«Մարդու իրավունքներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
Հետ է շրջվում 6149443 խմբագրումը, որի հեղինակն է՝ Արփինե Չարչյան (քննարկում) մասնակիցը Պիտակ՝ Հետ շրջել |
||
Տող 1.
'''Մարդու իրավունքներ''', բոլոր մարդիկ ունեն հավասար իրավունքներ, և այդ իրավունքները անօտարելի
{{Իրավունքներ}}
# [[Հայաստանի Հանրապետություն]]ում մարդը բարձրագույն արժեք է: Մարդու անօտարելի արժանապատվությունն իր իրավունքների և ազատությունների անքակտելի հիմքն է:
# Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների հարգումն ու պաշտպանությունը հանրային իշխանության պարտականություններն են:
# Հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք:
«Մարդու իրավունքներ» արտահայտությունը հանրահայտ արտահայտություն է, քանի որ մեր օրերում չկան այնպիսի մարդիկ, ովքեր գոնե մեկ անգամ լսած չլինեն այս արտահայտությունը։ Մարդու իրավունքների սահմանման վերաբերյալ կան բազմաթիվ բացատրություններ՝ տարբեր մասնագետների կողմից։ Դրանցից որոշներն էլ հաճախ այնքան տարբեր են լինում, որ հակասությունների տեղիք են տալիս։ Սակայն ավելի հաճախ օգտագործվում են մարդու իրավունքների վերաբերյալ հետևյալ սահմանումերը․<ref>{{Cite web|url=https://www.osce.org/hy/yerevan/100924?download=true|title=Մարդու իրավունքների սահմանման տեսակները|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>
# Մարդու իրավունքները կոչված են ապահովելու յուրաքանչյուր անձի` հասարակության մնացած անդամների և պետական մարմինների կողմից իր մարդկային արժանապատվությանն ու պատվին համապատասխան վերաբերմունքի արժանանալու իրավունքը:
# Մարդու իրավունքները ամեն տեսակ անարդարությունների դեմ պայքարելու բարոյապես արդարացված միջոց են:
# Մարդու իրավունքները ստիպում են, որ դատարաններն ու ոստիկանությունը պաշտպանեն հանցագործներին և ահաբեկիչներին` ի հաշիվ ժողովրդի մեծամասնության միջոցների և անվտանգության:
Մարդու իրավունքները մարդկանց վարքագիծը բնութագրող բարոյական սկզբունքներն ու նորմերն են, որոնք պաշտպանված են ներպետական և միջազգային իրավական ակտերով։ Սահմանման բովանդակությունից պարզ է դառնում, որ մարդու իրավունքները հիմնարար և անօտարելի իրավունքներ են, որոնք մարդը ձեռք է բերում ի ծնե, քանի որ մարդը բանական էակ է։ Մարդու իրավունքները տրված են բոլոր մարդկանց՝ անկախ ազգային պատկանելությունից, բնակության վայրից, լեզվից, կրոնից, ազգային ծագումից և այլ կարգավիճակից։ Դրանք գործում են միշտ և ամենուր, քանի որ դրանք համընդհանուր են և հավասարազոր՝ բոլոր մարդկանց համար։ Սրանք հիմնված են փոխադարձ հարգանքի և օրենքի ուժի վրա ու պարտավորեցնում են մարդկանց հարգել մեկը մյուսի իրավունքները։ Դրանք չեն կարող օտարվել՝ բացառությամբ հատուկ նախատեսված դեպքերի։ Մարդու իրավունքների օրինակ կարող է լինել ազատությունը։ Ոչ ոք չի կարող ապօրինի ձերբակալվել, ենթարկվել խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի, ինչպես նաև ոչ ոք չի կարող ենթարկվել [[Մահապատիժ|մահապատժի]]։
Մարդու իրավունքների դոկտրինը իր ազդեցությունն է ունեցել [[միջազգային իրավունք]]ի, համաշխարհային և տարածաշրջանային կառույցների վրա։ [[Պետություն]]ների և ոչ պետական կազմակերպությունների գործունեության արդյունքում ձևավորվում է համաշխարհային քաղաքականությունը։ Մարդու իրավունքները իրենից ենթադրում է՝ եթե համաշխարհային խաղաղաստեղծ հանրությունը ունի մեկ ընդհանուր բարոյական լեզու, ապա դա հենց մարդու իրավունքներն են։ Մարդու իրավունքների բովանդակության, ծագման, արդարացիության մասին պնդումները առ այսօր թերահավատության բանավեճի առարկա են դառնում։ «Իրավունք» տերմինի նշանակթյան վերաբերյալ կան շատ հակասություններ, և այն ևս շատ հաճախ բանավեճերի առարկա է դառնում։ Սակայն համաձայնություն կա այն մասին, որ «մարդու իրավունքներ»-ը լայն հասկացություն է, որն իր մեջ ներառում է տարատեսակ իրավունքներ, ինչպիսիք են՝ արդար դատավարության իրավունքը, ստրկության չենթարկվելու իրավունքը, [[Ցեղասպանություն|ցեղասպանության]] բացառումը, ազատ խոսքի իրավունքը կամ կրթության իրավունքը։ Ինչպես նաև կան հակասություններ այն մասին, թե այս իրավունքներից որոնք պետք է ներառվեն մարդու իրավունքների ընդհանուր շրջանակում։ Որոշ մասնագետների կարծիքով՝ մարդու իրավունքները պետք է լինեն այն նվազագույն պահանջները, որոնք պետք է կանխեն իրավունքների չարաշահումները, իսկ մասնագետների մյուս մասը կարծում է, որ դրանք ավելի բարձր չափորոշիչներ են։
Մարդու իրավունքների շարժման հիմնական գաղափարները զարգացել են [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից և [[Հոլոքոսթ]]ից<ref>{{Cite journal|date=2017-07-02|title=Հոլոքոսթ|url=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%84%D5%B8%D5%BD%D5%A9&oldid=5257305|language=hy}}</ref> հետո։ Իրենց զարգացման գագաթնակետին են հասել [[1948 թվական]]ին [[Փարիզ]]ում, երբ [[ՄԱԿ]]-ի Գերագույն խորհուրդն ընդունեց «[[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]]»-ը։ Հին ժամանակներում մարդիկ չունեին մարդու իրավունքների վերաբերյալ այսօրվա ժամանակակից ընկալումները: Մարդու իրավունքների գաղափարական առաջատարը բնական իրավունքն էր, որն ի հայտ է եկել որպես միջնադարյան բնական օրենքի ավանդույթ և գերակա է դարձել եվրոպական Լուսավորության դարաշրջանում<ref>{{Cite journal|date=2018-10-22|title=Լուսավորության դարաշրջան|url=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&oldid=5993489|language=hy}}</ref> այնպիսի փիլիսոփաների շնորհիվ, ինչպիսիք են՝ [[Ջոն Լոք]]ը, Ֆրանսիս Հաչիսոնը, Ժան ժակ Բորլամեկին, ովքեր իրենց ուրույն տեղն են գտել Ամերիկյան և Ֆրանսիական հեղափոխությունների<ref>{{Cite journal|date=2018-01-24|title=Ֆրանսիական հեղափոխություն|url=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&oldid=5613488|language=hy}}</ref> ընթացքում։ Մինչև 20-րդ դարի վերջը մարդու իրավունքների վերաբերյալ ժամանակակից պնդումները զարգանում էին որպես հակազդեցություն՝ ընդդեմ ստրկության, խոշտանգումների, ցեղասպանության և պատերազմների, որպես մարդու խոցելիության պաշտպան և արդար հասարակության երաշխիք։
{{քաղվածք|Քանզի մարդկության ընտանիքի բոլոր անդամներին հատուկ արժանապատվության և հավասար ու անօտարելի իրավունքների ճանաչումն աշխարհի ազատության, արդարության և խաղաղության հիմքն է:|[[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]] ([[դեկտեմբերի 10]], [[1948 թվական]])<ref>{{Cite web|url=http://www.un.am/res/Human%20Rights/Armenian%20Documents/UDHR_arm.pdf|title=Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>}}
<br />
{{քաղվածք|Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար` իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով: Նրանք օժտված են բանականությամբ ու խղճով, և պարտավոր են միմյանց նկատմամբ վարվել եղբայրության ոգով:|[[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]] (հոդված 1)<ref>{{Cite web|url=http://www.un.am/res/Human%20Rights/Armenian%20Documents/UDHR_arm.pdf|title=Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>}}
== Պատմություն ==
Մարդու իրավունքներն ունեն գերակայություն մարդկային համակեցության բոլոր կանոնների նկատմամբ:<ref>{{Cite web|url=http://www.law.edu.ru/doc/document.asp?docID=1218874|title=RELP. История защиты прав человека /|website=www.law.edu.ru|accessdate=2019-01-26}}</ref> Չնայած մարդու իրավունքների և ազատությունների գաղափարները զարգացել են մարդկային ողջ պատմության ընթացքում, այդուհանդերձ, ավելի վաղ ընկալումները բավականին հեռու են եղել այսօրվա ժամանակակից ընկալումներից։ «Մարդու իրավունքներ և ազատություններ» հասկացություններն ի հայտ են եկել դեռևս հնագույն դարաշրջաններում: Ազատության վերաբերյալ առաջին հիշատակումը հանդիպում է մ.թ.ա. 14-րդ դարում: Մարդու իրավունքները գոյություն ունեին դեռևս [[Հին Հունաստան]]ում և [[Հին Հռոմ]]ում, դրանք ամրագրում էին օրենքի ու օրինականության արժեքը և կարևորությունը: Մարդկության ամբողջ պատմությունն իրենից ներկայացնում է մարդու անընդմեջ պայքար պետության հետ` առավել շատ իրավունքներ ու ազատություններ ձեռք բերելու համար: Այդ պայքարը ներառում էր նաև արդեն իսկ նվաճած իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության համար առավել գործուն մեխանիզմներ ձեռք բերելու միտում: Մարդկության զարգացման յուրաքանչյուր փուլի հետ զուգահեռ ավելի շատ սոցիալական շերտեր են սկսում ձեռք բերել իրավունքներ ու ազատություններ: Իսկ ժամանակակից հասարակությունում արդեն յուրաքանչյուր մարդ, անկախ իր դիրքից, ունի որոշակի անօտարելի իրավունքներ ու ազատություններ: Մարդու իրավունքների պաշտպանության հիմնական կոնցեպցիաները զարգացել են [[18-րդ դար|18]]-[[19-րդ դար]]երում<ref>{{Cite book|title=3 Международные механизмы защиты прав человека; И. Ю. Лищина, Харьков 2001; ст. 34.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>: Բացառապես դատավճռի հիման վրա անձին մեղավոր ճանաչելը, իրավախախտման և պատժի համաչափության սկզբունքը, պատշաճ իրավական ընթացակարգերի նախատեսումը, անմեղության կանխավարկածը<ref>{{Cite web|url=https://iravaban.net/7649.html|title=Անմեղության կանխավարկած|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>, խոսքի, կրոնի ազատությունը, ազատ տեղաշարժման իրավունքը շարադրվել են՝ Մեդինայի Սահմանադրությունում (622), Առ Ռիսալա Ալ Հաքաքը ([[7-րդ դար]]ի վերջ - VIII դար սկիզբ),Ազատությունների մեծ խարտիայում (Magna Carta, 1215 թվական), իրենց հետագա զարգացումն են ստացել Հաբեաս Կորպուս Ակտում (Habeas Corpus Amendment Act 1679 թ.), Իրավունքների մասին բիլլում (The Bill of Rights, 1689 թվական), ԱՄՆ Անկախության հռչակագրում (The Declaration of Independence United States Code, 1776 թվական), Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագրում (Ֆրանսիա, 1789 թվական), Գերմանական գյուղացիական պատերազմ Տասներկու հոդվածը (1525), և այլն<ref>{{Cite web|url=http://hrlibrary.umn.edu/edumat/hreduseries/hereandnow/Part-1/short-history.htm|title=A Short History of Human Rights|website=hrlibrary.umn.edu|accessdate=2019-01-26}}</ref>:
Մարդու իրավունքների վերաբերյալ նախնական իրավական ձևակերպումներն առաջին անգամ տեղ են գտել 1215 թվականի Անգլիական «Մագնա Կարտա»<ref>{{Cite journal|date=2017-03-05|title=Ազատությունների մեծ խարտիա|url=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%A1&oldid=5017974|language=hy}}</ref> կոչվող փաստաթղթում, որը պայմանագիր էր անգլիական թագավորի և բարոնների միջև: Այդ պայմանագրով երաշխավորվում էր, որ ազատ մարդիկ չեն կարող ձերբակալվել, բանտարկվել կամ զրկվել իրենց ունեցվածքից այլ կերպ, քան դատարանի օրինական վճռով: Այլ կերպ ասած՝ դրանով կաշկանդվեց թագավորի կամ այլ արտոնյալ անձանց իրավունքը, որով մինչ այդ նրանք կարող էին ազատ մարդկանց կամայականորեն զրկել ազատությունից կամ ունեցվածքից: Թվարկված իրավունքներն այսօր մարդու իրավունքներ չեն կարող համարվել, քանի որ վերաբերում էին միայն մարդկանց այն խմբերին ովքեր ազատ էին, ովքեր սեփական ունեցվածք ունեին: Սակայն, եթե հաշվի առնենք, որ դա ժամանակակից ընկալմամբ մարդու իրավունքների ձևակերպման և կիրառման առաջին հաջող փորձն էր, ապա դրա արժեքն անգնահատելի է:
1689 թվականին անգլիական իրավունքների բիլլը<ref>{{Cite journal|date=2018-12-20|title=United States Bill of Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=United_States_Bill_of_Rights&oldid=874586153|language=en}}</ref> պայմանագիր էր արդեն անգլիական պառլամենտի և թագավորի միջև: Այս պայմանագիրը «Մագնա Կարտա» կոչվող փաստաթղթի նման իրավունքներ էր վերապահում մարդկանց մեկ խմբի միայն, սակայն այն շարունակում է «Մագնա Կարտա»-ի տրամաբանությունը ։ Այս փաստաթղթի շնորհիվ պաշտպանված էին նաև այլ խմբերի անձանց իրավունքներն ու ազատությունները թագավորի և այլ պաշտոնատար անձանց կամայականություններից : Սա կարելի է կարևորագույն քայլ համարել, քանի որ դրանով ուղղակիորեն ճանաչվում էր մարդկանց տվյալ խմբի ինքնիշխանութունը, ինչը առաջնային խնդիր էր համարվում:
Տարիների ընթացքում թվարկված փաստաթղթերից յուրաքանչյուրն իր ուրույն տեղն է գտել տարբեր երկրների օրենսդրություններում, ինչպես նաև դրանք հիմք են դարձել տարբեր երկրների հասարակություններում մարդու իրավունքների վերաբերյալ քննարկումնների համար։ Մարդու իրավունքների հասկացության վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումներն են հայտնել բազմաթիվ մտածողներ։ Օրինակ՝ Ջոն Լոքի<ref>{{Cite book|url=https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/locke-political/|title=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|last=Tuckness|first=Alex|date=2018|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|editor-last=Zalta|editor-first=Edward N.|edition=Summer 2018}}</ref> կարծիքով՝ բնական իրավունքը մարդու բնական վիճակն է, երբ մարդը ազատ է և առանց խոչընդոտների կարող պաշտպանել իրեն ի ծնե տրված իրավունքները: Եվ քանի որ մարդը պաշտպանված է, նա պետք է պետք է շարունակի պաշտպանել ոչմիայն իր իրավունքներն ու օրինական շահերը, այլ պետք է շարունակի պաշտպանել, պահպանել ինչպես նաև հարգել այլ անձանց իրավունքներն ու ազատությունները։ Ըստ Լոքի՝ յուրաքանչյուր մարդ իրավունք ունի պատժել իրեն վնասողին և դրանով իսկ լինել բնության իրավունքի իրականացնողը, սակայն դա կարող է անել միայն այնքան ժամանակ, քանի դեռ այդ մարդու և մնացած մարդկանց միջև չի ձևավորվում այնպիսի պայմանավորվածություն, որն իր հերթին ձևավորում է որոշակի քաղաքական հասարակություն: Այդ համաձայնությամբ մարդկիկ իրենց ինքնիշխանությունը որոշակիորեն զիջում են կառավարությանը, որպեսզի վերջինս ապահովի օրենքների կիրառումը այնքան ժամանակ, քանի դեռ արդարացնում է իրեն տրված վստահությունը: Իսկ երբ կառավարությունը սկսում է կամայականություն գործել և ոտնձգել ընդդեմ մարդկանց կյանքի, ազատությունների և ունեցվածքի, ապա, ըստ Լոքի, կառավարությունը զրկվում է իշխանությունից, և վերջինս վերադառնում է մարդկանց:
Մարդու իրավունքների ժամանակակից գաղափարների ակունքները գալիս են Եվրոպայի [[Վերածնունդ|Վերածննդից]] և բողոքական [[ռեֆորմացիա]]յից, ինչպես նաև կապված են [[միջնադար]]ում գերիշխող [[ֆեոդալիզմ|ֆեոդալ]] ավտորիտարիզմի և կրոնական պահպանողականության վերացման հետ։ Տեսություններից մեկի համաձայն՝ մարդու իրավունքները զարգացել են վաղ [[Նոր ժամանակներ|Նոր ժամանակաշրջանում]] եվրոպական հուդա-քրիստոնեական բարոյականության աշխարհիկացման հետ զուգահեռ<ref name="Ishay64">{{Harvard citation no brackets|Ishay|2008|p=64}}</ref>։ Ամենատարածված տեսակետն այն է, որ մարդու իրավունքների գաղափարը ծագել է Արևմուտքում, որտեղ հին մշակույթներում իշխում էին բարոյական արժեքները։ Օրինակ Մեկինայրը պնդում է, որ մինչև 1400 թվականը, ոչ մի լեզվի բառապաշարում գոյություն չի ունեցել «իրավունք» բառը<ref name="Freeman152"/>։ Միջնադարյան ազատության մասին խարտիաները, օրինակ [[Մագնա Կարտա]]ն, մարդու իրավունքների հռչակագրեր չէին, այլ պարզապես հիմք էին և որոշակի քաղաքական նպատակներին հասցեագրված սահմանափակ քաղաքական և օրինական համաձայնության ձևավորված և ընդունված ձևեր։ Մարդու իրավունքների ամենահին արձանագրություններից մեկը Կալենցի Կանոնադրությունն է (1264), որը [[Լեհական թագավորություն]]ում արտոնություններ է տալիս հրեաներին՝ որպես խտրականությունից և ատելության խոսքից<ref>Isaac Lewin, The Jewish community in Poland, Philosophical Library, the University of Michigan, 1985 p.19</ref> պաշտպանություն։ [[Սամուել Մոյն]]u առաջարկում է մարդու իրավունքները դիտարկել արդի [[gաղաքացիություն|քաղաքացիության]] ընկալման համատեքստում։ Այսպիսի տեսակետ վերջին մի քանի հարյուրամյակներում չէր արտահայտվել<ref name="twsSamuelMoyn">Samuel Moyn, August 30-edition of September 6, 2010, The Nation, [http://www.thenation.com/article/153993/human-rights-history# Human Rights in History: Human rights emerged not in the 1940s but the 1970s, and on the ruins of prior dreams], Retrieved August 14, 2014</ref>։
Մարդու իրավունքների հասկացության վերաբերյալ իր դիրքորոշումն է հայտնել նաև Ժան-Ժակ Ռուսոն<ref>{{Cite journal|date=2019-01-25|title=Jean-Jacques Rousseau|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jean-Jacques_Rousseau&oldid=880091204|language=en}}</ref>։ Ըստ Ժան-Ժակ Ռուսոյի՝ յուրաքանչյուր անձ ունի ինքնուրույն կամք և շահեր, որոնք բնական ազատություններ են, և որոնց իրականացումը կարող է չհամընկնել ընդհանուրի կամքի և շահերի հետ: Հասարակության մեջ մարդը սոցիալական պայմանագիր է կնքում, որով զիջում է իր բնական ազատությունները և ձեռք է բերում քաղաքացիական ազատություններ ու սեփականության իրավունք իր ամբողջ ունեցվածքի նկատմամբ: Ժան-Ժակ Ռուսոյն գրել է շատ աշխատություններ, որոնցից կարևոր է [[1755]] թվակականին լույս տեսած «Դատողություն հասարակական անհավասարության մասին»<ref>{{Cite journal|date=2019-01-06|title=Ժան-Ժակ Ռուսո|url=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B6-%D4%BA%D5%A1%D5%AF_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8&oldid=6105949|language=hy}}</ref> աշխատությունը, որի մեջ նույնպես Ռուսոն քննադատում է մշակույթը և քաղաքակրթությունը, ձգտում ապացուցել, որ ժամանակակից քաղաքակրթությունն է փչացնում մարդուն: Նա այս աշխատության մեջ փորձում է գտնել քաղաքակրթության բարոյալքող ազդեցության և, առհասարակ, սոցիալական չարիքների սկզբնապատճառը: Ռուսոն այս աշխատության մեջ փորձում է գտնել քաղաքակրթության բարոյալքող ազդեցության և, առհասարակ, սոցիալական չարիքների սկզբնապատճառը: Այս սկզբնապատճառը նա համարում է մասնավոր սեփականությունը: Ռուսոն պնդում է, որ մասնավոր սեփականությունից է ծնվել սոցիալական անհավասարությունը, դրանից են առաջացել մի կողմից աղքատներ, որոնք ապրում եմ սեփական վաստակով, իսկ մյուս կողմից հարուստներ, որոնք ապրում են ուրիշների հաշվին: Առաջինները թեպետ զուրկ են լուսավորությունից, բայց բարոյապես ազնիվ են ու անկեղծ, իսկ երկրորդները, լինելով կեղծ քաղաքակրթության կրողներ, զուրկ են բարոյական առաքինություններից: Այսպիսով՝ բացահայտելով հասարակական կյանքում եղած անտոգոնիզմը, Ռուսոն հանգում է տնտեսական անհավասարության և սոցիալական արտոնությունների ժխտմանը, իսկ այստեղից էլ՝ ազատության, հավասարության և եղբայրության սկզբունքներին:
1776 թվականին Ամերիկյան անկախության<ref>{{Cite web|url=https://www.loc.gov/item/uscode1970-001000008/|title=United States Code: The Declaration of Independence - 1776 (1970)|website=Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA|accessdate=2019-01-27}}</ref> հռչակագրով սահմանվեց, որ բոլոր մարդիկ ստեղծված են հավասար, որոնց Աստված օժտել է որոշակի անօտարելի իրավունքներով: Դրանց թվում են կյանքի, ազատության և երջանկության ձգտման իրավունքները: 1789 թվականին Մարդու և քաղաքացու իրավունքների ֆրանսիական հռչակագիրը նույնպես արձանագրեց, որ մարդիկ ծնվում են ազատ և ունեն հավասար իրավունքներ, որ յուրաքանչյուր քաղաքական կազմակերպության նպատակը մարդու բնական և անօտարելի` ազատության, սեփականության, անվտանգության և բռնություններին դիմադրելու իրավունքների պաշտպանությունն ու պահպանությունն է։
[[Պատկեր:Declaration_of_Human_Rights.jpg|մինի|''Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագիր, ընդունված Ֆրանսիայի Ազգային ժողովի կողմից, 1789 թվականի օգոստոսի 26'']]
Մարդու իրավունքների վաղ ձևակերպումները կապված են բնական իրավունքների հետ, որոնք էլ բխում են [[բնական օրենք]]ից։ Մասնավորապես, իսպանացի հոգևորականներ [[Ֆրանցիսկո դե Վիտորիա]]ն և [[Բարտոլոմե դե Լաս Կասաս]]ը բարձրաձայնել են համընդհանուր իրավունքների մասին՝ քննելով բնիկ ժողովուրդների իրավունքների ընդլայնման խնդիրը։ Վալյադոլիդի բանավեճի ընթացքում [[Խուան Խինես դե Սեպուլվեդա]]ն, հղում կատարելով [[Արիստոտել]]ի տեսությանը, որ մարդկությունը բաժանվում է տարբեր դասերի՝ ըստ իրենց ունեցվածքի, բանավիճում էր Լաս Կասասի հետ, ով էլ պայքարում էր ստրկության վերացման և հավասար իրավունքների համար՝ անկախ կրոնի և ռասսայի<ref>{{cite book|title=International Human Rights: Problems of Law, Policy, And Practice|last=Hannum|first=Hurst|publisher=Aspen Publishers|year=2006|isbn=0735555575|pages=31–33|chapter=The concept of human rights}}</ref>։
XVII դարում անգլիացի փիլիսոփա [[Ջոն Լոք]]ը իր աշխատությունում քննում է բնական իրավունքները, նրանց նույնացնելով որպես «կյանք, ազատություն և սեփականություն» և պնդում, որ այսպիսի հիմնարար իրավունքները չեն կարող նահանջել [[սոցիալական պայմանագիր|սոցիալական պայմանագրում]]։ 1689 թվականին Բրիտանիայում անգլիական [[Իրավունքների օրենք]]ը և շոտլանդական [[Իրավունքի պնդում]]ը մի շարք ապօրինի արարքների վավերացման հիմք են դարձել<ref>{{cite web|url=http://www.bl.uk/magna-carta/articles/britains-unwritten-constitution|title=Britain's unwritten constitution|publisher=British Library|accessdate=27 November 2015|quote=The key landmark is the Bill of Rights (1689), which established the supremacy of Parliament over the Crown ... providing for the regular meeting of Parliament, free elections to the Commons, free speech in parliamentary debates, and some basic human rights, most famously freedom from ‘cruel or unusual punishment’.}}</ref>։ 18-րդ դարում երկու մեծ հեղափոխություննեեն ր տեղի ունել՝ն, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում (1776 թվական) և Ֆրանսիայում (1789 թվական)՝ հանգեցնելով [[ԱՄՆ-ի անկախության հռչակագիր|ԱՄՆ-ի Անկախության Հռչակագրին]] և Ֆրանսիայի Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագրին (1789 թվական), որոնցից յուրաքանչյուրը ներառում էր որոշակի իրավունքներ։ Ի լրումն, 1776 թվականին [[Վիրջինիայի Իրավունքների Հռչակագիր]]ը մի շարք [[քաղաքացիական իրավունքներ]]ի և ազատությունների օրենքի ուժ տվեց։
{{quote|Մենք ընդունում ենք այս ճշմարտությունը. բոլոր մարդիկ ծնվում են հավասար՝ օժտված լինելով Աստծո կողմից տրված որոշակի անքակտելի իրավունքներով, որոնց շարքին են դասվում կյանքը, ազատությունը և երջանկության ձգտումը։|ԱՄՆ Անկախության Հռչակագիր 1776}}
XVIII-XIX դարերում [[Թոմաս Փեյն]]ի, [[Ջոն Ստյուարտ Միլ]]ի և [[Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգել|Գ. Վ. Ֆ. Հեգելի]] շնորհիվ հաջորդեցին մարդու իրավունքների փիլիսոփայության մեջ սկսեցին տեղի ունենալ նոր զարգացումներ։ Չնայած ''«մարդու իրավունքներ»'' տերմինը դեռ 1742 թվականին առնվազն մեկ հեղինակի կողմից արդեն օգտագործվել էր<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books?id=rXtNAAAAcAAJ|title=Observations Upon Liberal Education, In All Its Branches: In Three Parts|last=Turnbull|first=George|publisher=Millar|year=1742}}</ref>, ընդունված է համարել, որ տերմինը գործածության մեջ է մտել Թոմաս Փեյնի «Մարդու իրավունքներ» և Վիլիամ [[Լոյդ Գաիսոն]]ի «Ազատարարը» աշխատություններին զուգահեռ։ Վիլիամ Լոյդ Գաիսոնը նշում է, որ իր աշխատության մեջ փորձել է փոխանցել ընթերցողներին «մարդու իրավունքների մեծագույն պատճառը»։
=== 1800 թվականից մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմ ===
18-րդ և 19-րդ դարերի ընթացքում շատ փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են Թոմաս Պաինը, Ջոն Սթյուարտ Ֆիլը եւ Հեգելը հետազոտել և ներկայացրել են իրենց դիրքորոշումները տարբեր համընդհանուր թեմաներով։ XIX դարի սկզբներին մարդու իրավունքների հետազոտությունների ուսումնասիրության կենտրոնում էր ստրության վերացումը։ Մի շարք ռեֆորմիստների թվում հիշատակման արժանի Բրիտանիայի խորհրդարանի անդամ Վիլիամ Վիլբերֆորսը աշխատել է ստրկության և ստրուկների Ատլանտյան առևտրի վերացման համար։ Այս նպատակն իրագործվեց Բրիտանական կայսրությունում Ստրուկների առևտրի մասին ընդունված 1807-րդ ակտով, որը միջազգայնորեն ուժի մեջ մտավ Արքայական նավատորմի կողմից այլ երկրների հետ համագործակցության պայմանագրերով և Ստրկության վերացման 1833-րդ ակտով։ ԱՄՆ-ում 1777-1804 թվականների ընթացքում բոլոր հյուսիսային երկրները վերացրին ստրկության ինստիտուտը, մինչդեռ հարավայինները դեռ սերտորեն կապված էին այս «յուրահատուկ» ինստիտուտին։ Նոր տարածքներում ստրկության ընդլայնման վերաբերյալ կոնֆլիկտներն ու բանավեճերը հարավային երկրների միջև պառակտումների և Ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմի պատճառերից մեկն էին։ Պատերազմին միանգամից հաջորդող Վերակառուցման շրջանում ԱՄՆ Սահմանադրության մեջ մի քանի փոփոխություններ ընդունվեցին։ Դրանք ներառում էին 13-րդ փոփոխությունը՝ ստրկության արգելում, 14-րդ փոփոխությունը ՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում ծնված բոլոր մարդկանց լիարժեք քաղաքացիության և քաղաքացիական իրավունքների երաշխավորում և 15-րդ փոփոխությունը՝ բոլոր աֆրիկյան ամերիկացիներին ընտրելու իրավունքի շնորհում։ 1861 թվականին Ռուսաստանում հեղափոխական Ալեքսանդր II-ը վերացնում է ճորտատիրությունը, չնայած ազատված ճորտերը հաճախ իրենց երկրի ներսում հանդիպում էին տեղաշարժման հետ կապված սահմանափակումների։ 1831 թվականին Վիլյամ Լլոյդ Հարիսոնը գրում է The Liberator թերթում, որ ինքը փորձում է իր ընթերցողներին ներգրավել «մարդու իրավունքների մեծագույն գործին», ուստի «մարդու իրավունքներ» տերմինը, հավանաբար գործածության մեջ է մտել Թոմաս Փեյնի «Մարդու իրավունքներ» և Վիլիամ Լլոյդ Գաիսոնի «Ազատարարը» աշխատություններին զուգահեռ։ 1849 թվականին ժամանակակից գրող Հենրի Դեվիդ Տորոյը գրել է մարդու իրավունքների մասին шր աշխատությունը «On the Duty of Civil Disobedience», ինչը հետագայում մեծ դեր է խաղացել մարդու իրավունքների եւ քաղաքացիական իրավունքների ոլորտում մտածողների դիրքորոշումների հարցում։ Միացյալ Նահանգների Գերագույն դատարանի դատավոր Դեյվիդ Դևիսը, 1867 թվականին իր կարծիքն է գրել Ex Parte Milligan-ում. «Օրենքը պաշտպանելու միջոցով մարդու իրավունքները երաշխավորվում են, վերացրեք այս պաշտպանությունը, եւ նրանք գտնվում են պռովակատորների իշխանությունների ներքո»: 20-րդ դարի ընթացքում մի շարք խմբերի և շարժումների հաջողվեց խորը սոցիալական փոփոխությունների հասնել մարդու իրավունքների վերաբերյալ: Արևմտյան Եվրոպայում և Հյուսիսային Ամերիկայում արհեստակցական միությունները աշխատողներին հնարավորություն են տվել օգտվելու իրենց գործադուլի իրավունքից, նվազագույն աշխատանքային պայմաններ են ստեղծել և արգելել կամ կարգավորել են երեխաների աշխատանքը: Կանանց իրավունքների շարժման շնորհիվ բազմաթիվ կանայք կարողացել են քվեարկելու իրավունք ստանալ: Շատ երկրներում ազգային ազատագրական շարժումները կարողացան հաղթել գաղութատիրական ուժերին: Ամենահզորներից մեկը Մահաթմա Գանդիի շարժումն էր, ով ցանկանում էր ազատագրեր բրիտանական իշխանությունից իր հայրենի Հնդկաստանը: Ճնշված ռասայական և կրոնական փոքրամասնությունների շարժումները հաջողության են հասել աշխարհի շատ մասերում, ներառյալ քաղաքացիական իրավունքների շարժումը, ինչպես նաև վերջերս ճանաչում գտած քաղաքական ինքնուրույն շարժումները՝ ԱՄՆ-ի կանանց և ազգային փոքրամասնությունների շարժումները:
Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի, 1864 թվականի Ազատության Օրենսգրքի և 1864 թվականի Ժնևի առաջին կոնվենցիայով հիմք դրվեցին միջազգային մարդասիրական իրավունքի հիմնասյունները, որը ավելի կզարգանա երկու համաշխարհային պատերազմներից հետո:
Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմների միջև ընկած ժամանակահատվածում
Ժամանակակից մարդու իրավուքների պաշտպանման մեխանիզմների ձևավորման համար շարժիչ ուժ են հանդիսացել համաշխարհային պատերազմները, մարդկային հսկայական կորուստներն ու մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումները, որոնք տեղի էին ունենում դրանց ընթացքում ։ Ազգերի լիգան ստեղծվել է 1919 թ. Առաջին աշխարհամարտի ավարտից հետո Վերսալյան պայմանագրի շուրջ բանակցությունների ընթացքում: Լիգայի նպատակները ներառում էին զինաթափում, կանխարգելելով կոլեկտիվ անվտանգության միջոցով պատերազմը երկրների միջև առկա եղած վեճերը բանակցությունների, դիվանագիտության և գլոբալ բարեկեցության բարելավման միջոցով լուծելուն: Նրա կանոնադրությունը սահմանում է բազմաթիվ իրավունքներ, որոնք հետագայում ընդգրկվել են Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում:
Ազգերի լիգան իրավունքներ էր տրամադրել Արեւմտյան Եվրոպային գաղութից դեպի անկախ պետության անցնելու ժամանակ գաղութատիրական ուժերի նախկին գաղութներին աջակցելու համար:
1945 թվականին Ղրիմի կոնֆերանսում, միավորված երկրները համաձայնության եկան ստեղծել մի նոր կառույց, որը պետք է կատարեր Լիգայի դերը։ Ստեղծվեց Միավորված ազգերի կազմակերպությունը։ Հիմնադրումից ի վեր ՄԱԿ-ը հսկայական դեր է կատարել մարդու իրավունքների միջազգային օրենքի շրջանակներում։ Համաշխարհային պատերազմներից հետո ՄԱԿ-ը և իր անդամները զարգացրել են օրենքի քննարկման մարմիններ, որոնք այժմ ստեղծում են միջազգային մարդասիրական իրավունքը և մարդու իրավունքների միջազգային
Այսօր ՄԱԿ-ի հիմնական նպատակն է նպաստել, որպեսզի կանայք և տղամարդիկ արժանապատիվ և արդյունավետ աշխատանք ստանալու հնարավորություն ունենան` ազատության, արդարության, անվտանգության եւ մարդկային արժանապատվության պայմաններում:
Տող 57 ⟶ 67՝
Մարդու իրավունքների Կահիրեի հռչակագիր Իսլամում Մարդու իրավուքների Կահիրեի հռչակագիրը (ՄԻԿՀ) ստորագրվել է 1990 թվականին Արտաքին գործերի նախարարների 19-րդ կոնֆերանսում Իսլամական համագործակցության կազմակերպության անդամ երկրների կողմից։ Փաստացի ՄԻԿՀ-ը ստեղծվեց 1948 թվականին ընդունված ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի օրինակով։ ՄԻԿՀ-ի նպատակն էր անդամ պետությունների համար ուղեցույց ծառայել մարդու իրավունքների հարցերով։ ՄԻԿՀ-ը ղուրանական թարգամնությամբ գրում է հետևյալը․ «Բոլոր մարդիկ հավասար են իրենց արժանապատվությամբ, հիմնական պարտականություններով և պատասխանատվությամբ, անկախ ռասսայի, մաշկի գույնի, լեզվի, հավատի, սեռի, կրոնի, քաղաքական հայացքների, սոցիալական դերի և այլ պայմանի։ Ճշմարիտ կրոնը արժանապատվության պահպանման երաշխիքն է ողջ մարդկության միասնության ճանապարհին։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր
Հիմնական հոդված։ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը (ՄԻՀՀ), որը նդունվել է 1948 թվականին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի կողմից ընդունված ոոչ պարտադիր հռչակագիր է,այն մասնակիորեն պատասխանում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի բարբարոսություններին : Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը կոչ է անում անդամ պետություններին նպաստել մի շարք մարդու իրավունքների, քաղաքացիական, տնտեսական և սոցիալական իրավունքների, հաստատելով, որ այդ իրավունքների մաս է համարվում «ազատության, արդարության և խաղաղության հիմքում ընկած են ամբողջ աշխարհում»: Հռչակագիրը միջազգային իրավունքի առաջին փորձ էր, որը սահմանափակում էր պետությունների վարքագիծը և նրանց քաղաքացիների վրա պարտականություններ է սահմանում իրավունքի և պարտավորությունների երկակիության մոդելի համաձայն:
... մարդկային ընտանիքի բոլոր անդամների արժանապատվության և՛ հավասար, և՛ անքակտելի իրավունքների ճանաչումը ազատության, արդարության և համաշխարհային խաղաղության հիմքն է։
Տող 69 ⟶ 80՝
- Նախաբան 1948 թ. Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի:
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը ստեղծվել է Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի անդամների կողմից, երբ Էլանի Ռուզվելտը նախագահ էր, և նա էլ սկսեց քննարկել 1947 թ. Մարդու իրավունքների միջազգային օրինագիծը: Հանձնաժողովի մասնակիցները միանգամից համաձայն չէին այդպիսի օրինագծի ձևի հետ, կամ ինչպես դա պետք է կատարվեր: Հանձնաժողովը սկսեց ձևավորել Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր, ինչպես նաև համապատասխան պայմանագրերը, բայց Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը արագ դարձավ առաջնահերթություն: Կանադայի իրավունքի պրոֆեսոր Ջոն Հապիրին և ֆրանսիացի փաստաբան Ռենե Կասսենսին պատասխանատու էին խաչքարերի ազգային հետազոտությունների, ինչպես նաև փաստաթղթի կառուցվածքի մեծ մասի համար, որտեղ հայտարարագրի հոդվածները մեկնաբանում էին նախաբանի ընդհանուր սկզբունքներով: Փաստաթուղթը կազմված էր Կասսինի կողմից` առաջին երկու հոդվածներում ներառում էր արժանապատվության, ազատության, հավասարության և եղբայրության հիմնական սկզբունքները, որին որ հետևում էր հաջորդաբար ֆիզիկական անձանց իրավունքները
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ինչ որ մեկի համար անձը ստիպված չլինի ապստամբել դաժանության և ճնշման դեմ
Նախաբան 1948 թ. Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրին:
ՄԻՀՀ-ի մի մասը հետազոտվել և գրվել է մարդու իրավունքների միջազգային փորձագետների հանձնաժողովի կողմից
Սառը պատերազմի սկիզբին ամենայն հավանականությամբ ՄԻՀՀ-ի ստեղծվելուց կարճ ժամանակ անց, ի հայտ եկան առաջին անհամաձայնությունները, որոնք կապված էին հռչակագրում առկա տնտեսական և սոցիալական իրավունքների, ինչպես նաև քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների ներգրավման տարբերությունների հետ: Կապիտալիստական պետությունները ավելի շատ մեծ ուշադրություն էին դարձնում քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների վրա (օրինակ, միավորման և արտահայտվելու ազատության) և ցանկություն էին հայտնել ընդգրկել տնտեսական և սոցիալական իրավունքները (օրինակ `աշխատելու իրավունք և արհմիությանը միանալու իրավունք): Սոցիալիստական պետությունները շատ ավելի հաճախ կարևորում էին տնտեսական և սոցիալական իրավունքները և հաստատակամորեն աջակցում էին դրանց ներգրավմանը:
Անհամաձայնությունների պատճառով, թե որ իրավունքները այն պետք է
Թեև դա թույլ էր տալիս պատվիրանների ստեղծումը, այն մերժեց առաջարկվող սկզբունքը, քանի որ բոլոր իրավունքները փոխկապակցված ենմիմյանց
Թեև ՄԻՀՀ-ը լրացուցիչ բանձև է, այն ներկայումս համարվում է սովորական միջազգային իրավունքի կենտրոնական բաղադրիչը, որոնք կարող են կիրառվել ներպետական և այլ դատական մարմինների կողմից վերաբերելի հանգամանքներին համապատասխան:
=== Մարդու իրավունքների պայմանագիր ===
1966 թ. ՄԱԿ-ը ընդունեց Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը (ICCPR), ինչպես նաև Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը (ICESCR), որի արդյունքում ՄԻԵԴ-ի իրավունքը պարտադիր դարձավ բոլոր պետությունների համար: Այնուամենայնիվ, նրանք ուժի մեջ են մտել միայն 1976 թ.-ին, երբ դրանք վավերացվել են բավականաչափ թվով երկրների կողմից (չնայած նրան, որ ICCPR-ի դաշնագիրը, որը չի ներառում տնտեսական կամ սոցիալական իրավունքներ, ԱՄՆ-ն վավերացրել է միայն ICCPR 1992 թ.): ICESCR-ն պարտավորեցնում է 155 անդամ պետություններին աշխատել ֆիզիկական անձանց տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների տրամադրման ուղղությամբ (ESCR):
Տող 96 ⟶ 108՝
Երեխայի իրավունքների կոնվենցիա (CRC) (ընդունվել է 1989 թ․, ուժի մեջ է մտել 1989 թ․) [5]
Բոլոր միգրանտ աշխատողների և նրանց ընտանիքների անդամների իրավունքների պաշտպանության մասին միջազգային կոնվենցիա (ICRMW) (ընդունվել է 1990 թ,)
Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտ (ICC) (ուժի մեջ է մտել 2002 թ․)։
== Միջազգային կազմակերպություններ''' ''' ==
=== Միավորված ազգերի կազմակերպություն ===
[[Պատկեր:Unpicture.jpg|alt=|մինի|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեա]]
Հիմնական հոդված․ Միավորված ազգերի կազմակերպություն
Միավորված ազգերի կազմակերպությունը (ՄԱԿ) համարվում է միակ բազմակողմ պետական մարմինը,
... ապահովելով միջազգային համագործակցությունը միջազգային տնտեսական, միջազգային, սոցիալական, մշակութային կամ մարդասիրական բնույթի միջազգային խնդիրների լուծման գործում, ինչպես նաև խրախուսելով հարգել մարդու իրավունքները և հիմնարար ազատությունները բոլոր անձանց համար առանց ռասայի, սեռի, լեզվի կամ կրոնի խտրականության:
Միավորված ազգերի կազմակերպության Կանոնադրության<ref>{{Cite journal|date=2019-01-26|title=Charter of the United Nations|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Charter_of_the_United_Nations&oldid=880345279|language=en}}</ref> 1-3-րդ հոդվածները
== Միջազգային պաշտպանություն մակարդակում ==
=== Մարդու իրավունքների խորհուրդը ===
Հիմնական հոդված՝ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհուրդը
ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում ստեղծվել է 2005 թ. Համաշխարհային գագաթնաժողովում<ref>{{Cite journal|date=2018-09-04|title=2005 World Summit|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=2005_World_Summit&oldid=858037664|language=en}}</ref>,որը փոխարինելու է եկել ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովին<ref>{{Cite journal|date=2018-09-26|title=United Nations Commission on Human Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=United_Nations_Commission_on_Human_Rights&oldid=861270871|language=en}}</ref>, այն իրավասու է ուսումնասիրել մարդու իրավունքների խախտումները: Մարդու իրավունքների խորհուրդը Գլխավոր ասամբլեայի օժանդակ մարմինն է և ուղղակիորեն ներկայացնում է այն: Այն գտնվում է Անվտանգության խորհրդի ներքո, որը ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը մեկնաբանելու<ref>{{Cite journal|date=2019-01-26|title=Charter of the United Nations|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Charter_of_the_United_Nations&oldid=880345279|language=en}}</ref> վերջնական լիազորություն է: Հարյուր իննսունինը անդամ պետություններից միայն քառասուն յոթ անդամները ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի<ref>{{Cite journal|date=2019-01-22|title=United Nations General Assembly|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=United_Nations_General_Assembly&oldid=879681401|language=en}}</ref> գաղտնի քվեարկությամբ պարզ մեծամասնությամբ կարող են ընտրվել խորհրդի անդամ : Անդամները ծառայում են ոչ ավելի, քան վեց տարի ժամկետով, և նրանց անդամակցությունը կարող է կասեցվել մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների դեպքում: Խորհուրդը հիմնված է Ժնևում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-24|title=Geneva|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Geneva&oldid=879896757|language=en}}</ref> և այն հրավիրվում է տարին երեք անգամ, ինչպես նաև արտակարգ իրավիճակներ արձագանքելու դեպքում հրավիրվում է լրացուցիչ նիստեր:
Անկախ փորձագետները (զեկուցողները) Խորհրդի կողմից վարձվում են մարդու իրավունքների ոտնահարման ենթադրյալ խախտումների հետաքննության և Խորհրդին ներկայացնելու համար համար:
Մարդու իրավունքների<ref>{{Cite journal|date=2019-01-27|title=United Nations Human Rights Council|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=United_Nations_Human_Rights_Council&oldid=880499029|language=en}}</ref> խորհուրդը կարող է պահանջել, որ Անվտանգության խորհուրդը իրենց փոխանցի նույնիսկ այն գործերը որոնք գտնվում են Միջազգային քրեական դատարանում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-21|title=International Criminal Court|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=International_Criminal_Court&oldid=879422821|language=en}}</ref> (ICC) , նույնիսկ եթե քննարկվող գործը գտնվում է ՄՔԴ-ի իրավազորության ներքո:
=== ՄԱԿ-ի պայմանագրային մարմինները ===
Բացի քաղաքական մարմիններից, որոնց մանդատը բխում է ՄԱԿ-ի կանոնադրությունից, ՄԱԿ-ը սահմանել է մի շարք պայմանագրային մարմիններ, որոնք բաղկացած են անկախ փորձագետների հանձնաժողովներից, դրանք հետևում են, որ մարդու հիմնական իրավունքների միջազգային պայմանագրերից բխող մարդու իրավունքները լինեն ստանդարտներին և նորմերին համապատասխան: Դրանք աջակցում են և ստեղծվում են պայմանագրեր որոնք գտնվում են իրենց հսկողության տակ, բացառությամբ Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների
* ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտեն խթանում է մասնակցությունը ՔՔԻՄԴ-ի<ref>{{Cite journal|date=2019-01-21|title=International Covenant on Civil and Political Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=International_Covenant_on_Civil_and_Political_Rights&oldid=879439293|language=en}}</ref> նորմերին: Կոմիտեի անդամները կարծիք են հայտնում անդամ երկրների վերաբերյալ և որոշում են անհատական բողոքների վերաբերյալ, որոնք վավերացրել են պայմանագրին կից Լրացուցիչ արձանագրություններում: «Դիտողություններ» կոչված դատողությունները օրենքով պարտադիր չեն: Կոմիտեի անդամները հանդիպումներ են անցկացնում տարին երեք անգամ:
* Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների կոմիտեն վերահսկում է ՏՍՄԻՄԿ-ին և ընդհանուր մեկնաբանություններ է տալիս երկրի արտադրողականության վավերացման վերաբերյալ: Նա իրավունք կստանա ընդունել բողոքներ, որոնք ուժի մեջ մտնելուց հետո ընդունվել են Ընտրովի արձանագրություն ընդունած երկրներից կողմից: Կարևոր է նշել, որ, ի տարբերություն այլ պայմանագրային մարմինների, տնտեսական հանձնաժողովը ոչ թե ինքնավար կառույց է, որը պատասխանատու է պայմանագրի կողմերի առջև, այլ անմիջականորեն հաշվետու է Տնտեսական և սոցիալական խորհրդի առջև, և իհարկե, ընդհանուր ժողովի: Սա նշանակում է, որ Տնտեսական կոմիտեն իր առանձնահատուկ դժվարությունները լուծում է միայն համեմատական «թույլ» միջոցների կիրառման միջոցով համեմատած այլ պայմանագրային մարմինների հետ:
* Մեկնաբանողների կողմից ներկայացված առանձնահատուկ դժվարությունները ներառում են `պայմանագրի սկզբունքների ակնհայտ անորոշությունը, իրավական տեքստերի և լուծումների հարաբերական բացակայությունը, բազմաթիվ պետությունների տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների լուծման անհամապատասխանությունը, այս ոլորտում ներգրավված ոչ կառավարական կազմակերպությունների համեմատաբար փոքր թվաքանակը և խնդիրները, ժամանակակից և ճշգրիտ տեղեկություններով:
* Ռասայական խտրականության վերացման կոմիտեն մոնիտորինգ է իրականացնում Ռասայական խտրականության վերացման մասին հանձնաժողովում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-26|title=International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=International_Convention_on_the_Elimination_of_All_Forms_of_Racial_Discrimination&oldid=880260012|language=en}}</ref> և պարբերաբար անցկացնում է երկրների վերանայումներ: Այն կարող է բողոքարկել այն բողոքները, որոնք թույլ են տալիս անդամ պետություններին, սակայն դրանք իրավաբանորեն պարտադիր բնույթ չեն կրում: Նա նախազգուշացնում է, որ փորձեն կանխել կոնվենցիայի լուրջ խախտումները:
* Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման կոմիտեն վերահսկում է Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին հանձնաժողովը<ref>{{Cite journal|date=2018-11-15|title=Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Convention_on_the_Elimination_of_All_Forms_of_Discrimination_Against_Women&oldid=868911919|language=en}}</ref>: Նա ստանում է պետությունների զեկույցները իրենց աշխատանքների և մեկնաբանությունների վերաբերյալ և կարող է վճիռներ կայացնել այն բողոքների վերաբերյալ, որոնք ընտրվել են 1999 թ. Լրացուցիչ արձանագրությամբ:
* Խոշտանգումների դեմ կոմիտեն հետևում է ՄԱԿ-ի խոշտանգումների դեմ հանձնաժողովը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-14|title=United Nations Convention against Torture|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=United_Nations_Convention_against_Torture&oldid=878340677|language=en}}</ref> և յուրաքանչյուր չորս տարում ստանում է պետական հաշվետվություններ դրանց կատարման վերաբերյալ և մեկնաբանություններ է տալիս դրանց վերաբերյալ: Նրա ենթահանձնաժողովը կարող է այցելել և հաստատել Օպտիմալ Արձանագրությունը ընտրած երկրները:
* Երեխայի իրավունքների հանձնաժողովը<ref>{{Cite journal|date=2018-03-22|title=Committee on the Rights of the Child|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Committee_on_the_Rights_of_the_Child&oldid=831740092|language=en}}</ref> հետևում է Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիայն<ref>{{Cite journal|date=2018-12-16|title=Convention on the Rights of the Child|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Convention_on_the_Rights_of_the_Child&oldid=874040689|language=en}}</ref> եւ յուրաքանչյուր հինգ տարվա ընթացքում ներկայացրած պետությունների կողմից ներկայացված զեկույցների վերաբերյալ: Նա բողոքներ ստանալու իրավունք չունի:
* Միգրանտ աշխատողների կոմիտեն ստեղծվել է 2004 թվականին և այն վերահսկում է բոլոր միգրանտ աշխատողների և նրանց ընտանիքների անդամների իրավունքների պաշտպանության մասին միջազգային կոնվենցիայով<ref>{{Cite journal|date=2018-12-18|title=International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=International_Convention_on_the_Protection_of_the_Rights_of_All_Migrant_Workers_and_Members_of_Their_Families&oldid=874293829|language=en}}</ref> և մեկնաբանություններ է տալիս յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ անգամ պետությունների ներկայացրած զեկույցների վերաբերյալ: Այն կունենա լիազորություն ընդունելու որոշակի խախտումների վերաբերյալ բողոքներ միայն այն դեպքում, երբ տասը անդամ պետությունները թույլ են տալիս դա:
*Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հանձնաժողովը<ref>{{Cite journal|date=2017-07-20|title=Committee on the Rights of Persons with Disabilities|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Committee_on_the_Rights_of_Persons_with_Disabilities&oldid=791536189|language=en}}</ref> ստեղծվել է 2008 թվականին, հաշվի առնելով Հաշմանդամների իրավունքների մասին կոնվենցիան<ref>{{Cite journal|date=2019-01-21|title=Convention on the Rights of Persons with Disabilities|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Convention_on_the_Rights_of_Persons_with_Disabilities&oldid=879416156|language=en}}</ref>: Նա իրավունք ունի բողոքներ ընդունել այն երկրների դեմ, որոնք ընտրել են Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի Կամընտրական արձանագրությունը<ref>{{Cite journal|date=2018-12-06|title=Optional Protocol to the Convention on the Rights of Persons with Disabilities|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Optional_Protocol_to_the_Convention_on_the_Rights_of_Persons_with_Disabilities&oldid=872233986|language=en}}</ref>:
*Անհայտ կորածների հանձնաժողովը վերահսկում է բոլոր անձանց իրավունքների պաշտպանության մասին միջազգային կոնվենցիան<ref>{{Cite journal|date=2018-12-16|title=International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=International_Convention_for_the_Protection_of_All_Persons_from_Enforced_Disappearance&oldid=873986016|language=en}}</ref> չկիրառման դեպքում: Բոլոր մասնակից պետությունները պարտավոր են հանձնաժողովներին ներկայացնել հաշվետվություններ, թե ինչպես են իրականացնում իրենց վերապահվաշ իրավունքները: Հանձնաժողովը ուսումնասիրում է յուրաքանչյուր զեկույցը, վերանայում է իր խնդիրներն ու առաջարկությունները հաշվի է առնում մասնակից պետությունների կարծիքները, «դիտորդական եզրակացությունների» ձևով:
Յուրաքանչյուր պայմանագրային մարմին ստանում է քարտուղարության աջակցությունը Ժնևում Մարդու իրավունքների խորհուրդի և Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնաժողովի գրասենյակի միջազգային պայմանագրերի բաժնի կողմից (բացառությամբ CEDAW- ի, որը աջակցում է Կանանց առաջխաղացման բաժին (OUR): Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման հանձնաժողովը նախկինում իր բոլոր նիստերը անցկացնում էր Նյու Յորքի Միավորված ազգերի կազմակերպության կենտրոնական շտաբում, սակայն այժմ հաճախ հանդիպումները հրավիրվում են Ժնևում ՄԱԿ-ի գրասենյակում: մնացաց բոլոր պայմանագրային մարմինները իրենց հանդիպումներն իրականացնում են Ժնևում: Մարդու իրավունքների կոմիտեն սովորաբար անցկացնում է իր մարտյան նիստը Նյու Յորքում:
== Տարածաշրջանային մարդու իրավունքներ ==
Տես նաև. Մարդու իրավունքների վերաբերյալ հոդվածների ցանկը ըստ երկրի<ref>{{Cite journal|date=2018-11-05|title=List of human rights articles by country|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_human_rights_articles_by_country&oldid=867468395|language=en}}</ref> մարդու իրավունքների ազգային հաստատությունները<ref>{{Cite journal|date=2018-09-02|title=National human rights institution|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=National_human_rights_institution&oldid=857707516|language=en}}</ref>:
Գոյություն ունեն բազմաթիվ տարածաշրջանային համաձայնագրեր և կազմակերպություններ, որոնք ներգրավված են մարդու իրավունքների խրախուսման և կարգավորման մեջ:
=== Աֆրիկա ===
[[Պատկեր:Flag_of_the_African_Union.svg|alt=|մինի|Աֆրիկայի Միության դրոշը]]
Հիմնական հոդված՝ Մարդու իրավունքները Աֆրիկայում<ref>{{Cite journal|date=2018-12-29|title=Human rights in Africa|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Human_rights_in_Africa&oldid=875783756|language=en}}</ref>
Աֆրիկյան միությունը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-23|title=African Union|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=African_Union&oldid=879745465|language=en}}</ref> (ԱՄ) հանդիսանում է վերազգային միություն, որը բաղկացած է հիսուն երեք աֆրիկյան պետություններից: Այն հիմնադրվել է 2001 թ.-ին `ԱՀ-ի նպատակն է աջակցել Աֆրիկայում ժողովրդավարությանը, մարդու իրավունքների և կայուն տնտեսության կայացմանը, հատկապես` վերջնականապես ներգրավելով աֆրիկյան հակամարտությունը և ստեղծելով արդյունավետ ընդհանուր շուկա:
Մարդու և ազգային իրավունքների Աֆրիկյան հանձնաժողովը<ref>{{Cite journal|date=2018-12-03|title=African Commission on Human and Peoples' Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=African_Commission_on_Human_and_Peoples%27_Rights&oldid=871799249|language=en}}</ref> (ՄԱԻԱՀ) համարվում է Աֆրիկյան Միության կեղծ դատական մարմինը, ինչպես նաև այն համարվում է աֆրիկյան մայրցամաքում որպես մարդու իրավունքների և կոլեկտիվ (ժողովուրդների) իրավունքների խթանման և պաշտպանության միջոց, ինչպես նաև Մարդու և ժողովրդների իրավունքների մասին աֆրիկյան խարտիայի մեկնաբանումը ինչպես նաև և Խարտիայի խախտումների անհատական բողոքների քննարկումը: Հանձնաժողովն ունի երեք խոշոր պատասխանատվության ողղություններ։
* Մարդու իրավունքների և ժողովուրդների խրախուսումը
* Մարդու իրավունքների և ժողովուրդների պաշտպանությունը
* Մարդու և ժողովուրդների իրավունքների մասին Աֆրիկյան խարտիայի մեկնաբանումը
Այս նպատակներին հասնելու համար Հանձնաժողովը լիազորված է «փաստաթղթեր հավաքել, անցկացնել հետազոտություններ և ուսումնասիրություններ կատարել աֆրիկյան հարցերի վերաբերյալ մարդու իրավունքների և ժողովուրդների, մարդու իրավունքների, կազմակերպել սեմինարներ, միջազգայի գիտական համախորհրդակցություններ և կոնֆերանսներ, տեղեկատվություն տարածել, խթանել ազգային և տեղական իրավապաշտպան հաստատություններին»․ և ժողովուրդների իրավունքները , ինչպես նաև անհրաժեշտության դեպքում, իրենց կարծիքը արտահայտել կամ առաջարկություններ ներկայացնել կառավարությանը» (Կանոնադրություն, հոդված 45):
Մարդու և ժողովուրդների իրավունքների Աֆրիկյան դատարանի<ref>{{Cite journal|date=2019-01-27|title=African Court on Human and Peoples' Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=African_Court_on_Human_and_Peoples%27_Rights&oldid=880362574|language=en}}</ref> ստեղծման հետ կապված (Հռչակագրի համաձայն, որը ընդունվել է 1998 թ. և ուժի մեջ է մտել 2004 թ. հունվարին), Հանձնաժողովը կստանձնի լրացուցիչ պարտականություններ գործերի նախապատրաստման դատարանի իրավասությանը , 2004 թ. Հուլիսին ընդունված որոշմամբ ԱՄ վեհաժողովը որոշեց, որ Մարդու և ժողովուրդների ապագա դատարանը կմիավորվի Աֆրիկայի դատարան հետ:
Աֆրիկյան Միության դատարանը<ref>{{Cite journal|date=2018-04-17|title=Court of Justice of the African Union|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Court_of_Justice_of_the_African_Union&oldid=836852521|language=en}}</ref> կոչված է դառնալու «Միության հիմնական դատական մարմինը» (Աֆրիկյան միության դատարանի արձանագրության, հոդված 2.2): Թեև այն դեռևս չի ստեղծվել,այն նախատեսում է ստանձնել Մարդու և ժողովուրդների Աֆրիկյան Հանձնաժողովի իրավունքները և պարտականությունները, ինչպես նաև հանդես գալ որպես Աֆրիկյան Միության Գերագույն դատարան `բոլոր անհրաժեշտ օրենքներն ու պայմանագրերը մեկնաբանելու համար: Մարդու և ժողովուրդների իրավունքների Աֆրիկյան դատարանի ստեղծման մասին արձանագրությունը ուժի մեջ է մտել 2004 թ. Հունվարին , սակայն նրա միաձուլումը դադարեցրեց իր ստեղծումը: Դատարանը հաստատող արձանագրությունը ուժի մեջ կմտնի այն 15 երկրների կողմից վավերացնելուց հետո:
Աֆրիկայի շատ երկրներ մեղադրվում են միջազգային հանրության և հասարակական կազմակերպությունների կողմից մարդու իրավունքների խախտման մեջ ։
=== Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկա ===
Ամերիկյան պետությունների կազմակերպությունը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-28|title=Organization of American States|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Organization_of_American_States&oldid=880680350|language=en}}</ref> (ԱՊԿ) միջազգային կազմակերպություն է, որը գլխամասային գրասենյակը գտնվում է Վաշինգտոնում, Կոլումբիայի շրջանում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-27|title=Washington, D.C.|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Washington,_D.C.&oldid=880475098|language=en}}</ref>, ԱՄՆ-ում: Նրա անդամները Ամերիկայի երեսունհինգ անկախ պետություններ են: 1990-ական թվականների ընթացքում, Սառը պատերազմի<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=Cold War|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cold_War&oldid=880827546|language=en}}</ref> ավարտից հետո, Լատինական Ամերիկայում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-28|title=Latin America|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Latin_America&oldid=880675298|language=en}}</ref> ժողովրդավարության վերադարձը և հետապնդումը գլոբալացման<ref>{{Cite journal|date=2019-01-28|title=Globalization|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Globalization&oldid=880658265|language=en}}</ref> , ԱՊկ-ն լուրջ ջանքեր գործադրեց, որպեսզի նոր համատեքստում տեղավորի իրեն: Նրա հայտարարած գերակայությունները ներառում են հետևյալները՝
