({{lang-en|Flowers for Algernon}}), [[Դանիել Քիզ]]ի գիտաֆանտաստիկ պատմվածք։պատմվածքն է։ Սկզբնապես հրատարակվել է «The Magazine of Fantasy & Science Fiction» ամսագրի [[1959 թվական]]ի ապրիլյան համարում։ Ստացել է «[[Հյուգո մրցանակ|Հյուգո]]» մրցանակըմրցանակը՝ որպես լավագույն գիտաֆանտաստիկ պատմվածք։
 
Հետագայում Քիզը լրացրեց պատմվածքը՝ դարձնելով ամբողջական վեպ (նույն անվամբ), որ ստացավ «Նեբյուլա» մրցանակըմրցանակը՝ որպես [[1966 թվական]]ի լավագույն վեպ։
 
== Պատմություն ==
Վեպի գաղափարը ձևավորվել է 14 տարի շարունակ և անընդհատ թեման զարգացել է Քիզի կյանքում կատարվող տարբեր իրադարձություններով։ Ամեն ինչ սկսվել է 1945 թվականինթվականին՝ ծնողների հետ վեճից հետո,հետո․ նրանք ցանկանում էին, որ իրենց որդին գնա բժշկության մասնավոր դասերի, մինչդեռ որդին պարզապես ցանկանում էր գրող դառնալ։ Նա զգում էր, որ կրթությունը պատնեշ է դառնում իր և ծնողներ միջև, և այդ հարցը նրան բերեց ինտելեկտի մեծացման խնդրին<ref name="dkafaq">{{Cite web |url=http://www.danielkeyesauthor.com/faq.html |publisher=Daniel Keyes |title=Frequently Asked Questions and Updates |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 24}}</ref><ref>{{Harvnb|Keyes|1999|p=16}}</ref><ref name="Hill3">{{Harvnb|Hill|2004|p=3}}</ref>։ Հիմնական իրադարձությունները տեղի են ունեցել [[1957 թվական]]ին, երբ Քիզը [[անգլերեն]] էր դասավանդում սահմանափակ ինտելեկտուալ հնարավորություններ ունեցող երեխաների դպրոցում. աշակերտներից մեկը նրան մի անգամ հարցրեց, թե կկարողանակկարողանա՞ արդյոք փոխադրվել սովորական դպրոց, եթե ջանասիրաբար աշխատի և խելացի դառնա<ref name="Hill3" /><ref>{{Harvnb|Keyes|1999|p=97}}</ref>։
 
Գրքի այլ կերպարները ևս Քիզի կյանքից են։ Էլջերնոնը ոգեշնչված էր համալսարանի նախապատրաստական դասերով, իսկ նրա անունը վերցված էր [[Բանաստեղծություն|բանաստեղծ]] ՉարլզՉառլզ Ալջերնոն Սուինբերնից<ref name="Hill3" />։ Գիտնականներ Նեյմուրի և Շտրաուսի կերպարները նույնպես Քիզի կյանքից։կյանքից են։ Նրանք այն գիտնականներն են, որոնց հանդիպել է գրողը հոգեվերլուծությունը ուսումնասիրելու ժամանակ<ref name="Hill3" />։
 
[[1958 թվական]]ին Քիզը բերեց իր պատմվածքը ''Galaxy Science Fiction'' ամսագիր, որտեղ խմբագիրը նրան առաջարկեց փոփոխել վերջաբանը<ref name="Hill3" />։ Նոր վերջաբանում ՉարլինՉառլին պիտի պահպաներ իր ինտելեկտը, ամուսնանար Ալիսա Քենիանի հետո և ապրեր երկար ու երջանիկ<ref name="Hill3" /><ref name="locus">{{Cite web |url=http://www.locusmag.com/1997/Issues/06/Keyes.html |title=Daniel Keyes: 40 Years of Algernon |publisher=Locus Magazine |date=June 1997 |accessdate=2008 թ․ ապրիլի 23}}</ref>։ Քիզը հրաժարվեց փոփոխություններից և վաճառեց պատմվածքը ''Fantasy & Science Fiction'' ամսագրին<ref name="Hill3" />։
 
