Վիքիպեդիա

«Ռուսաստան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 177.
 
Իսկ երկրում սկզբնավորված [[Քաղաքացիական անհնազանդություն|քաղաքացիական անհնազանդություններն]] ավարտվում են [[Կարմիր ահաբեկչություն|կարմիր ահաբեկչությամբ]]<ref>[https://books.google.com/books?id=uUsLAAAAIAAJ&pg=PA3 Transactions of the American Philosophical Society]. James E. Hassell (1991), p. 3. {{ISBN|0-87169-817-X}}</ref>, որի ժամանակ Խորհրդային պետության ներքին ու արտաքին թշնամիների դեմ ձեռնարկվում է արտակարգ միջոցառումների համակարգ, կիրառվում սաբոտաժը, [[դիվերսիա]], ինչպես նաև կուսակցական-պետական գործիչների դեմ տեռորիստական գործունեությունը։ Այս քայլերը նպատակ ունեին վերացնել երկրում կապիտալիզմի վերականգնման փորձերը<ref>[https://web.archive.org/web/20121219101057/http://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/5rfhjy.htm Famine in Russia: the hidden horrors of 1921], International Committee of the Red Cross</ref>։
 
<br />▼
 
=== Խորհրդային Միություն ===
Տող 206 ⟶ 204՝
 
[[Նիկիտա Խրուշչով|Նիկիտա Խրուշչովի]] կառավարմամբ սկսվում է [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության «ձնհալի» ժամանակաշրջանը]]։ Վերջինս քննադատում է Ստալինի կուլտի պաշտամունքը և վերականգնում [[Ստալինյան բռնաճնշումներ|բռնաճնշումներին]] զոհ գնացած մարդկանց արժանապատվությունը: Վերջինս մեծ ուշադրությում է դարձնում ժողովրդի կենսամակարդակի բարձրացման, գյուղատնտեսության զարգացման, բնակարանային շինարարության և թեթև արդյունաբերության հետ կապված խնդիրներն ու հարցերը: Գիտական և արդյունաբերական ուժերի, գիտության և տեխնիկայի առանձին ուղղությունների վրա նյութական միջոցների կենտրոնացումը, թույլ տվեցին իրագործել և հասնել նշանակալի ձեռքբերումների: 1954 թվականին ստեղծվում է աշխարհում առաջին [[Ատոմակայան|ատոմային էլեկտրակայանը]], 1957 թվականին [[Երկիր|Երկրի]] [[ուղեծիր]] է հանվում [[Սպուտնիկ 1|առաջին արհեստական արբանյակը]], իսկ չորս տարի անց՝ առաջին [[Տիեզերական սարքավորում|տիեզերանավը]]` [[Յուրի Գագարին|առաջին տիեզերագնացով]]: 1964 թվականին Նիկիտա Խրուշչովը հեռացվում է իշխանությունից, իսկ [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր քարտուղար|ԽՄԿԿ կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր քարտուղարի]] պաշտոնը ստանձնում է [[Լեոնիդ Բրեժնև|Լեոնիդ Բրեժնևը]]: [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Բրեժնևյան լճացման ժամանակաշրջանում]] խորհրդային ուժերը ԱՄՆ ԶՈւ-ի դեմ պատերազմում են [[Վիետնամ|Վիետնամում]] և [[Աֆղանստանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Աֆղանստանում]]։ 1985 թվականի մարտին՝ [[Կոնստանտին Չեռնենկո|Կոնստանտին Չեռնենկոյի]] մահվանից հետո, երկրի իշխանության գլուխ անցնում է [[Միխայիլ Գորբաչով|Միխայիլ Գորբաչովը]]: Նրա իշխանավարումը նշանավորվում է [[Վերակառուցում (ԽՍՀՄ)|վերակառուցման նախադրյալների]] ի հայտ գալով։ Նրա օրոք է կենսագործվում նաև [[Գլասնոստ|գլասնոստը]]՝ վերակառուցման ժամանակաշրջանում հռչակված հասա­րակության գործունեության կարևորագույն ժաղովրդավարական սկզ­բունքներից մեկը։
 
 
 
[[Միխայիլ Գորբաչով|Միխայիլ Գորբաչովի]] կողմից իրականացվող վերակառուցման քաղաքականությունը բերեց քաղաքական և տնտեսական ոլորտներում երկրի կառավարումը կորցնելուն, ներքաղաքական դրության կտրուկ սրմանը, մի շարք ազգամիջյան բախումների, [[Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպություն|Վարշավյան դաշինքի]] և [[Սոցիալիստական երկրների տնտեսական համագործակցություն|Տնտեսական փոխօգնության խորհրդի]]<nowiki/>փլուզմանն ու խորհրդային հանրապետությունների ազատատենչ ձգտումներին։ 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին [[ԽՍՀՄ կազմավորում|ԽՍՀՄ-ն անկում է ապրում]]։
 
