Վիքիպեդիա

«Լուսին»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ փոխարինվեց: իր մեջ ներառ → ներառ oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 90.
Մուգ և համեմատաբար անարտահայտիչ լուսնային հարթավայրերը, որոնց կարելի է պարզորեն տեսնել անզեն աչքով, կոչվում են Լուսնի ծովեր ({{lang-la|mare}}՝ ծով), քանի որ հնագույն ժամանակների աստղագետները կարծում էին, որ դրանք լցված են ջրով։<ref>[https://books.google.am/?id=TWtLIOlPwS4C&pg=PT30 Փիթեր Վլասուկ]</ref> Դրանք այժմ հայտնի են որպես հնագույն բազալտե լավայի քարացած, անծայրածիր ավազաններ։ Ի տարբերություն երկրային բազալտի՝ ծովային բազալտն ավելի շատ [[երկաթ]] է պարունակում և նրա մեջ լիովին բացակայում են ջրի պատճառով փոխված [[միներալ]]ները:<ref>[http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html Մ․ Նորման «Լուսնի հնագույն հրաբուխները»]</ref><ref>Լ․ Վարիչիո «Փոփոխական Լուսինը»</ref> Այս [[լավա]]ների մեծամասնությունն ավազանների փոխազդեցության արդյունքում ժայթքել են կամ թափվել են ցածրավայրեր։ Տեսանելի կողմի ծովերում կան մի քանի երկրաբանական պրովինցիաներ, որտեղ կան վահանավոր [[հրաբուխ]]ներ և հրաբխային գմբեթներ։<ref>[http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml Լ․ Հեդ «Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement»]</ref>
 
Ծովերը բացառապես գտնվում են Լուսնի տեսանելի կողմում և ծածկում են դրա 31%-ը՝ ի տարբերություն անտեսանելի կողմում գտնվող մի քանի ցրված կտորների, որոնք ծածկում են դրա միայն 2%-ը։<ref>Ջ․ Գիլիս «Լուսնի անտեսանելի կողմում գտնվող ծովերի բաղադրությունը և երկրաբանական տեղակայումը»</ref> Ենթադրվում է, որ դա կապված է տեսանելի կողմի կեղևի տակ գտնվող ջերմաարտադրող տարրերի խտացման հետ, որոնց կարելի է տեսնել Լուսնային հետախույզի (''Lunar Prospector'') գամմա ճառագայթային սպետրաչափի շնորհիվ ստացված երկրաքիմիական քարտեզներում, և որոնց պատճառով կեղևի տակ գտնվող մանտիան տաքանում է, մասնակիորեն հալում, բարձրանում մակերես և դուրս ժայթքում։<ref>[http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/281/5382/1484 Լուսնի համաշխարհային տարրական քարտեզներ]</ref><ref>[http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html Գ․ Թեյլոր «Նոր Լուսին 21-րդ դարում»]</ref> Լուսնի բազալտե ծովերի մեծ մասը ժայթքել են [[Իմբրիյան ժամանակաշրջան]]ում՝ 3-3.5մլրդ տարի առաջ, թեև որոշ ռադիոչափական նմուշներ 4.2մլրդ տարվա հնություն ունեն,<ref name="Papike">Ջ․ Փափայկ, Գ․ Ռայդեր «Լուսնի նմուշներ»</ref> իսկ ամենաերիտասարդ ժայթքումները միայն 1.2մլրդ տարի առաջ են հայտնվել։<ref name="Hiesinger">Հ․ Հիսինգեր, Ջ․ Հեդ, Ու․ Վուլֆ «Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum»</ref>
 
