«Հայիթի»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Հայիթիի Հանրապետությունը''', '''Հայիթի''' ([[ֆրանսերեն]]՝ Republique d'Haiti, [[Հայիթիի կրեոլերեն]]՝ Repiblik d Ayiti), պետություն տեղակայված [[Հայիթի կղզի|Հայիթի կղզու]] վրա, [[Կարիբյան ծով]]ի [[Մեծ Անտիլյան կղզիներ]]ում [[Կոբա]]յից արևելք: Այն զբաղեցնում է կղզու երեք ութերորդ մասը, որը նրա հետ կիսում է [[Դոմինիկյան Հանրապետություն]]ը<ref name="Dardik">{{cite web |url=https://books.google.comam/books?id=de9NDQAAQBAJ|title=Vascular Surgery: A Global Perspective |editor=Dardik, Alan |page=341 |year=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-33745-6|accessdate=8 May 2017}}</ref><ref name="Current Affairs">{{cite web|url=https://books.google.comam/books?id=5wBsDQAAQBAJ|title=Current Affairs November 2016 eBook |editor=Josh, Jagran |page=93 |year=2016 |accessdate=8 May 2017}}</ref>: Հայիթիի տարածքը կազմում է 27.750 կմ քառակուսի և ունի մոտ 10,8 միլիոն բնակիչ` դառնալով [[Կարիբյան համագործակցություն|Կարիբյան համագործակցության]] ամենաշատ բնակչությամբ երկիրը և երկրորդը` Կարիբյան ավազանում:

Տարածքում սկզբնական շրջանում բնակվել է բնիկ [[Տայնո ժողովուրդ]]ը: Իսպանացիները առաջին անգամ իջևանել են կղզում 1492 թվականի դեկտեմբերի 5-ին [[Քրիստափոր Կոլումբոս]]ի առաջին ճանապարհորդության ժամանակ: Երբ Կոլումբոսը իջևանեց Հայիթիում, նա կարծեց, թե այն [[Հնդկաստան]]ն է կամ [[Չինաստան]]ը<ref name="NgCheong-Lum, Roseline 19">{{cite book |url=https://books.google.comam/books?id=FUSD2v4EQE8C |title=Haiti (Cultures of the World) |author=NgCheong-Lum, Roseline |location=New York |publisher=Times Editions Pte Ltd.|page=19|isbn=0-7614-1968-3|accessdate=29 September 2014|year=2005}}</ref>: 1492 թվականի [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ ծննդյան օրը]] Կոլումբոսի դրոշակակիր նավ ''[[Սանտա Մարիա (նավ)|Սանտա Մարիա]]ն'' դիպեց քարաժայռերին ներկայից [[Լիմոնադ (քաղաք)|Լիմոնադ]]ի մոտ<ref name="Davies1953">{{cite journal|last=Davies|first=Arthur|title=The Loss of the Santa Maria Christmas Day, 1492 |journal=The American Historical Review|year=1953|pages=854–865|doi=10.1086/ahr/58.4.854}}</ref><ref>{{cite web| author=Maclean, Frances| title=The Lost Fort of Columbus| url=http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/fort-of-columbus-200801.html| work=[[Smithsonian Magazine]]| date=January 2008| accessdate=24 January 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nilstremmel.com/haiti/f_noframes.htm |title=Haïti histoire – 7 Bord de Mer de Limonade |publisher=Nilstremmel.com |accessdate=15 July 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.flmnh.ufl.edu/histarch/ebs_intro.htm |title=En Bas Saline|publisher=Florida Museum of Natural History}}</ref>: Արդյունքում Կոլումբոսը հրամայեց իր մարդկանց փրկել ինչ հնարավոր է նավից և հիմնադրեց առաջին եվրոպական բնակավայրը Ամերիկայում` անվանելով [[Լա Նավիդադ]]:

[[Ֆրանսիական հեղափոխություն|Ֆրանսիական հեղափոխության]] (1789–99) ժամանակ ստրուկները և գունավոր ազատ մարդիկ ապստամբեցին և սկսվեց [[Հայիթիի հեղափոխություն]]ը (1791–1804), որի արդյունքում չեղարկվեց ստրկությունը և պարտություն կրեց [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի բանակին: Հեղափոխության արդյունքում հիմնադրվեց անկախ պետություն 1804 թվականի հունվարի 1-ին, որը դարձավ [[Լատինական Ամերիկա]]յի և [[Կարիբյան ավազան]]ի առաջին անկախ պետությունը և երկրորդ [[հանրապետություն]]ը Ամերիկայում ու միակ երկիրը աշխարհում, որը հիմնադրվել է ստրկական հաջող ապստամբության արդյունքում<ref>{{cite book |jstor=41715319 |title=Anacaona, Golden Flower|author=Danticat, Edwidge |authorlink=Edwidge Danticat |location=New York |publisher=Scholastic Inc. |year=2005 |page=188|isbn=0-439-49906-2}}</ref><ref>{{cite journal |jstor=987274 |title=Jefferson and the Nonrecognition of Haiti |journal=Proceedings of the American Philosophical Society |volume=140 |issue=1 |author=Matthewson, Tim |publisher=American Philosophical Society |page=22 |issn=0003-049X}}</ref>: 1791 թվականին սկսված ապստամբությունը գլխավորում էր նախկին ստրուկ և Ֆրանսիական բանակի առաջին սևամոթ գեներալ [[Տուսսեն Լուվերտյուր]]ը: Լուվերտյուրի մահից հետո Ֆրանսիայի բանտում, նրան փոխարինեց նրա լեյտենանտ [[Ժան Ժակ Դեսսալին]]ը, ով Հայիթին հռչակեց ինքնիշխան և դարձավ Հայիթիի առաջին կայսրը որպես Ժակ I<ref>{{cite book|url=https://books.google.comam/books?id=3lPaBA9nMZkC |title=Toussaint L'Ouverture: A Biography |author=Bell, Madison Smartt |publisher=New York: Pantheon, 2007 (Vintage Books, 2008) |isbn=1-4000-7935-7}}</ref><ref>{{cite book|url=http://www.blackpast.org/gah/haitian-revolution-1791-1804 | title=Haitian Revolution (1791–1804) |author=Sutherland, Claudia E. |accessdate=29 September 2014}}</ref><ref>{{cite journal |jstor=494418 |title=Teaching the Haitian Revolution: Its Place in Western and Modern World History |journal=The History Teacher |volume=32 |issue=1 |date=Nov 1998 |author=Peguero, Valentina |publisher=Society for History Education |page=36}}</ref><ref>{{cite journal |jstor=10.1086/526481 |title=Preoccupied with Haiti: The Dream of Diaspora in African American Art, 1915–1942 |journal=American Art |volume=21 |issue=3 |date=Fall 2007 |author=Thompson, Krista A |publisher=The University of Chicago Press |page=77|doi=10.1086/526481 }}</ref>: Հայթիի հեղափոխությունը տևեց 12 ռարի և բացի առաջին նախագահ [[Ալեքսանդր Պետիոն]]իվ, կառավարության բոլոր ղեկավարները նախկին ստրուկներ էին<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1202772.stm |title=Country profile: Haiti |date=19 January 2010 |publisher=BBC News |accessdate=23 January 2010}}</ref>: