Վիքիպեդիա

«Ջալալի օրացույց»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
== '''ՋԱԼԱԼԻ ՕՐԱՑՈՒՅՑ''' ==
    [[Ջալալի օրացույց]]<nowiki/>ը տարեթվերի ու ժամանակահատվածների ամենաստույգ համակարգն է, արևային հիջրայի օրացույցի 5-րդ դարից ի վեր:
 
    Օրինակ՝ Ջալալի տոմարի 940թ. սարաթան (թիր) ամսվա 7-ը համընկնում է [[արևային օրացույց]]<nowiki/>ի 1397թ թիր ամսվա 4-րդ օրվա հետ<ref>{{Cite web|url=http://ephemeris.com/history/middle-east.html#persian|title=Ջալալի օրացույց|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:
Տող 7.
    Ջալալի օրացույցը ստեղծվել է [[Հազկերտի օրացույց]]<nowiki/>ից հետո՝ իրանական օրացույցն ավելի ճշգրիտ դարձնելու և դրանում առկա բացթողումների վերացնելու նպատակով: Թեև Հազկերտի օրացույցը կազմված էր նահանջ տարիներից, այն շարունակեց իր գոյությունը Հազկերտի օրացույցի 375 թվականից ([[Գրիգորյան օրացույց|Գրիգորյան տոմա]]<nowiki/>րի 1006թ) մինչև սելջուկ [[Ջալալ էդ Դին Մալեք շահ]]<nowiki/>ի գահակալության առաջին տարիները: [[Նոռուզ|Նովրուզ]]<nowiki/>ը՝ ըստ շարժական տոմարի, նշվում էր տասնութ օրվա տարբերությամբ: Գիշերահավասարը ֆարվարդին ամսվա 1-ին օրվա փոխարեն համապատասխանում էր  ֆարվարդինի 19-ին: Այդպիսով, ֆարվարդինի առաջին տասնութ օրվա կրճատումով, իբրև նահանջ տարի՝ Հազկերտի՝ 447թ տարեվերջին ավելացնելով, ձևավորվեց Ջալալի օրացույցը՝  գիշերահավասարը ընդունելով որպես տարվա սկիզբ:<ref>{{Cite book|title=«گاه‌شماری جلالی ۱». پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران. بازبینی‌شده در اسفند ۱۳۹۰.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>
 
    Իրանցի մի խումբ մաթեմատիկոսների՝ [[Աբու ալ-Ֆաթհ Աբդ ալ-Ռահման Մանսուր ԽազենիիԽազենի]]<nowiki/>ի, [[Աբու Մոզաֆար ԷսֆերարիիԷսֆերարի]]<nowiki/>ի, [[Աբու Աբբաս ԼուքարիիԼուքարի]]<nowiki/>ի, [[Մոհամմադ բեն Աքբար ՄամուրիիՄամուրի]]<nowiki/>ի, [[Մեյմուն բեն Նաջիբ ՎասեթիիՎասեթի]]<nowiki/>ի, [[Իբն Քուշեք Բիհաղի ՄաբահիիՄաբահի]]<nowiki/>ի և նրանց ղեկավար [[Օմար ԽայյամիԽայամ|Օմար Խայյամ]]<nowiki/>ի ջանքերով լուսնային օրացույցի 471թ. ռամազան ամսվա 3-ին կազմվեց Ջալալի օրացույցը:<ref>{{Cite book|title=نوروزنامه، رساله منسوب به خیام نیشابوری|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>
 
Վեզիր [[Նիզամ ալ-Մուլք|Նիզամ ալ Մուլքի-Մուլք]]<nowiki/>ի հրամանով այդ իրադարձությունն արձանագրվել է Սպահան (սելջուկների մայրաքաղաք), Ռեյ և Նիշապուր քաղաքներում:<ref>{{Cite book|title=گاه‌شماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، صفحه ۵۰.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>▼
نوروزنامه، رساله منسوب به خیام نیشابوری
 
    Ջալալի օրացույցը մինչև [[Իրանի սահմանադրության հաստատումը]] պաշտոնապես չէր ճանաչվել, և լուսնային օրացույցի 1329թ-ից (համապատասխանաբար արևային օրացույցի1289թ.) ամիսների տևողության ու անունների փոփոխություններով այն որպես հիջրայի արևային տարի կիրառվում էր Իրանում: Արևային օրացույցի 1304թ. [[Իրանի ՄեջլիսնՄեջլիս]]<nowiki/>ն ընդունեց արևային նոր օրացույց՝ պարսկական ամսանուններով, ամիսների ճշգրիտ տևողությամբ: Այդ օրացույցը համարվում է Իրանի և Աֆղանստանի պաշտոնական օրացույցը: Այն հիմնված է Ջալալի օրացույցի վրա, սակայն ամիսների տևողությունն ու տարեսկզբի ամսաթիվն այլ են:▼
▲Վեզիր Նիզամ ալ Մուլքի հրամանով այդ իրադարձությունն արձանագրվել է Սպահան (սելջուկների մայրաքաղաք), Ռեյ և Նիշապուր քաղաքներում:
 
    [[Ջալալի օրացույցիօրացույց]]<nowiki/>ի սկզբնական տարեթիվը համընկնում է [[Մալեք շահիշահ]]<nowiki/>ի թագադրման տարեթվի հետ, որը հիջրայի արևային տարվա համեմատությամբ 457 տարվա տարբերություն ունի:▼
گاه‌شماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، صفحه ۵۰.
 
==== ՕՐԱՑՈՒՅՑԻ ՍԿԻԶԲԸ ====▼
▲    Ջալալի օրացույցը մինչև Իրանի սահմանադրության հաստատումը պաշտոնապես չէր ճանաչվել, և լուսնային օրացույցի 1329թ-ից (համապատասխանաբար արևային օրացույցի1289թ.) ամիսների տևողության ու անունների փոփոխություններով այն որպես հիջրայի արևային տարի կիրառվում էր Իրանում: Արևային օրացույցի 1304թ. Իրանի Մեջլիսն ընդունեց արևային նոր օրացույց՝ պարսկական ամսանուններով, ամիսների ճշգրիտ տևողությամբ: Այդ օրացույցը համարվում է Իրանի և Աֆղանստանի պաշտոնական օրացույցը: Այն հիմնված է Ջալալի օրացույցի վրա, սակայն ամիսների տևողությունն ու տարեսկզբի ամսաթիվն այլ են:
    Այս օրացույցի մեկնարկն սկսվում է ֆարվարդինի 1-ից (արևային հիջրայի 458թ), որը համապատասխանում է  հիջրայի լուսնային 471թ. ռամազանի 9-ին (կիսալուսնային հիջրայի 471թ. ռամազանի 10-ին), [[Հուլյան տոմարով՝օրացույց|Հուլյան տոմար]]<nowiki/>ով՝ 1079թ. մարտի 15-ին (Գրիգորյան տոմարով 1079թ. մարտի 21-ին): Մեկ օրացուցային տարին ունի 365 կամ 366 օր: Տարվա առաջին օրը համընկնում է Նովրուզի տոնի հետ: Նովրուզի օրը Արեգակը Երկրի հարավային կիսագնդից անցնում է հյուսիսային կիսագունդ, և սկսվում է գիշերահավասարը[[գիշերահավասար]]<nowiki/>ը:<ref>{{Cite book|title=رضا مرادی غیاث آبادی. «چکیده‌ای دربارۀ گاهشماری جلالی». تارنمای پژوهش‌های ایرانی، ۳ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در فروردین ۱۳۹۱.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>▼
 
==== '''ԲԱԺԱՆՈՒՄՆԵՐ''' ====▼
▲    Ջալալի օրացույցի սկզբնական տարեթիվը համընկնում է Մալեք շահի թագադրման տարեթվի հետ, որը հիջրայի արևային տարվա համեմատությամբ 457 տարվա տարբերություն ունի:
'''   ''' Ըստ ներկայացաված օրացույցների՝ տարվա յուրաքանչյուր ամիս (ինչպես [[Յազդգարդի օրացույցումօրացույցո]]<nowiki/>ւմ) ունեցել է 30 օր, մեկ ամիս էլ բաղկացած է եղել 5 օրվանից: Ամիսներն ունեցել են նույն անուններն (ֆարվարդինից մինչև էսֆանդ) ու օրվա նույն հաշվարկը: Սակայն կան տեսակետներ, ըստ որոնց որոշ ամիսներ ու օրեր վերանվանվել են, կամ ամիսների տևողությունը ձգվել է 29-32օր:<ref>{{Cite book|title=گاه‌شماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، ص ۵۲.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> {{Արագ|Դատարկ է}}▼
 
 
▲ՕՐԱՑՈՒՅՑԻ ՍԿԻԶԲԸ
 
▲    Այս օրացույցի մեկնարկն սկսվում է ֆարվարդինի 1-ից (արևային հիջրայի 458թ), որը համապատասխանում է  հիջրայի լուսնային 471թ. ռամազանի 9-ին (կիսալուսնային հիջրայի 471թ. ռամազանի 10-ին), Հուլյան տոմարով՝ 1079թ. մարտի 15-ին (Գրիգորյան տոմարով 1079թ. մարտի 21-ին): Մեկ օրացուցային տարին ունի 365 կամ 366 օր: Տարվա առաջին օրը համընկնում է Նովրուզի տոնի հետ: Նովրուզի օրը Արեգակը Երկրի հարավային կիսագնդից անցնում է հյուսիսային կիսագունդ, և սկսվում է գիշերահավասարը:
 
رضا مرادی غیاث آبادی. «چکیده‌ای دربارۀ گاهشماری جلالی». تارنمای پژوهش‌های ایرانی، ۳ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در فروردین ۱۳۹۱.
 
▲'''ԲԱԺԱՆՈՒՄՆԵՐ'''
 
▲'''   ''' Ըստ ներկայացաված օրացույցների՝ տարվա յուրաքանչյուր ամիս (ինչպես Յազդգարդի օրացույցում) ունեցել է 30 օր, մեկ ամիս էլ բաղկացած է եղել 5 օրվանից: Ամիսներն ունեցել են նույն անուններն (ֆարվարդինից մինչև էսֆանդ)
 
گاه‌شماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، ص ۵۲.
 
ու օրվա նույն հաշվարկը: Սակայն կան տեսակետներ, ըստ որոնց որոշ ամիսներ ու օրեր վերանվանվել են, կամ ամիսների տևողությունը ձգվել է 29-32օր{{Արագ|Դատարկ է}}
'''ՋԱԼԱԼԻ ՕՐԱՑՈՒՅՑ'''
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ջալալի_օրացույց» էջից