=== Ռուսաստանի Դաշնություն ===
{{Հիմնական|Ռուսաստանի պատմություն {{!}} Ռուսաստանի նորագույն պատմություն}}{{Բազմապատիկ պատկերներ|գոտի=right|ուղղություն=horizontal/vertical|վերնագիր=Հատվածներ ռուս-չեչնիական հակամարտության ընթացքում տեղի ունեցած ռազմական առճակատումներից|վերնագրի գոտի=left/right/center|վերնագրի ֆոն=|նկարագրություն=|նկարագրության գոտի=left/right/center|նկարագրության ֆոն=|լայնություն=|պատկեր1=Evstafiev-helicopter-shot-down.jpg|լայնություն1=236|նկարագրություն1=Չեչնիական առաջին պատերազմի ժամանակ իսլամադավան չեչեն գրոհայինները Գրոզդնիում հարձակվում են ՌԴ ռազմաօդային ուժերին պատկանող ինքնաթիռի վրա|պատկեր2=Fosse_commune_de_Saadi-Kotar.jpg|լայնություն2=238|նկարագրություն2=Չեչնիական երկրորդ պատերազմի ժամանակ ռուս զինվորը շրջում է ռազմական հրետանու համազարկից հետո դիակակույտի վերածված անջատողականների ճամբարի կողքով|պատկեր3=|լայնություն3=|նկարագրություն3=|պատկեր4=|լայնություն4=|նկարագրություն4=|պատկեր5=|լայնություն5=|նկարագրություն5=}}[[1991 թվական|1991 թվականի]] [[Հունիս|հունիսին]] [[Բորիս Ելցին|Բորիս Ելցինը]] դառնում է [[Ռուսաստանի նախագահ|Ռուսաստանի առաջին նախագահը]], իսկ նորաստեղծ Դաշնությունը [[Միջազգային իրավունք|միջազգային իրավական հարթությունում]] ճանաչվում է որպես [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միության]] միակ և օրինական [[Իրավահաջորդություն|իրավահաջորդ]]։ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո հետխորհրդային երկրներում, այդ թվում և Ռուսաստանում, տեղի են ունենում լայնածավալ բարեփոխումներ, որոնք կապված էին [[Կապիտալիզմ|կապիտալիստական հարաբերությունների]] զարգացման հետ։ Մասնավորապես՝ տեղի է ունենում շուկայի և առևտրի ազատականացում, որը կարևոր նախադրյալ էր տնտեսական զարթոնքի համար։ Այնուամենայնիվ, կտրուկ փոփոխություններն ուղեկցվում են տնտեսական ճգնաժամերով (1990-1995 թվականներին), որն էլ արտահայտվում է ՀՆԱ-ի բացասական (շուրջ 50% նվազում) ցուցանիշներում։ Տնտեսության լճացումը հանգեցնում է ծառայությունների ոլորտի փլուզմանը, [[Ծնելիության գործակից|ծնելիության մակարդակի]] նվազմանն ու [[Մահ|մահացության մակարդակի]] աճին:
 
