«Էպիլեպսիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 189.
Խուսափողական թերապիան իրենից ենթադրում է սադրիչ գործոնների մինիմալացում։ Օրինակ՝ եթե սադրիչ գործոն է լույսը, կարելի է օգտագործել փոքր հեռուստացույց, խուսափել համակարգչային խաղերից և կրել մուգ ապակիներով ակնոցներ<ref>{{cite journal|date=November 2005|title=Human photosensitivity: from pathophysiology to treatment|journal=European Journal of Neurology|volume=12|issue=11|pages=828–41|doi=10.1111/j.1468-1331.2005.01085.x|pmid=16241971|vauthors=Verrotti A, Tocco AM, Salladini C, Latini G, Chiarelli F}}</ref>։ Կենսահետադարձ կապի թերապիան ունի որոշ դրական արդյունք, սակայն ֆիզիոթերապևտիկ ոչ մի միջոց չի կարող փոխարինել դեղորայքային բուժմանը<ref>{{cite journal|date=July 2009|title=Meta-analysis of EEG biofeedback in treating epilepsy|journal=Clinical EEG and Neuroscience|volume=40|issue=3|pages=173–9|doi=10.1177/155005940904000310|pmid=19715180|vauthors=Tan G, Thornby J, Hammond DC, Strehl U, Canady B, Arnemann K, Kaiser DA}}</ref>։
 
Ֆիզիկական վարժությունները կարող են կանխել էպիլեպտիկ նոպաների զարգացումը, այս մասին խոսում են որոծորոշ հետազոտություններ<ref>{{cite journal|date=March 2009|title=Is physical activity beneficial for recovery in temporal lobe epilepsy? Evidences from animal studies|journal=Neuroscience and Biobehavioral Reviews|volume=33|issue=3|pages=422–31|doi=10.1016/j.neubiorev.2008.11.002|pmid=19059282|vauthors=Arida RM, Scorza FA, Scorza CA, Cavalheiro EA}}</ref><ref>{{cite journal|year=2008|title=Physical activity and epilepsy: proven and predicted benefits|journal=Sports Medicine|volume=38|issue=7|pages=607–15|doi=10.2165/00007256-200838070-00006|pmid=18557661|vauthors=Arida RM, Cavalheiro EA, da Silva AC, Scorza FA}}</ref>։ Որոշ շներ, որոնք կոչվում են էպիլեպտիկ շներ, կարող են օգնել նոպայի ժամանակ կամ դրանից հետո։ Ենթադրություններ կան, որ շները կարող են կանխազգալ էպիլեպտիկ նոպան<ref name="eddivito2010">{{cite journal|date=June 2010|title=A seizure response dog: video recording of reacting behaviour during repetitive prolonged seizures|url=http://www.jle.com/en/revues/epd/e-docs/a_seizure_response_dog_video_recording_of_reacting_behaviour_during_repetitive_prolonged_seizures_284959/article.phtml|deadurl=no|journal=Epileptic Disorders|volume=12|issue=2|pages=142–5|doi=10.1684/epd.2010.0313|pmid=20472528|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006083557/http://www.jle.com/en/revues/epd/e-docs/a_seizure_response_dog_video_recording_of_reacting_behaviour_during_repetitive_prolonged_seizures_284959/article.phtml|archive-date=6 October 2014|vauthors=Di Vito L, Naldi I, Mostacci B, Licchetta L, Bisulli F, Tinuper P|df=dmy-all}}</ref><ref name="ebkirton2008">{{cite journal|date=October 2008|title=Seizure response dogs: evaluation of a formal training program|journal=Epilepsy & Behavior|volume=13|issue=3|pages=499–504|doi=10.1016/j.yebeh.2008.05.011|pmid=18595778|vauthors=Kirton A, Winter A, Wirrell E, Snead OC}}</ref><ref name="Doh2007">{{cite journal|date=January 2007|title=Wag the dog: skepticism on seizure alert canines|journal=Neurology|volume=68|issue=4|pages=309|doi=10.1212/01.wnl.0000252369.82956.a3|pmid=17242343|vauthors=Doherty MJ, Haltiner AM|citeseerx=10.1.1.1003.1543}}</ref>։
 