[[1962 թվական]]ից մինչև [[1965 թվական]]ը Քիզն աշխատում էր իր պատմվածքի հիման վրա վեպ ստեղծելու ուղղությամբ. սկզբում նա փորձում էր այն վաճառել Doubleday-ին, բայց այդ հրատարակչությունում, ինչպես նաև հաջորդ հինգում, նրան մերժեցին և առաջարկեցին փոխել վերջաբանը<ref name="locus" /><ref name="Spark52">{{Harvnb|Bujalski|2002|p=52}}</ref>։ Վերջիվերջո, գիրքը հրատարակվեց Harcourt Trade Publishers ընկերության կողմից [[1966 թվական]]ին։
 
== Սյուժե ==
Գլխավոր հերոսը ՉարլիՉառլի Գորդոնն է՝ 37-ամյա հատակ մաքրող, որ ծառայում է պլաստիկ տարաների արտադրությունում (վեպում՝ 32-ամյա մտավոր հետամնաց, որ մաքրություն է անում հացաթխման գործարանում)։ Նա կամավոր կերպով մասնակցում է ինտելեկտի բարելավման փորձին։
 
Ինտելեկտի արհեստական բարելավումը վիրահատության միջոցով երկու գիտնականների՝ դոկտոր Շտրաուսի և դոկտոր Նեմյուրի համար իսկական բացահայտում է։ Էլջերնոն մականվամբ մկան հաջող վիրահատությունից հետո նրանք որոշում են նմանատիպ վիրահատություն անցկացնել մտավոր հետամնաց մարդու հետ։ Ընտրությունը կանգնում է ՉարլիիՉառլիի վրա, որովհետև նա ցանկանում է ավելի լավ կարդալ ու գրել, դառնալ ավելի խելացի։
 
Պատմվածքը կազմվածգրված է ՉարլիիՉառլիի անունից ներկայացվող հաշվետվություններից։ Ինտելեկտուալ ունակությունների ավելացմանավելացմանը հետո միասինզուգահեռ տեքստում աստիճանաբար պակասում են ուղղագրական և կետադրական սխալները, բարդացվում է ոճը։
 
IQ անցկացված թեստի արդյունքում ՉարլինՉառլին արագորեն աճում է՝ 68-ից մինչև 200 (վեպում՝ 185)։ Հաշվետվություններում ՉարլինՉառլին նշում է իր փոփոխված հասկացողությունըընկալումները շրջապատում կատարվող իրադարձությունների վերաբերյալ. նա սկսում է հասկանալ մարդկանց վերաբերմունքը իր նկատմամբ (հասկանում է, թե ինչպես էին նրա թվացյալ ընկերները ծաղրում նրան), նոր գիտելիքներ է ստանում։
 
ՉարլինՉառլին հատուկ կապվածություն է զգում Էլջերնոնի նկատմամբ՝ հասկանալով, որ Էլջերնոնը միակն է, որ ունի իր պես ճակատագիր։ Փորձի հենց ամենասկզբից Էլջերնոնը և ՉարլինՉառլին մրցում էին լաբիրինթոսի անցկացման խաղում. մուկը պիտի անցներ տուփը, մարդը՝ թուղթը։ Սկզբում Էլջերնոնը անընդհատ հաղթում էր, ինչը ՉարլիինՉառլիին նյարդայնացնում էր. բայց վերջապես ՉարլինՉառլին կարողացավ հաղթել Էլջերնոնին։ Դրանից հետո ՉարլինՉառլին աշխատում էր ընկերանալ մկան հետ։
 
ՉարլիիՉառլիի ուսանելու արագությունը մի քանի անգամ մեծ է սովորական մարդկանցից, և արդեն մի քանի շաբաթ անց նա ազատ տիրապետում է մի քանի լեզուների և հաճույքով կարդում տեխնիկական գրականություն։ Մտավոր հետամնացության դպրոցի նրա նախկին ուսուցչուհին՝ Ալիսա Քինիանը, սկզբնապես ուրախանում է ՉարլիիՉառլիի հաջողություններով, բայց հետո սկսում է նրանից հեռանալ. Ալիսան այլևս չի կարողանում հասկանալ Չարլիին։Չառլիին։
 
Իր աշխատավայրում ՉարլինՉառլին որոշակի փոփոխություններ է անում, որոնք դուր չեն գալիս մյուս աշխատակիցներին և տնօրենի համաձայնությամբ՝ ՉարլինՉառլին ազատվում է աշխատանքից։ Նրանք պատրաստ չէին շփվել նոր ՉարլիիՉառլիի հետ. Չարլինվերջինս ևս հասկանում է, որ չի կարող նրանց հետ ընկերական հարաբերություններ պահպանել։
 
Վեպում, ի տարբերություն պատմվածքի, ավելի մշակված է ՉարլիիՉառլիի և նրա նախկին ուսուցչուհու ռոմանտիկ հարաբերությունների սյուժետային գիծը։ Ներկայացված են նաև ՉարլիիՉառլիի մանկության հիշողությունները, նրա հանդիպումները քրոջ և ծնողների հետ։
 
Եվս մեկ ամիս անց ՉարլիիՉառլիի ինտելեկտըինտելեկտն ավելի բարձր մակարդակի վրա է հայտնվում, քան որձարկողփորձարկող գիտնականներինը։ ՉարլինՉառլին սկսում է նկատել նրանց սահմանափակությունն ու մոլորությունները։ Երբ մկան մոտ սկսում են հայտնվել հետընթացի տարրեր, նա որոշում է շարունակել հետազոտությունը և օգտագործել իր ինտելեկտի ողջ ուժը՝ լուծելու համար բոլոր խնդիրները։
 
Չնայած փորձի առաջնային հաջողությանը՝ մկան վարքը լուրջ մտորումների առիթ է տալիս. նրա ինտելեկտը սկսում է մարել այնքան արագ, ինչքան որ աճում էր։ Որոշ ժամանակ անց Էլջերնոնը մահանում է։ Դիահերձելու ժամանակ երևում է, որ ուղեղը փոքրացել է, փոսիկները՝ հարթեցվել։ ՉարլինՉառլին խնդրում է չայրել Էլջերնոնի դիակը և ինքն է թաղում։
 
ՉարլիիՉառլիի հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ վիրահատությունից հետո կտրուկ հետընթացը անխուսափելի է։ Հասկանալի է դառնում ՉարլիիՉառլիի հետագա ճակատագիրը. նա կրկին պիտի վերադառնա նախկին կյանքին ու հոգեբանական դրությանը։
 
Վեպում գլխավոր հերոսը մինչև վերջ փորձում է ելք գտնել այդ իրավիճակից։ Նա աղոտ կերպով պատկերացնում է, թե որ ուղղությամբ պետք է կատարի ուսումնասիրությունները, բայց հասկանում է, որ նա պարզապես ժամանակ չունի։ ՉարլիիՉառլիի գիտելիքի մակարդակը մարում է այնքան արագ, ինչքան որ աճում էր։ ՉարլինՉառլին խորը ընկճախտ է ապրում և սկսում է մտածել ինքնասպանության մասին, բայց ինտելեկտը, միևնույնն է, մարում է։ Վեպում նրա IQ-ն նվազում է ավելի, քան սկզբում էր։ Նախկին աշխատակիցները նրա նկատմամբ արդեն բարի են տրամադրված։ Նրանք սկսում են պաշտպանել ՉարլիինՉառլիին, երբ նոր աշխատողըաշխատողն սկսում է աղրելծաղրել նրան։
 
Պատմվածքում ՉարլինՉառլին որոշում է մեկնել հայրենի քաղաքից, գալիս է դպրոց և տեսնում միսս Քինիանին լացելիս։ Իսկ վեպն ավարտվում է լավատեսական նոտայով. ՉարլինՉառլին փորձում է ոչնչի համար չզղջալ և բարին է մաղթում բոլորին, ով երբևէ փորձել է իրեն օգնել։ Նա շնորհակալ է. «ես շատ նորություններ իմացա, իսկ նախկինում ես նույնիսկ չգիտեի որ նրանք գոյություն ունեն և շնորակալեմ նրա համար որ գոնե մի րոպեով դա տեսել եմ»։ Նա հիշում է, որ մեծ հաճույք էր ստանում, երբ կարդում էր «պատռված կազմով կապույտ գիրքը», և որոշում է, որ անպայման «միշտ կփորձի դառնալ խելոք, որ նորից ամեն ինչ լավ լինի»։
 