Լուսնի ավելի բաց գույն ունեցող հատվածները կոչվում են ''terrae'' կամ [[բարձրավանդակ]], քանի որ դրանք ավելի բարձր են քան շատ ծովերը։ Դրանք 4.4 միլիարդ տարվա հնություն ունեն և իրենցից ներկայացնում են Լուսնի մագմային օվկիանոսի պլագիոկլասային կուտակումներ։<ref name="Papike" /><ref name="Hiesinger" /> Ի տարբերություն [[Երկիր|Երկրի]] վրա գտնվող [[լեռ]]ների՝ Լուսնի լեռները տեկտոնական գործընթացներից չեն ձևավորվել։<ref>[http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm? NASA, Կ․ Մանսել «Արեգակնային համակարգի հետազոտում»]</ref>
Տող 112.
Հեղուկ [[ջուր]]ը Լուսնի մակերևույթին չի պահպանվում։ Արևային ճառագայթումից ջուրն արագ քայքայվում է ֆոտոդիսոցիացիայի հետևանքով և կորչում է [[տիեզերք]]ում: [[1960]]-ական թվականներից գիտնականներն առաջ են քաշել մի վարկած՝ ըստ որի հնարավոր է, որ Լուսնի վրա սառույց է եղել, որն առաջացել է [[երկնաքար]]ի հետ փոխազդեցությունից, կամ Լուսնի՝ թթվածնով հարուստ ժայռերի և արևային քամուց առաջացած ջրածնի ռեակցիայից, որի արդյունքում ջրի հետքեր են մնացել, որոնք հնարավոր է որ պահպանվեին սառը ջերմաստիճանում՝ Լուսնի ցանկացած բևեռների ստվերոտ խառնարաններում։<ref>R. William "Past Orientation of the Lunar Spin Axis"</ref><ref>Ջ․ Մարգոտ, Դ․ Քեմփբել, Ռ․ Յուրգենս, Մ․ Սլեյդ «Լուսնի բևեռների տեղագրությունը»</ref> Համակարգչային մոդելումը ցույց է տալիս, որ մակերեսի 14000կմ² կարող է մշտապես ստվերում գտնվել։<ref>[http://www.psrd.hawaii.edu/June03/lunarShadows.html Լ․ Մարտել «Լուսնի մութ, սառցե բևեռները» ]</ref> Լուսնի վրա օգտագործելի քանակությամբ ջրի առկայությունը կարևոր գործոն է Լուսինը բնակավայր դարձնելու համար, սակայն Երկրից ջրի փոխադրումը Լուսին չափազանց թանկ արժե։<ref>[https://books.google.am/books?id=ZJm_i3GS4r4C&pg=PA136&hl=en#v=onepage&q&f=false Էրիկ Սիդհաուս «Լուսնի վրա բնակություն հաստատելու մարտահրավերները»]</ref>
 
Հետագա տարիներին ջրի առկայության այլ վկայություններ են գտնվել։<ref>[http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2010/18mar_moonwater/ Դոնա Քոլտեր «Լուսնի ջրի առեղծվածը»]</ref> [[1994]] թ [[Կլեմենտին տիեզերանավ]]ի (''Clementine'') միջոցով կատարված բիստատիկ ռադարային փորձը ցույց տվեց մակերեսին մոտ ջրի սառեցված փոքր քանակություն։ Ավելի ուշ ըստ [[Արեսիբո աստղադիտարան]]ի կատարած ռադարային ուսումնասիրությունների՝ այդ գտածոները կարող են երիտասարդ խառնարաններից առաջացած ժայռեր լինեն։<ref>[http://www.thespacereview.com/article/740/1 Փ․ Սպուդիս «Լուսնի սառույցը»]</ref>[[1998]] թ [[Լուսնային հետախույզ]]ի (''Lunar Prospector'') վրա տեղակայված նեյտրոնային սպեկտրոմետրը ցույց տվեց ջրածնի բարձր կոնցետրացիաներ բևեռներին մոտ գտնվող հողի խորության առաջին մետրում։<ref>Վ․ Ֆելդման, Ս․ Մորիս, Ա․ Բայնդեր, Բ․ Բարակլաֆ, Ռ․ Էլֆիկ, Դ․ Լոուրենս «Լուսնային հետախույզի նեյտրոնների հոսք․ սառած ջրի վկայություն Լուսնի բևեռներում»</ref> [[2008]] թվականին [[Ապոլո 15]]-ի կողմից [[Երկիր]] բերված հրաբխային լավայի կտորների ուսումնասիրությունները փոքր քանակությամբ ջուր ցույց տվեցին այդ կտորների մեջ։<ref>Սաալ, Ե․ Ալբերտո, Հորի, Հ․ Էրիկ, Լ․ Մորո, Ա․ Ջեյմս, Ռեյդ Կուպեր «Ջրի առկայությունը Լուսնի վրա»</ref>
 
=== Գրավիտացիոն և մագնիսական դաշտեր ===
Տող 160.
=== Եղանակներ ===
[[Պատկեր:The Moon's North Pole.jpg|մինի|Լուսնի հյուսիսային բևեռը ամառվա ընթացքում]]
Լուսնի [[առանցքի թեքում]]ը [[խավարածիր|խավարածրի]] հանդեպ ընդամենը 1, 54° աստիճան է<ref name="SolarViews">Համիլտոն, Կալվին Ջ.; Համիլտոն, Ռոզանա Լ., ''Լուսինը'', [http://www.solarviews.com/eng/moon.htm Արեգակնային համակարգի տեսարաններ], 1995–2011</ref>, ինչը շատ անգամ փոքր է քան Երկրինը 23, 44°: Այս պատճառով, Լուսնի վրա Արեգակի պայծառությունը շատ քիչ է տատանվում եղանակների փոփոխության հետ և տոպոգրաֆիկ օբյեկտները ավելի կարևոր դեր ունեն եղանակային էֆեկտների մեջ<ref name="bbc">{{cite news | title = Լուսնի վրա գտնված ամենացուրտ վայրը| publisher = Բի-Բի-Սի Նյուս| url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/8416749.stm | author=Ջոնաթան Ամոս| accessdate =20 մարտ 2010| date = 16 դեկտեմբեր 2009}}</ref>: ''[[Clementine (ԱՄԿ)|Clementine]]'' սարքից 1994 թվականին ստացված լուսանկարների համաձայն, բացահայտվել է, որ Լուսնի հյուսիսային բևեռում գտնվող չորս լեռնային շրջաններ [[Պիրի (խառնարան)|Պիրի խառնարանի]] եզրին մնում են լուսավորված ամբողջ լուսնային օրվա ընթացքում, ստեղծելով [[Մշտական լույսի պիկ|մշտական լուսավորված պիկեր]]: Հարավային բևեռում այսպիսի շրջաններ գույություն չունեն։ Միևնույն ժամանակ կան շրջաններ, որոնք մշտապես մնում են շողքում, դրանք են շատ բևեռային խառնարանների հատակները<ref name="M03">{{cite web | url = http://www.psrd.hawaii.edu/June03/lunarShadows.html | title = Լուսնի մութ, սառցե բևեռները| last = Մարտել| first = Լ. Մ. Վ. | publisher = Մոլորակային գիտության հետազոտությունների հայտնագործություններ, Հավայիի գեոֆիզիկական և մոլորակագիտության ինստիտուտ| date = 4 հունիս 2003 | accessdate =12 ապրիլ 2007}}</ref> և այս մութ խառնարանները չափազանց սառն են. ''[[Lunar Reconnaissance Orbiter]]-ի''-ի չափումնեի համաձայն հարավային բևեռի խառնարաններում ամենացածր ամառային ջերմաստիճանը կազմել է 35 [[Կելվին|Կ]] (-238&nbsp;°C)<ref>{{cite web |date=17 սեպտեմբեր 2009 |url=http://www.diviner.ucla.edu/blog/?p=123 |title=Դիվայներ Նյուս |publisher=Լոս Անժելեսի Համալսարան |accessdate=17 մարտ 2010 }}</ref>, և ընդամենը 26 Կ ձմեռային արևահավասարին մոտ հյուսիսային բևեռի [[Հերմիտ (խառնարան)|Հերմիտ խառնարանում]]: Սա ամենացուրտ ջերմաստիճանն է ամբողջ Արեգակնային համակարգում, որը երբևիցե չափվել է տիեզերական սարքից, այն ավելի ցուրտ է, քան նույնիսկ [[Պլուտոն]]ի մակերևույթը<ref name="bbc" />:
 
== Կապը երկրի հետ ==
Տող 203.
 
