«Աուտոիմուն հիվանդություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն | անվանում = Աուտոիմուն հիվանդություն | լատիներեն անվանում = | պատկեր = L...»: |
No edit summary |
||
Տող 55.
<!-- Epidemiology and history -->
ԱՄՆ-ում մոտ 24 մլն (7%) մարդ ունի աուտոիմուն հիվանդություն<ref name=NIH2012/><ref name=Bor2010>{{cite book|last1=Borgelt|first1=Laura Marie|title=Women's Health Across the Lifespan: A Pharmacotherapeutic Approach|date=2010|publisher=ASHP|isbn=9781585281947|page=579|url=https://books.google.com/books?id=riP3pxq2jWAC&pg=PA579|language=en|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170908184552/https://books.google.com/books?id=riP3pxq2jWAC&pg=PA579|archivedate=2017-09-08|df=}}</ref>։ Կանանց մոտ հանդիպում է ավելի հաճախ, քան տղամարդկանց մոտ<ref name=NIH2012/>։ Հաճախ հիվանդությունը սկսվում է մեծահասակ տարիքից<ref name=NIH2012/>։ Առաջին անգամ աուտոիմուն հիվանդությունները նկարարգվել են վաղ 1900-ականներին<ref>{{cite book|last1=Paniker|first1=Ananthanarayan And|title=Ananthanarayan and Paniker's Textbook of Microbiology|date=169|publisher=Orient Blackswan|location=2005|isbn=9788125028086|url=https://books.google.com/books?id=MXMazr0LRDsC&pg=PA169|language=en|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170908184552/https://books.google.com/books?id=MXMazr0LRDsC&pg=PA169|archivedate=2017-09-08|df=}}</ref>։
==Նկարագրություն==
Որպեսզի հիվանդությունը համարվի աուտոիմուն, այն պետք է համապատասխանի Վիտեբսկու չափանիշներին (առաջին անգամ ձևավորվել է Էրնեստ Վիտեբսկու և աշխատակիցների կողմից 1957թ-ին, ձևափոխվել է 1994թ-ին)<ref name=EW>{{cite journal |vauthors=Witebsky E, Rose NR, Terplan K, Paine JR, Egan RW | title = Chronic thyroiditis and autoimmunization | journal = J. Am. Med. Assoc. | volume = 164 | issue = 13 | pages = 1439–47 | year = 1957 | pmid = 13448890 | doi = 10.1001/jama.1957.02980130015004 }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Rose NR, Bona C | title = Defining criteria for autoimmune diseases (Witebsky's postulates revisited) | journal = Immunol. Today | volume = 14 | issue = 9 | pages = 426–30 | date = September 1993 | pmid = 8216719 | doi = 10.1016/0167-5699(93)90244-F }}</ref>։
* Ուղղակի ապացույց՝ հստակ առանձնացված ախտածին հակամարմինի կամ ախտածին T լիմֆոցիտի տեսքով
* Անուղղակի ապացույց հիմնված փորձարարական կենդանիների վրա ստեղծված հիվանդության մոդելներով
* Հիմնավոր ապացույցներ կլինիկական փաստերով
* Գենետիկ ապացույցներ հիվանդության այլ աուտոիմուն հիվանդությունների հետ կապի մասին
==Նշաններ և ախտանշաններ==
Աուտոիմուն հիվանդություններն ունեն բազմաթիվ ազդեցություններ։ Նրանք պետք է ունենան աուտոիմուն հիվանդություններին բնութագրական 3 ախտաբանական ազդեցություններից մեկը<ref>{{Cite web|title = Autoimmune disorders: MedlinePlus Medical Encyclopedia|url = https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000816.htm|website = www.nlm.nih.gov|access-date = 2016-01-21|deadurl = no|archiveurl = https://web.archive.org/web/20160112012705/https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000816.htm|archivedate = 2016-01-12|df = }}</ref>։
# Հյուսվածքների վնասում կամ քայքայում
# Օրգանի աճի խանգարում
# Օրգանի ֆունկցիայի խանգարում
Հայտնի է, որ ԱՄՆ-ում մինչև 65 տարեկան կանանց մահացության հիմնական պատճառներից մեկը աուտոիմուն հիվանդություններն են<ref>{{cite journal|last1=Walsh|first1=SJ|last2=Rau|first2=LM|title=Autoimmune diseases: a leading cause of death among young and middle-aged women in the United States.|journal=American Journal of Public Health|date=September 2000|volume=90|issue=9|pages=1463–6|pmid=10983209|pmc=1447637|doi=10.2105/ajph.90.9.1463}}</ref>։
Այս հիվանդությունները համարվում են քրոնիկական, հյուծող և կյանքին վտանգ սպառնացող։
Աուտոիմուն հիվանդությունների թիվը գերազանցում է 80-ը<ref>{{cite web | url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000816.htm | title=MedlinePlus medical encyclopedia - autoimmune disorders | date=16 July 2014 | publisher=National Institutes of Health | accessdate=21 December 2014 | deadurl=no | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150105002152/http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000816.htm | archivedate=5 January 2015 | df= }}</ref>։
==Ախտաֆիզիոլոգիա==
Մարդու իմուն համակարգում սովորաբար առաջանում են և' T, և՛ B լիմֆոցիտներ, որոնք կարող են լինել աուտոռեակտիվ սեփական հակածինների նկատմամբ, բայց այս աուտոռեակտիվ բջիջները սովորաբար կամ ոչնչացվում են մինչև ակտիվ դառնալը՝ դառնալով անէրգիկ (լուռ հեռացվում է իմուն համակարգից), կամ հեռացվում է իմուն համակարգից կարգավորիչ բջիջների կողմից։ Եթե այս մեխանիզմներից թեկուզ մեկը խանգարվեց, առաջանում է աուտոռեակտիվ բջիջների պահեստ, որոնք կարող են ակտիվանալ իմուն համակարգի ներսում։ Այս աուտոռեակտիվ T բջիջների մեխանիզմների կանխարգելման համար [[Ուրցագեղձ|ուրցագեղձում]] T բջիջների հասունացման ընթացքում կատարվում է բացասական ընտրություն։
Որոշ բակտերիաներ, ինչպիսին ''[[Campylobacter jejuni]]''-ն է, ունեն հակածիններ, որոնք իրենց կառուցվածքով նման են մարդու սեփական անտիգեններին։ Այս դեպքում C. jejuni-ի նկատմամբ նորմալ իմուն պատասխանը կարող է բերել հակամարմինների առաջացման, որոնք քիչ քանակությամբ կապվում են նաև կմախքային մկանների ընկալիչներին (օրինակ՝ միասթենիա գրավիսի ժամանակ)։ Աուտոիմուն հիվանդությունների ախտաֆիզիոլոգիայի պատկերացման համար շատ մեծ դեր ունեցավ գենոմային լայն ասոցիացիաների հետազոտությունը, որով որոշվում է աուտոիմուն հիվանդության գենետիկորեն փոխանցման աստիճանը<ref name="pmid23031829">{{cite journal |vauthors=Cotsapas C, Hafler DA | title = Immune-mediated disease genetics: the shared basis of pathogenesis | journal = Trends in Immunology | volume = 34 | issue = 1 | pages = 22–6 | year = 2013 | pmid = 23031829 | doi = 10.1016/j.it.2012.09.001 }}</ref>։
Աուտոիմունիտետը, մյուս կողմից դիտարկելիս, համարվում է աուտոռեակտիվ իմուն պատասխանի (աուտոհակամարմին, աուտոռեակտիվ T բջիջ) առկայություն վնասման կամ ախտաբանության առաջացմամբ կամ առանց առաջացման<ref name="McGraw-Hill Professional">{{Cite book|title=Harrison's Principles of Internal Medicine: Volumes 1 and 2, 18th Edition|date=2011-08-11|publisher=McGraw-Hill Professional|isbn=9780071748896|edition=18|language=English|df=}}</ref>։ Այն կարող է սահմանափակված լինել ինչ-որ օրգանում (օրինակ՝ [[աուտոիմուն թիրոիդիտ]]) կամ ունենալ լայն տարածում տարբեր օրգաններում և հյուսվածքներում (օրինակ՝ [[Գուդպասչերի համախտանիշ|Գուդպասչերի համախտանիշը]], որի դեպքում կարող է ախտահարվել և՛ թոքերի․ և՛ երիկամների հիմային թաղանթները)։
Տարբերում են աուտոիմուն հիվանդության զարգացման մի քանի տեսություններ։ Դրանցից հիմնականները հետևյալներն են․.
