«Պարթենոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Պարթենոն''' ({{audio|Պարթենոն (name's audio version).ogg|/ˈpɑːrθəˌnɒn, -nən/}}, {{lang-grc|Παρθενών‎‎}}, հին հունարենից թարգմանաբար՝ «կույս»), հայտնի է նաև որպես '''Աթենասի տաճար'''<ref>Դիցաբանական բառարան, Երևան, 1985, էջ 187–188։</ref>, [[ՀեթանոսությունՀելլենիստական մշակույթ|հեթանոսականհելլենիստական]] [[տաճար]] [[Հունաստան|Հունաստանի]] քաղաքամայր [[Աթենք|Աթենքում]] գտնվող [[Ակրոպոլիս|Ակրոպոլիսի հնագիտական համալիրում]]<ref name="Neils2005">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=gA81kINAI9cC&pg=PA67|title=Պարթենոնը՝ հին ժամանակներից մինչև մեր օրեր|last=Բարլետա|first=Բարբարա Ա․|publisher=Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակչություն|year=2005|isbn=978-0-521-82093-6|editor=Ջենիֆեր Ն․|location=|page=67|pages=|chapter=Դասական Պարթենոնի ճարտարապետությունն ու ճարտարապետները|quote=Պարթենոնը՝ նշանավորը հունական տաճարների մեջ|authorlink=|accessdate=մարտի 8, 2017}}</ref>, որը նվիրված է [[Հին հունական դիցաբանություն|հին հունական դիցարանի]] իմաստության, ողջախոհության և կանխամտածված պատերազմի աստվածուհուն՝ [[Աթենաս Պալլաս|Աթենաս Պալլասին]]<ref name="HambidgeFund1924">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=xH9TAAAAMAAJ|title=Պարթենոնը և հունական տաճարները|last=Եյլի համալսարան, Կոնեկտիկուտ նահանգի Հանրագիտարանային դպրոց|first1=|author2=|publisher=Եյլի համալսարանի հրատարակչություն|year=1924|isbn=|location=Միացյալ Նահանգներ|pages=}}</ref>։ Տաճարի շինարարությունը, որը [[Ֆիդիաս]]ի հսկողությամբ ղեկավարել են ճարտարապետներ [[Իկտինոս]]ը և [[Կալիկրատես]]ը, սկսել է [[Աթենական ծովային միություն|Աթենական կայսրության]] ռազմաքաղաքական հզորության շրջանում՝ [[Մ.թ.ա. 447|մ․թ․ա․ 447 թվականին]], և ավարտվել՝ [[Մ.թ.ա. 432|մ․թ․ա․ 432 թվականին]]։ Որպես շինանյութի միջոց օգտագործվել է պենտելիկոնյան սպիտակ մարմարը։ Պարթենոնը համարվում է [[Դասական Հունաստան|Դասական ժամանակաշրջանի]] [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանից]] մեզ հասած ամենանշանավոր հեթանոսական տաճարը, որն ընդհանուր առմամբ համարվում է [[Դորիական օրդեր|դորիական օրդերի]] ազդեցությունը կրող գլխավոր շինությունը։ Տաճարի ներսում գտնվող [[Հին հունական քանդակագործություն|քանդակները]] համարվում են [[Հին Հունաստանի մշակույթ|հին հունական դասական արվեստի]] բարձրակետեր։գլուխգործոցներ։ Պարթենոնը համարվում է [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանի]], [[Աթենական ժողովրդավարություն|Աթենական ժողովրդավարության]] և [[Քաղաքակրթություն|արևմտյան քաղաքակրթության]] խորհրդանիշ հանդիսացող ամենանշանավոր մշակութային հուշարձանը։ Տաճարը կառուցող [[Հին Աթենք|աթենացիները]], Պարթենոնը (ինչպես և ողջ [[Ակրոպոլիս|Ակրոպոլիսը]]) և նույն ժամանակահատվածում կառուցված մյուս պերիկլեսյան [[Պերիկլեսի դարաշրջան|հուշարձանները]], սկզբունքորենսկզբունքայնորեն դիտարկել են որպես [[Աքեմենյան պետություն|աքեմենյան զավթիչների]] դեմ հույների հաղթանակի խորհրդանիշ և աստվածներին ուղղված