Աննախադեպ ծավալներ է ընդունում աղքատությունը․ [[Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ռուսական ՖԽՍՀ-ի]] 1,5%-ը 1993 թվականին կեսերին վերաճում է մինչև 39-49%-ի։ 1990-ական թվականների Ռուսաստանի սոցիալ-տնտեսական միջավայրի բնութագրիչներն են դառնում ծայրահեղ [[Կոռուպցիա|կոռումպացվածությունն]] ու համատարած անօրինականությունը, ինչպես նաև [[Հանցագործություն|հանցագործությունների]] շարունակական աճը։ 1990-ականները նշանավորվում են [[Հյուսիսային Կովկաս|Հյուսիսային Կովկասում]] մի շարք զինված հակամարտությունների (ազգայնամոլական բռնկումներ և իսլամադավան անջատողականների ապստամբություններ) ծագմամբ։ Նմանօրինակ ռազմական կոնֆլիկտի վառ օրինակ է [[Չեչնիայի պատմություն|Չեչնիական պատերազմը]], որի պատճառը չեչեն ապստամբների անկախ պետություն ստեղծելու աննկուն ձգտումներն էր։ Հակամարտության շրջանակներում [[Չեչեններ|չեչեն գրոհայիններն]] ու [[Անջատողականություն|անջատողականները]] կազմակերպում են նաև համառուսաստանյան մասշտաբի բազմաթիվ ահաբեկչություններ (ինչպիսիք են օրինակ [[Ահաբեկչություն Դուբրովկայում|Դուբրովկայի]] և [[Բեսլանի ահաբեկչական հարձակում|Բեսլանի ահաբեկչական հարձակումները]]), որոնք դառնում են հարյուրավոր մարդկանց մահվան պատճառ։ Սոցիալ-քաղաքական նման պայմաններում ՌԴ-ն ստանձնում է ԽՍՀՄ-ի [[Պետական պարտք|արտաքին պարտքերի]] [[Իրավահաջորդություն|իրավահաջորդությունը]], որն է առաջ է քաշում բարձր [[Դեֆիցիտ|բյուջետային դեֆիցիտ]] և հող նախապատրաստում ֆինանսական ճգնաժամի համար։
{| class="graytable"
|+'''Ռուսաստանի ռազմական գործողությունները 2000-ական թվականներից ի վեր'''
| width="30%" |[[Պատկեր:South_Ossetia_war_58_army.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:South_Ossetia_war_58_army.jpg|alt=|կենտրոն|242x242փքս]]
| width="35%" |[[Պատկեր:2014-03-09_-_Perevalne_military_base_-_0162.JPG|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:2014-03-09_-_Perevalne_military_base_-_0162.JPG|alt=|կենտրոն|253x253փքս]]
| width="30%" |[[Պատկեր:International_Mine_Action_Center_in_Syria_(2016-04-07)_10.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:International_Mine_Action_Center_in_Syria_(2016-04-07)_10.jpg|alt=|կենտրոն|260x260փքս]]
|-
| align="center" |[[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային]] արտադրության [[ԲՄՊ-2]] [[Հետևակի մարտական մեքենա|հետևակի մարտական մեքենան]] և [[Ռուսաստանի զինված ուժեր|Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի]] 58-րդ բանակային կորպուսի զինվորները [[Ռուս-վրացական պատերազմ|2008 թվականի ռուս-վրացական պատերազմի]] ժամանակ [[Հարավային Օսիա|Հարավային Օսիայում]]։ Պատերազմի արդյունքում ռուսական զորքերը օկուպացնում են [[Վրաստանի օկուպացված տարածքներ|Վրաստանի տարածքի 20%-ը]]։
| align="center" |[[Ղրիմի թերակղզի|Ղրիմի թերակղզու]] [[Պերևալնոե (գյուղ, Սիմֆերոպոլի շրջան)|Պերևալնոե գյուղում]] կենտրոնացված ռուսական ռազմաբազայի զինվորները, որոնք հայտնի էին «կանաչ մարդիկ» անվանումով, շտապում են ռազմի դաշտ։ [[Ռուսական ռազմական ներխուժումն Ուկրաինա (2014-ից մինչև այժմ)|2014 թվականին ՌԴ Զինված ուժերը ներխուժում են Ուկրաինայի Հանրապետություն]] և նույն տարում [[Անեքսիա|անեքսիայի ենթարկում]] [[Ղրիմի հանձնումը Խորհրդային Ուկրաինային (1954)|խորհրդային տարիներին Ուկրաինային նվիրած]] [[Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն|Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը]]։<br />