* Ժողովրդավարության ամրապնդում
* Աշխատում է աշխարհի համար
* Մարդու իրավունքների պաշտպանություն
* Կոռուպցիայի դեմ պայքարում
* Բնակչության հիմնական իրավունքներ
* Նպաստել կայուն զարգացմանը
Մարդու իրավունքների Ամերիկյան միջազգային հանձնաժողովըը (ՄԻԱՄՀ) Վաշինգտոնում հիմնված ամերիկյան պետությունների կազմակերպության ինքնավար մարմինն է: Բացի դրանից Մարդու իրավունքների միջգերատեսչակա դատարանը, տեղակայված է Սան Խոսե-ում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-16|title=San José, Costa Rica|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=San_Jos%C3%A9,_Costa_Rica&oldid=878748134|language=en}}</ref>, Կոստա Ռիկայում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-24|title=Costa Rica|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Costa_Rica&oldid=880020834|language=en}}</ref> այն նույն մարմիններից է, որոնք կազմում են մարդու իրավունքների խրախուսման և պաշտպանման միջամերիկյան համակարգը: ՄԻԱՄՀ- ը համարվում է մշտական մարմին , որը տարեկան մի քանի անգամ պարբերաբար հանդիպումներ է հրավիրում ինչպես նաև հատուկ նիստեր, որպեսզի վերանայի կիսագնդում մարդու իրավունքների խախտումների մասին հայտարարությունները: Նրա պարտականությունները մարդու իրավունքների ոլորտում բխում են երեք փաստաթղթերից՝
* ԱԵԿ Կանոնադրություն<ref>{{Cite journal|date=2019-01-03|title=Charter of the Organization of American States|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Charter_of_the_Organization_of_American_States&oldid=876566815|language=en}}</ref>
* Մարդու իրավունքների և պարտականությունների ամերիկյան հռչակագիր<ref>{{Cite journal|date=2018-12-15|title=American Declaration of the Rights and Duties of Man|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=American_Declaration_of_the_Rights_and_Duties_of_Man&oldid=873891103|language=en}}</ref>
* Մարդու իրավունքների ամերիկյան կոնվենցիա<ref>{{Cite journal|date=2018-11-06|title=American Convention on Human Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=American_Convention_on_Human_Rights&oldid=867570814|language=en}}</ref>
Մարդու իրավունքների միջամերիկյան դատարանը ստեղծվել է 1979 թ. որի նպատակն է եղել Մարդու իրավունքների մասին ամերիկյան կոնվենցիայի դրույթները կիրառել և մեկնաբանել: Այսպիսով, նրա երկու հիմնական գործառույթներն են`դատական և խորհրդատվական: Առաջինի համաձայն, նա լսում և կարգավորում է մարդու իրավունքների խախտումների կոնկրետ դեպքեր, որոնք ներկայացվում են քննարկման համար: Վերջինի համաձայն, նա հրապարակում է այլ ԱՄԿ-ի մարմինների կամ անդամ պետությունների կողմից իր ծանուցման մեջ բերված իրավական մեկնաբանությունների վերաբերյալ կարծիքներ:
=== Ասիա ===
[[Պատկեր:ACD_Map_Expansion.png|alt=|մինի|300x300փքս|Ասիական անդամակցությունը և ընդլայնումը երկխոսությan համագործակցություն է: Դա չի նշանակում, որ այն ճանաչվել է որպես Չինաստանի Հանրապետություն (ՉՀ), սակայն որևէ ներկայացուցչություն չունի:]]
Հիմնական հոդվածներ. Ասիայում մարդու իրավունքներ<ref>{{Cite journal|date=2019-01-05|title=Human rights in Asia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Human_rights_in_Asia&oldid=876980175|language=en}}</ref>, Արևելյան Ասիայում մարդու իրավունքներ<ref>{{Cite journal|date=2018-09-06|title=Human rights in East Asia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Human_rights_in_East_Asia&oldid=858282978|language=en}}</ref>, Կենտրոնական Ասիայում մարդու իրավունքներ<ref>{{Cite journal|date=2017-02-22|title=Human rights in Central Asia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Human_rights_in_Central_Asia&oldid=766791856|language=en}}</ref> և Մերձավոր Արևելքում<ref>{{Cite journal|date=2018-11-28|title=Human rights in the Middle East|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Human_rights_in_the_Middle_East&oldid=871047695|language=en}}</ref> մարդու իրավունքներ։
Մարդու իրավունքների խթանման կամ պաշտպանման համար համաեվրոպական կազմակերպություններ կամ կոնվենցիաներ չկան: Երկրները շատ են տարբերվում մարդու իրավունքների և մարդու իրավունքների պաշտպանության իրենց մոտեցումներում:
Հարավարևելյան ասիական ազգերի ասոցիացիան<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=Association of Southeast Asian Nations|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Association_of_Southeast_Asian_Nations&oldid=880759656|language=en}}</ref> (ՀԱԱԱ) համարվում է 10 երկրների աշխարհաքաղաքական և տնտեսական կազմակերպություն է Արևելյան Ասիայում, որը հիմնադրվել է 1967 թվականին Ինդոնեզիայում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=Indonesia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Indonesia&oldid=880761131|language=en}}</ref>, Մալազիայում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=Malaysia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Malaysia&oldid=880769749|language=en}}</ref>, Ֆիլիպիններում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-28|title=Philippines|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Philippines&oldid=880632042|language=en}}</ref>, Սինգապուրում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-27|title=Singapore|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Singapore&oldid=880403261|language=en}}</ref> և Թաիլանդում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-30|title=Thailand|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Thailand&oldid=880892373|language=en}}</ref>: Կազմակերպությունը այժմ ներառում է նաև Բրունեյը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=Brunei|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Brunei&oldid=880816476|language=en}}</ref>, Վիետնամը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-27|title=Vietnam|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Vietnam&oldid=880469691|language=en}}</ref>, Լաոսը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-28|title=Laos|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Laos&oldid=880676274|language=en}}</ref>, Մյանմարը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-21|title=Myanmar|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Myanmar&oldid=879531037|language=en}}</ref> և Կամբոջան<ref>{{Cite journal|date=2019-01-27|title=Cambodia|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cambodia&oldid=880421792|language=en}}</ref>: 2009 թ. հոկտեմբերին բացվեց ASEAN-ի Մարդու իրավունքների միջկառավարական հանձնաժողովը <ref>{{Cite journal|date=2018-10-04|title=ASEAN Intergovernmental Commission on Human Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=ASEAN_Intergovernmental_Commission_on_Human_Rights&oldid=862461106|language=en}}</ref> , այնուհետև ASEAN- ի Մարդու իրավունքների հռչակագիրը միաձայն ընդունվեց ASEAN անդամների կողմից 2002 թ․ նոյեմբերի 18-ին<ref>{{Cite journal|date=2018-11-21|title=ASEAN Human Rights Declaration|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=ASEAN_Human_Rights_Declaration&oldid=870030448|language=en}}</ref>:
Մարդու իրավունքների արաբական խարտիան<ref>{{Cite journal|date=2018-05-20|title=Arab Charter on Human Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Arab_Charter_on_Human_Rights&oldid=842129336|language=en}}</ref> (ՄԻԱԽ) ընդունվել է 2004 թվականի մայիսի 22-ին Արաբական պետությունների լիգայի խորհրդի կողմից:
=== Եվրոպա ===
Հիմնական հոդված, Մարդու իրավունքները Եվրոպայում<ref>{{Cite journal|date=2018-05-26|title=Human rights in Europe|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Human_rights_in_Europe&oldid=843042688|language=en}}</ref>
Տես նաև՝ Մարդու իրավունքները Խորհրդային Միությունում<ref>{{Cite journal|date=2018-12-16|title=Human rights in the Soviet Union|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Human_rights_in_the_Soviet_Union&oldid=873934133|language=en}}</ref> և Կատեգորիա: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան
Եվրոպայի խորհուրդը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-10|title=Council of Europe|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Council_of_Europe&oldid=877702814|language=en}}</ref>, որը հիմնադրվել է 1949 թվականին, եվրոպական ինտեգրման համար աշխատող ամենահին կազմակերպությունն է: Այն միջազգային կազմակերպություն է, որը ճանաչված է իրավաբանական անձի կողմից, միջազգային հանրության կողմից ճանաչված և դիտորդի կարգավիճակ ունի Միավորված ազգերի կազմակերպության հետ: Եվրոպայի խորհրդի նստավայրը գտնվում է Ֆրանսիայում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-21|title=France|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=France&oldid=879487939|language=en}}</ref> Ստրասբուրգում<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=Strasbourg|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Strasbourg&oldid=880843175|language=en}}</ref>: Եվրոպայի խորհուրդը պատասխանատու է ինչպես Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=European Convention on Human Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_Convention_on_Human_Rights&oldid=880771854|language=en}}</ref>, այնպես էլ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի<ref>{{Cite journal|date=2019-01-21|title=European Court of Human Rights|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_Court_of_Human_Rights&oldid=879420540|language=en}}</ref> համար : Այս հաստատությունները Խորհուրդի անդամներին կապում են մարդու իրավունքների կոդեքսին, որոնք թեև թվում են խիստ, սակայն դրանք ավելի հանդուրժող են, քան ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների մասին կանոնադրությունը: Խորհուրդը նպաստում է նաև Տարածաշրջանային կամ փոքրամասնությունների լեզուների եվրոպական խարտիային<ref>{{Cite journal|date=2019-01-07|title=European Charter for Regional or Minority Languages|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_Charter_for_Regional_or_Minority_Languages&oldid=877195174|language=en}}</ref> և Եվրոպական սոցիալական խարտիային<ref>{{Cite journal|date=2018-05-10|title=European Social Charter|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_Social_Charter&oldid=840556973|language=en}}</ref>: Անդամակցությունը բաց է բոլոր եվրոպական երկրների համար, որոնք ձգտում են եվրաինտեգրմանը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-16|title=European integration|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_integration&oldid=878714517|language=en}}</ref>, ընդունում են օրենքների գերակայության<ref>{{Cite journal|date=2019-01-28|title=Rule of law|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Rule_of_law&oldid=880598152|language=en}}</ref> սկզբունքը կարող են և պատրաստակամորեն երաշխավորել ժողովրդավարությունը<ref>{{Cite journal|date=2019-01-28|title=Democracy|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Democracy&oldid=880687318|language=en}}</ref>, մարդու հիմնարար իրավունքները և ազատությունները<ref>{{Cite journal|date=2019-01-30|title=Freedom|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Freedom&oldid=880907633|language=en}}</ref>:
Եվրոպայի խորհուրդը առանձնացված է Եվրոպական միությունից<ref>{{Cite journal|date=2019-01-29|title=European Union|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_Union&oldid=880726298|language=en}}</ref>, սակայն վերջինս ակնկալում է, որ միանալու է Եվրոպական կոնվենցիային և, հնարավոր է հենց Խորհուրդին: ԵՄ-ն ունի նաև մարդու իրավունքների առանձին փաստաթուղթ՝ Եվրոպական Միության Հիմնարար Իրավունքների Խարտիան<ref>{{Cite journal|date=2018-11-24|title=Charter of Fundamental Rights of the European Union|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Charter_of_Fundamental_Rights_of_the_European_Union&oldid=870448320|language=en}}</ref>։
Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան սահմանում և երաշխավորում է 1950 թվականից ի վեր Եվրոպայում մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների մասին : Եվրոպայի խորհրդի բոլոր 47 անդամ պետությունները սույն Կոնվենցիան ստորագրել են և հետևաբար Ստրասբուրգում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի իրավասության տակ են: Խոշտանգումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կանխարգելման նպատակով (Կոնվենցիայի 3-րդ հոդված), ստեղծվել է Խոշտանգումների կանխարգելման մասին եվրոպական կոմիտեն<ref>{{Cite journal|date=2018-04-18|title=Committee for the Prevention of Torture|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Committee_for_the_Prevention_of_Torture&oldid=837041757|language=en}}</ref>։
== Փիլիսոփայություն ==
Մարդու իրավունքների փիլիսոփայությունը միտված է ուսումնասիրել մարդու իրավունքների սկզբունքների հիմքերը և քննադատաբար է մոտենում դրա բովանդակությանն ու իրավացիությանը։ Որոշ տեսական մոտեցումներ են մշակվել բացատրելու համար, թե երբ և ինչու են մարդու իրավունքները դարձել սոցիալական ակնկալիքների մաս։