շնորհակալական նշան։ Հունաստանի մշակույթի նախարարությունը ներկայումս հանձն է առել Պարթենոնի տաճարի և հարակից շինությունների վերականգնման և վերակառուցման աշխատանքները՝ մասնակի ավերված կառույցների կայունության ապահովման համար: Տաճարն ինքնին կառուցված է դորիական ոճովոճով՝ 14 սյուներից։ Տաճարի երկու ճակտոնները ամբողջապես զարդարված են արձանախմբերով, որոնք պատկերումներկայացնում են Աթենաս աստվածուհու ծնունդն ու [[Ատտիկա]]յին տիրելու համար Աթենասի և [[Պոսեյդոն]]ի միջև տեղի ունեցած վեճը։ Ֆրիզի 92 սալերի վրա պատկերված են դրվագներ [[գիգանտոմաքիա]]յից, [[կենտավրոս]]ների և լապիթոսների կռվից, [[Ամազոնուհիներ|ամազոնուհիների]] հետ ճակատամարտից և [[Տրոյական պատերազմ|Տրոյական պատերազմից]]։

Պարթենոնի տաճարը կառուցվել է նախկին [[Աթենաս|Աթենաս աստվածուհու]] անտիկ տաճարի տեղում։ Նախկինում գոյություն ունեցած շինությունը քանդվել է [[Մ.թ.ա. 480|մ․թ․ա․ 480 թվականին]]՝ [[Հույն-պարսկական պատերազմներ|պարսից բանակի ներխուժմանը]] զուգընթաց։ [[Արխաիկ Հունաստան|Արխաիկ դարաշրջանին]] հաջորդած ժամանակներում Պարթենոնը, ինչպես և աստվածներին նվիրված աթենական տաճարների մեծ մասը, գործնականում կիրառվել են որպես արքայական գանձանակ։գանձարան։ Ժամանակի ընթացքում այն ծառայել է որպես [[Աթենական ծովային միություն|Աթենական ծովային միության]] փոխարկված Դելոսյան միության դրամական միջոցների և հարստության գանձարան։պահոց։ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] օրոք՝ [[6-րդ դար|6-րդ դարի]] վերջին, Պարթենոնը վերածվում է [[Մարիամ Աստվածածին|տիրամայր Մարիամ Աստվածածնին]] նվիրված [[Եկեղեցի|քրիստոնեական եկեղեցու]]։ [[Օսմանյան Հունաստան|Օսմանյան թուրքերի կողմից Հունաստանի գրավումից]] հետո՝ [[1460|1460-ական թվականների]] սկզբին, տաճարը վերածվել է մզկիթի և ծառայել որպես [[Մուսուլման հույներ|իսլամացած կրոնափոխ եղած հույների]] աղոթատեղի։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին աշխարհամարտի]] ընթացքում և դրանից հետո Պարթենոնը վերածվել է [[Վառոդ|վառոդի]] պահեստի՝ [[Զինանոց|զինանոցի]]։ [[19-րդ դար|19-րդ դարի]] սկզբին անգլիացիՄեծ Բրիտանիայի դեսպան Էլջինը բարբարոսաբար ջարդել և տեղահանել է Պարթենոնի քանդակների մի մասը և այն տարելտեղափոխել [[Լոնդոն]]։ Ներկայումս, այդ քանդակները ցուցադրվում են [[Բրիտանական թանգարան|Լոնդոնի բրիտանական թանգարանում]]։ Հակառակ այս բոլոր ավերումներին՝ Պարթենոնն այսօր ևս ապշեցնում է համամասնությունների կատարելությամբ և [[Անտիկ ճարտարապետություն|անտիկ ճարտարապետների]] բարձր վարպետությամբ։

[[Պատկեր:Athenaeum Press statue.jpg|մինի|340x340px299x299px|[[Աթենք]] քաղաքի հովանավոր [[Աթենաս Պալլաս|Աթենաս Պալլասը]] եղել է հին [[Հունական դիցաբանություն|հունական պանթեոնի]] իմաստության, ողջախոհության, կանխամտածված [[Պատերազմ|պատերազմի]] դիցուհին։]]

Պարթենոնի տաճարի [[հայերեն]] անվանման համար հիմք է ծառայել [[հին հունարեն]] համապատասխան բառը։ Հաճախ արդի հայերենում օգտագործվում է ''«Պարթենոնաս»'' բառը, որը փոխառություն է [[Հունարեն|ժամանակակից հունարենից]]։ «Պարթենոն» եզրը ծագում է հին հունարեն «Παρθενών» բառից, որը թարգմանաբար նշանակում է ''«կույս աստվածուհու տաճար»''։ Ըստ երևույթի՝ հին հույն հեղինակների ստեղծագործություններում և աշխատություններում հիշատակված «Պարթենոն» անվանումը վերաբերվել է միայն ժամանակակից տաճարի մի հատվածին<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dparqenw%2Fn Պարթենոն (παρθενών)], Հենրի Ջորջ Լիդել, Ռոբերտ Սքոթ, ''Հունարեն-անգլերեն տերմինաբանական բառարան''՝ ըստ Պերսևսի թվային գրադարանի</ref>։ Ըստ [[Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն|Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչության]] ''«հունարեն-անգլերեն տերմինաբանական բառարան»-ի''՝ Պարթենոնը դա [[Աթենասի տաճար (այլ կիրառումներ)|Աթենաս աստվածուհու տաճարի]] արևմտյան հատվածն է։ Բառարանի հեղինակային անձնակազմի հետ համակարծիք է նաև [[Իռլանդացիներ|իռլանդացի]] [[պատմիչ]] և [[Բյուզանդագիտություն|բյուզանդագետ]] Ջոն Բեգնել Բյուրին<ref name=":0">{{Cite book|title=Հունաստանի պատմությունը մինչև Ալեքսանդրի մահ, 3-րդ դար|last=Բյուրի|first=Ջ․Բ․|last2=|first2=|publisher=[[Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն]]|year=1956|isbn=|location=Օքսֆորդ, Միացյալ Թագավորություն|pages=367-369}}</ref>։ Ամերիկացի հելլենագետ Քրիստոֆեր Փելլինգը Պարթենոնի անվան ծագումնաբանության համար հիմք է ընդունում [[Հին Աթենք|Հին Աթենքում]] տարին մեկ կազմակերպվող համաժողովրդական տոնի՝տոներից մեկը՝ համաաթենական հանդիսավոր երթի հետերթը, որը, սկսվելով [[Ագորա|Աթենքի ագորայից]] (գլխավոր հրապարակ), հասնում էր մինչև Պարթենոն։ Ըստ նրա՝ Պարթենոն է անվանվել երթի մասնակիցների ծառուղու եզրակետը։ Ըստ նույն հեղինակի տեսության՝ Պարթենոն նշանակում է «կույս աստվածուհու տաճար» և կապված է հին հույների շրջանում տարածքված [[Օլիմպոսի աստվածներ|Օլիմպոսի տասնեկու գերագույն աստվածներից]] մեկի՝ իմաստության, ողջախոհության և կանխամտածված պատերազմի աստվածուհի [[Աթենաս Պալլաս|Աթենաս Պալլասի]] պաշտամունքի հետ<ref>Փելլինգ Քրիստոֆեր, Հին Հունաստանի մասին․ «Վեճեր Պարթենոնի շուրջ», Հունական ողբերգությունն ու պատմությունը, էջ 169</ref>։ «Παρθένος» բառը, որպես մակդիր, թարգմանաբար նշանակում է «կույս», սակայն երկիմաստաբար գործածվելիս նշանակում է «կույս աստվածուհի»։ Հին հունական իրականության մեջ այս բնորոշումը հատկանշական է եղել հատկապես վայրի կենդանիների, որսորդության և պտղաբերության աստվածուհու՝ մշտապես երիտասարդ [[Արտեմիս|Արտեմիսի]] համար։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ տաճարն իր անվանումը ստացել է ի պատիվ Աթենք քաղաքի անվտանգության և զարթոնքի համար զոհաբերություն կատարող կույսերի (պարթենոյների)<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/topic/Parthenon|title=Պարթենոնի հեթանոսական տաճար // Պատմություն և փաստեր|last=|first=|date=|work=|newspaper=Բրիտանիկա հանրագիտարան|language=անգլերեն|access-date=2018-02-04|via=}}</ref>:

[[Պատկեր:Athènes_Acropole_Caryatides.JPG|մինի|283x283փքս249x249px|[[Արտեմիս|Արտեմիսի]] տաճարի քրմուհիների՝ [[Կարիատիդ|կարիատիդների]] զարդաքանդակները<nowiki/>[[Էրեքթեոն|Էրեքթեոնի]] վրա։<nowiki/>|ձախից]]