«Բալխաշ լիճ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 83.
== Լճի սնումը և մակարդակը ==
[[Բալխաշ-Ալակոլյան ավազան]]ն 512 հազ. կմ² տարածք է զբաղեցնում<ref name="wri">{{cite web|author=World Resources Institute|datepublished=|url=http://earthtrends.wri.org/text/water-resources/map-346.html|title=Watersheds of the World: Asia and Oceania - Lake Balkhash Watershed|publisher=|accessdate=2009-02-01|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/612K7hGQ3?url=http://earthtrends.wri.org/text/water-resources/map-346.html|archivedate=2011-08-18}}</ref>, և ընդհանուր մակերևույթային ջրերի միջին հոսքը մեկ տարում կազմում է 27,76 կմ³, ներառյալով [[Չինաստան]]ի տարածքից 11,5 կմ³: Բալխաշ լճի [[ջրահավաք ավազան|ջրահավաք ավազան]]ի մակերեսը կազմում է մոտ 413 հազ. կմ²<ref name="ilec">{{cite web|author=International Lake Environment Committee|url=http://www.ilec.or.jp/database/asi/asi-54.html|title=Lake Balkhash|publisher=World Lakes Database|accessdate=2009-01-29|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/612K4tAVf?url=http://www.ilec.or.jp/database/asi/asi-54.html|archivedate=2011-08-18}}</ref>, ընդ որում նրա տարածքի 15 %-ը գտնվում է հյուսիս-արևմուտքում՝ Չինաստանի [[Սինցզյան-Ույղուրական ինքնավար շրջան|Սինցզյան-Ույղուրական ինքնավար շրջան]]ում և ոչ մեծ մասը՝ [[Ղրղզստան]]ում: Բալխաշ-Ալակոլյան ավազան մակերևույթային ջրերի հոսքի 86 %-ը Բալխաշ լճինն է, [[Իլի (գետ)|Իլի]] գետի հոսքը կազմում է 12,3 կմ³/տարի<ref name="bse">{{БСЭ3|заглавие=Балхаш}}</ref>. Իլին թափվելով լիճ արևմուտքից, կազմում է լիճի հոսքի 73—80 %-ը: Գետը սկիզբ է առնում [[Տյան-Շան|Տյան-Շան]]ի լեռներից և հիմնականում սնվում է սառցադաշտերից,որը պայմանավորում է ջրի մակարդակի ցերեկային և սեզոնային տատանումներով: Սառցադաշտերը հալվում են հունիս-հուլիս ամիսներիին<ref name="bse" />: Լիճ թափվելու տեղում Իլին առաջացնում է 8 հազ. կմ² տարածքով [[Դելտա (գետ)|դելտա]]՝ բազմաթիվ վտակներով (Կուր-Լի, Ակ-Ուզեկ, Ջիդե և այլն): Իլի գետի դելտան կարգավորիչ դեր է կատարում, չորային սեզոնին լճին ջուր տալով <ref name="undp2" />:
Լճի արևելյան մասում լիճ են թափվում [[Կարատալ (գետ)|Կարատալ]]ը, [[Ակսու (Բալխաշ լիճ թափվող գետ)|Ակսու]]ն, [[Լեպսի (գետ)|Լեպսի]]ն, բացի այդ, լիճը սնվում է [[գրունտային ջրեր|գրունտային ջրեր]]ով<ref name="ground" /><ref name="unesco" />: [[Ջունգարական Ալաթաու|Ջունգարական Ալաթաու]] լեռներից սկիզբ առնող Կարատալ գետը Բալխաշ լիճ թափվող երկրորդ խոշոր գետն է: [[Այագուզ (գետ)|Այագուզ]] գետը, որը մինչև 1950-ական թվականները սնում էր լիճը, ներկայումս, փաստացի չի հասնում լիճ: Անցյալում տևական տեղումների պատճառով լճին հյուսիսային շրջան էին թափվում Մոյինտի, Ժամշի, Տոկրաու և Բականաս գետերը, որոնք սկիզբ էին առնում Ղազախական մանրաբլուրներից:<ref>http://kazembassy.com.ua/img/Проекты%20АО%20Тау%20Кен%20Самрук%20предлагаемые%20к%20совместной%20реализации.pdf {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160513071824/http://kazembassy.com.ua/img/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B%20%D0%90%D0%9E%20%D0%A2%D0%B0%D1%83%20%D0%9A%D0%B5%D0%BD%20%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D1%80%D1%83%D0%BA%20%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%8B%D0%B5%20%D0%BA%20%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B9%20%D1%80%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8.pdf |date=2016-05-13 }}</ref>: Նրանք բոլորն ունեն առավելապես ձնային սնում և ծանծաղում ու սակավաջուր են դառնում արդեն մայիսին: Արևմտյան և արևելյան շրջանների հոսքերի տարեկան տարբերությունը 1,15 կմ³ է<ref name="undp">{{cite web|datepublished=19 апреля 2004|url=http://www.undp.kz/library_of_publications/files/2496-24188.pdf|title=Водные ресурсы Казахстана в новом тысячелетии|publisher=UNDP Kazakhstan|accessdate=2009-02-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/612K8FFsO?url=http://www.undp.kz/library_of_publications/files/2496-24188.pdf|archivedate=2011-08-18}}</ref>:
Տող 104.
