«ՄՀ հիմնական միավորներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 3.
ՄՀ միավորները պաշտոնապես լրիվ նկարագրված են և մեկնաբանված ՄՀ Բրոշյուրա գործող խմբագրության մեջ ({{lang-fr|Brochure SI}}, {{lang-en|The SI Brochure}}) և ի լրացում դրան՝ Չափ ու կշռի միջազգային բուրոյում (ՉԿՄԲ) հրապարակվածներն ու ՉԿՄԲ կայքում ներկայացվածները<ref name="Brochure" /><ref name="Suppl">[http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_supplement_2014.pdf Supplement 2014: Updates to the 8th edition (2006) of the SI Brochure]{{ref-fr}}{{ref-en}}</ref>։
 
Մնացած բոլոր միավորները հանդիսանում են ածանցիալածանցյալ միավորներ և առաջանում են հիմնական միավորներից, ֆիզիկական մեծությունները կապող հավասարումների միջոցով։
 
Հիմնական միավորը՝նույն չափայնոթյան դեպքում, կարող է նաև օգտագործվել ածանցիալածանցյալ միավորում։ Օրինակ տեղումների քանակը որոշվում է ծավալի և մակերեսի հարաբերությամբ և ՄՀ-ում արտահայտվում է մետրերով։ Այդ դեպքում մետրն օգտագործվում է որպես միավորի կոհերենտ ածանցիալ<ref name="Словарь" /><ref>Когерентные производные единицы — производные единицы, которые образуются по уравнениям, не содержащим коэффициент пропорциональности. Благодаря отсутствию коэффициента при расчётах, если выражать значения всех величин в единицах СИ, в формулы не требуется вводить коэффициенты, зависящие от выбора единиц. ''[[Большая советская энциклопедия#Третье издание|БСЭ-3]]''.</ref>։
 
Հիմնական միավորների անուններն ու նշանակումը կատարվում էեն փոքրատառերի միջոցով, բացառությամբ, գիտնականների անունը կրող միավորների։
 
== Հիմնական միավորներ ==
Աղյուսակում բերված են հիմնական [[Միավորների միջազգային համակարգ|միավորները]], դրանց [[Սահմանում|սահմանումները]], պայմանական նշանները, [[Ֆիզիկական մեծություն|ֆիզիկական մեծությունները]], որոնց նրանք համապատասխանում են, և նրանց ծագման կարճ նկարագրությունը։
{| class="wikitable"
|+ style="font-size: larger;font-weight: bold;"|ՄՀ հիմնական միավորներ
Տող 41.
|Էլեկտրական հոսանքի ուժ
|Հոսանքի ուժը հավասար է միավորի, եթե 1 մետր հեռավորություն ունեցող, իրար զուգահեռ, անվերջ երկար, անվերջ փոքր հատույթի մակերեսով հոսանքակիր հաղորդալարերը փոխազդում են 2{{e|−7}} Ն ուժով։<br> ''ՉԿԳԿ(1946 թվական, Բանաձև 2, համաձայնեցված 9-րդ ՉԿԳԿ 1948 թվականին)''
|Հոսանքի ուժի հնացած միավորը, սահմանվում է որպես, հոսանք, որն անհրաժեշտ է 1 վայրկյանում արծաթի նիտրատի լուծույթից 1,118 միլիգրամ արծաթի անջատման համար։ ՄՀ ամպերի հետ տարբերությունը կազմում է 0,015%.
|-
|[[Կելվին (չափման միավոր)|Կելվին]]
Տող 47.
| Ջերմադինամիկական ջերմաստիճան
|Կելվինը ջերմադինամիկական ջերմաստիճանի միավորն է, որը հավասար է ջրի եռակի կետի ջերմաստիճանի 1/273,16 մասին։<br>''XIII 13-րդ ՉԿԳԿ (1967 թվական, Բանաձև 4)''<br> 2005 թվականին Չափ ու կշռի միջազգային կոմիտեն պահանջ ներկայացրեց ջրի եռակի կետի իզոտոպային բաղադրությանը`0,00015576 մոլ <sup><nowiki>2</nowiki></sup>H՝ <sup>1</sup>Н-ի մեկ մոլին, 0,0003799 մոլ<sup>17</sup>О ՝<sup>16</sup>О -ի մեկ մոլին , 0,0020052 մոլ <sup>18</sup>О ՝ <sup>16</sup>О-ի մեկ մոլին<ref name="Brochure" />։
|Կելվինի սանդղակի 1 քայլը հավասար է Ցելսիուսի սանդղակի մեկ քայլին, բայց 0 Կ-ը բացարձակ զրոնզրո ջերմաստիճանն է, ոչ թե ջրհսառույցի հալման ջերմաստիճանը։ Ջրի եռակի կետի ջերմաստիճանը 0,01 °C: Արդյունքում այդ երկու սանդղակները շեղված են իրարից 273,15<ref name="ГОСТ" />-ով: T°C =T K — 273,15.
|-
|[[Մոլ]]
| style="text-align: center" | մոլ
|Նյութի քանակ
|1 մոլը այն նյութի քանակն է, որը պարունակում է այնքան կառուցվածքային մասնիկ, որքան ածշածինածխածին-12-ի 0,012 գրամը։ Մոլի գործածության ժամանակ պիտի նախապես որոշել կառուցվացքային մասնիկի տեսակը, դրանք կարող են լինել ատոմներ, մոլեկուլներ, էլեկտրոններ և այլն։<br>''14-րդ ՉԿԳԿ (1971 թվական, Բանաձև 3)''
|Ատոմային կամ մոլեկուլային զանգվածը բաժանած մոլային զանգվածի հաստատոնիհաստատունի վրա, 1 գ/մոլ։
|-
|[[կանդելա]]
Տող 64.
 