Լուսնի և Լուսնի կողմի ուռուցիկության գրավիտացիոն զույգը գործում է որպես [[լծակ]] Երկրի պտույտի համար, նվազեցնելով Երկրի պտույտի անկյունային մոմենտը և պտտման [[կինետիկ էներգիա]]ն<ref name="Lambeck1977" /><ref name="touma1994">{{cite journal | last = Թումա | first = Ջիհադ | coauthors = Վիզդոմ, Ջեք | year = 1994 | title = Երկիր-Լուսին համակարգի պտույտը | journal = Աստղագիտական ամսագիր | volume = 108 | issue = 5 | pages = 1943–1961 | doi = 10.1086/117209 | bibcode = 1994AJ....108.1943T }}</ref>: Դրա փոխարեն անկյունային մոմենտ է ավելանում Լուսնի ուղեծրին, արագացնելով այն, ինչը բարձրացնում է Լուսինը ավելի բարձր ուղեծիր, ավելի երկար պտտման պարբերությամբ։ Արդյունքում, Երկրի և Լուսնի միջև հեռավորությունը [[մակընթացային արագացում|մեծանում]] է, իսկ Երկրի պտույտը դանդաղում<ref name="touma1994" />: [[Լուսնային լազերային հեռաչափ գիտափորձ|Լուսնի հեռաչափի փորձի]] չափումների համեմատությունը Ապոլոն առաքելության ժամանակ կատարված չափումների հետ ցույց տվեցին, որ Լուսնի և Երկրի հեռավորությունը ավելացել է 38 մմ-ով տարվա ընթացքում<ref>{{cite journal|last=Չապրոնտ|first=Ջ.|coauthors=Չապրոնտ-Տուզե, Մ.; Ֆրանկու, Ջ.|year=2002|title=Լուսնի ուղեծրի պարամետրերի նոր սահմանումը, ճշգրտման հաստատունը և մակընթացային արագացումը ԼԼՀ չափումների հիման վրա|journal=Աստղագիտություն և աստղաֆիզիկա|volume=387|issue=2|pages=700–709|doi=10.1051/0004-6361:20020420|bibcode = 2002A&A...387..700C}}</ref> (չնայած սա կազմում է ընդամենը Լուսնի ուղեծրի շառավղի 0, 10 [[Մաս միլիարդի մեջ|մմմ]]/տարին)։ [[Ատոմական ժամացույց]]ները նույնպես ցույց են տալիս, որ Երկրի օրը երկարում է մոտավորապես 15 [[միկրովայրկյան]]ով ամեն տարի<ref>{{cite web|last = Ռեյ|first = Ռ.|date = 15 մայիս 2001|url = http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html|title = Օվկիանոսների մակընթացությունները և Երկրի պտույտը|publisher = ՄԵՊԾ մակընթացությունների հատուկ բյուրո|accessdate =17 մարտ 2010}}</ref>:
 
Այս մակընթացային ազդեցությունները կշարունակվեն այնքան մինչև Երկրի պտույտը կհավասարվի Լուսնի ուղեծրի պտույտի պարբերությանը։ Այնուամենայնիվ Արեգակը կվերածվի [[կարմիր հսկա]]յի շատ ավելի շուտ, իր մեջ ներգրավելով Երկիրը<ref>{{cite book|title=Արեգակնային համակարգի դինամիկան|author=Մյուրեյ, Ս. Դ. և Դերմոտ Ս. Ֆ.|publisher=Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակչություն|year=1999|page=184|isbn = 978-0-521-57295-8}}</ref><ref>{{cite book|last = Դիկինսոն|first = Թերենս|title = Հսկայական պայթյունից մինչև X մոլորակը|publisher = Քամդեն հաուզ|year = 1993|location = Քամդեն Իսթ, Օնտարիո|pages = 79–81 | isbn = 978-0-921820-71-0 }}</ref>:
 
Տող 273 ⟶ 274՝
|}
 
=== Հետազոտություններ 1959-19761959–1976 ===
 
==== Խորհրդային միության առաքելություններ ====
 
Տող 282 ⟶ 284՝
[[ԽՍՀՄ|Խորհրդային միության]] [[Լունա ծրագիր|«Լունա» ծրագրի]] տիեզերանավերը առաջինն էին, որ հասան հաջողության։ 1958 թվականի երեք ձախողված և անուն չստացած առաքելություններից հետո,<ref>{{cite web|url= http://www.russianspaceweb.com/spacecraft_planetary_lunar.html| first = Անատոլի|last = Զակ |year = 2009|title = Ռուսաստանի անօդաչու առաքելությունները դեպի Լուսին (Russia's unmanned missions toward the Moon)|accessdate=2010 ապրիլի 20}}{{ref-en}}</ref> 1959 թ․-ին [[Լունա 1]]-ը առաջին մարդու կողմից ստեղծված օբյեկտն էր, որը հաղթահարեց Երկրի [[ձգողականություն]]ը և անցավ Լուսնի մոտով, առաջին արհեստական օբյեկտը, որն բախվեց լուսնային մակերեսին [[Լունա 2]]-ն էր, իսկ Երկրից անտեսանելի, [[Լուսնի Երկրին հակառակ կողմ|Լուսնի հակառակ կողմը]] առաջին անգամ լուսանկարել էր [[Լունա 3]] սարքը, այդ ամենը մեկ տարվա ընթացքում։
 
Լուսնի մակերեսին հաջողված փափուկ վայրէջք կատարած առաջին տիեզերանավը դարձավ [[Լունա 9]]-ը, 1966 թվականին։ Նույն թվականին, [[Լուսնի ուղեծիր|Լուսնի ուղեծրին]] տեղակայված առաջին անօդաչու սարքը դարձավ [[Լունա 10]]–ը։<ref name="worldbook" /> [[Լուսային հողի]] և [[Լուսնային քար|քարերի]] նմուշները Երկիր էին բերվել «Լունա» ծրագրի երեք [[տիեզերական սարք]]երով՝ (''[[Լունա 16]]-ը''-ը 1970 թ․-ին, ''[[Լունա 20]]-ը''-ը 1972 թ․-ին և ''[[Լունա 24]]-ը''-ը 1976 թվականներին), բերված նմուշների ընդհանուր քաշը 0.3 կգ էր։<ref>{{cite web|url=http://curator.jsc.nasa.gov/lunar/index.cfm|title=Քարեր և հողեր Լուսնից (Rocks and Soils from the Moon)|publisher=ՆԱՍԱ|accessdate=2010 ապրիլի 6}} {{ref-en}}</ref> [[Լունախոդ ծրագիր|«Լունախոդ» ծրագրի]] շրջանակներում 1970 և 1973 թվականներին Լուսնի վրա վայրէջք էին կատարել առաջին երկու [[լուսագնացներ]]ը:
 