</div>
Լճի տարածքը և ծավալը մեծապես փոփոխվում են երկարատև տատանումների և ջրի մակարդակի կարճատև տատանումների պատճառով: Երկարատև տատանումները 12-14 մ է, նվազագույն արժեքները գրանցվել են V- ից մինչև X դարերը, իսկ ջրի առավելագույն մակարդակը նկատվել է XIII դարից մինչև XVII դարը<ref name="phys_geo" />: 20-րդ դարի սկզբին և 1958-1969 թվականների ընթացքում լճի տարածքը մեծացավ մինչև 18-19 հազար կմ²,իսկ երաշտի ժամանակ, օրինակ, 19-րդ դարի վերջին, ինչպես նաև 1930-ական և 1940-ական թվականներին լիճը կրճատվեց մինչև 15.5-16.3 հազար կմ²: Լճի ջրի մակարդակի տատանումների լայնույթը այդ ժամանակ մոտ 3 մ էր<ref name="britanica">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/50390/Lake-Balkhash|title=Lake Balkhash|publisher=Britannica Online Encyclopedia|accessdate=2009-01-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/612K9xRoF?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/50390/Lake-Balkhash|archivedate=2011-08-18}}</ref>: 1946 թվականին լճի մակերեսը կազմել է 15730 կմ², իսկ ծավալը՝ 82.7 կմ³<ref name="ilec" />: 2000-ականների սկզբին լիճը կրճատվում էր, քանի որ հոսող գետերը օգտագործվում էին տնտեսական նպատակներով<ref name="unep" />: Այսպիսով, 1970 թվականին Իլի գետի վրա կառուցվեց [[Կապչագայի Ջրէկ|Կապչագայի Ջրէկ]]ը, ձևավորելով [[Կապչագայի ջրամբար|Կապչագայի ջրամբարը]]: Ամբարտակի լցման համար խախտվեց Բալխաշ լճի ջրային հաշվեկշիռը, որը բերեց ջրի որակի վատացման, հատկապես լճի արևելյան ափին: 1970-1987 թվականներին ջրի մակարդակը նվազել է 2.2 մ-ով, իսկ ծավալ` 30 կմ : Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ եթե բնական սնուցումը պահպանվեր, ապա 1975-1986 թվականներին կլիներ լճի կրճատման փուլը, այսինքն` մարդածին և բնածին գործոնները մեկ ուղղությամբ կարող էին ազդել լճի էկոհամակարգի վրա:
Առաջարկվեցին են տարբերակներ արևմտյան մասի աղտոտվածության բարձրացման խնդրի լուծման համար, որով
լիճը պատվարով բաժանվելու էր, սակայն նման ծրագրերի իրականացումը հնարավոր չէր իրագործել երկրում, տիրող տնտեսական իրավիճակի պատճառով<ref name="phys_geo" /><ref name="sokolov" /><ref>{{статья |автор= Kader Kezer, Hiroshi Matsuyama |заглавие= Decrease of river runoff in the Lake Balkhash basin in Central Asia |ссылка= http://www3.interscience.wiley.com/journal/112501221/abstract?CRETRY=1&SRETRY=0 | издание= Hydrological Processes |издательство= Wiley Interscience |год= 2006 |том=20 |номер= 6 |страницы=1407-1423}}</ref>:
Լճի մակարդակի նվազագույն մակարդակը (ծովի մակարդակից 340.65 մետր) արձանագրվել է 1987 թվականին Կապչագայի ջրամբարը լցնելուց հետո, իսկ 2005 թվականի հունվարին գրանցվեց մակարդակի մինչև 342.5 մետր բարձրացում, ինչը որոշ մասնագետներ վերջին տարիներին կապում էին մեծ քանակությամբ տեղումների հետ<ref>{{cite web | author=Ольга Малахова | datepublished=23/09/05 | url=http://ru.government.kz/documents/publications/page24 | title=Спасти Балхаш мы сможем вместе | publisher=Казахстанская правда | accessdate= 2009-01-29}}</ref>:
== Ծանոթագրություններ ==
| |||