Մարդու իրավունքների ամենահին փիլիսոփայություններից մեկը պնդում է, որ դրանք բնական իրավունքի արդյունք են և բխում են փիլիսոփայական և կրոնական ակունքներից։ Այլ տեսություններ նշում են, որ մարդու իրավունքները կոդավորում են բարոյական վարքագիծը, որը մարդկային սոցիալական ատադրանք է՝ ձևավորված կենսաբանական և սոցիալական էվոլուցիայի արդյունքում։ Մարդու իրավունքները նաև նկարագրվում են որպես կարգ ու կանոնների ընդունման սոցիոլոգիական օրինակ ([[Մաքս Վեբեր|Վեբերի]] օրենքների և աշխատանքի սոցիոլոգիական տեսության համաձայն)։ Այս մոտեցումները ներառում են այն գաղափարը, որ հասարակության մեջ անհատներն ընդունում են այն կանոնները, որոնք գալիս են օրինական իշխանությունից անվտանգության և տնտեսական առավելությունների փոխարեն ([[Ջոն Ռոուլզ]]). այս երևույթը հայտնի է որպես սոցիալական պայմանագիր։ Մարդու իրավունքների ժամանակակից քննարկումներում գերիշխող են հետաքրքրության տեսությունն ու կամքի տեսությունը։ Հետաքրքրության տեսությունը պնդում է, որ մարդու իրավունքների հիմնական գործառույթը որոշակի կարևոր մարդկային հետաքրքրություններ պաշտպանելն ու բարձրաձայնելն է, մինչ կամքի տեսությունը փորձում է վավերացնել մարդու իրավունքները՝ հիմնված ազատության ձգտման մարդու յուրահատուկ կարողության վրա<ref name="IEOP">{{Harvard citation no brackets|Fagan|2005}}</ref>։ Այլ տեսությունները ձգտում են դասակարգել իրավունքները ըստ որոշակի տեսակների, այլ ոչ թե իրավունքների գործառույթների և ծագման վերաբերյալ պնդումներ առաջ քաշել<ref>[[Woody Evans]], 2015. "Posthuman Rights: Dimensions of Transhuman Worlds". Revista Teknokultura 12(2). [http://revistas.ucm.es/index.php/TEKN/article/view/49072/46310 [2]</nowiki>]</ref>։
=== Քննադատություն ===
Մարդու իրավունքների համընդհանրության վերաբերյալ արված պնդումները բազմիցս ենթարկվել են քննադատությունների։ Մարդու իրավունքների սկզբունքները քննադատած փիլիսոփաների թվին են դասվում [[Ջերեմի Բենթամ]]ը, [[Էդմոնդ Բյորկ]]ը, [[Ֆրիդրիխ Նիցշե]]ն և [[Կառլ Մարքս]]ը։ Կանադացի քաղաքական փիլիսոփա [[Չարլզ Բլաթբերգ]]ը պնդում է, որ մարդու իրավունքների վերացական լինելու փաստը մարդկանց հետ են պահում այն արժեքների կրումից, որոնց միտված են մարդու իրավունքները։ [[Փիլիսոփայության ինտերներտ-հանրագիտարան]]ը հատուկ ուշադրության է արժանացնում երկու տեսակի քննադատության. մեկը քննության է դնում մարդու իրավունքների համընդհանուր լինելու վարկածը, մյուսը մերժում է դրանց օբյեկտիվ հիմքը<ref>[[Andrew Fagan]] [http://www.iep.utm.edu/hum-rts/#H5 Philosophical criticisms of human rights] [[Internet Encyclopedia of Philosophy]] Human Rights 2003-2005</ref>։ Միջազգային իրավունքի ֆրանսիացի գիտնական [[Ալեն Պելե]]ն քննադատում է '''«մարդու իրավունքը»՝''' մերժելով ինքնիշխանության սկզբունքն ու միջազգային իրավունքի ճյուղերում մարդու իրավունքների համար հատուկ տեղի պնդումը<ref>Alain Pellet [http://www.droits-fondamentaux.org/spip.php?article27 "Droits-de-l’hommisme" et droit international] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130117073042/http://www.droits-fondamentaux.org/spip.php?article27|date=January 17, 2013}} 2000 {{fr icon}}</ref>, իսկ ֆրանսիացի լրագրող Ալեն դե Բենուան քննում է մարդկանց հավասարության մասին պնդումները<ref>Alain de Benoist [http://www.alaindebenoist.com/pdf/au-dela_des_droits_de_l_homme.pdf Au-dela des droits de l'homme] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120317161306/http://www.alaindebenoist.com/pdf/au-dela_des_droits_de_l_homme.pdf|date=March 17, 2012}} Krisis 2004{{fr icon}}; Religion of Human Rights, 1988 [http://www.velesova-sloboda.org/misc/benoist-die-religion-der-menschenrechte.html {{de icon}}] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120505173723/http://velesova-sloboda.org/misc/benoist-die-religion-der-menschenrechte.html|date=May 5, 2012}} [http://www.velesova-sloboda.org/polit/benoist-religiya-prav-cheloveka.html {{ru icon}}] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120505201210/http://velesova-sloboda.org/polit/benoist-religiya-prav-cheloveka.html|date=May 5, 2012}}</ref>։ 2002 թվականին Հարվարդի Մարդու իրավունքների հանդեսում<ref>[http://www.law.harvard.edu/students/orgs/hrj/iss15/kennedy.shtml#fn1 The International Human Rights Movement: Part of the Problem?] Harvard Human Rights Journal / Vol. 15, Spring 2002</ref> ամերիկացի գիտնական [[Դեվիդ Քենեդի]]ն առաջ է քաշում հիմնավորված մտահոգություններ և քննադատական մեղադրանքներ մարդու իրավունքների վերաբերյալ։
== Դասակարգում ==
Մարդու իրավունքները կարող են դասակարգվել և կազմակերպվել մի քանի եղանակներով։ Միջազգային մակարդակում ընդունված բաժանել հետևյալ խմբերի՝ [[քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքներ]], [[տնտեսական]], [[սոցիալական]] և [[մշակութային իրավունքներ]]։
Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքները ամրագրված են [[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր|Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի]] 3-21-րդ հոդվածներում և [[Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային ակտ]]ում։
=== Անքակտելիություն ===
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը ընդգրկում է և՛ տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային, և՛ քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքները, քանի որ այն հիմնված է այն սկզբունքնի վրա, որ ոչ մի իրավունք չպետք է բացակայի.
{{Quote|Կատարյալ ազատ մարդը ունի քաղաքացիական ու քաղաքական ազատություններ, ազատված է վախից, և ապրում է այնպիսի պայմաններում, որտեղ նա վայելում է իր քաղաքացիական ու քաղաքական, ինչպես նաև սոցիալական, տնտեսական ու մշակութային իրավունքները։|Քաղաքական ու քաղաքացիական իրավունքների մասին ակտ և Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային ակտ}}
Սա ճշմարիտ է, քանի որ առանց քաղաքացիական և քաղաքական իրավուքների հասարակությունը չի կարող վայելել իր տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային իրավունքները։ Նմանապես, առանց ապրուսի և աշխատող հասարակության, հանրությունը չի կարող իրացնել իր քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքները (հայտնի է որպես ''կուշտ փորի'' տեսություն)
Մարդու իրավունքների անկախությունն ու անբաժանելիությունը հաստատվել է 1993 թվականին [[Վիեննայի հռչակագիր|Վիեննայի հռչակագրով]] և գործողությունների ծրագրով։
{{Quote|Մարդու իրավունքները համընդհանուր են, անքակտելի, իրարակախ և փոխկապակցված։ Միջազգային հանրությունը պետք է վերաբերվի յուրաքանչյուր իրավունքի արդար և հավասար ձևով, միևնույն հիմքով և միևնույն շեշտադրությամբ։|[[Վիեննայի հռչակագիր և գործողության ծրագիր]], [[Մարդու իրավունքների համաշխարհային կոնֆերանս]], 1993}}
Այս սկզբունքը ևս ընդունվել է 2005 թվականի Նյու Յորքի համաշխարհային գագաթաժողովի ընթացքում (121 պարբերություն)։ Չնայած որ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում մասնակից երկրների հաստատմանը, շատերը միևնույն կարևորությունը չեն տալիս մարդու իրավունքների բոլոր տեսակներին։ Որոշ արևմտյան մշակույթներում հաճախ առավելություն է տրվել քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների, երբեմն տնտեսական, սոցիալական իրավունքների հաշվին, ինչպսիսք են՝ աշխատանքի իրավունքը, կացարանի, կրթության և առողջության իրավունքները։ Նույն կերպ նախկին սովետական բլոկի և ասիական երկրները ձգտում էին առավելություն տալ տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքներին, բայց հաճախ ձախողում էին տալ քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքներ։
=== Տեսակավորում ===
Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների տեսակներն են՝
* ''ձգտումներ կամ նպատակներ՝ «օրինական» իրավունքներ''
* ''գաղափարապես պառակտող/քաղաքական՝ չկա համաձայնություն, թե ինչն է համարվում իրավունք''
* ''ոչ-արդարեցի՝ դրանց կետերը կամ ճյուղերը չեն կարող քննվել դատական օրեսգրքի կողմից''
* ''դրական՝ պահանջում են պետության կողմից ընդունված ակտերի առկայություն''
* ''զարգացող՝ որոշակի ժամանակ են պահանջում ուժի մեջ մտնելու համար''
* ''մեծածավալ՝ դժվար և ռեսուրասատար են''
* ''[[սոցիալիստական՝ կապիտալիստական]]''
* ''անորոշ՝ քանակապես անհաշվելի են և դժվար քննվելի''
Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների տեսակներն են՝
* ''կապիտալիստական''
* ''անվճար''
* ''ուղղակի՝ պետության նախաձեռնությամբ ուղղակիորեն ուժի մեջ մտնող''
* ''թույլատրելի''
* ''բացասական՝ պետության կողմից առանց ուղղակի միջամտության պաշտպանվող''
* ''ոչ գաղափարական/ ոչ քաղաքական''
* ''ճշգրիտ՝ հեշտ քննվելի և չափելի''
* ''իրական «օրինական» իրավունքներ''
Ավստրալացի քաղաքական գործիչ Օլիվիա Բոլը և բրիտանացի գիտնական [[Փոլ Գրիդի]]ն պնդում են, որ և՛ քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքների, և՛ տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային իրավունքների շարքում կգտնվեն այնպիսինները, որոնք չեն պատկանի այս տեսակներից ոչ մեկին։
=== Երեք սերունդ ===
Համաձայն մեկ այլ տեսակավորման, որն առաջարկել է չեխ-ֆրանսիացի գիտնական [[Կարել Վասակ]]ը՝ [[մարդու իրավունքների երեք սերունդ]] կա. առաջին սերունդ՝ քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքներ (կյանքի իրավունք, քաղաքական գործընթացներին մասնակցելու իրավունք), երկրորդ սերնդի իրավունքներ՝ տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքներ (կենսաապահովման իրավունք) և երրորդ սերնդի իրավունքներ՝ համերաշխության իրավունքներ (խաղաղության, մաքուր շրջակա միջավայրի իրավունք)։ Այս երեք տեսակների շարքում երրերդ սերդի իրավունքներրը ամենաքիչ քաղաքական վավերացում ստացած և ամենաշատ քննարկվողներն են։
Մարդու իրավունքների ամերիկացի մասնագետ [[Ֆիլիպ Ալսթոն]]ը պնդում է.
{{quote|Եթե մարդու իրավունքների յուրաքանչյուր տար համարվի կարևոր և անհրաժեշտ, ապա ոչ մի այլ բան այլևս ընդունվի, եթե անգամ իրապես կարևոր լինի։ <ref name="Alston807">{{Harvard citation no brackets |Alston |2005 |p=807 }}</ref>}}Նա և մյուսները առաջարկում են իրավունքներին տալ առաջնահերթություններ։
{{quote|Առաջնահերթություն տալը իրենից չի ենթադրում, որ մարդու իրավունքների որևէ խախտում պետք է անտեսվի։|Ֆիլիպ Ալսթոն <ref name="Alston807"/>|source=}}
{{quote|Առաջնահերթությունները, անհրաժեշտության դեպքում, պետք է կառչեն կարևորագույն գաղափարներին (առաջընթացի ձգտման խելամիտ փորձեր) և սկզբունքներին (խտրականության բացառում, հավասարություն և մասնակցություն)։|Օլիվիա Բոլ, Փոլ Գրիդի <ref>{{Harvard citation no brackets |Ball |Gready |2006 |p=42 }}</ref>}}Որոշ իրավունքներ համարվում են «անօտարելի իրավունքներ»։ «Անօտարելի իրավունքներ» տերմինը վերաբերում է մի շարք հիմնարար իրավունքներին, որոնք տրված չեն մարդու կողմից և չեն կարող վերցվել մարդու կողմից։
== Միջազգային պաշտպանություն և աջակցություն ==
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո առաջ եկավ մարդու իրավունքների սոցիալական և օրինական պաշտպանության անհրաժեշտություն ։ [[ՄԱԿ]]-ի հիմնադրումն ու դրա կանոնադրության ակտերը հիմք հանդիսացան միջազգային իրավունքի և մարդու իրավունքների պաշտպանության համապարփակ մեխանիզմ ստեղծելու համար։ Դրանից հետո մարդու իրավունքների միջազգային օրենքը բնութագրվում է մի շարք կոնվենցիաների, պայմանագրերի, կազմակերպությունների և քաղաքական մարմինների ամբողջությամբ, այլ ոչ թե մեկ կամ մի քանի օրենքներով։<ref name="Brownlie5323">{{Harvard citation no brackets|Brownlie|2003|p=532}}</ref> Այնուամենայնիվ, ամերիկացի վերլուծաբան [[Պիեռ Լեվալ]]ը նշում է, որ այսօր (2013 թ.) որոշ երկրներում հարգանքը դեպի մարդու իրավունքներ շատ «խղճուկ» վիճակում է.
{{Quote|Բռնատիրական ռեժիմները սպանում, խեղում և «բռնաբարում» են հասարակ բնակչությանը, անհիմն ձերբակալում և խոշտանգում իրենց քաղաքական ընդդիմությանը։ Մարդկանց թրաֆիքինգով ձբաղվողները գրեթե միշտ, համագործակցելով տեղի կոռուպացված պաշտոնիաների և ոստիկանության հետ, ստրկացնում են երեխաներին և երիտասարդ կանանց սեռական շահագործման նպատակով։ Քանի դեռ այսպիսի ռեժիմները աջակցում և պաշտպանում են այս հանցագործներին և մնում իշխանության, այս հացագործությունները մնում են անպատիժ։|[[Պիեռ Ն․ Լեվալ]], ''Foreign Affairs'', 2013<ref name=twsForeignAffairs>Pierre N. Leval, March–April 2013, Foreign Affairs magazine, [http://www.foreignaffairs.com/articles/138810/pierre-n-leval/the-long-arm-of-international-law The Long Arm of International Law: Giving Victims of Human Rights Abuses Their Day in Court], Retrieved Aug. 14, 2014</ref>}}
=== ՄԱԿ-ի կանոնադրություն ===
Ըստ բրիտանացի իրավաբան Իան Բրոունլիի՝ ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը մարդու իրավունքների պաշտպանության համար հիմք է համարվում<ref name="Brownlie5323"/>։ Կանոնադրության նախաբանում նշված է, «մենք՝ միավորված ազգերի ժողովուրդներս, վերահաստատում ենք հավատը մարդու հիմնական իրավունքների, անհատի արժանապատվության, տղամարդու եւ կնոջ միջև հավասարության», իսկ Հոդված 1(3)-ը ասում է, որ ՄԱԿ-ի նպատակներից մեկն է. «Իրականացնել միջազգային համագործակցություն տնտեսական, սոցիալական, մշակութային կամ մարդասիրական բնույթի միջազգային խնդիրների լուծման, ինչպես նաեւ բոլորի համար մարդու իրավունքների եւ հիմնական ազատությունների նկատմամբ հարգանքի տարածման եւ քաջալերման գործում՝ անկախ ցեղից, սեռից, լեզվից կամ դավանանքից»<ref>[http://www1.umn.edu/humanrts/instree/chapter1.html 3] United Nations Charter Article 1(3).</ref>։ Հոդված 55-ում նշված է.