Պատմվածքի անվանումը վերցված է ՉարլիիՉառլիի օրագրում զետեղված խնդրանքից. «P.P.S. Եթե դուք հնարավորություն ունենաք , խնդրում եմ մի քանի ծաղիկ դրեք Էլջերնոնի գերեզմանի վրա հետևի բակում…»<ref name="charlie-errors">Բառերը, որ գրել է Չարլին անգլերեն տարբերակում.''chanse'', ''flowrs'', ''bak yard''.</ref> (մինչև մեկնելը, ՉարլինՉառլին ամեն շաբաթ ծաղիկ էր դնում մկան գերեզմանի վրա)։
 
Նշանակալի է այն փաստը, որ վեպում (ի տարբերությունտարբերություն՝ պատմվածքի) սյուժեի զարգացումը կապված է տարվա ժամանակի հետ։ [[Գարուն]]ը խորհրդանշում է գլխավոր հերոսի բուժումը, ամառը՝ գլխավոր հերոսի ծաղկումն ու աշխարհի կողմից ճանաչումը, աշունը՝ ինտելեկտուալ մարման ժամանակաշրջանը։ Այսպես, ընթերցողը ծանոթանում է գլխավոր հերոսի հետ մարտին և հենց այդ ամիս տեղի է ունենում վիրահատությունը։ Գարնանը նա դանում է «հանճար», իսկ լիովին առողջացումը տեղի է ունենում մայիսին և հենց այդ ամսին է նա հեռանում հացաթխման գործարանից։ [[Ամառ|Ամռան]]ը ՉարլիՉառլի Գորդոնը սովորում է հանճարի կյանքին և գերազանցում գիտնականներին [[օգոստոս]]ին։ Աշնանը սկսում է մարումը, որն ավարտվում է [[նոյեմբեր]]ին։
 
== Էկրանավորումը և թատերական ներկայացումները ==
[[1968 թվական]]ին [[ԱՄՆ]]-ում նկարահանվեց «ՉարլիՉառլի» ֆիլմը, վերջինիս համար Քլիֆ Ռոբերտսոնը «[[Օսկար]]ի» արժանացավ։ Ֆիլմը նաև «[[Ոսկե գլոբուս]]» և մի քանի այլ մրցանակներ ստացավ<ref>{{imdb title | id=0062794 | title=Charly}}</ref>։
 
[[2000 թվական]]ին սկսեցին ցուցադրել «Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար» հեռուստատեսային ֆիլմը Մեթյու Մոդայնի մասնակցությամբ։
Տող 53.
[[2006 թվական]]ին [[Ֆրանսիա]]յում նկարահանվեց «Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար» ֆիլմը, որտեղ գլխավոր դերակատարներն էին Ժյուլյեն Բուասելյեն և Էլեն դե Ֆուժրոլն։
 
[[2007 թվական]]ին [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի Ալեքսանդրյան թատրոնում «Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար» պատմվածքի հիման վրա բեմադրվեց «Ծաղիկներ ՉարլիիՉառլիի համար» ներկայացումը։ Ռեժիսորը Իսնակդեր Սակաևն էր։
 
[[2013 թվական]]ի [[հոկտեմբերի 11]]-ին Ռուսաստանի ակադեմիական երիտասարդական թատրոնում տեղի ունեցավ «Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար» ներկայացման պրեմիերան։
 
Այս սյուժեն օգտագործվել է նաև «Ֆիլադելֆիայում միշտ արևոտ է» («Ծաղիկներ ՉարլիիՉառլիի համար»՝ 8 սերիա 9 եթերաշրջան) հումորային սերիալում։
 
== Ծանոթագրություններ ==