Եթե սովորական թերապիայի միջոցով հնարավոր չէ լավ կարգավորել էպիլեպսիան, խորհուրդ է տրվում այլ դեղորայքի ավելացումը, ինչպես օրինակ՝ կաննաբիդոլները երեխաների մոտ<ref>{{cite journal|date=July 2018|title=Evidence for cannabis and cannabinoids for epilepsy: a systematic review of controlled and observational evidence|journal=Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry|volume=89|issue=7|pages=741–753|doi=10.1136/jnnp-2017-317168|pmid=29511052|vauthors=Stockings E, Zagic D, Campbell G, Weier M, Hall WD, Nielsen S, Herkes GK, Farrell M, Degenhardt L}}</ref>։ 2018 թվականին FDA-ը հաստատել է արդյունավետությունը [[Լենոքս-Գաստո|Լենոքս-Գաստոյի]] և Դրավետի համախտանիշների համար<ref>{{cite web|url=https://www.fda.gov/newsevents/newsroom/pressannouncements/ucm611046.htm|title=Press Announcements - FDA approves first drug {{sic|comprised |hide=y|of}} an active ingredient derived from marijuana to treat rare, severe forms of epilepsy|date=25 June 2018|website=www.fda.gov|language=en|access-date=4 October 2018}}</ref>։
 
 
=== Այլընտրանքային բժշկություն ===
Այլընտրանքային բժշկության մեթոդներից [[ասեղնաբուժություն|ասեղնաբուժությունը]]<ref>{{Cite journal|last=Cheuk|first=Daniel K. L.|last2=Wong|first2=Virginia|date=2014-05-07|title=Acupuncture for epilepsy|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24801225|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=5|pages=CD005062|doi=10.1002/14651858.CD005062.pub4|issn=1469-493X|pmid=24801225}}</ref>, հոգեբանական միջամտությունները<ref>{{Cite journal|last=Ramaratnam|first=Sridharan|last2=Baker|first2=Gus A.|last3=Goldstein|first3=Laura H.|date=2008-07-16|title=Psychological treatments for epilepsy|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18646083|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=3|pages=CD002029|doi=10.1002/14651858.CD002029.pub3|issn=1469-493X|pmid=18646083}}</ref>, [[վիտամին|վիտամինաթերապիան]]<ref>{{Cite journal|last=Ranganathan|first=L. N.|last2=Ramaratnam|first2=S.|date=2005-04-18|title=Vitamins for epilepsy|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15846704|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=2|pages=CD004304|doi=10.1002/14651858.CD004304.pub2|issn=1469-493X|pmid=15846704}}</ref> ու [[Յոգա|յոգան]]<ref>{{Cite journal|last=Panebianco|first=Mariangela|last2=Sridharan|first2=Kalpana|last3=Ramaratnam|first3=Sridharan|date=2015-05-02|title=Yoga for epilepsy|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25934967|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=5|pages=CD001524|doi=10.1002/14651858.CD001524.pub2|issn=1469-493X|pmid=25934967}}</ref> չունեն ապացուցված արդյունավետություն էպիլեպսիայի բուժման հարցում: Հետազոտությունները ունեն ցածր ապացուցողական հիմք և չի հաջողվել հանգել որևէ վերջնական եզրակացության<ref>{{Cite journal|last=Brigo|first=Francesco|last2=Igwe|first2=Stanley C.|last3=Del Felice|first3=Alessandra|date=2016-08-11|title=Melatonin as add-on treatment for epilepsy|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27513702|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=8|pages=CD006967|doi=10.1002/14651858.CD006967.pub4|issn=1469-493X|pmid=27513702}}</ref>:
Տող 221 ⟶ 219՝
 