| align="center" |Ռուս ականազերծները [[Պալմիրա|Պալմիրա հնագույն քաղաքի]] ավերակների շրջակայքում հետազոտում են մինապատ տեղանքը։ [[Ռուսաստանի զինված ուժեր|Ռուսաստանի Դաշնության Զինված ուժերն]] ու հատուկ ջոկատայինները [[Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն|Սիրիայի Արաբական Հանրապետությանը]] [[Ռուսաստանի ռազմագործողությունը Սիրիայում|մարդասիրական օգնություն են ցուցաբերում]] 2015 թվականից ի վեր։<br />
|}
1999 թվականի դեկտեմբերի 31-ին գործող նախագահն անսպասելիորեն հայտարարում է իր հրաժարականի մասին որոշումը և ՌԴ ղեկավարի պաշտոնը հանձնում [[Վլադիմիր Պուտին|Վլադիմիր Պուտինին]]։ Վերջինս հաղթանակ է տանում 2000 թվականի նախագահական ընտրություններում և վերահաստատվում այդ պաշտոնում։ Պուտինը կառավարման սկզբնական շրջանում արյան մեջ խեղդում է չեչնիական ապստամբությունը և բռնություններ կիրառում նաև [[Հյուսիսային Կովկաս|Հյուսիսային Կովկասի]] այլ ազատատենչ երկրամասերում։ Նավթի գնի աճը, ներքին [[Պահանջարկ|պահանջարկի]], արտադրողականության և [[Ներդրում (բանկային)|արտաքին ներդրումների]] ավելացումը երկիրը դուրս են բերում ճգնաժամային կացությունից։ Այնուամենայնիվ, [[Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամ (2007-2010)|2008 թվականի համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը]] և նավթի գնի հետագա անկումը վերստին լուրջ վնասներ է հասցնում տնտեսական ենթակառուցվածքներին, իսկ աղքատությունը կրկին գլուխ է բարձրացնում։ Պուտինի նախագահության օրոք կատարված փոփոխությունները քանիցս քննադատվել են արևմտյան աշխարհի առաջնորդների կողմից՝ պիտակվելով հակաժողովրդավարական։
[[Պատկեր:Russian_Sukhoi_Su-25_at_Latakia_(2).jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Russian_Sukhoi_Su-25_at_Latakia_(2).jpg|border|մինի|239x239փքս|ՌԴ ռազմաօդային ուժերին պատկանող ինքնաթիռները [[Լաթակիա|Լաթակիայում]], հոկտեմբերի 3, 2015]]
2008 թվականի մարտի 2-ին [[Դմիտրի Մեդվեդև|Դմիտրի Մեդվեդևը]] դառնում է ՌԴ նախագահ, իսկ Վլադիմիր Պուտինը՝ վարչապետ։ Նույն տարվա օգոստոսի 7-ին ռուսական ցամաքային և ռազմածովային ուժերը ներխուժում են [[Վրաստան|Վրաստանի Հանրապետություն]]՝ օկուպացնելով նախկին ԽՍՀՄ կազմում ինքնավարություն ունեցող [[Աբխազիա|Աբխազիայի]] և [[Հարավային Օսիա|Հարավային Օսիայի]] տարածքը։ [[Ռուս-վրացական պատերազմ|Ռուս-վրացական կարճատև, բայց բեկումնային պատերազմի]] արդյունքում ՌԴ-ն զբաղեցնում է Վրաստանի տարածքի 20%-ը։ 2012 թվականին Պուտինը կրկին դառնում է ՌԴ նախագահ, իսկ Մեդվեդևը վերադառնում է վարչապետության։ Հեղափոխության արդյունքում [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Վիկտոր Յանուկովիչի]] իշխանության տապալումից հետո Ռուսաստանը ցանկանում է ամեն կերպ միջամտել [[Ուկրաինա|Ուկրաինայի]] ներքին գործերին։ Այդ նպատակով [[Ռուսական ռազմական ներխուժումն Ուկրաինա (2014-ից մինչև այժմ)|2014 թվականին ռուսական զորքերը ներխուժում են Ուկրաինա]]՝ իրականացնելով մի շարք ռազմական գործողություններ։ Ղրիմում անցկացված [[Ղրիմի ճգնաժամ|հակասահմանադրական հանրաքվեի]] արդյունքում ՌԴ ԶՈւ-ն անեքսիայի է ենթարկում թերակղզին։ Հետագայում Ուկրաինայի Դոնբասի երկրամասի տարածքում ռուսամետ խմբերի ցույցերը վերաճում են զինված հակամարտության՝ ուկրաինական իշխանության և ռուսամետ անջատողականների միջև։ Արդյունքում՝ Ռուսաստանի անուղղակի օժանդակությամբ նվիրակոչվում են [[Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն|ինքնահռչակեցին Դոնեցկի]] եւ [[Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն|Լուգանսկի]] Ժողովրդական Հանրապետությունները։ Այսուհանդերձ, միջազգային հարթությունում Ղրիմը դիտարկվում է որպես Ուկրաինայի մաս կազմող անբաժանելի տարածք, իսկ [[Ուկրաինա|Ուկրաինայի Հանրապետության]] [[Տարածքային ամբողջականություն|տարածքային ամբողջականության]] դեմ ուղղված ցանկացած քայլ՝ ագրեսիայի դրսևորում։
 
