«Հայաստանի առաջին հանրապետություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
clean up, փոխարինվեց: եւ → և (21) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 45.
}}
 
'''Հայաստանի Հանրապետութիւն''' ('''Հայաստանի Հանրապետություն'''), ստեղծվել է [[1918]] թվականի [[մայիսի 28]]-ին՝ մայիսյան հերոսամարտերից՝ [[Սարդարապատի ճակատամարտ|Սարդարապատ]]ից, [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարան]]ից և [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ|Ղարաքիլիսա]]յից հետո<ref>[http://yerkirmedia.am/social/hayastani-arajin-hanrapetutyun-hrchakvel-ankakh/ 1918-ի մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը]</ref>։ Առաջին հանրապետությունը հիմնադրվեց հայ ժողովրդի համար ծանր ժամանակահատվածում, երբ երիտթուրքական բնաջնջման ծրագրից խուսափած բազմահազար հայ գաղթականներն ու սովը, տրանսպորտային ուղիների շրջափակումները, Քեմալական Թուրքիայի 1920 թվի հարձակումը<ref>[http://blog.mediamall.am/?id=35353 Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն (1918-1920)]</ref>, ինչպես նաև [[Ռուսաստան|Խորհրդային Ռուսաստան]]ի նվաճողական քաղաքականությունը հնարավորություն չէին ընձեռելու պետության ղեկավարներին ստեղծել կայուն պետություն։ Առաջին հանրապետությունը գոյատևեց մինչև 1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ը, երբ [[Ռուս–թուրքական համատեղ ագրեսիա ընդդեմ Հայաստանի, 1920|Հայաստանի Հանրապետության դեմ ռուս–թուրքական համատեղ ագրեսիայի]] արդյունքում [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի]] հանրապետության արևմտյան և հարավ–արևմտյան գավառները՝ այդ թվում [[Կարս|Կարսը]]ը, [[Արդահան|Արդահանը]]ը, [[Կաղզվան|Կաղզվանը]]ը, [[Սուրմալու|Սուրմալու]]–[[Իգդիր|Իգդիրը]]՝ը՝ սրբազան [[Արարատ|Արարատ լեռով]], անցան քեմալական [[Թուրքիա|Թուրքիային]]յին, իսկ արևելյան գավառները՝ խորհրդայնացան ու բաժանվեցին մի քանի մասի՝ [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն]], [[Նախիջևան|Նախիջևանի երկրամաս]], [[Արցախ]], [[Գարդման]]–[[Գանձակ]]՝ [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության]] կազմում և այլն։ Չնայած կարճ կյանքին Առաջին Հանրապետության դերը անգնահատելի է պետականությունը վերագտնելու գործում<ref>[https://uniarm.wordpress.com/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6-%D5%A4%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1/ Հայաստանի Առաջին Դեմոկրատական Հանրապետություն]</ref>։
Հանրապետություն]</ref>։
 
== Պատմություն==
Տող 53 ⟶ 52՝
*1918 թ. հուլիսի 24-ին հրապարակվեց [[Հայաստանի Հանրապետություն|ՀՀ]] անդրանիկ կառավարության կազմը. վարչապետ՝ [[Հովհաննես Քաջազնունի|Հովհաննես Քաջազնունի (Իգիթխանյան)]], արտաքին գործերի նախարար՝ [[Ալեքսանդր Խատիսյան]], ներքին գործերի նախարար՝ [[Արամ Մանուկյան (ՀՅԴ)|Արամ Մանուկյան]], ֆինանսների նախարար՝ Խ. Կարճիկյան, զինվորական նախարար՝ գեներալ [[Հովհաննես Հախվերդյան]], արդարադատության նախարար՝ Գ. Պետրոսյան<ref>[https://armlur.am/26125/ Այսօր Հայաստանի Առաջին Հանրապետության տոնն է]</ref>։
*1918 թ. հուլիսին [[Հայաստանի Հանրապետության դրոշ|Հայաստանի ազգային դրոշ]] ընդունվեց եռագույնը (կարմիր, կապույտ, նարնջագույն)<ref>[http://www.andradardz.am/?p=58011 Հայաստանի Հանրապետութիւն]</ref>։