{{quote|Միավորված ազգերի կազմակերպությունը նպաստում է`
ա) կենսամակարդակի բարձրացմանը, բնակչության լրիվ զբաղվածությանը եւ տնտեսական ու սոցիալական առաջընթացի ու զարգացման պայմաններին,
բ) միջազգային տնտեսական, սոցիալական, առողջապահական եւ համանման հարցերի լուծմանը, մշակույթի ու կրթության բնագավառներում միջազգային համագործակցությանը,
գ) բոլորի հանդեպ եւ բոլորի համար մարդու իրավունքների
ու հիմնական ազատություների համընդհանուր հարգանքին եւ պահպանմանը՝ անկախ ռասայից, սեռից, լեզվից կամ
դավանանքից։}}Համաձայն Հոդված 56-ի՝ «Կազմակերպության բոլոր անդամները պարտավորվում են ձեռնարկել համատեղ եւ ինքնուրույն գործողություններ՝ կազմակերպության հետ համագործակցելով 55-րդ հոդվածում նշված նպատակներին հասնելու համար»։ Սա պայմանագրի պարտադիր կետերից է, որը վերաբերում է և՛ կազմակերպությանը ու իր անդամներին և ենթադրում անդամ երկրների համար իրավաբանական պատասխանատվություն<ref name="Brownlie5323"/>։ Ընդհանուր առմամբ, կանոնադրության մեջ մարդու իրավունքների վերաբերյալ ակնարկները ընդհանրական են և անորոշ։ Կանոնադրությունը չի պարունակում հատուկ օրինական իրավունքներ, ոչ էլ սահմանում է մարդու իրավունքների պաշտպանության համար որևէ պարտադիր ընթացակարգ<ref name="Shaw277">{{Harvard citation no brackets|Shaw|2008|p=277}}</ref>։ Ըստ Շոուի՝ միջազգային հարթությունում մարդու իրավունքների կարևորությունը ուրվագծվում է ՄԱԿ-ի շրջանակներում և ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը կարող է առաջին քայլը հանդիսանալ մարդու իրավունքների պաշտպանության մի շարք հռչակագրեր, պայմանագրեր, իրականացման և պարտադրման մեխանիզմներ, ՄԱԿ-ի մարմիններ, հանձնաժողովներ, հաշվետվություններ ստեղծելու համար<ref name="Shaw277" />։ ՄԱԿ-ի կանոնադրության մեջ ընդունված իրավունքները կանոնակարգվել և սահմանվել են ոչ պարտադիր ուժ ունեցող «Մարդու իրավունքների միջազգային բիլ»-ում, որն ամփոփում է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային ակտը և [[Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային ակտ]]ը։
=== Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր ===
[[Պատկեր:EleanorRooseveltHumanRights.png|մինի|200x200փքս|«Այն պայմանագիր չէ (ապագայի այն-ը), այն կարող է դառնալ միջգային Մագնա Կարտան »<ref>{{Harvard citation no brackets|Roosevelt|1948}}</ref> Էլեոնոր Ռուզվելտը Համընդհանուր հռչակագրի իսպաներեն տեքստի հետ 1949 թվականին։]]
[[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]]ը ընդունվել է ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի կողմից 1948 թվականին՝ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ավերածություններից հետո։ Այն հանդիսանում է միջազգային իրավունքի հիմնարար փաստաթուղթ, որը ձևավորվել է դարերի ընթացքում և՛ գիտնականների և հոգևորականների կողմից զարգացված գաղափարների հիման վրա<ref name="twsIshay">The History of Human Rights: From Ancient Times to the Globalization Era, Micheline R. Ishay, copyright 2004 and 2008, University of California Press, [https://books.google.am/books?id=YTh22XQrtlQC&pg=PA18&dq=preeminent+document+international+rights+summarizing+secular+religious+notions+rights+evolved+centuries+ishay&hl=en&sa=X&ei=Em3tU_LtHqzLsATz-YGQBw&ved=0CB4Q6AEwAA#v=onepage&q=preeminent%20document%20international%20rights%20summarizing%20secular%20religious%20notions%20rights%20evolved%20centuries%20ishay&f=false Early Ethical Contributions], Retrieved August 14, 2014, (see page 18 near top of page) "...The Universal Declaration of Human Rights was the preeminent document of international rights summarizing secular and religious notions of rights that had evolved throughout the centuries...."</ref>։ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը բազմաթիվ պետությունների հորդորում է պաշտպանել մարդու քաղաքացիական, սոցիալական, տնտեսական իրավունքներները՝ համարելով դրանք [[ազատություն|ազատության]], [[արդարություն|արդարության]] և [[խաղաղություն|խաղաղության]] գրավական։ Այս փաստաթուղթը առաջին միջազգային փորձն էր սահմանափակելու պետությունների վարքագիծը և քաղաքացիներին պարտավորեցնելու կատարել իրենց պարտականությունները։
{{quote|քանզի մարդկության ընտանիքի բոլոր անդամներին հատուկ արժանապատվության եւ հավասար ու անօտարելի իրավունքների ճանաչումն աշխարհի ազատության, արդարության եւ խաղաղության հիմքն է|Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր, նախաբան, 1948}}
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը կազմվել է Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի անդաների կեղմից՝ Առաջին Տիկին [[Էլեոնոր Ռուզվելտ]]ի գլխավորությամբ, ով 1947 թվականից առաջարկել էր քննարկել Իրավունքները միջազգային հռչակագիրը։ Հանձնաժողովի բոլոր անդամները միանգամից չհամաձայնեցին այսպիսի իրավունքների փաստաթղթի հետ և թե ինչպես այն պիտի ուժի մեջ մտնի։ Հանձնաժողովը սկսեց կազմել Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր՝ միավորելով նախկին պայմանագրերը․. այն շուտով դարձավ գլխավոր փաստաթուղթ<ref name="Glendon">{{Harvard citation no brackets|Glendon|2004}}</ref>։ Կանադացի օրենքի պրոֆեսոր [[Ջոն Համփրի]]ն և ֆրանսիացի իրավաբան [[Ռենե Կասան]]ը միջազգային հետազոտությունների, փաստաթղթի ձևաչափի և բովանդակության պատասխանատուներն էին։ Հռչակագիրը ձևավորվեց Կասանի կողմից՝ առաջին երկու հոդվածներում ներառելով արժանապատվության, ազատության, հավասարության և համերաշխության սկզբունքները։ Դրանց հաջորդում են անհատներին, միմյանց և խմբերի միջև հարաբերություններին վերաբերող իրավունքները, հոգևոր, հանրային և քաղաքական իրավունքները ու տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքները։ Համաձայն Կասանի՝ վերջին երեք հոդվածները վերաբերում են սահմանափակումներին, պարտականություններին, սոցիալական և քաղաքական կարգին, որտեղ այս իրավունքները պետք է գործեն<ref name="Glendon" />։ Համփրին և Կասանը ցանկանում էին իրավական ուժ տալ Հռչակագրին, որի մասին արտահայտված է փաստաթղթի նախաբանի երրորդ պարբերությունում.
{{quote|քանզի անհրաժեշտ է օրենքի իշխանությամբ պաշտպանել մարդու իրավունքները, որպեսզի նա, որպես վերջին միջոց, հարկադրված չընդվզի բռնակալության ու ճնշման դեմ|Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր, նախաբան, 1948}}
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը հետազոտվել և գրվել է մարդու իրավունքների միջազգային փորձագետների հանձնաժողովի կողմից, որը ներառում էր ներկայացուցիչներ աշխարհի բոլոր երկրներից և կրոններից, որոնց թվում էր նաև Մահաթմա Գանդին<ref>Glendon (2001).</ref><ref>{{cite news|url=http://www.atimes.com/atimes/Front_Page/DK02Aa02.html|title='Mrs R' and the human rights scripture|date=November 2, 2002|newspaper=Asia Times|location=Hong Kong|accessdate=August 29, 2010}}</ref>։ Քաղաքացիական, քաղաքական և մշակութային իրավունքների ներառումը հիմնված այն պնդման վրա, որ մարդու իրավունքները անքակտելի են և բոլորը միմյանց փոխկապակցված։ Այս սկզբունքը ընդունվեց բոլոր անդամ երկրների կողմից (ընդունվեց միաձայն, Բելառուսի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, Չեխոսլովակիա, Լեհաստան, Սաուդիան Արաբիա, Ուկրահինայի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, Հարավաֆրիկյան միություն, Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն, Հարավսլավիա), այնուամենայնիվ հետագայում այն բազմաթիվ մարտահրավերների պատճառ դարձավ<ref name="Gready342">{{Harvard citation no brackets|Ball|Gready|2006|p=34}}</ref>։
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, տնտեսական և սոցիալական իրավունքներին առաջնահերթություն տալու մասին քննարկումների շնորհիվ, երկճյուղվել է՝ քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին դաշնագրի և տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավուքների դաշնագրի միջև։ Երկու դաշնագրերն էլ սկսվում են մարդկանց ինքնորոշման և բնական հարստությունների ինքնիշխան տնորինման իրավունքով<ref>Henkin, Louis. The International Bill of Rights: The Universal Declaration and the Covenants, in International Enforcement of Human Rights 6–9, Bernhardt and Jolowicz, eds, (1987).</ref>։ Մարդու իրավունքների և տնտեսական իրավունքների կարևորության մասին բանավեճերը շարունակվում են առ այսօր։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները Սննդի համաշխարհային գագաթաժողովից հետո հայտարարեց, որ քաղցած չլինելու իրավունքը ոչ մի պարտավորություն չի առաջացնում, որը կարող է մեկնաբանվել որպես «<[[բացասական պարտականություն]]»<ref name="ohch2">{{cite web|url=http://www2.ohchr.org/english/issues/poverty/expert/docs/Thomas_Pogge_Summary.pdf|title=Poverty and Human Rights|last1=Pogge|first1=Thomas|website=ohchr.org|accessdate=May 13, 2015}}</ref>։
Դաշնագրերի խմբագրերը սկզբնական շրջանում միտված էին միայն մեկ գործիքի։ Նախնական տարբերակները ներառում էին միայն քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքներ, բայց տնտեսական և սոցիալական իրավունքները ևս առաջարկված էին։ Իրավունքների կարևորության միջև տարաձայնությունները հանգեցրին երկու փաստաթղթի։ Բանավեճերի ընթացքում քննվում էր, թե արդյոք տնտեսական և սոցիալական իրավունքները ունեն միևնույն կարևորությունը, ինչ այն իրավունքները, որոնք տրված են մարդուն ի ծնե։ Աստեղ ներկայացվում էր այն փաստը, որ տնտեսական և սոցիալական իրավունքները կախված են ռեսուրսների հնարավորություններից։ Ի հավելումն, սոցիալական և տնտեսական իրավունքները կապված են նաև գաղափարական և տնտեսական տեսությունների առկայություն հետ, ի տարբերություն մարդու այն իրավունքների, որոնք զուտ տրված են բնությունից (մտավոր և ֆիզիկական ընդունակություններ)։ Բազմիցս քննարկվել է, թե արդյոք տնտեսական իրավունքները կարող են լինել պարտադիր պարտավորությունների առարկա և արդյոք այս տարաձայնությունների արդյունքում քաղաքացիական-քաղաքական իրավունքները կկորցնեն իրենց կարևորությունը։ Սակայն մի համաձայնություն փաստ էր, որ սոցիալ-քաղաքական իրավունքները պարտադրման մեխանիզմները պետք է տարբեր լինեն քաղաքացիական-քաղաքական իրավունքների մեխանիզմներից<ref>Henkin, Louis. Introduction, The International Bill of Rights 9–10 (1981).</ref>։
=== Միջազգային պայմանագրեր ===
1966 թվականին ՄԱԿ-ի կողմից ընդունվեցին Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների ու Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին դաշնագրերը։ Դրանից հետո միջազգային մակարդակում բազմաթիվ պայմանագրեր (օրենսգրքի մասեր) են առաջարկվել։ Դրանք հայտնի են որպես մարդու իրավունքների գործիքներ։ Այս դաշնագրերի հետ միասին յոթ ամենակարևոր պայմանագրերն են.
* Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիա (ընդունված՝ 1979 թվականին, ուժի մեջ մտած՝ 1981 թվականին)
* Ռասսայական խտրականության բոլոր ձևեր վերացման մասին կոնվենցիա (ընդունված՝ 1966 թվականին, ուժի մեջ մտած՝ 1969 թվականին)
* Հաշմանդամություն ունեցող անձան իրավունքների մասին կոնվենցիա (ընդունված՝ 2006 թվականին, ուժի մեջ մտած՝ 2008 թվականին)
* Երեխաների իրավունքների մասին կոնվենցիա (ընդունված՝ 1989 թվականին, ուժի մեջ մտած՝ 1989 թվականին)
* ՄԱԿ-ի կոնվենցիա՝ Խոշտանգումների դեմ (ընդունված՝ 1984 թվականին, ուժի մեջ մտած՝ 1987 թվականին)
* Միգրանտ աշխատողների և նրանց ընտանիքի անդամների իրավունքների մասին միջազգային կոնվենցիա]] (ընդունված՝ 1990 թվականին, ուժի մեջ մտած՝ 2003 թվականին)
=== Միջազգային սովորութային իրավունք ===
{{main article|Միջազգային սովորութային իրավունք}}
Ի հավելումն միջազգային պայմանագրերի պաշտպանության՝ սովորութային միջազգային իրավունքը կարող է պաշտպանել այնպիսի իրավունքներ, ինչպիսիք են՝ խոշտանգումների, ցեղասպանության, ստրկության և խտրականության արգելում և բացառում<ref>{{Harvard citation no brackets|Shaw|2008|p=275}}</ref>։
=== Միջազգային մարդասիրական իրավունք ===
{{Main article|Ժնևյան կոնվենցիաներ (1949)|Միջազգային մարդասիրական իրավունք}}
Ժնևյան Կոնվենցիաները ուժի մեջ են մտել 1864 և 1949 թվականներին Կարմիր Խաչի միջազգային կոմիտեի հիմնադիր Հենրի Դունանթի ջանքերով։ Կոնվենցաները երաշխավորում են ռազմական հակամարտությունների մեջ ներքաշված անհատների իրավունքները՝ հիմնված Հաագայի 1899 և 1907 թվականին ընդունված կոնվենցիաների վրա։ Դրանք միջազգային հանրության կողմից ընդունված առաջին փաստաթղթերն էին, որոնք համակարգում էին պատերազմի ընթացքում գործող օրենքները և պատերազմական հանցագործությունները միջազգային իրավունքի նոր ձևավորվող մարմնում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արդյունքում կոնվենցիաները վերանայվել և վերաընդունվել են միջազգային հանրության կողմից 1949 թվականին։
=== ՄԱԿ-ի կառուցվածք ===
{{Main article|Միավորված ազերի կազմակերպություն (ՄԱԿ)}}
ՄԱԿ-ի կանոնադրության մանդատի և մարդու իրավունքների բազմաբնույթ պայմանագրերի ներքո, ՄԱԿ-ը՝ որպես միջկառավարական մարմին, փորձում է երաշխավորել միջազգային իրավահավասարությունը մարդու իրավունքների համաշխարհային բոլոր օրենսդրությունների համար<ref>{{Harvard citation no brackets|Ball|Gready|2006|p=92}}</ref>։ ՄԱԿ-ի մեխանիզմի շրջանակներում, մարդու իրավունքների խնդիրները գլխավորապես [[ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհուրդ|ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդի]] և [[ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների խորհուրդ]]ի ուշադրության կենտրոնում են։ Բացի այդ ՄԱԿ-ի կազմում կան նաև բազմաթիվ կոմիտեներ, որոնց պարտաանությունն է հետևել մարդու իրավունքների տարբեր պայմանագրերի իրականացմանը։ ՄԱԿ-ի՝ մարդու իրավունքների ոլորտի բարձրագույն մարմինը մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարն է։ Միավորված ազգերի կազմակերպության նպատակներից է.