Որպես հիվանդություն՝ էպիլեպսիան, առաջին անգամ նկարագրված է Բաբելոնյան սեպագիր արձանագրություններից մեկում՝ ''«Սակիկկույում»'' (մ.թ.ա. 1067 թվական): Այս արձանագրությունում նկարագրված են հիվանդության ախտանիշերը և ախտանշանները, բուժման մեթոդները և հնարավոր ելքերը, ինչպես նաև ներկայացվել են նոպաների տարբեր տեսակները: Բաբելոնցիները, չունենալով պատկերացում հիվանդության կենսաքիմիական գործընթացների մասին, էպիլեպտիկ նոպան վերագրում էին դիվահարմանը և համապատասխանաբար փորձում բուժել դուրս քշելով չար ոգիներին հիվանդի մարմնից: Մ.թ.ա. 900ական թվականներին Պունարվասու Աթրեյան նկարագրել է էպիլեպսիան՝ որպես գիտակցության մթագնման տեսակ<ref name="eadie_20012">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=ZhNW0AJPAzgC|title=A Disease Once Sacred: A History of the Medical Understanding of Epilepsy|author1=Mervyn J. Eadie|author2=Peter F. Bladin|publisher=John Libbey Eurotext|year=2001|isbn=978-0-86196-607-3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160629182507/https://books.google.am/books?id=ZhNW0AJPAzgC|archivedate=29 June 2016|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>: Այս մոտեցմանը հանդիպում ենք նաև [[Այուրվեդա|Այուրվեդայում]] ՝ Չարակա-Սամհիթա թղթում (մ.թ.ա. 400 թվականներ)<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/inf-fs/en/fact168.html|title=Epilepsy: An historical overview|date=Feb 2001|work=World Health Organization|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131030115816/http://www.who.int/inf-fs/en/fact168.html|archivedate=30 October 2013|accessdate=27 December 2013|deadurl=yes|df=}}</ref>: Հին հույները այս հիվանդության մասին ունեին հակասական տեսակետեր: ՄԻ կողմից կարծում էին, որ էպիլեպսիան կապված է դիվահարման հետ, իսկ մյուս կողմից այն համարում էին աստվածային և հանճարեղ: Հենց այս պատճառով էպիլեպսիան կոչվում էր նաև ''սրբազան հիվանդություն'' <ref name="history2">{{cite web|url=http://allcountries.org/health/epilepsy_historical_overview.html|title=Epilepsy: historical overview|work=World Health Organization|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110120101205/http://www.allcountries.org/health/epilepsy_historical_overview.html|archivedate=20 January 2011|accessdate=2011-03-20|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>: Էպիլեպսիան իր տեղն ունի հունական դիցաբանությունում. այն ասոցացվում է Լուսնի Աստվածներ Սելենի և [[Արտեմիս]]ի հետ, ովքեր էպիլեպսիան ուղարկում էին իրենց զայրացնող մահկանացուներին՝ որպես տանջանք: Հույները հավատացած էին, որ այնպիսի կարևոր դեմքեր ինչպիսիք են [[Հուլիոս Կեսար]]ը և [[Հերակլես]]ը ևս ունեցել են էպիլեպսիա:
 
 
 
