«Գլխավոր գործադիր տնօրեն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Henry_Ford_II.jpg|thumb|220px|[[Հենրի Ֆորդ]], 1960-1970 թվականներին «[[Ֆորդ|Ֆորդ»]] ավտոմեքենաշինական ընկերության գլխավոր գործադիր տնօրեն{{sfn|Американа|1996|с=331}}]]
'''CEO''' ({{lang-en|Chief Executive Officer}}, բառացիորեն՝ ''գլխավոր գործադիր տնօրեն''), [[տնօրեն]], ընկերության բարձրագույն պաշտոնյա, որը գոյություն ունի [[անգլո-սաքսոնական տնտեսական մոդել]] ունեցող երկրներում ([[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]], [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]] և այլն)։ Կիրառվում է [[պետական կազմակերպություն|պետական]], [[Առևտրային կազմակերպություն|առևտրային]] և [[Ոչ առևտրային կազմակերպություն|ոչ առևտրային կազմակերպություններում]], ինչպես նաև [[Միջազգային կազմակերպություն|միջազգային կազմակերպություններում]] և [[Կորպորացիա|կորպորացիաներում]]: Գլխավոր գործադիր տնօրենը ընդունում է ընդհանուր պատասխանատու որոշումներ, որոնք պետք է ապահովեն ընկերության կայուն աճը: Փաստացի, յուրաքանչյուր կոնկրետ կազմակերպության համար գլխավոր գործադիր տնօրենի նշանակման/ազատման պարտականությունները և կարգը որոշվում են նրա ներքին կանոնակարգերով և կանոններով:
Համաձայն [[Կառավարում (տնտեսագիտություն)|կառավարման]] տեսության՝ գլխավոր գործադիր տնօրենի հիմնական գործառույթն ընկերության և արտաքին միջավայրի (հասարակության, տնտեսության, տեխնոլոգիաների, շուկայի և սպառողների) միջև կապող օղակ հանդիսանալն է: Այսպիսով, այս պաշտոնը ստանձնող անձի խնդիրների և պարտականությունների շրջանակը ընդգրկում է ընկերության գործողությունների համապատասխանության ապահովումը տարբեր արտաքին շահառուների չափանիշներին և ստանդարտներին:
== Կորպորատիվ հիերարխիայում ==
Գլխավոր գործադիր տնօրենը [[Բաժնետիրական ընկերություն|բաժնետիրական ընկերությունների]] կառավարման երկրորդ՝ վարչական մակարդակի պաշտոն է, այսինքն՝ իրոք ղեկավար պաշտոն է (կառավարման առաջին մակարդակը [[Տնօրենների խորհուրդ|տնօրենների խորհուրդն]] է, որն ընտրվում է տվյալ ընկերության [[Բաժնետերերի ժողով|բաժնետերերի ժողովի]] կողմից)։ Սովորաբար գլխավոր գործադիր տնօրենի ենթակայության տակ են գտնվում՝ Գլխավոր տնօրենը (COO), [[Գլխավոր ֆինանսական տնօրեն]]ը (CFO), [[Գլխավոր տեխնոլոգիական տնօրեն]]ը (CTO) և ընկերության այլ պատասխանատու ղեկավարներ{{sfn|Палажченко|2002|с=162}}։
Բաժնետիրական ընկերություններում գլխավոր գործադիր տնօրենը սովորաբար նշանակվում է Բաժնետերերի ժողովի կամ [[Տնօրենների խորհուրդ|Տնօրենների խորհրդի]] կողմից։ Երբեմն տնօրենի ընտրության ժամանակ օգտագործվում է [[Կումուլյատիվ|կումուլյատիվ քվեարկություն]]։ Հաճախ Տնօրենների խորհուրդը գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնի համար ընտրում է Տնօրենների խորհրդի նախագահին կամ ընկերության նախագահին (ընկերության նախագահը, որն ընտրվել է գլխավոր գործադիր տնօրեն, պաշտոնով ավելի բարձր է, քան Տնօրենների խորհրդի նախագահը), իսկ երբեմն այս երեք պաշտոնները զբաղեցնում է միևնույն անձը։ Գլխավոր գործադիր տնօրենին պաշտոնից ազատումը կախված է տվյալ կազմակերպությունում ստեղծված իրավիճակից և կազմակերպության ներքին քաղաքականությունից{{Ն|Օրինակ, հնարավոր է տարբերակ, երբ Տնօրենների խորհուրդը, որպես ընկերության հիմնադրի իրավահաջորդ կամ «բիզնեսի վետերան», որն ուղղակիորեն ներգրավված չէ կազմակերպության առօրյա գործերում և մուտք չունի նրա ռեսուսներ, բավականաչափ ազդեցություն ունի գլխավոր գործադիր տնօրենի փոփոխման գործընթաց նախաձեռնելու համար({{sfn0|Палажченко|2002|с=163}})}}։ Ըստ մի շարք հեղինակների, որոնք ուսումնասիրում են ամերիկյան ընկերությունների վարչակազմի կառուցվածքը, այդ ընկերությունների կառավարման առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ գլխավոր գործադիր տնօրենի և նրան ենթակա COO, CFO, CTO միջև կորպորատիվ փոխհարաբերություններն ավելի բարդ են, քան շատ երկրներում մշակված «ղեկավար-ենթակա» համակարգը{{sfn|Американа|1996|с=158, 170, 228, 763}}{{sfn|Палажченко|2002|с=162—163}}։
== Գործառույթներ ==
<div style="font-size: 85%; float: right; margin: 0em 1em 1em 1em; padding: 0.5em; border: 1px solid; width: 310px">
'''Գլխավոր գործադիր տնօրենի գործառույթների նկարագրությունն ըստ Ա. Լաֆլիի'''(«[[Procter & Gamble]]» ընկերության տնօրենների խորհրդի նախագահ և գլխավոր գործադիր տնօրեն)
«Գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնը յուրահատուկ է առաջադրանքների սահմանման, արժեքների, հաջողության չափանիշների տեսանկյունից՝ ընկերության բիզնեսի առանձնահատկություններին և ներկայիս ու ապագա ժամանակաշրջանների պահանջներին համապատասխան: Նա պետք է վերահսկի և կատարի ճշգրտումներ, որոնք կապահովեն ընկերության անհրաժեշտ դիրքն արտաքին միջավայրում, ապահովի ստանդարտների և չափանիշների մշակում, որոնք ուղղված են կայուն աճի և կայուն մրցակցային առավելությունների պահպանմանը»։
::: — «Այն, ինչը կարող է անել միայն գլխավոր գործադիր տնօրենը», 2009{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=129}}
</div>
Փաստացի յուրաքանչյուր կոնկրետ գործակալության, [[Ձեռնարկություն|ձեռնարկության]] և այլնի համար գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնի գործառույթները որոշվում են կազմակերպության [[Կանոնադրություն|կանոնադրության]] ({{lang-en|articles of association, articles of incorporation}}) և նրա ներքին կանոնների ({{lang-en|by-laws}}) համաձայն. շատ դեպքերում կախված է նաև տվյալ ընկերության կառուցվածքից: Այդ պատճառով գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնը կարող է նշանակել ինչպես կազմակերպության առաջին անձ, այնպես էլ նրա տնօրեններից միայն մեկը, որը կատարում է որոշակի պարտականություններ{{sfn|Американа|1996|с=170}}{{sfn|Палажченко|2002|с=162—163}}։