2015 թվականի սեպտեմբերից ի վեր [[Ռուսաստանի ռազմագործողությունը Սիրիայում|Ռուսաստանը ռազմական առաքելություն է իրականացնում]] [[Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն|Սիրիայի Արաբական Հանրապետությունում]]՝ պայքարելով [[Իսլամական պետություն|«Իսլամական պետության» ռազմական խմբավորումների]] և հակակշիռ ուժերի դեմ։
 
== Աշխարհագրություն ==
Տող 600 ⟶ 618՝
 
[[Պերեդվիժնիկներ|Պերեդվիժնիկները]] ստեղծել են սոցիալ-վերլուծական ժանրային պատկերի յուրօրինակ տիպ, բնանկարն օժտել նոր, հասարակայնորեն նշանակալի բովանդակությամբ, պատմական ժանր ներմուծել [[Ռուս գրականություն|ռուս բանահյուսական]] կերպարներ։ 20-րդ դարը նշանավորվում է [[Սիմվոլիզմ|սիմվոլիստական]] նկարչության զարթոնքով, որի կարկառուն ներկայացուցիչներն էին [[Միխայիլ Վրուբել|Միխայիլ Վրուբելը]], [[Կուզմա Պետրով-Վոդկին|Կուզմա Պետրով-Վոդկինը]] և [[Նիկոլայ Ռերիխ|Նիկոլայ Ռերիխը]]։ [[Ավանգարդիզմ|Ավանգարդը]] եղել է [[Մոդեռնիզմ|մոդեռնիստական արվեստի]] ազդեցիկ ուղղություն, որը Ռուսաստանում 1890-1930 թվականներին բուռն վերելք է ապրել։ Այս շրջանում զարթոնք են ապրել նաև միմյանցից բավականաչափ տարբերվող, սակայն անքակտելիորեն փոխկապակցված այնպիսի արվեստի շարժումներ, ինչպիսիք են [[Պրիմիտիվիզմ|նեոպրիմիտիվիզմը]], [[Սուպրեմատիզմ|սուպրեմատիզմը]], [[Կոնստրուկտիվիզմ|կոնստրուկտիվիզմը]], [[Միապետ|ռոյալիզմը]] և ռուսական [[Ֆուտուրիզմ|ֆուտուրիզմը]]։ Այս ոլորտի կարկառուն ներկայացուցիչներից են [[Էլ Լիսիցկի|Էլ Լիսիցկին]], [[Կազիմիր Մալևիչ|Կազիմիր Մալևիչը]], [[Վասիլի Կանդինսկի|Վասիլի Կանդինսկին]], [[Մարկ Շագալ|Մարկ Շագալը]] և այլոք։
 
== Խոհանոց ==▼
{{Հիմնական|Ռուսական խոհանոց}}▼
[[Պատկեր:Midsummer_pickled_herring.jpg|մինի|243x243փքս|Ավանդական տիպիկ ռուսական նախաճաշ՝ եռացրած [[Ձու (սննդամթերք)|հավկիթ]], [[կարտոֆիլ]], [[ձուկ]] և [[Սամիթ|սամիթով]] [[թթվասեր]]։]]▼
Ինչպես ցանկացած ինքնատիպ ազգային խոհանոց, այնպես էլ [[Ռուսական խոհանոց|ռուսական խոհանոցն]] ունի իր բնութագրիչները։ Դրանք են տաք ապուրների և շիլաների բազմազանությունը, թթվեցումը, թրջումը, աղադրումը, սնկային ուտեստները և որսամիսի առատությունը։ Ռուսական խրճիթներում տնական հաց (թթու [[տարեկանի հաց]]), կարկանդակ և կարկանդակիկ թխելու, մարմանդաեռի, շոգեխաշված, եփված և թխված ուտեստների պատրաստման գործում կարևոր դեր ուներ ռուսական վառարանը, իսկ ավանդական խոհանոցում՝ ի տարբերություն ժամանակակից խոհանոցի, գործնականում չէր հանդիպում «տապակում» հասկացությունը: Աղանդերներից հայտնի են քաղցր ալյուրային պատրաստուկները՝ թափթափան, քաղցրաբլիթները, ինչպես նաև [[Մուրաբա|մուրաբաները]] և [[Մեղր|մեղրը]]: Ռուսական խոհանոցում լայնորեն կիրառվում է ինչպես խոզի, տավարի միսն ու թռչնամիսը, այնպես էլ վարազի, վայրի սագի, որմզդեղնի և նապաստակի որսամիսը: Բազմաթիվ ուտեստներ ունեն ծիսական նշանակություն, որոնք ուտում են կոնկրետ տոների և ծեսերի ժամանակ՝ ռուսական [[Նրբաբլիթ|նրբաբլիթներ]] ([[Մասլենիցա]]), կուլիչ կամ պասկա ([[Սուրբ Զատիկ]]), [[ձվածեղ]] (Տրոիցայի օր) և այլն։▼
[[Պատկեր:Mint_bread_kvas.jpg|մինի|243x243փքս|[[Կվաս|Կվասը]] Ռուսաստանի ազգային խմիչքն է։ Վերջինիս ավանդույթներն այս երկրում ունեն խոր ակունքներ։]]▼
Նրբաբլիթները թաղման արարողության, եկեղեցական տոների և այլ առիթների ավանդական ուտեստն էին և անվանվում էին «Ադամի հյուրսիրություն»։ [[19-րդ դար|19-րդ դարում]] [[Նրբաբլիթ|նրբաբլիթները]] վերածվեցին [[Մասլենիցա|Մասլենիցայի]] ավանդական ուտեստի։ Ավանդական խոհանոցային արվեստի հիմքի վրա կայսերական ժամանակաշրջանում սկսել է ձևավորվել ռուսական նոր խոհանոցը։ Ժամանակակից խոհանոցի ձևավորման վրա մեծապես ազդել են նաև եվրոպական այլ կերակրատեսակների ազդեցությունը։ Ժամանակակից ռուսական խոհանոցի ուտեստների օրինակներ են [[Կվաս|կվասի]] [[Սոուս|սոուսով]] գառնուկի միսը, [[Ձկնկիթ|ձկնկիթով]] և [[Բանջարեղեն|բանջարեղենով]] պատրաստված խեցգետինը, բորոդինյան հացից պատրաստված [[Պաղպաղակ|պաղպաղակը]], [[Բորշչ|բորշչը]] և այլն։ Ռուսաստանի Դաշնության տարբեր երկրամասեր իրենց հերթին ունեն իրենց ազգային խոհանոցները՝ որոշ դեպքերում կտրուկ տարբերություններով։▼
 
Խոհարարության ոլորտի մասնագետ Պոխլյոբկինի կարծիքով՝ պատմականորեն Ռուսաստանի ազգային խմիչքներ կարելի է համարել ստիբենը, [[Մեղրագինի|մեղրագինին]], [[Կվաս|կվասը]], մորսը։ [[15-րդ դար|15-րդ դարում]] [[Ռուսիա|Ռուսիայում]] գոյություն է ունեցել ավելի քան 500 տեսակի [[կվաս]]։ ▼
 
== Սպորտ ==
[[Պատկեր:2018 FIFA World Cup opening ceremony (2018-06-14) 15.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:2018%20FIFA%20World%20Cup%20opening%20ceremony%20(2018-06-14)%2015.jpg|մինի|243x243փքս|[[Լուժնիկի մարզադաշտ|«Լուժնիկի» մարզադաշտը]] Ռուսաստանում անցկացվող [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2018|Ֆուտբոլի 2018 թվականի Աշխարհի առաջնության]] առաջին՝ «Ռուսաստան-Սաուդյան Արաբիա» հանդիպումից առաջ։]]
[[Պատկեր:Basketball match Finland vs Russia on 25 August 2017 13.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Basketball%20match%20Finland%20vs%20Russia%20on%2025%20August%202017%2013.jpg|ձախից|մինի|273x273փքս265x265px|[[Բասկետբոլ|Բասկետբոլը]] Ռուսաստանի առաջատար սպորտաձևերից մեկն է։ Պատկերում՝ «Ռուսաստան-Ֆինլանդիա» ընկերական հանդիպումից հատված։]]
[[Պատկեր:2012bandy russia-sweden1.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:2012bandy%20russia-sweden1.jpg|մինի|243x243փքս|Ռուսաստանի ռեգբիի ազգային հավաքականը 2012 թվականի աշխարհի առաջնության շրջանակներում Շվեդիայի ընտրանու դեմ մրցելիս։]]
[[Ամառային օլիմպիական խաղեր|Ամառային օլիմպիական խաղերում]] [[ԽՍՀՄ|Խորհրդային Միության]] և [[ՌԴ|Ռուսաստանի]] մարզիկների նվաճած մեդալների քանակը մինչ օրս համարվում է անգերազանցելի։ Խորհրդային [[Գիմնազիա|գիմնաստները]], [[Մարմնամարզություն|մարզիկները]], [[Թեթև աթլետիկա|թեթև աթլետները]], [[Ծանրամարտ|ծանրամարտիկները]], [[Ըմբշամարտ|ըմբիշները]], [[Բռնցքամարտ|բռնցքամարտիկները]], [[Սուսերամարտ|սուսերամարտիկները]] և [[Հրաձգային սպորտ|հրաձիգները]] մեծ հռչակ էին վայելում ինչպես [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միությունում]], այնպես էլ ամբողջ աշխարհում։ [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 1980|1980 թվականի Օլիմպիական խաղերը]] հյուրընկալել են [[Մոսկվա|Մոսկվայում]], իսկ [[Ձմեռային օլիմպիական խաղեր 2014|2014 թվականի ձմեռային խաղերը]]՝ [[Սոչի|Սոչիում]]։ Խորհրդային տարիներին ԽՍՀՄ հավաքականը հաղթանակել է [[Հոկեյ|հոկեյի]] մրցություններում իր մասնակցած բոլոր։ Բենդին, որը հայտնի է նաև որպես ռուսական հոկեյ, համարվում է Ռուսաստանի ազգային սպորտաձևերից մեկը։ Այս սպորտաձևում հատկապես աչքի էին ընկնում [[Վալերի Խառլամով|Վալերի Խառլամովը]], [[Վլադիսլավ Տրետյակ|Վլադիսլավ Տրետյակը]], [[Վյաչեսլավ Ֆետիսով|Վյաչեսլավ Ֆետիսովը]], [[Սերգեյ Մակարով|Սերգեյ Մակարովը]], [[Վալերի Խառլամով|Վալերի Խառլամովը]] և այլոք։ Ռուսաստանի ամենատարածված սպորտաձևերից է նաև [[Ֆուտբոլ|ֆուտբոլը]]։
 
1960 թվականին [[ԽՍՀՄ ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԽՍՀՄ ֆուտբոլի ազգային հավաքականը]] դառնում է Եվրոպայի նորաստեղծ առաջնության առաջին չեմպիոններից մեկը։ Պատահական չէ, որ ազգությամբ ռուս դարպասապահ [[Լև Յաշին|Լև Յաշինը]] համարվում է [[Սպորտ|համաշխարհային սպորտի պատմության]] ամենահայտնի դեմքերից մեկը։ Վերջինս եղել [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն|ՖԻՖԱ Աշխարհի առաջնության]] երազանքների հավաքականի դարպասապահը։ 1956 և 1988 թվականներին [[ԽՍՀՄ ֆուտբոլի ազգային հավաքական|ԽՍՀՄ ֆուտբոլի հավաքականը]] նվաճում է նաև օլիմպիական ոսկե մեդալ։ Ռուսաստանի ներկայիս հավաքականը ստեղծվել է 1992 թվականին՝ Խորհրդային Միության հավաքականի անկման հետևանքով։ [[Պրեմիեր Լիգա (Ռուսաստան)|Ռուսաստանի Պրեմիեր լիգայում]] հանդես եկող [[Զենիթ (ֆուտբոլային ակումբ, Սանկտ Պետերբուրգ)|Սանկտ Պետերբուրգի «Զենիթ»-ը]] և [[ԲԿՄԱ (ֆուտբոլային ակումբ, Մոսկվա)|Մոսկվայի «ԲԿՄԱ»-ն]] 2005 և 2008 թվականներին նվաճում են ՈւԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի գավաթը։ [[Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնություն 2008|2008 թվականի Եվրոպայի առաջնության]] շրջանակներում [[Ռուսաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Ռուսաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը]] հասնում է մինչև կիսաեզրափակիչ, սակայն պարտություն է կրում ապագա չեմպիոն [[Իսպանիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|Իսպանիայից]]։ 2018 թվականին Ռուսաստանի Դաշնությունի 11 քաղաքներ հյուրընկալում է [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2018|ՖԻՖԱ Աշխարհի առաջնությունը]]։ 2007 թվականին [[Ռուսաստանի բասկետբոլի ֆեդերացիա|Ռուսաստանի բասկետբոլի հավաքականը]] հաղթում է Եվրոպայի առաջնությունում։ [[ԲԿՄԱ Մոսկվա (բասկետբոլ)|«ԲԿՄԱ Մոսկվա»-ն]] Եվրոպայի լավագույն բասկետբոլային ակումբներից, որը քանիցս ճանաչվել է Եվրոպալիգայի հաղթող։ Մինչ 2012 թվականը խորհրդային մարմնամարզուհի [[Լարիսա Լատինինա|Լարիսա Լատինինային]] է պատկանել Օլիմպիական խաղերում վաստակած մեդալների ամենամեծ հավաքածուն՝ 9 ոսկե, 5 արծաթե ու 4 բրոնզե մեդալներ։ Լարիսա Լատինինան հայտնի է նաև նրանով, որ [[1957 թվական|1957 թվականի]] Եվրոպայի առաջնությունում հաղթել է բոլոր ոսկե մեդալները։ Օլիմպիական խաղերում գեղարվեստական լող սպորտաձևում նվաճած մեդալների թվով ևս Ռուսաստանը համարվում է առաջատարն աշխարհում։ Դժվար կոորդինացվող սպորտաձևերից այս երկրում լայն տարածում ունի նաև գեղասահքը։ Բացի 2010 թվականից, խորհրդային և ռուսական գեղասահորթները Ձմեռային օլիմպիական խաղերում նվաճել են այս սպորտաձևի բոլոր մեդալները։ Ի տարբերություն մյուս նշվայլ սպորտաձևերի՝ թենիսը Ռուսաստանում զարթոնք է ապրել [[ԽՍՀՄ անկում|խորհրդային կարգերի անկումից]] հետո։ Այս ոլորտում հայրենիքին մեծ հռչակ է բերում [[Մեծ սաղավարտ (թենիս)|«Մեծ սաղավարտի»]] հնգակի չեմպիոն [[Մարիա Շարապովա|Մարիա Շարապովան]]։ Մարզաձևերից նշանավոր են [[Սամբո|սամբոն]] և [[Սուսերամարտ|սուսերամարտը]]։ Ռուսաստանում մեծ ժողովրդականություն է վայելում նաև [[Շախմատ|շախմատը]]։
 
▲<br />
 
▲== Խոհանոց ==
▲{{Հիմնական|Ռուսական խոհանոց}}
▲[[Պատկեր:Midsummer_pickled_herring.jpg|մինի|243x243փքս236x236px|Ավանդական տիպիկ ռուսական նախաճաշ՝ եռացրած [[Ձու (սննդամթերք)|հավկիթ]], [[կարտոֆիլ]], [[ձուկ]] և [[Սամիթ|սամիթով]] [[թթվասեր]]։]]
▲Ինչպես ցանկացած ինքնատիպ ազգային խոհանոց, այնպես էլ [[Ռուսական խոհանոց|ռուսական խոհանոցն]] ունի իր բնութագրիչները։ Դրանք են տաք ապուրների և շիլաների բազմազանությունը, թթվեցումը, թրջումը, աղադրումը, սնկային ուտեստները և որսամիսի առատությունը։ Ռուսական խրճիթներում տնական հաց (թթու [[տարեկանի հաց]]), կարկանդակ և կարկանդակիկ թխելու, մարմանդաեռի, շոգեխաշված, եփված և թխված ուտեստների պատրաստման գործում կարևոր դեր ուներ ռուսական վառարանը, իսկ ավանդական խոհանոցում՝ ի տարբերություն ժամանակակիցներկայիս խոհանոցի, գործնականում չէր հանդիպում «տապակում» հասկացությունը: Աղանդերներից հայտնի են քաղցր ալյուրային պատրաստուկները՝ թափթափան, քաղցրաբլիթները, ինչպես նաև [[Մուրաբա|մուրաբաները]] և [[Մեղր|մեղրը]]: Ռուսական խոհանոցում լայնորեն կիրառվում է ինչպես խոզի, տավարի միսն ու թռչնամիսը, այնպես էլ վարազի, վայրի սագի, որմզդեղնի և նապաստակի որսամիսը: Բազմաթիվ ուտեստներ ունեն ծիսական նշանակություն, որոնքև ուտումպատրաստվում են կոնկրետ տոների և ծեսերի ժամանակ՝ ռուսական [[Նրբաբլիթ|նրբաբլիթներ]] ([[Մասլենիցա]]), կուլիչ կամ պասկա ([[Սուրբ Զատիկ]]), [[ձվածեղ]] (Տրոիցայի օր) և այլն։
▲[[Պատկեր:Mint_bread_kvas.jpg|մինի|243x243փքս235x235px|[[Կվաս|Կվասը]] Ռուսաստանի ազգային խմիչքն է։ Վերջինիս ավանդույթներն այս երկրում ունեն խոր ակունքներ։]]
▲Նրբաբլիթները թաղման արարողության, եկեղեցական տոների և այլ առիթների ավանդական ուտեստն էին և անվանվում էին «Ադամի հյուրսիրություն»։ [[19-րդ դար|19-րդ դարում]] [[Նրբաբլիթ|նրբաբլիթները]] վերածվեցին [[Մասլենիցա|Մասլենիցայի]] ավանդական ուտեստի։ Ավանդական խոհանոցային արվեստի հիմքի վրա կայսերական ժամանակաշրջանում սկսել է ձևավորվել ռուսական նոր խոհանոցը։ Ժամանակակից խոհանոցի ձևավորման վրա մեծապես ազդել են նաև եվրոպական այլ կերակրատեսակների ազդեցությունը։ Ժամանակակից ռուսական խոհանոցի ուտեստների օրինակներ են [[Կվաս|կվասի]] [[Սոուս|սոուսով]] գառնուկի միսը, [[Ձկնկիթ|ձկնկիթով]] և [[Բանջարեղեն|բանջարեղենով]] պատրաստված խեցգետինը, բորոդինյան հացից պատրաստված [[Պաղպաղակ|պաղպաղակը]], [[Բորշչ|բորշչը]] և այլն։ Ռուսաստանի Դաշնության տարբեր երկրամասեր իրենց հերթին ունեն իրենց ազգային խոհանոցները՝ որոշ դեպքերում կտրուկ տարբերություններով։
 
▲Խոհարարության ոլորտի մասնագետ Պոխլյոբկինի կարծիքով՝ պատմականորեն Ռուսաստանի ազգային խմիչքներ կարելի է համարել ստիբենը, [[Մեղրագինի|մեղրագինին]], [[Կվաս|կվասը]], մորսը։ [[15-րդ դար|15-րդ դարում]] [[Ռուսիա|Ռուսիայում]] գոյություն է ունեցել ավելի քան 500 տեսակի [[կվաս]]։
 
== Տես նաև ==
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ռուսաստան» էջից