==[[Միավորների համակարգեր|Միավորների համակարգի]] կատարելագործում ==
Չափայնության համաձայնագրի 1875 թվականին ընդունումից հետո հիմնական միավորների սահմանումը մի քանի անգամ փոփոխվել է։ Մետրի սահմանումից հետո (1960 թվական) միայն կիլոգրամն էր, որ սահմանված չէր, որպես բնության հատկություն։ Քանի որ, մոլը, ամպերը և կանդելան անմիջականորեն կապված են կիլոգրամի հետ, ապա նրանք նույնպես կապված են մարդու կողմից ստեղծված զանգվածի էտալոնին։ Երկար ժամանակ չափագրոթյունըչափագրությունը փնտրում էր բնության հաստատունների միջոցով կիլոգրամի սահմանումը, ինչպես լույսի արագության միջոցով երկարության արտահայտումը։ Հիմնականում փորձերն ուղղված էին Ավոգադրոյի հաստատունի կամ Պլանկի հաստատունի միջոցով սահմանելուն։ 2005 թվականին Ավոգադրոյի հաստատունի միջոցով թույլատրվեց սահմանել մոլը<ref>94-е заседание [[Международный комитет мер и весов|Международного комитета мер и весов]] (2005 год). [http://www.bipm.org/utils/en/pdf/CIPM2005-EN.pdf Рекомендации 1: Подготовительные шаги к определению килограмма, ампера, кельвина и моля через фундаментальные константы] {{Wayback|url=http://www.bipm.org/utils/en/pdf/CIPM2005-EN.pdf |date=20110807052257 }}</ref>։ 2007 թվականին որոշվեց ցանկացած փոփխությունփոփոխություն հետաձգել մինչև 2011 թվականը<ref>23-я [[Генеральная конференция по мерам и весам]] (2007 год). [http://www.bipm.org/utils/en/pdf/Resol23CGPM-EN.pdf Решение 12: О возможном переопределении определенных основных единиц Международной системы единиц (СИ)].</ref>։
 
ՉԿՄ կոմիտեն խորհուրդ տվեց ընդունել հիմնարար ''h''<ref>''h'' — [[постоянная Планка]].</ref>, ''e''<ref>''e'' — [[заряд электрона]].</ref>, ''k''<ref>''k'' — [[постоянная Больцмана]].</ref>, и ''N<sub>A</sub>''<ref>''N<sub>A</sub>'' — [[число Авогадро]].</ref> հաստատունների միջոցով կիլոգրամի, ամպերի, կելվինի և մոլի սահմանումները։
Տող 72.
 
=== Կիլոգրամ, ամպեր, կելվին, մոլ ===
Բանաձևում ձևակերպվել են՝են այս միավորներին վերաբերող, հետևյալ դրույթները<ref name="Resolution1" />:
 