Համաձայն 20-րդ դարի ազդեցիկ կառավարման տեսաբան [[Փիթեր Դրաքեր]]ի՝ գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնը հանդիսանում է ներքին միջավայրի՝ սեփական կազմակերպության և արտաքին միջավայրի՝ հասարակության, տնտեսության, տեխնոլոգիաների, շուկայի և սպառողների միջև կապող օղակ. ընդ որում, «ներսում միայն ծախսեր են, իսկ արդյունքը միայն դրսում է»: Համաձայն «[[Procter & Gamble]]»-ի ղեկավար [[Ալան Ջորջ Լաֆլի]]ի՝ գլխավոր գործադիր տնօրենը հաճախ ընկալվում է որպես ուսուցիչ և օգնական կազմակերպությունում առաջացած խնդիրների լուծման հարցում, բայց իրականում նա ունի ավելի յուրահատուկ անելիքներ, որոնց յուրահատկության հարցում Լաֆլին համակարծիք է Դրաքերի հետ{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=126—127}}։
2009 թվականին «[[Harvard Business Review]]» ամսագրում Լաֆլին տպագրեց հոդված՝ նվիրված գլխավոր գործադիր տնօրենի գործառույթներին, որտեղ նա նկարագրում է այդ պաշտոնը որպես միակը, որ լիարժեք զգում է արտաքին միջավայրի ազդեցությունն ընկերության վրա և ապահովում կազմակեպության պատշաճ արձագանքը՝ կայուն վաճառքի և շահույթի տեսքով: Համաձայն հեղինակի՝ բարձր օղակի մյուս պաշտոնյաներն ունեն ավելի նեղ մտահորիզոն, հիմնականում պատասխանատու են միայն մեկ ուղղության համար: Գլխավոր գործադիր տնօրենը մնացածներից ամենալավն է ունակ տեսնել ընկերության հնարավորությունները, դատողություններ անել և ցուցումներ տալ․ նա միակն է, որ պատասխանատու է ընկերության գործողությունների հետևանքների և տարբեր արտաքին շահառուների չափանիշներին և ստանդարտներին այդ հետևանքի համապատասխանության համար: Ընդհանուր պատասխանատու որոշումները, որոնք կայացնում է գլխավոր գործադիր տնօրենը, պետք է ուղղված լինեն դեպի արտաքին լսարանը, հակառակ պարագան վնասաբեր է ընկերության աճի համար: Ալան Ջորջ Լաֆլիի կարծիքով գործնականում գլխավոր գործադիր տնօրենի դերը որպես կապող օղակ, բաժանված է հետևյալ առաջադրանքների, որոնց կատարումը կարող է խլել նրա աշխատաժամանակի մեծ մասը{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—128}}․
# '''Արտաքին միջավայրի նշանակության որոշումն ու մեկնաբանությունը:''' Այս առաջադրանքը էությունը որոշելն է, թե ընկերությանը արտաքին միջավայրի որ տարրը, շահառուների որ խումբն ավելի մեծ նշանակություն ունի, ինչպես նաև, թե ընկերության համար իր գործունեության որ արդյունքներն են ավելի կարևոր: Միայն գլխավոր գործադիր տնօրենը կարող է լուծել այս խնդիրը, քանի որ բարձր օղակի մյուս ղեկավարների պատկերացումը կախված է կազմակերպությունում նրանց զբաղեցրած պաշտոնից{{Ն|Որպես oրինակ [[Ալան Ջորջ Լաֆլի]]ն բերում է «[[Procter & Gamble]]»-ում ստեղծված իրավիճակը. երկար ժամանակ ընկերությունում գերակայել է սպառողի գլխավորը լինելու միտքը, գործունեության արդյունքը կախված է եղել նրանից, թե արդյոք սպառողը գերադասում է «Procter & Gamble»-ի արտադրանքը մեկ այլ արտադրանքից. այդ պատճառով չնայած այլ արտաքին շահառուների պահանջներին, շահերի բախման ժամանակ որոշումները կայացվում էին ընկերության համար ամենակարևոր գործոնի՝ սպառողի օգտին({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=128}}).