===Անհայտ դետերմինանտներ / մոլեկուլների հատվածավորում===
Չնայած պոտենցիալ աուտոհակածինը կարող է քայքայվել մարմնի իմուն-անկախ հատվածներում (օրինակ՝ աչքում), գոյություն ունեն մեխանիզմներ նույնիսկ այդ հակածիններին տոլերոգեն ձևով ներկայացնելու իմուն համակարգին։ Սակայն, անհնարին է խթանել աուտոհակածնի բոլոր հատվածների նկատմամբ հանդուրժողականություն։ Պատճառն այն է, որ նորմալ ֆիզիոլոգիական պայմաններում սեփական հակածնի որոշ հատվածներ էքսպրեսվում են իմուն հանդուրժողականություն առաջացնելու համար անբավարար մակարդակով։ Հակածնի այս վատ էքսպրեսվող հատվածները կոչվում են անհայտ դետերմինանտներ։ Իմուն համակարգը պահպանում է բարձր խնամակցություն այս հատվածների նկատմամբ, քանի որ այս դետերմինանտների ներկայացումը անբավարար է ամուր հանդուրժողականություն առաջացնելու համար<ref>{{cite journal |vauthors=Gammon G, Sercarz E | title = How some T cells escape tolerance induction | journal = Nature | volume = 342 | issue = 6246 | pages = 183–5 | year = 1989 | pmid = 2478888 | doi=10.1038/342183a0| bibcode = 1989Natur.342..183G }}</ref>։
===Մոլեկուլային միմիկրիա===
Մոլեկուլյար միմիկրիայի տեսության համաձայն օտար հակածինը առաջացնում է իմուն պատասխան, որի ընթացքում T և B բջիջները խաչաձև փոխազդում է սեփական հակածնի հետ։ Աուտոիմուն հիվանդության հիմքում ընկած է խաչաձև փոխազդեցությամբ իմուն պատասխանը<ref>{{cite journal |vauthors=Wucherpfennig KW, Strominger JL | title = Molecular mimicry in T cell-mediated autoimmunity: viral peptides activate human T cell clones specific for myelin basic protein. | journal = Cell | volume = 80 | issue = 5 | pages = 695–705 | year = 1995 | pmid = 7534214 | doi=10.1016/0092-8674(95)90348-8}}</ref>։ Խաչաձև փոխազդեցությունը սեփականի հակածնի դեմ առաջին անգամ նկարագրվել է հակամարմինների համար։
===Վնասված գլիկանային տեսություն===
Այս տեսության համաձայն իմուն պատասխանի էֆեկտոր ֆունկցիան միջնորդված է գլիկաններով (բազմաշաքարներ), որոնք ներկայացված են բջիջների և իմուն համակարգի հումորալ բաղադրիչի կողմից։ Աուտոիմունիտետով հիվանդների մոտ դիտվում է գլիկոզիլացման պրոֆիլի խանգարումներ, ինչպես պրոբորբոքային իմուն պատասխանի ժամանակ է։ Ավելի ուշ պարզվել է, որ առանձին աուտոիմուն հիվանդությունների համար գոյություն ունեն հատուկ գլիկանային կառուցվածքներ<ref>{{cite journal |vauthors=Maverakis E, Kim K, Shimoda M, Gershwin M, Patel F, Wilken R, Raychaudhuri S, Ruhaak LR, Lebrilla CB | title = Glycans in the immune system and The Altered Glycan Theory of Autoimmunity | journal = J Autoimmun | volume = 57 | issue = 6 | pages = 1–13 | year = 2015 | pmid = 25578468 | doi = 10.1016/j.jaut.2014.12.002 | pmc=4340844}}</ref>։
===Հիգիենայի տեսություն===
Հիգիենայի տեսության համաձայն, այն երեխաները, ովքեր ապրում են խիստ հիգիենիկ պայմաններում և քիչ են հանդիպում օտար հակածինների, ունեն գերակտիվ իմուն համակարգ և մեծ է հավանականությունը, որ սեփական հյուսվածքները կճանաչեն որպես օտար և կբերեն աուտոիմուն վիճակի, ինչպես ասթմայի դեպքում<ref>{{cite journal|last1=Rook|first1=Graham A. W.|title=Hygiene Hypothesis and Autoimmune Diseases|journal=Clinical Reviews in Allergy & Immunology|date=17 November 2011|volume=42|issue=1|pages=5–15|doi=10.1007/s12016-011-8285-8|pmid=22090147}}</ref>։