* Կիլոգրամը կմնա զանգվածի միավոր, բայց նրա մեծությունը կորոշվի Պլանկի հաստատունով, որը ճշգրիտ հավասար է 6,626 06X{{e|−34}}, եթե արտահայտված է ՄՀ մ²·կգ·վ-1 միավորով, որը համարժեք է Ջ․վ-ին։
* Ամպերը մնում է հոսանքի ուժի միավորը, բայց նրա մեծությունը որոշվում է տարրական լիցքի արժեքով, որը ճշգրիտ հավասար է 1,602 17X{{e|−19}}, երբ արտահայտված է ՄՀ վ․Ա միավորով, որը համարժեք է Կլ-ին։
* Կելվինը կմնա ջփրմաստիճանիջերմաստիճանի միավոր, բայց նրա մեծությունը որոշվում է Բոլցմանի հաստատունի արժեքով, որը ճշգրիտ հավասար է 1,380 6{{e|−23}}, երբ արտահայտված է ՄՀ մ<sup>−2</sup>·կգ·վ<sup>−2</sup>·Կ<sup>−1</sup> միավորով, որը համարժեք է Ջ․Կ<sup>−1</sup>.
* ՄոլիՄոլը մնում է նյութի քանակի միավոր, բայց նրա մեծությունը որոշվում է Ավոգադրոյի հաստատունի թվային արժեքով, որը ճշգրիտ հավասար է 6,022 14X{{e|23}} մոլ<sup>−1</sup>, երբ նաայն արտահայտված է ՄՀ մոլ<sup>−1</sup>միավորով։
 
=== Մետր, վայրկյան, կանդելա ===
 
* Մետր, [[Չափայնություն|չափայնությունը]] մ, նրա մեծությունը որոշվում է վակուումում լույսի արագության թվային արժեքով, որը չշգրտորեն հավասար է {{formatnum:299792458}}, երբ արտահայտվում է ՄՀ մ·վ<sup>−1</sup>միավորով։
* Վայրկյան, չափայնությունը վ, մեծությունը որոշվում է 0 Կ-ում ցեզիումիցեզիում-133-ի ատոմի[[ատոմ]]ի գերբարակ տրոհման հաճախության թվային աժեքին, որը ճշգրիտ հավասար է {{formatnum:9192631770}}, երբ արտահայտվում է ՄՀ վ<sup>−1</sup> միավորով, որ համարժեք է Հց -ին։
* Կանդելա, չափայնությունը կդ, հանդիսանում է լույսի ուժուժի միավորը տրված ուղղությամբ, մեծությունը որոշվում է 540·10<sup>12</sup> Հց հաճախությամբ միագույն ճառագայթման լույսայինլուսային արդյունավետության թվային արժեքով, որը ճշտորեն հավասար է 683, երբ արտահայտված է ՄՀ մ<sup>−2</sup>·կգ<sup>−1</sup>·վ<sup>3</sup>·կդ·սր կամ կդ·սր·Վտ<sup>−1</sup>, որ համարժեք է լմ·Վտ<sup>−1</sup>.
 
=== ՄՀ նոր պատկերը ===
2019 թվականին ուժի մեջ կմտնի ՄՀ թողարկումը, հիմնված հիմնարար հաստատունների վրա, որտեղ<ref name="Resolution2018">{{публикация|статья|заглавие=Draft Resolution A|издание=26th meeting of the CGPM (13-16 November 2018)|ссылка=https://www.bipm.org/utils/en/pdf/CGPM/Draft-Resolution-A-EN.pdf}}<!--TODO: заменить на ссылку на саму резолюцию--></ref>․
* Ցեզիումի Ցեզիում-133 ատոմի հիմնական վիճակի գերբարակ [[Տրոհում|տրոհման]] հաճախությունը ճշտորեն հավասար է {{formatnum:9192631770}} Հց<ref name="Def">Это определение уже введено и действует в настоящее время.</ref>․
*[[Լույսի արագություն|լույսի արագությունը վակուումում]] {{math|''c''}} ճշտորեն հավասար է {{formatnum:299&nbsp;792&nbsp;458}} մ/վ<ref name="Def" />․
*[[Պլանկի հաստատուն|Պլանկի հաստատունը]] {{math|ℎ}} ճշտորեն հավասար է 6,626 070 15{{e|−34}} Ջ·վ․
Տող 93.
*[[Բոլցմանի հաստատուն|Բոլցմանի հաստատունը]] {{math|''k''}} շժտորեն հավասար է 1,380 649{{e|−23}} Ջ/Կ․
*[[Ավոգադրոյի հաստատուն|Ավոգադրոյի հաստատունը]] {{math|''N''<sub>A</sub>}} ճշտորեն հավասար է 6,022 140 76{{e|23}} մոլ<sup>−1․</sup>
* լուսային արդյունավետությունը միագույն ճառագայթման [[հաճախություն]] {{math|''k''<sub>cd</sub>}} 540{{e|12}} Հց [[Հաճախություն|հաճախության]] միագույն ճառագայթման լուսային արդյունավետությունը ճշտորեն հավասար է 683 լմ/Վտ<ref name="Def" />․
 
== Տես նաև ==