*1918 թ. օգոստոսի 1-ին [[Երևան]]ի քաղաքային ակումբի դահլիճում տեղի ունեցավ [[Հայաստան]]ի խորհրդի անդրանիկ նիստի հանդիսավոր բացումը՝ հյուրերի և 46 պատգամավորի մասնակցությամբ, որի կազմը ձևավորվել էր [[Հայ ազգային խորհուրդ|Ազգային խորհրդ]]ի եռապատկումով ու այլազգիների ներգրավումով. 38 հայ, 6 թուրք-թաթար, մեկ ռուս և մեկ եզդի<ref>[http://operativ.am/?p=19136/ Մայիսի 28-ը Հայաստանի Առաջին Հանրապետության անկախության օրն է] </ref>։
*1918 թ. հոկտեմբերի 30-ին [[Մուդրոսի զինադադար|Մուդրոսում]] կնքվեց զինադադար Անտանտի և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] միջև, որով [[Օսմանյան կայսրություն]]ը ճանաչեց իր պարտությունը և դուրս եկավ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ից<ref>[http://www.armeniansgenocide.am/am/Encyclopedia_Of_armenian_genocide_Mudrosi_zinadadar_1918 Մուդրոսի զինադադար]</ref>:
*1918 թ. նոյեմբերին [[ՀՅԴ]]-ն և ՀԺԿ-ն կազմեցին կոալիցիոն կառավարություն։
Տող 227 ⟶ 226՝
* [[Գալուստ Գալոյան|Գալոյան Գալուստ]] «[[Հայաստան]]ը և Մեծ տերությունները 1917 – 1923 թթ.», 1999, 539 էջ։
* [[Հրանդ Գանգրունի|Գանգրունի Հրանդ]] «[[Հայաստան]] 1918 և հայ քաղաքական միտքը», [[Պէյրութ]], 1984, 300 էջ։
* Գէորգեան Վարդան «[[Լեռնահայաստանի Հանրապետություն|Լեռնահայաստան]]ի հերոսամարտը (1919–1921 թթ.)», Պուքրէշ, 1923, 173 էջ, 2-րդ հրատ., ԵրեւանԵրևան, 1991, 189 էջ, 3-րդ հրատ., Երևան, 2010, 169 էջ։
* Եազըճեան Գէւորգ «[[Կարս]]ի 1920 թ. անկման խորքային պատճառները», 2009, 115 էջ։
* [[Ավետիս Յափուճյան|Եափուճեան Աւետիս]] «Հայաստանի հանրապետութեան քաղաքական, տնտեսական, զինուորային, ընկերային կացութիւնը», [[Գահիրէ]], 1972, 462 էջ։
Տող 234 ⟶ 233՝
* Զոհրաբյան Էդիկ «[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]]յան հիմնախնդիրը և Հայաստանի «դաշնակիցները», (1918 թ. դեկտեմբեր – 1920 թ. ապրիլ)», 2002, 266 էջ։
* Զոհրաբյան Էդիկ «[[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]]յան հիմնահարցը 1920 թ. մայիս – 1921 թ. հոկտեմբեր», 2010, 428 էջ։
* Թիւթիւնճեան Լ. «[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|Հ. Յ. Դաշնակցութիւն]]ը իբրեւիբրև պետական գօրծօն (փաստեր եւև իրողութիւններ. 1918–1920)», Կ. պօլիս, 1921, 107 էջ։
* [[Եղիշե Իշխանյան|Իշխանեան Եղիշէ]] «[[Լեռնային Ղարաբաղ]]ը (1917–1920 թթ.)», 1999, 732 էջ։
* [[Ալեքսանդր Խատիսյան|Խատիսեան Ալեքսանդր]] «Հայաստանի հանրապետութեան ծագումն ու զարգացումը», [[Աթէնք]], 1930, 367 էջ, 2-րդ հրատ., Պէյրութ, 1968, 487 էջ։
Տող 264 ⟶ 263՝
* [[Հայկ Ղազարյան|Ղազարյան Հայկ]] «[[Վուդրո Վիլսոն]]ի իրավարար վճիռը [[Հայաստան]] – [[Թուրքիա]] սահմանաբաժանման վերաբերյալ», 2012, 732 էջ։
* Ղարիբյան Ալիկ «[[Լեռնային Ղարաբաղ]]ի հիմնախնդիրը 1918–1920 թթ. և [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]]ն», 2012, 282 էջ։
* Ղորղանեան Գ. «Հայաստանի հանրապետութիւնը եւև պետութիւնները ՍեւրիցՍևրից Լօզան», Փարիզ, 1934։
* Ղուլյան Յուրիկ «[[Հայաստան]] - [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջան]] հարաբերությունների պատմությունից (1918–1920 թթ.)», 2009, 450 էջ։
* Յարութիւնեան Ա. «ՍեւրիՍևրի դաշնագրի վերլուծումը», Պէյրութ, 1999։
* [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևան]]–[[Շարուր]]ը 1918–1921 թթ. (փաստաթղթեր և նյութեր), խմբ. պրոֆ. [[Վլադիմիր Ղազախեցյան|Վլ. Ղազախեցյան]]ի, «[[Բանբեր Հայաստանի արխիվների|Բանբեր Հայաստանի արխիվներ]]ի», Երևան, ՀԱԱ, 1993, թիվ 1-2, 392 էջ։
* Նաւասարդեան Վահան «Հայաստանի անկախութիւնը (տեսական հիմնաւորման թռուցիկ ակնարկ)», ԺընեւԺընև, 1924, 56 էջ։
* Շահան «[[ԵրեւանԵրևան]]ի համաձայնագիրը», Պոսթըն, 1941, 112 էջ։
* Պատմագրութիւն [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան]] (քառահատոր շարք), հատ. Գ., Աթէնք, 1992, 425 էջ, Բ. հրատ., ԵրեւանԵրևան, 2001։
* [[Վարդան Պարսամյան|Պարսամյան Վարդան]] «Նոյեմբերյան հեղափոխությունը Հայաստանում», 1932, 141 էջ։
* Պետրոսյան Գեղամ «Հայաստանի հանրապետության առնչությունները [[Ռուսաստան]]ի հարավի ոչ խորհրդային պետական կազմավորումների հետ (1918 թ. հունիս–նոյեմբեր)», 2004, 183 էջ։
Տող 277 ⟶ 276՝
* Պետրոսյան Գեղամ «Հայաստանի հանրապետության և [[Ուկրաինա]]յի դիվանագիտական հարաբերությունների պատմությունից (1918–1920 թթ.)», 2002, 158 էջ։
* [[Պետրոսյան Վլադիմիր]], «Հայաստանը [[1918 թվական]]ին», 2007։
* [[Ռուբէն Տէր Մինասեան|Ռուբէն]] «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները», Է. հատ., [[Թեհրան]], 1982, 363 էջ, [[ԵրեւանԵրևան]], 1991, 364 էջ։
* Սահակյան Տ. «Ցավալի պայմանագրեր», 2007։
* [[Սասունի Կարո|Սասունի Կարօ]] «[[Թուրք-հայկական պատերազմ (1920)|Հայ–թրքական պատերազմը (1920–ին)]]», Պէյրութ, 1969, 218 էջ։
* [[Սասունի Կարո|Սասունի Կարօ]] «Մայիսեան խռովութիւնները եւև թաթարական ապստամբ շրջանները (Հայաստանը 1920–ին)», Պէյրութ, 1968, 208 էջ։
* [[Երվանդ Սարգսյան|Սարգսյան Երվանդ]] «Դավադիր գործարք ([[Հայաստան]], [[Ռուսաստան]], [[Թուրքիա]])», 1995, 204 էջ։
* Սարգսյան Հ. «[[Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիր|Բրեստ]]ից մինչև [[Մուդրոսի զինադադար|Մուդրոս]]», 1989, 269 էջ։
Տող 297 ⟶ 296՝
* [[Վանիկ Վիրաբյան|Վիրաբյան Վանիկ]] «Հայաստանի Հանրապետությունը 1918–1920 թթ.: Կառավարության ռազմաքաղաքական գործունեությունը և կուսակցությունները», 1999, 64 էջ։
* Վիրաբյան Վանիկ «Հայկական հետախուզությունը Առաջին հանրապետության տարիներին (1918–1920 թթ.)», 2003, 228 էջ։
* [[Սիմոն Վրացյան|Վրացեան Սիմօն]] «Անկախ եւև Միացեալ Հայաստան», ԵրեւանԵրևան, 1920, 23 էջ, Բ. հրատ., Պոսթըն, 1920, 64 էջ։
* Վրացեան Սիմօն «Բանակցութիւններ Ազգային պատուիրակութեան եւև [[Հայաստան]]ի պատուիրակութեան միջեւմիջև», Պոսթըն, 1920, 67 էջ։
* Վրացեան Սիմօն «Հայաստանը բոլշեւիկեանբոլշևիկեան մուրճի եւև թրքական սալի միջեւմիջև», [[Պէյրութ]], 1953, 205 էջ։
* [[Սիմոն Վրացյան|Վրացեան Սիմօն]] «Հայաստանի հանրապետութիւն», [[Փարիզ]], 1928, 548 էջ, 2-րդ հրատ., Պէյրութ, 1958, 684 էջ, 3-րդ հրատ., [[Թեհրան]], 1982, 684 էջ, 4-րդ հրատ., ԵրեւանԵրևան, 1993, 704 էջ։
* Ուտէացի «Քաղաքական մահափորձ ԵրեւանիԵրևանի մէջ», [[Ստամբուլ|Կ. պօլիս]], 1920, 16 էջ։
* [[Ռուբինա Փիրումյան|Փիրումեան Ռուբինա]] «Հայաստանը Հ. Յ. Դ. – բոլշեւիկբոլշևիկ յարաբերութիւնների ոլորտում (1917–1921 թթ.)», 1997, 421 էջ։
* [[Հովհաննես Քաջազնունի|Քաջազնունի Յովհաննէս]] «Հայաստանի հանրապետութիւն», 1993, 32 էջ։
* Քառյան Սամսոն «Հայաստանի առաջին հանրապետության պատմագրությունը», 2003, 289 էջ։
Տող 315 ⟶ 314՝
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
[[Կատեգորիա:Հայաստանի առաջին հանրապետություն]]
[[Կատեգորիա:1919 Հայաստանում]]