==Համաճարակաբանություն==
Առաջին անգամ աուտոիմուն հիվանդությունների տարածվածությունը ԱՄՆ-ում գնահատվել է 1997-ին Ջեկոբսոնի կողմից։ Ըստ այդ հետազոտության ԱՄՆ-ում աուտոիմուն հիվանդությունների տարածվածությունը մոտ 9 մլն է, գնահատված 24 հիվանդությունների և 279 մլն բնակչի հաշվով<ref>{{cite journal|last1=Jacobson|first1=DL|last2=Gange|first2=SJ|last3=Rose|first3=NR|last4=Graham|first4=NM|title=Epidemiology and estimated population burden of selected autoimmune diseases in the United States.|journal=Clinical Immunology and Immunopathology|date=September 1997|volume=84|issue=3|pages=223–43|pmid=9281381|doi=10.1006/clin.1997.4412}}</ref>։ Ջեկոբսոնի աշխատանքը թարմացվեց Հայթերի և Քուքի կողմից 2012թ-ին<ref name=HayterCook2012>{{cite journal|last1=Hayter|first1=SM|last2=Cook|first2=MC|title=Updated assessment of the prevalence, spectrum and case definition of autoimmune disease.|journal=Autoimmunity Reviews|date=August 2012|volume=11|issue=10|pages=754–65|doi=10.1016/j.autrev.2012.02.001|pmid=22387972}}</ref>։ Այս հետազոտության ընթացքում կիրառվել է Վիտեբսկու չափանիշները, որպեսզի լրացվի հիվանդությունների թիվը հասցնելով այն 81-ի և այդ 81 աուտոիմուն հիվանդությունների գումարային տարածվածությունը ԱՄՆ-ում կազմել է 5 %՝ տղամարդկանց 3%-ը և կանանց 7․1%-ը<ref>{{cite journal|last1=Rose|first1=NR|last2=Bona|first2=C|title=Defining criteria for autoimmune diseases (Witebsky's postulates revisited)|journal=Immunology Today|date=September 1993|volume=14|issue=9|pages=426–30|pmid=8216719|doi=10.1016/0167-5699(93)90244-F}}</ref>։ Հասարակության մոտ մեկից ավելի աուտոիմուն հիվանդության առկայության տարածվածությունը կազմել է 4․5 %` տղամարդկանց 2․7%-ը և կանանց 6․4%<ref name=HayterCook2012/>։
==Հետազոտություններ==
Եվ՛ աուտոիմուն, և՛ բորբոքային հիվանդությունների դեպքում հիվանդությունը առաջանում է մարդու բնածին և ձեռքբերովի իմուն համակարգի ոչ ճիշտ աշխատանքի պատճառով։ Աուտոիմունիտետի դեպքում մարդու իմուն համակարգը ակտիվանում է ընդդեմ սեփական սպիտակուցների։ Քրոնիկական բորբոքային հիվանդությունների դեպքում [[Ցիտոկիններ|ցիտոկինների]] և քեմոկինների ազդեցությամբ նեյտրոֆիլները և մյուս լեյկոցիտները մշտապես առկա են բարձր քանակով, բերելով հյուսվածքի վնասման։
Բորբոքման մեղմացումը իմուն բջիջներում հակաբորբոքային գեների ակտիվացման և բորբոքային գեների ընկճման հետևանքով բուժման խոստումնալից ուղղություն է<ref>{{cite journal |vauthors=Mukundan L, Odegaard JI, Morel CR, Heredia JE, Mwangi JW, Ricardo-Gonzalez RR, Goh YP, Eagle AR, Dunn SE |date=Nov 2009 | title = PPAR-delta senses and orchestrates clearance of apoptotic cells to promote tolerance | url = | journal = Nat Med | volume = 15 | issue = 11| pages = 1266–72 | doi=10.1038/nm.2048 | pmid=19838202 | pmc=2783696|display-authors=etal}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Roszer T, Menéndez-Gutiérrez MP, Lefterova MI, Alameda D, Núñez V, Lazar MA, Fischer T, Ricote M |date=Jan 2011 | title = Autoimmune kidney disease and impaired engulfment of apoptotic cells in mice with macrophage peroxisome proliferator-activated receptor gamma or retinoid X receptor alpha deficiency | url = | journal = J Immunol | volume = 186 | issue = 1| pages = 621–31 | doi=10.4049/jimmunol.1002230 | pmid=21135166| pmc=4038038}}</ref><ref name="pmid22155015">{{cite journal |vauthors=Singh RP, Waldron RT, Hahn BH | title = Genes, tolerance and systemic autoimmunity | journal = Autoimmunity Reviews | volume = 11 | issue = 9 | pages = 664–9 | year = 2012 | pmid = 22155015 | pmc = 3306516 | doi = 10.1016/j.autrev.2011.11.017 }}</ref>։ Կան փաստեր, որ այն պահից սկսած, երբ աուտոհակամարմինները սկսում են արտադրվել, վերջիններս սկսում են ապահովել իրենց սեփական արտադրությունը<ref name="pmid12911286">{{cite journal |vauthors= Böhm I |title=Disruption of the cytoskeleton after apoptosis induction by autoantibodies |journal=Autoimmunity |volume=36 |issue=3 |pages=183–9 |year=2003 |pmid=12911286 |doi=10.1080/0891693031000105617}}</ref>։
Հետազոտվել է նաև ցողունային բջիջների փոխպատվաստումը և հետագայում այն կարող է խոստումնալից լինել որոշ դեպքերում<ref>{{cite journal|last1=Swart|first1=JF|last2=Delemarre|first2=EM|last3=van Wijk|first3=F|last4=Boelens|first4=JJ|last5=Kuball|first5=J|last6=van Laar|first6=JM|last7=Wulffraat|first7=NM|title=Haematopoietic stem cell transplantation for autoimmune diseases.|journal=Nature Reviews. Rheumatology|date=April 2017|volume=13|issue=4|pages=244–256|pmid=28228650|doi=10.1038/nrrheum.2017.7}}</ref>։
==Պատմություն==
Նախկինում ընդունված էր, որ մարդու իմուն համակարգը չի կարող ազդել սեփական հյուսվածքների վրա։ Այս տեսությունը նկարագրվել էր գերմանացի իմունաբան Պոլ Էրլիխի կողմից որպես «սարսափելի ինքնաթոքսիկություն»։ 1904թ-ին այս տեսությունը մերժվեց, քանի որ նոպայաձև ցրտային հեմոգլոբինուրիայով հիվանդի արյան մեջ հայտնաբերվեց մի նյութ, որը փոխազդում էր արյան կարմիր բջիջների հետ<ref>{{cite book|last1=Moticka|first1=Edward J.|title=Historical perspective on evidence-based immunology|date=2013|publisher=Elsevier Science Publishing|isbn=9780123983817|page=300}}</ref>։
==Մանրամասն տեղեկատվություն==
{{refbegin}}
*Vinay Kumar, Abul K. Abbas, Nelson Fausto, Jon Aster, ''Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease'', Elsevier, 8th edition, 2010, 1464 pp., {{ISBN|978-1-4160-3121-5}}
*''Handbook of Systemic Autoimmune Diseases'', edited by Ronald Asherson, Elsevier, in 10 Volumes: http://www.elsevier.com/wps/find/bookdescription.cws_home/BS_HSAD/description#description
==Արտաքին հղումներ==
* {{DMOZ|Health/Conditions_and_Diseases/Immune_Disorders/Auto-Immune|Autoimmune disorders}}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
| |||