==== ԱՄՆ-ի առաքելություններ ====
Տող 299 ⟶ 301՝
 
Եվրոպական ''[[SMART-1]]'' տիեզերանավը, որը երկրորդ [[Իոնային շարժիչ|իոնային ինքնագնաց]] տիեզերանավն էր, Լուսին վայրէջք կատարեց 2004 թվականի նոյեմբերի 2004-ին և այնտեղ մնաց մինչև 2006 թվականի սեպտեմբերի 3-ը և առաջին անգամ ուսումնասիրեց Լուսնի մակերևույթի քիմիական տարրերը։<ref>{{cite web|url=http://www.esa.int/SPECIALS/SMART-1/SEMSDE1A6BD_0.html|title=SMART-1 ինֆորմացիոն թերթ|date=26 Փետրվար 2007|publisher=European Space Agency|accessdate=29 Մարտ 2010}}</ref> Չինաստանը ևս հավակնություն հայնտեց [[Լուսնի հետազոտման չինական նախագիծը|Լուսնի հետազոտման]] գործում և հաջողությամբ Լուսին իջեցրեց ''[[Չանյե 1]]'' տիեզերանավը, որն այնտեղ մնաց 2007 թվականի նոյեմբերի 5-ից մինչև 2009 մարտի 1-ը։<ref name="xinhua_20090301">{{cite news | url = http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-03/01/content_7523687.htm | title = Չինաստանի առաջին լուսնային առաքելությունը | date = 1 Մարտ 2009<!-- 19:28-->| publisher = Խինհուա | accessdate =29 Մարտ 2010}}</ref> Նա տասնվեց ամսյա առաքելության արդյունքում կարողացավ ստանալ Լուսնի ամբողջական քարտեզի պատկերը։ 2007 թվականի հոկտեմբերի 4-ից մինչև 2009 թվականի Հունիս 10-ը իր առաքելություններն էր իրականացնում ճապոնական
''[[Կագույա]]'' տիեզերանավը, որն հագեցած էր բարձր հստակությամբ տեսախցիկներով և երկու ոչ մեծ արբանյակային ռադիոընդունիչներից։ Նա կարողացավ ստանալ Լուսնի երկրաֆիզիկական տվյալները և այդ տեսաֆիլմը համարվում է ամենաբարձրորակ և ամենահստակ ֆիլմը որը երբևէ նկարահանվել է Երկրից դուրս։<ref>{{cite web|url=http://www.selene.jaxa.jp/en/profile/index.htm|title=Կագույայի առաքելությունը|publisher=JAXA|accessdate=13 Ապրիլ 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.jaxa.jp/press/2007/11/20071107_kaguya_e.html|title=Կագույան առաջինն էր, որ Երկրին տվեց Լուսնի պատկերը HDTV որակով|date=7 Նոյեմբեր 2007|publisher=Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) and NHK (Japan Broadcasting Corporation)|accessdate=13 Ապրիլ 2010}}</ref> Առաջին հնդկական լուսնային առաքելությունը՝ ''[[Չանդրայան 1]]-ը''-ը Լուսնի վրա գործեց 2008 թվականի նոյեմբերի 8-ից մինչև 2009 թվականի Օգոստոսի 27-ը, երբ նրա հետ կապը կտրվեց։ Այն կատարեց քիմիական և տարրային ուսումնասիրություններ՝ ստեղծվելով Լուսնի ֆոտո-երկրաբանական քարտեզը։ Բացի այդ նա հաստատեց, որ Լուսնի հողում կան ջրի մոլեկուլներ։<ref>{{cite web|url=http://www.isro.org/Chandrayaan/htmls/mission_sequence.htm|title=Չանդրայանի առաքելությունը|date=17 Նոյեմբեր 2008|publisher=Indian Space Research Organisation|accessdate=13 Ապրիլ 2010}}</ref> 2013 թվականին Հնդկաստանը պլանավորում է բաց թողնել ''[[Չանդրայան 2]]-ը''-ը, որն իր մեջ կներառի նաև ռուսական լուսնագնացը։<ref>{{cite web|url=http://www.isro.org/scripts/futureprogramme.aspx#Space|title=Տիեզերական ուսումնասիորության հնդկական կազմակերպություններ. Ապագա պլանները|publisher=Indian Space Research Organisation|accessdate=13 Ապրիլ 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://isro.org/pressrelease/Nov14_2007.htm |title=Ռուսաստանը և Հնդկաստանը համաձայնագիր են ստորագրել Չանդրայան 2-ի վերաբերյալ|date=14 Նոյեմբեր 2007|publisher=Indian Space Research Organisation|accessdate=13 Ապրիլ 2010 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20071217203828/http://isro.org/pressrelease/Nov14_2007.htm |archivedate = 17 Դեկտեմբեր 2007}}</ref> ԱՄՆ-ն 2009 թվականի հունիսի 18-ին Լուսին է ուղարկել ''[[Lunar Reconnaissance Orbiter]]'' և ''[[Lunar Crater Observation and Sensing Satellite|LCROSS]]'' հետազոտման կայանները։ ''LCROSS''-ն իր առաքելությունը վերջացրել է 2009 թվականի հոկտեմբերի 9-ին [[Կաբեուս (խառնարան)|Կաբեուս]] խառնարանում լայնամասշտաբ ուսումնասիրություններ կատարելուց հետո,<ref>{{cite web|url=http://lcross.arc.nasa.gov/observation.htm|title=Lunar CRater Observation and Sensing Satellite (LCROSS). Ռազմավարությունը և աստղագիտական ընկերության ուսումնասիրությունները |date=Հոկտեմբեր 2009|publisher=ՆԱՍԱ|accessdate=13 Ապրիլ 2010}}</ref>, իսկ ''LRO''-ն մինչև հիմա էլ շահագործվում է և բավականին բարձր որակի նկարներ է ստացել լուսնային մակերևույթի վերաբերյալ։ 2011 թվականի Նոյեմբերին LRO-ն տվել է [[Արիստարքուս (խառնարան)|Արիստարքուս խառնարանի]] մանրամասն տվյալները, որն ունի 40 կիլոմետր տրամագիծ և 3.5 կիլոմետր խորություն։ Այդ խառնարանը համարվում է Երկրից ամենատեսանելի խառնարանը։ «Արիստարքուս սարահարթը երկրաբանական առումով հանդիսանում է ամենաբազմազան տեղը Լուսնի վրա՝ խորհրդավոր ծագում ունեցող սարահարթ, լավայով ծածկված հսկայական տեղամասեր, հրաբխային փրփուրով ծածկված դաշտեր և այդ ամենը լի է խոշոր բազալտի կտորներով». ասել է Մարկ Ռոբինսոնը, LRO-ի գլխավոր հետազոտողը։ 2011 թվականի նոյեմբերի 25-ին ՆԱՍԱ-ն թարմացրել է նկարները։<ref>{{cite news|url = http://www.msnbc.msn.com/id/45901428#.Twe_flbWxvY|title = Լուսնի հսկայական խառնարանը առաջնային պլանով|publisher=MSNBC|agency = Space.com|date = 6 Հունվար 2012}}</ref>
 
[[Gravity Recovery and Interior Laboratory|GRAIL-ի]] երկու տիրեզերանավեր սկսել են Լուսնի շուրջ պտտվել 2012 թվականի հունվարի 1-ից։<ref>{{cite news|url = http://www.thesunnews.com/2011/12/26/2569001/twin-probes-to-circle-moon-to.html|title = Երկու արբանյականին զոնդեր Լուսնի շուրջ՝ նրա գրավիտացիոն դաշտը ստուգելու համար|last = Չանգ|first = Ալիսիա |work = The Sun News|agency = Associated Press|date = 26 Դեկտեմբեր 2011|accessdate =27 Դեկտեմբեր 2011}}</ref>
Տող 312 ⟶ 314՝
== Իրավական կարգավիճակ ==
{{Հիմնական|Տիեզերական օրենք}}
Չնայած այն հանգամանքին, որ [[ԽՍՀՄ|խորհրդային]] ''«[[Լունա ծրագիր|''Լունա''»]]'' սարքերի իջեցվող սարքերը սփռված են Լուսնի մակերևույթին և ամերիկյան [[Ապոլոն ծրագիր|Ապոլոն ծրագրի]] աստրոնավտները տնկել են [[ԱՄՆ դրոշ]]ը իրենց վայրէջքի վայրերում, այս պահին ոչ մի երկիր հավակնություն չունի Լուսնի որևիցե մասի վրա<ref name="unoosa_q6">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q6 | title = Կարող է արդյոք որևէ երկիր պնդել, որ արտաքին տիեզերքի մի մասը նրա սեփականությունն է | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010 }}</ref>: Ռուսաստանը և ԱՄՆ-ն մասնակցում են 1967 թվականին ստորագրված [[Տիեզերական համաձայնագիր|Տիեզերական համաձայնագրին]]<ref name="unoosa_q4">
{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q4 | title = Քանի պետություններ են ստորագրել և հաստատել արտաքին տիեզերքին վերաբերվող հինգ համաձայնագրերը | date = 1 հունվար 2006 | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010}}</ref>, որը սահմանում է Լուսինը և ամբողջ արտաքին տիեզերքը, որպես «ամբողջ մարդկության սեփականություն»<ref name="unoosa_q6" />: Այս համաձայնագիրը սահմանափակում է նաև Լուսնի օգտագործումը միայն խաղաղ նպատակներով, առանձնահատուկ կերպով արգելելով Լուսնի վրա ստեղծել ռազմական կառույցներ և ունենալ [[մասսայական ոչնչացման սպառազինություններ]]ը<ref name="unoosa_q5">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q5 | title = Արդյոք արտաքին տիեզերքին վերաբերվող հինգ համաձայնագրերը կարգավորում են ռազմական գործունեությունը | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010}}</ref>:
 
Տող 330 ⟶ 332՝
=== Մշակույթում ===
[[Պատկեր:Hausbuch Wolfegg 17r Luna.jpg|մինի|200px|«Լուսինը և նրա երեխաները». Նկար միջնադարյան գերմանական գրքից, 1480 թ.]]
* [[Իսլամական օրացույց|Տարին մի անգամ]] [[Նորալուսին|Նորալուսնի ժամանակ]] մուսուլմանները նշում են մեծ պահքի սկիզբը՝ [[Ռամադան]]ըը։
* [[Քրիստոնեություն|Քրիստոնյաները]] [[Զատիկ|Սուրբ Զատիկը]] նշում են առաջին գարնանային [[Նորալուսին|նորալուսնին]]։
* [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքում]] Լուսինն անվանվում է «փոքրիկ լուսատու» անվամբ, բայց Լուսինն ու [[Արեգակ]]ը ավելի ուշ են հայտնվել, քան լույսըլույսը։
* [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչյան]] գրքում [[Երգ երգոց]]ում [[Սուլամիթա|Սուլամիֆայի]] գեղեցկությունը համեմատվում է Լուսնի լույսի հետ՝ «Ո՞վ է այդ կինը, որը նայում է բարձունքից որպես վաղորդայն աստղ, հիասքանչ, որպես լիալուսինը» (Երգ երգոց 6: 10)։
* Լուսինը [[Տարոյի քարտեր]]ում տասնութերորդ քարտն էէ։
* Հին Հնդկաստանում Լուսնին անվանում էին մոլորակների տիրակալտիրակալ։
* Լուսինը հիշատակվում է նաև [[Ճապոնական առասպել]]ներում՝ որպես վայր, որտեղ ապրում էին Լուսին աստվածուհուն ծառայող ճագարները։ Ճագարները նրան օգնում էին թխել [[Մոչի|«մոչի»]] բրնձային ուտելիքը։ Ճապոնական առասպելներում Լուսին անվանում են ''Gekkoy'' (գեկոյ) կամ ''Gekkou'' (գեկույ)։
* [[Ալքիմիա]]յում Լուսինն համարվում է [[արծաթ]]ի խորհրդանիշըխորհրդանիշը։
* Լուսինը պատկերված է բազմաթիվ [[զինանշան]]ներում և որոշ [[դրոշ]]ներում՝ [[Պատկեր:Flag of Laos.svg|30px]] [[Լաոս]], [[Պատկեր:Flag of Mongolia.svg|30px]] [[Մոնղոլիա]], [[Պատկեր:Flag of Palau.svg|30px]] [[Պալաու]], [[Պատկեր:Sami flag.svg|30px]] [[սաամ]]ների դրոշ, [[Պատկեր:Flag of the Shan State.svg|30px]] [[շան]]երի դրոշը ([[Մյանմա]]).
* Լուսինը մահիկը տեսքով պատկերվում է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] հետ կապված երկրների դրոշներում՝ [[Պատկեր:Flag of Libya.svg|30px]] [[Լիբիա]], [[Պատկեր:Flag of Turkmenistan.svg|30px]] [[Թուրքմենստան]], [[Պատկեր:Flag of Turkey.svg|30px]] [[Թուրքիա]], [[Պատկեր:Flag of Tunisia.svg|30px]] [[Թունիս]], [[Պատկեր:Flag of Algeria.svg|30px]] [[Ալժիր]], [[Պատկեր:1959-2017 Flag of Mauritania.svg|30px]] [[Մավրիտանիա]], [[Պատկեր:Flag of Azerbaijan.svg|30px]] [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջան]], [[Պատկեր:Flag of Uzbekistan.svg|30px]] [[Ուզբեկստան]], [[Պատկեր:Flag of Pakistan.svg|30px]] [[Պակիստան]], [[Պատկեր:Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|30px]] [[Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն]]: Կիսալուսինը պատկերված է նաև [[Նեպալ]]ի [[Պատկեր:Flag of Nepal.svg|20px]] և [[Սինգապուրի Հանրապետություն|Սինգապուրի]] [[Պատկեր:Flag of Singapore.svg|30px]] դրոշներում։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Լուսին» էջից