Իր տեսակետերով առանձնանում էր [[Հիպոկրատ]]ը(Մ.թ.ա. հինգերորդ դար), ով չեր ընդունում չար ոգիների և աստվածների տեսությունը: Նա իր հայտնի՝ ''Սրբազան հիվանդության մասին տրակտատում'' ՝ ժխտում է այն տարածված կարծիքը, որ էպիլեպսիայի պատճառը գերբնական է, ավելին հիվանդությունը ներկայացնում է որպես բժշկական խնդիր, որի դեպքում ախտահարվում է գլխուղեղը: Նա մեղադրում էր այն մարդկանց, ովքեր շարունակում են մնալ սնահավատ ու պնդել հակառակը: Հիպոկրատը առաջիններից էր, ով խոսեց էպիլեպսիայի ժամանակ ժառանգական գործոնի մասին ու նկարագրեց, որ ինչքան հիվանդությունը փոքր տարիքում է սկսվում, այնքան ելքը անբարենպաստ է: Բացի դրանից Հիպոկրատը տվել է ֆիզիկալ զննմամբ հայտնաբերվող բնորոշ նշանների նկարագիրը և կարևորել նաև հիվանդության ընթացքում մարդկանց սոցիալական հարմարողականության խանգարման հետ կապված խնդիրները. Սրբազան հիվանդության փոխարեն նա նախընտրեց օգտագործել մեծ հիվանդություն (''{{lang-fr|grand mal}}'' ) եզրույթը, վերջինս հետագայում օգտագործվեց տարածուն տոնիկ-կլոնիկ ցնցումային նոպաների նկարագրման համար: Չնայած մեծանուն բժիշկ Հիպոկրատի տեսակետերը ճշմարիտ էին, ժամանակակիցների կողմից նրանք չընդունվեցին: Չար ոգիներին շարունակում էին մեղադրել էպիլեպսիայի առաջացման մեջ մինչև 17-րդ դարը:
 
 
 
[[Հին Հռոմ]]ում մարդիկ չէին օգտվում այն սպասքից, որից օգտվել էին էպիլեպսիայով հիվանդները<ref name="Tem2010">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=w33hgy52XKkC&pg=PT22|title=The Falling Sickness: A History of Epilepsy from the Greeks to the Beginnings of Modern Neurology|last1=Temkin|first1=Owsei|publisher=JHU Press|isbn=9781421400532|page=Section 1|language=en}}</ref>: [[Ապուլեոս]]ը և շատ այլ բժիշկներ էպիլեպսիայի ախտորոշման համար օգտագործում էին [[գագատ]], որի ծուխը սադրում էր էպիլեպտիկ նոպա<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=Tu-MYstDdvoC&pg=PA143|title=Epilepsy in Babylonia|last1=Stol|first1=Marten|date=1993|publisher=BRILL|isbn=9072371631|page=143|language=en}}</ref>: Տարբեր մշակույթների ժողովուրդների կողմից ընդունված էր էպիլեպսիայով տառապողներին արհամարհել, մեկուսացնել, պիտակավորել, անգամ բանտարկել: Ժամանակակից նյարդաբանության ծննդավայր Սալպետրիերում Ժան-Մարտին Շարկոն գտել էր մի քանի էպիլեպսիայով հիվանդների, ովքեր կողք-կողքի ապրում էին քրոնիկական սիֆիլիս և հոգեկան խնդիրներ ունեցող անձանց հետ<ref name="Jil1999">{{cite journal|last1=Jilek-Aall|first1=L|year=1999|title=Morbus sacer in Africa: some religious aspects of epilepsy in traditional cultures|journal=Epilepsia|volume=40|issue=3|pages=382–6|doi=10.1111/j.1528-1157.1999.tb00723.x|pmid=10080524}}</ref>: Հին Հռոմում էպիլեպսիան համարվում էր աստվածների կողմից ուղարկված անեծք, իսկ Իտալիայի հյուսիսում՝ Սուրբ Վալենտինի հիվանդություն<ref name="Illes2011">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=QLuQZUo8bQMC&pg=PT1238|title=Encyclopedia of Mystics, Saints & Sages|last=Illes|first=Judika|date=2011-10-11|publisher=HarperCollins|isbn=978-0-06-209854-2|page=1238|quote=Saint Valentine is invoked for healing as well as love. He protects against fainting and is requested to heal epilepsy and other seizure disorders. In northern Italy, epilepsy was once traditionally known as Saint Valentine's Malady.|accessdate=26 February 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140111113232/http://books.google.am/books?id=QLuQZUo8bQMC&pg=PT1238|archivedate=11 January 2014|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>: Առաջին արդյունավետ հակացնցումային դեղորայքը՝ բրոմիդը, հայտնաբերվել է միայն 19-րդ դարի կեսերին<ref name="Per2012">{{cite journal|last=Perucca|first=P|author2=Gilliam, FG|date=September 2012|title=Adverse effects of antiepileptic drugs.|journal=The Lancet Neurology|volume=11|issue=9|pages=792–802|doi=10.1016/S1474-4422(12)70153-9|pmid=22832500}}</ref>, իսկ ժամանակակից դեղամիջոցներից Ֆենոբարբիտալը՝ 1912 թվականին և Ֆենիտոինը՝ 1938 թվականին<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=BfdighlyGiwC&pg=PA789|title=Medical toxicology|author=E. Martin Caravati|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2004|isbn=978-0-7817-2845-4|edition=3.|location=Philadelphia [u.a.]|page=789|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160723022034/https://books.google.am/books?id=BfdighlyGiwC&pg=PA789|archivedate=23 July 2016|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>:
 