{{quote|Իրականացնել միջազգային համագործակցություն տնտեսական, սոցիալական, մշակութային կամ մարդասիրական բնույթի միջազգային խնդիրների լուծման, ինչպես նաև բոլորի համար մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների նկատմամբ հարգանքի տարածման և քաջալերման գործում՝ անկախ ցեղից, սեռից, լեզվից կամ դավանանքից։|Հոդված 1-3, [[ՄԱԿ-ի կանոնադրություն]]}}
=== Քաղաքական մարմիններ ===
=== Անվտանգության Խորհուրդ ===
{{main article|ՄԱ-ի անվտանգության խորհուրդ}}
ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհուրդի առաջնայնությունը միջազգային խաղաղության և անվտանգության պահպանումն է։ Այն ՄԱԿ-ի միակ մարմինն է, որը իրավասու է ուժ կիրառել։ Այն բազմիցս քննադատվել է մարդու իրավունքների խախտումների կանխարգելումը ձախողելու համար, որոնք տեղի են ունեցել [[Դարֆուրի ճգնաժամ]]ի, [[Սրեբրենիցայի ջարդ]]ի և [[Ռուանդայի ցեղասպանություն|Ռուանդայի ցեղասպանության]] ընթացքում<ref>Fred Grünfeld and Anke Huijboom, ''The failure to prevent genocide in Rwanda: the role of bystanders'' (2007) p. 199</ref>։ Քննադատները ձախողման պատճառ են համարում Անվտանգության Խորհուրդում առկա ոչ ժողովրդավարությունը<ref>Lee Feinstein, ''Darfur and beyond: what is needed to prevent mass atrocities'' (2007) p. 46</ref>։
2006 թվականի ապրիլի 28-ին Անվտանգության խորհուրդը ընդունեց [[1674-րդ բանաձև]]ը, որը վերահաստատում էր մարդկանց [[ցեղասպանություն]]ից, [[պատերազմական հանցագործություններ]]ից, [[էթնիկ զտումներ]]ից և [[մարդկության դեմ հանցագործություններ|մարդկության դեմ այլ հանցագործություններից]] պաշտպանելու իրինց պարտավորությունը և իրավասություն էր տալիս Անվտանգության Խորհուրդին ռազմական կոնֆլիկտների ընթացքում խաղաղ բնակիչներին պաշտպանելու քայլեր ձեռնարկել<ref name="Oxfam_28April">[http://www.oxfam.org/en/news/pressreleases2006/pr060428_un Security Council passes landmark resolution – world has responsibility to protect people from genocide] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101012101425/http://www.oxfam.org/en/news/pressreleases2006/pr060428_un|date=October 12, 2010}} [[Oxfam]] Press Release - April 28, 2006</ref>։
=== Գերագույն Խորհուրդ ===
{{main article|ՄԱԿ-ի Գերագույն Խորհուրդ}}
[[Պատկեր:UN_General_Assembly_hall.jpg|մինի|ՄԱԿ-ի Գերագույն Խորհուրդ]][[ՄԱԿ-ի Գերագույն Խորհուրդ]]ը, ամրագրված ՄԱԿ-ի կանոնադրության 13-րդ հոդվածով, իրավասու է նախաձեռնել ուսումնասիրություններ և առաջարկություններ ներկայացնել մարդու իրավունքների հարցերով<ref name="Sepúlveda et al. 2004 80">{{Harvard citation no brackets|Sepúlveda et al.|2004|p=80}}</ref>։ Այս դրույթի հիման վրա Գերագույն Խորհուրդը 1948 թվականին ընդունեց Մարդու իրավունքները համընդհանուր հռչակագիրը և դրանից հետո բազմաթիվ մարդու իրավունքների պաշտպանությունը համակարգող այլ գործիքներ<ref name="Sepúlveda et al. 2004 80" />։ Խորհուրդը ունի մի քանի ենթակա մարմիններ, որոնք զբաղվում են տարբեր իրավունքների հարցերով, ինչպիսին է օրինակ ապագաղութացման հարցերով զբաղվող հատուկ կոմիտեն (այլևս չգործող)։ Ի հավելումն, Գերագույն Խորհուրդը նաև ստեղծել է տարբեր ստորաբաժանումներ, որոնք զբաղվում են բարձր մակարդակները ներառող մարդու իրավունքների խնդիրներ, օրինակ՝ ՄԱԿ-ի Խորհուրդի գործողությունները Նամիբիայում, հատուկ կոմիտեի ստեղծումը՝ բացահայտելու Իսրայելի գործողությունների գրավված տարածքներում և այլ հատուկ մարմնի ստեղծումը՝ զբաղվելու պաղեստինյան ժողովրդի անքակտելի իրավունքների պաշտպանությամբ<ref>{{Harvard citation no brackets|Shaw|2008|p=303}}</ref>։
=== Մարդու իրավունքների խորհուրդ ===
{{Main article|ՄԱԿ-ի Մարդու իրավուքների խորհուրդ}}
ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհուրդը ստեղծվել է [[2005 թվականի Աշխարհի Վեհաժողով]]ի ընթացքում [[ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների հանձնաժողով]]ին փոխարինելու նպատակով։ Խորհուրդի առաքելությունն է բացահայտել մարդու իրավունքների ոտնահարման դեպքերը<ref>{{cite news|url=https://www.un.org/apps/news/infocusRel.asp?infocusID=114&Body=human%20rights%20council&Body1=|title=United Nations Rights Council Page|publisher=United Nations News Page}}</ref>։ Մարդու իրավունքների խորհուրդը [[ՄԱԿ-ի Գերագույն խորհուրդ]]ի<ref>{{cite web|url=https://www.un.org/aboutun/chart_en.pdf|title=The United Nations System|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080109184227/http://www.un.org/aboutun/chart_en.pdf|archivedate=January 9, 2008|deadurl=yes|df=}}</ref> ստորադաս մարմին է և հաշվետու է հենց նրան։ Այն Անվտանգության խորհրդին հաջորդող մարմին է, որը ՄԱԿ-ի կանոնադրության<ref>UN Charter, Article 39</ref> գործառնության երաշխավորն է։ Խորհուրդի 191 անդամ պետություններից 47-ը ընտրվում են մեծամասնությամբ ՄԱԿ-ի Գերագույն Խորհուրդի փակ քվեարկության արդյունքում։ Անդամներն աշխատում են առավելագույնը 6 տարի ժամկետով, սակայն կարող են երկարաձգել իրենց անդամությունը մարդու իրավունքների խախտման չափից շատ դեպքերի հետևանքով։ Խորհուրդի գրասենյակը հիմնված է [[Ժնև]]ում և անդամները հանդիպում են տարին երեք անգամ։ Երբեմն արտակարգ իրավիճակների դեպքում հրավիրվում են նաև հավելյալ հանդիպումներ<ref>{{Harvard citation no brackets|Ball|Gready|2006|p=95}}</ref>։
Անկախ փորձագետները (զեկուցողներ) ընտրվում են Խորհուրդի կողմից, որպեսզի բացահայտեն մարդու իրավունքների խախտման ենթադրվող դեպքերը և ապահովեն Խորհուրդին զեկույցներով։
Մարդու իրավունքների ոտնահարման դեպքեր բացահայտելու պարագայու, Մարդու իրավունքների խորհուրդը կարող է խնդրել Անվտանգության Խորհուրդին քայլեր ձեռնարկել։ Դրանք կարող են ներառել ուղղակի [[պատժամիջոց]]ներ, ինչպես նաև Անվտանգության խորհուրդը կարող է որոշակի դեպքերում դիմել [[Միջազգային քրեական դատարան]], նույնիսկ եթե այդպիսի խնդիրը դուրս է դատարանի իրավասություններից<ref>The Security Council referred the human rights situation in Darfur in Sudan to the ICC despite the fact that Sudan has a functioning legal system</ref>։
=== Պայմանագրային մարմիններ ===
Ի հավելումն քաղաքական մարմինների, որոնց իրավասությունները ամրագրված են ՄԱԿ-ի կանոնադրությամբ, ՄԱԿ-ը ունի նաև մի շարք պայմանագրերի վրա հիմնված մարմիններ, որոնք կազմված են անկախ փորձագետների հանձնաժողովներից, որոնք էլ համակարգում են մարդու իրավունքների սկզբունքների և նորմերի համաձայնությունը մարդու իրավունքների միջազգային կարևորագույն պայմանագրերի հետ։ Այս հանձնաժողովները ստեղծվում և աջակցություն են ստանում հենց այն պայմանագրերից, որոնք իրենք համակարգում են։ Բացառություն է կազմում Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավուքների հանձնաժողովը, որը ստեղծվել է Տնտեսական և սոցիալական Խորհուրդի որոշմամբ, որպեսզի իրականացնի դաշնագրում արդեն ամրագրված համակարգման աշխատանքները։ Փաստացի սրանք անկախ մարմիններ են՝ հիմնված այն պայմանագրերով, որոնք իրենք համակարգում են և հաշվետու են այդ պայմանագիրը վավերացնող պետություններին, այլ ոչ թե հենց ՄԱԿ-ին։ Չնայած գործնականում նրանք շատ կապակցված են ՄԱԿ-ի համակարգին և աջակցություն են ստանում [[ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատար]]ից և ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների կենտրոնից<ref>{{Harvard citation no brackets|Shaw|2008|p=311}}</ref>։
* [[Մարդու իրավունքների հանձնաժողով]]ը աջակցում է մասնակցությունը [[Քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիր|Քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի]] սկզգունքներին համապատասխան: Հանձնաժողովի անդամները կարծիքներ են արտահայտում անդամ երկրների մասին, քննում են պայմանագրի որոշ ոչ պարտադիր արձանագրություններ վավերացրած պետությունների նկատմամբ ներկայացվող անհատական բողոքները և որոշումներ ընդունում: Որոշումները ներկայացվում են որպես «կարծիքներ» և օրենքի ուժ չունեն: Հանձնաժողովի անդամները հանդիպում են տարին 3 անգամ<ref>{{Cite web|url=http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CCPR/Pages/CCPRIntro.aspx|title=OHCHR {{!}} Introduction of the Committee|last=|first=|date=|website=www.ohchr.org|language=en-US|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=2017-10-06}}</ref>:
* [[Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների հանձնաժողով]]ը վերահսկում է [[Քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիր]]ը և ընդհանրական մեկնաբանություններ է անում պայմանագիրը վավերացնող պետությունների վերաբերյալ: Այն նաև պայմանագրի ոչ պարտադիր արձանագրություններ վավերացրած պետությունների նկատմամբ ներկայացվող բողոքներն է ստանում: Կարևոր է նշել, որ, ի տարբերություն այլ կոմիտեների, տնտեսական հանձնաժողովը, ոչ թե ինքնավար մարմին է և հաշվետու պայմանագրի կողմերին, այլ այն ուղղակիորեն հաշվետու է Տնտեսական և սոցիալական խորհուրդին և անմիջապես Գերագույն Խորհուրդին: Սա նշանակում է, որ Տնտեսական հանձնաժողովը առանձնակի դժվարությունների է հանդիպում, քանի որ, ի տարբերություն այլ հանձնաժողովների, այն ավելի «թույլ» գործիքների է տիրապետում<ref name="Shaw309">{{Harvard citation no brackets|Shaw|2008|p=309}}</ref>: Մեկնաբանողների կողմից նշված դժվարությունները կապված են պայմանագրի սկզբունքների ընկալման անորոշության, իրավական տեքստերի և որոշումների հարաբերական պակասի, տարբեր երկրների տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների պաշտպանության ոլորտում առկա տարբերությունների, ոլորտի խնդիրների լուծմանն ու հավաստի տեղեկությունների հավաքմանն ուղղված ոչ-կառավարական կազմակերպությունների համեմատաբար քիչ լինելու հետ<ref name="Shaw309" /><ref>{{cite book|title=The United Nations and human rights : a critical appraisal|last=Alston|first=ed. by Philip|publisher=Clarendon Press|year=1992|isbn=0-19-825450-4|edition=1. issued as pbk.|location=Oxford|page=474}}</ref>:
=== Դաշնագրեր ===
Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրն ունի 148 մասնակից պետություն: Դաշնագրի նպատակն է` քարոզել ու պաշտպանել մարդու իրավունքները, այդ թվում`
* արդար և բարենպաստ պայմաններում աշխատելու իրավունքը.
* սոցիալական պաշտպանվածություն, համապատասխան կենսամակարդակ և ֆիզիկական ու մտավոր բարեկեցության ամենաբարձր մակարդակի վրա գտնվելու իրավունքը.
* կրթության իրավունքը և մշակութային ազատության ու գիտական նվաճումներից օգտվելու իրավունքը:
Դաշնագիրն ապահովում է այս իրավունքների իրականացումը՝ առանց որևէ խտրականության:
Քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների մասին դաշնագիրն ունի 151 մասնակից պետություն, իսկ արձանագրությունը՝ 104: Քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների հետ միասին, այս իրավունքները 1948 թվականին ամրագրվել են [[ՄԱԿ]]-ի [[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր|Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի]] մեջ։
* Դաշնագիրն առնչվում է այնպիսի իրավունքների, ինչպիսիք են` ազատ տեղաշարժվելու իրավունքը, օրենքի առջև հավասարության, արդար դատաքննության իրավունքը և անմեղության կանխավարկածը, մտքի, խղճի և կրոնի ազատությունը, կարծիք ունենալու և արտահայտվելու ազատությունը, խաղաղ հավաքների իրավունքը, հասարակական գործերին և ընտրություններին մասնակցելու ազատությունը և փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանությունը:
* Դաշնագիրն արգելում է կյանքից կամայական զրկելը, խոշտանգումը, դաժան կամ նվաստացնող վերաբերմունքը կամ պատիժը, ստրկությունը և հարկադիր աշխատանքը, կամայական ձերբակալությունը կամ կալանքը, կամայական միջամտությունն անձնական կյանքին, պատերազմի, ռասայական կամ կրոնական ատելության քարոզումը:
== Ոչ կառավարական ակտորներ ==
== Տես նաև ==
* [[Միջազգային իրավունք]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}
{{Լուսավորության դարաշրջան}}
{{Արտաքին հղումներ}}
[[Կատեգորիա:Մարդու իրավունքներ| ]]
|