}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—128}}։
# '''Ընկերության բիզնեսի նկարագրությունը:''' Գլխավոր գործադիր տնօրենը պետք է մշտապես վերլուծի և ստանա երկու հարցի պատասխան. ինչպիսի բիզնեսով է զբաղվում ընկերությունը և ինչպիսի բիզնեսով չի զբաղվում: Այսինքն՝ ինչպիսի «դաշտում» պետք է խաղալ, որպեսզի հաղթել և որտեղ ընդհանրապես չարժե մտնել: Սրա համար անհրաժեշտ է լայն պատկերացում, որն ընդգրկում է ողջ ընկերությունը և որով օժտված է միայն գլխավոր գործադիր տնօրենը{{Ն|Որպես oրինակ Լաֆլին բերում է [[Procter & Gamble]]»-ում ստեղծված իրավիճակը. ''ընկերության բիզնեսը որոշելու համար'' վերլուծվել է արտադրության կառուցվածքը, հիմնական կարողությունների ռազմավարական համապատասխանության աստիճանը, մրցունակ դիրքերը, ժողովրդագրական միտումները, աճի և գլոբալիզացիայի հնարավորությունները․ ըստ վերլուծության արդյունքների՝ որոշվեց կենտրոնանալ այն հիմնական արտադրանքների արտադրության վրա, որոնցում ընկերությունն առաջատար է՝ սանիտարահիգենիկ և կոսմետիկ արտադրանքներ, մանկական խնամքի պարագաներ և հրաժարվել ոչ հիմնական տեսակներից, սննդի և ըմպելիքների որոշ տեսակներից. բացի այդ որոշում էր կայացվել ընդլայնել ցածր գնային խմբի ապրանքների արտադրությունն այն երկրների համար, որոնք ունեն [[Զարգացող շուկա|զարգացող շուկա]]՝ [[Չինաստան]] և [[Արևմտյան Եվրոպա]]({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=128}}).}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—128}}։
# '''Ներկայի (ընթացիկ եկամուտների) և ապագայի (անհրաժեշտ ներդրումների) միջև հավասարակշռություն գտնելը:''' Գլխավոր գործադիր տնօրենի համար այսպիսի հավսասարկշռության հասնելը բաղկացած է 3 քայլից. առաջինը, կարճաժամկետ կտրվածքով իրատեսական աճի նպատակների սահմանում, ինչը հիմք է հանդիսանում ավելի երկար ժամանակահատվածում հուսալի պլանների մշակման համար, երկրորդը, ճկուն բյուջետային գործընթացի մշակում, երրորդը՝ այսօրվա և վաղվա խնդիրների լուծման համար մարդկային ռեսուրսների հեռանկարային բաշխում: Վերջին քայլը գլխավոր գործադիր տնօրենի առանցքային խնդիրն է, քանի որ նա ունի բիզնեսի հետագա զարգացման վերաբերյալ անհրաժեշտ գիտելիքներ{{Ն|Որպես oրինակ Լաֆլին նշում է իր փորձը՝ որպես «[[Procter & Gamble]]»-ի գլխավոր գործադր տնօրեն. նա անձամբ գիտի ընկերությունան 500 աշխատակցի և պատասխանատու է նրանցից 150-ի կարիերայի պլանավորման համար({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=128—129}})}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—129}}։
# '''Կազմակերպության արժեքների և ստանդարտների մշակում:''' Արժեքները որոշում են ընկերության դեմքն ու վարքը, ստանդարտները կապված են ակնկալիքների հետ, դրանք հաջողության չափանիշներն են, որոնք գնահատվում են արտաքին միջավայրի տեսանկյունից: Գլխավոր գործադիր տնօրենը արժեքների և ստանդարտների սահմանման ընթացքում պետք է հասկանա, թե որքանով է ընկերությունը հաջողված այն անձանց տեսանկյունից, որոնք մեծ արժեք ունեն ընկերության համար, և որքանով է այն հաջողված շուկայի ամենալավ ցուցանիշների համեմատ{{Ն|Որպես oրինակ Լաֆլին նշում է «[[Procter & Gamble]]»-ի՝ ճգնաժամից դուրս գալու փորձը. դա պահանջեց ընկերության արժեքների և ստանդարտների վերադասավորում` շեշտը դնելով արտաքին միջավայրի վրա. այսպես, եթե նախկինում վստահություն ասելով հասկանում էին աշխատողների վստահությունը աշխատանքը պահպանելու հարցում, ապա հիմա հասկանում էին սպառողի հավատարմությունն ընկերության [[Բրենդ|բրենդին]]({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=129}}).}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127, 129}}։
== Սեփականության մասնաբաժնի տնօրինում ==
[[Անգլոսաքսոնական իրավական համակարգ|Անգլոսաքսոնական իրավական համակարգ]]ի կորպորատիվ իրավունքում գոյություն ունի տնօրենի շահագրգռվածություն հասկացությունը ({{lang-en|director's interest}}): Վերջինս ի հայտ է գալիս այն դեպքում, երբ ընկերության ղեկավարները (հնարավոր է նաև CEO-ն) [[Բաժնետոմս|բաժնետոմսեր]] և [[պարտատոմս]]եր ունեն իրենց կազմակերպությունում: Այս [[Արժեթուղթ|արժեթղթերով]] գործարքներ կատարելիս ղեկավարությունն ավելի շատ ինֆորմացիա ունի, քան շարքային [[Բաժնետեր|բաժնետերերը]] և կարող է որոշ տեղեկություններ օգտագործել ի շահ անձնական նպատակների: Այդ պատճառով, չնայած այն հանգամանքին, որ ընկերությունում բաժնետոմսեր ունենալը ղեկավարության շրջանում սովորաբար խրախուսվում է, նրանց ցանկացած անձնական գործողություն գտնվում է խիստ վերահսկողության ներքո{{sfn|Американа|1996|с=254}}։
1934 թվականից [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում գործում է «Արժեթղթերով առևտրի մասին օրենք» ({{lang-en|Securities Exchange Act of 1934}}), որը նպատակ ունի բարելավել [[Ներդրում (բանկային)|ներդրողների]] տեղեկացվածության մակարդակը և ուժեղացնել չարաշահողների դեմ պայքարը: Ի թիվս այլ բաների, այն պահանջում է ընկերության տնօրենների գործարքների վերաբերյալ տեղեկատվության կանոնավոր տրամադրում: Նաև ցանկացած ընկերության 10%-ից ավելի բաժնետոմսեր ունեցողները և բոլոր այն տնօրենները, որոնք ընկերությունում ունեն արժեթղթեր, պարտավոր են [[Արժեթղթերի և բորսայական գործունեության հանձնաժողով|Արժեթղթերի և բորսայական գործունեության հանձնաժողովին]] ({{lang-en|Securities and Exchange Commission}}) և համապատասխան [[Բորսա|բորսային]] տրամադրել հաշվապահական հաշվառման 3-րդ ձևը{{sfn|Американа|1996|с=333, 858}}։
== Պրոֆեսիոնալ ասոցիացիա և մամուլ ==
1977 թվականին ԱՄՆ-ում հիմնադրվել է «[[Կորպորացիաների տնօրենների ազգային ասոցացիա]]» կոչվող պրոֆեսիոնալ կազմակերպությունը ({{lang-en|National Association of Corporate Directors}})։ 2015 թվականին այն միավորում էր շուրջ 17 000 կառավարման մարմինների ներկայացուցիչների, տնօրենների, ինչպես նաև այլ ղեկավար անձնակազմի և իրավաբանների: Կազմակերպությունը հավաքագրում և տարածում է տեղեկատվություն գործարար շրջանակների գործունեության վերաբերյալ, անց է կացնում [[Սեմինար|սեմինարներ]], ամեն ամիս թողարկում է երկու հրատարակություն` «Corporate Directors’ Special Report Series» և «Director Monthly»{{sfn|Американа|1996|с=630}}{{sfn|NACD (պաշտոնական կայք)|2001|с=}}։
== Նշումներ ==
{{Նցանկ}}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
== Գրականություն ==
* {{публикация|книга
| заглавие = Активная бизнес-лексика
| оригинал = Active Business Vocabulary
| вид = лингв. слов.
| ответственный = Сост. В. Н. Крупнов
| издание = Учеб. пособие
| место = М.
| издательство = АСТ: Астрель: Транзиткнига
| год = 2005
| страниц = 334, [2]
| тираж = 3000
| isbn = 5-17-032315-8 (АСТ), 5-271-12039-2 (Астрель), 5-9578-2207-8 (Транзиткнига)
| ref = Активная бизнес-лексика
}}
* {{публикация|книга
| заглавие = Американа. Англо-русский лингвострановедческий словарь
| оригинал = Americana. English-Russian Encyclopedic Dictionary
| вид = лингвоэнцикл. слов. ок. 20 000 сл. статей
| ответственный = Под ред. и общ. руков. Г. В. Чернова, ред. В. П. Астахов, И. В. Зубанова, О. А. Тарханова, И. Л. Чернова
| место = Смоленск
| издательство = Полиграмма
| год = 1996
| страниц = 1186
| isbn = 5-87264-040-4
| ref = Американа
}}
* {{публикация|книга
| заглавие = Англо-русский полный юридический словарь словарь
| оригинал = English-Russian Comprehensive Law Dictionary
| вид = лингв. слов. ок. 35 000 сл. и словосоч.
| ответственный = Сост. А. С. Мамулян, С. Ю. Кашкин, отв. нуч. ред. О. Е. Кутафин
| издание = 1-е изд.
| место = М.
| издательство = Советникъ, Рэббит
| год = 1993
| страниц = 400
| тираж = 150000
| isbn = 5-87465-001-6
| ref = Англо-русск. полн. юрид. слов.
}}
* {{публикация|книга
| заглавие = Англо-русский словарь терминов финансовой отчётности
| вид = терминологич. слов. ок. 1000 терм.
| ответственный = Сост. О. В. Довбыш, науч. ред. Н. Н. Миронова
| место = Самара
| издательство = Парус-Принт
| год = 2003
| страниц = 80
| тираж = 300
| isbn = 5-94791-011-X
| ref = Англо-русск. слов. терм. фин. отчёт.
}}
* {{публикация|статья
| автор = Минервин И. Г.
| часть = Реферат на статью 2009 года А. Г. Лафли «О важнейших функциях главного руководтеля компании»
| часть ссылка = http://cyberleninka.ru/article/n/2010-03-044-lafli-a-g-o-vazhneyshih-funktsiyah-glavnogo-rukovoditelya-kompanii-lafley-a-g-what-only-the-ceo-can-do-harvard-business-rev-boston
| часть оригинал = ''Lafley A. G.'' What only the CEO can do
| часть вид = науч. ст
| заглавие = Социальные и гуманитарные науки. Отечественная и зарубежная литература. Серия 2: Экономика
| вид = реферативный журнал
| издание = Институт научной информации по общественным наукам РАН
| год = 2010
| номер = 3
| страницы = 126—129
| issn = 2219-8504
| ref = Lafley (Минервин)
}}
* {{публикация|книга
| автор = Палажченко П. Р.
| заглавие = Мой несистематический словарь (Из записной книжки переводчика)
| вид = лингв. слов.
| ответственный = Отв. ред. В. Р. Колесниченко
| издание = 2-е изд. (испр. переизд. 1999)
| место = М.
| издательство = Р. Валент
| год = 2002
| страниц = 304
| тираж = 2000
| isbn = 5-93439-086-4
| ref = Палажченко
}}
== Արտաքին հղումներ ==
* {{публикация|книга
| заглавие = NACD. National Association of Corporate Directors
| вид = պաշտոնական կայք
| ссылка = https://www.nacdonline.org/
| место = Washington, D.C.
| год = 2001
| ref = NACD (պաշտոնական կայք)
}}{{ref-en}}
* [http://www.investordictionary.com/definition/CEO.aspx Եզրույթի սահմանումը ներդրողի հանրագիտարանում] {{ref-en}}
| |||