 
== Հասարակություն և մշակույթ ==
=== Խարան ===
 
Խարանը կամ ստիգման շատ տարածված խնդիր է ամբողջ աշխարհում, հատկապես էպիլեպսիայով տառապողների մոտ<ref name="Boer2010">{{cite journal|last=de Boer|first=HM|date=Dec 2010|title=Epilepsy stigma: moving from a global problem to global solutions.|journal=Seizure|volume=19|issue=10|pages=630–6|doi=10.1016/j.seizure.2010.10.017|pmid=21075013}}</ref>: Այն կարող է մարդու վրա ունենալ և՛ տնտեսական, և՛ սոցիալական, և՛ հոգեբանական ազդեցություն<ref name="Boer2010" />: Հնդկաստանում և Չինաստանում թույլատրվում է չեղարկել ամուսնությունը, եթե ամուսիններից մեկը ունի էպիլեպսիա: Որոշ հեռավոր տեղերում ապրող մարդիկ մինչև հիմա հավատում են, որ էպիլեպսիան անեծք է: Աֆրիկայի որոշ հատվածների, ինչպես օրինակ [[Տանզանիա|Տանզանիայի]] և [[Ուգանդա|Ուգանդայի]] բնակիչները էպիլեպսիան կապում են չար ոգիների, կախարդների, թույների հետ և գտնում են, որ փոխանցվում է շփման միջոցով: Միացյալ Թագավորությունում մինչև 1971 թվականը էպիլեպսիան օրինական հիմք էր ամուսնությունը չեղարկելու համար: Խարանը կարող է պատճառ հանդիսանալ որոշ էպիլեպսիա ունեցողներին ժխտելու իրենց հիվանդությունը<ref name="Nel2012">{{cite book|title=Epilepsy|last=Neligan|first=A|author2=Hauser, WA|author3=Sander, JW|year=2012|isbn=978-0-444-52898-8|series=Handbook of Clinical Neurology|volume=107|pages=113–33|chapter=The epidemiology of the epilepsies.|doi=10.1016/B978-0-444-52898-8.00006-9|pmid=22938966}}</ref>:
 
 
=== Տնտեսություն ===
Նոպաներով հիվանդներին պահելու ծախսերը ԱՄՆ-ում հասնում են մէկ տրիլիոն դոլարի: 2004 թվականի տվյալներով Եվրոպայում ծախսերը հասնում են 15,5 տրիլիոն եվրոի: Հնդկաստանը հատկացնում է 1,7 տրիլիոն դոլար, որը կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 0,5%-ը: ԱՄՆ-ում էպիլեպտիկ նոպաների կապակցությամբ շտաբ օգնության բաժանմունք դիմածները կազմում են բոլոր դիմողների 1%-ը: