«Շանհայ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Շանհայ'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref> ({{lang-Zh|上海}}, {{Աուդիո|Zh-Shanghai.ogg|Շանհայ}}), [[Չինաստան]]ի ամենամեծ և նշանակալի նավահանգստային քաղաքն է։ Շանհայի բնակչությունը արվարձաններով հանդերձ կազմում է 19,21 միլիոն մարդ,<ref>[http://english.peopledaily.com.cn/90001/90782/90872/6897139.html Շանհայի մշտական բնակչությունը մոտենում է 20 միլիոնի {{ref-en}} ]</ref>, իսկ բուն քաղաքի բնակչությունը՝ 13,9 միլիոն է։է<ref name="DC">Շանհայի վիճակագրություն [http://www.stats-sh.gov.cn/2003shtj/tjnj/nje09.htm?d1=2009tjnje/E0305.htm Տարածք, բնկաչություն, վարչական շրջաններ{{ref-en}}]</ref>: «Շանհայ» անվանումը առաջացել է չինական երկու հիերոգլիֆներից՝ ''上 Շանգ - բարձր, վերևի, և 海 -հայ - Ծով'', այսինքն՝ «Քաղաք ծովի վրա» կամ «Քաղաք ծովի վերևում»: Քաղաքի միջով հոսում է [[Հուանգպու]] գետը։

Շանհայի տարածքում առաջին մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռևս ՔԱ. 4-րդ հազարամյակում։ [[960]] թ. Շանհայը առաջին անգամ հիշատակվում է, որպես փոքրիկ գյուղակ։ [[Յանգցե դինաստիա]]յի տնտեսական առաջընթացին զուգահեռ մեծանում է նաև Շանհայի տնտեսական նշանակությունը։ [[1264]] թ. Շանհայը՝ մեծանալով, միանում է շրջակա գյուղերի հետ։ Քաղաքում առկա էր այն ժամանակվա համար կարևոր առևտրական նավահանգիստ, որտեղից Շանհայի բամբակը ուղարկվում էր դեպի մայրաքաղաք [[Պեկին]], Չինաստանի հեռավոր քաղաքներ, ինչպես նաև արտահանվում էր Ճապոնիա։ Մինչև [[Քինգ դինաստիա]]յի հաստատումը, ([[1644]]-[[1911]]) քաղաքում ստեղծվում են [[առևտուր|առևտրից]] հարստացած մեծ համքարություններ, որոնք տնօրինում էին քաղաքի [[տնտեսություն]]ը և մասամբ՝ [[քաղաքականություն]]ը:<ref name="Պատմություն">[http://www.beijing-shanghai-reise.de/china-shanghai/shanghai-geschichte.htm Ճանապարհորդություն դեպի Շանհայ. Պատմություն {{ref-de}}]</ref>:

[[1842]] թ. [[Օփիումի պատերազմ]]ից հետո [[Նանկինի պայմանագիր|Նանկինի պայմանագրով]] Շանհայը հարկադրված բացում է իր առևտրային դարպասները եվրոպական ուժերի առաջ։ [[1847]]-ին թվականին [[բրիտանացիներ]]ին հաջորդում են [[ֆրանսիացիներ]]ը: Այս երկու ուժերը Շանհայում սահմանում են առաջին եվրոպական կոնցեսիաները՝ բրիտանացիները Շանհայի հյուսիսում՝ պատմական քաղաքում, իսկ ֆրանսիացիները՝ հարավ-արևմուտքում։ Ժամանակի ընթացքում, բազմաթիվ երկրներից քաղաքացիներ են հաստատվում Շանհայում։Շանհայում<ref>[http://web.archive.org/web/20050203005818/http://www.cbc.ca/documentaries/sincities/shanghai.html Shanghai: Paradise for adventurers]. CBC – TV. Legendary Sin Cities. {{ref-en}}</ref>: Նույն ժամանակաընթացքում առաջանում է նաև [[հրեա]]կան մեծ համայնք։ 1930-ական թվականներին Եվրոպայից Շանհայ են գալիս շուրջ 30.000 հրեա փախստականներ։փախստականներ<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1828102,00.html Shanghai Sanctuary]". [[TIME]]. Հուլիսի 31, 2008: {{ref-en}}</ref>: Շուտով քաղաքը դառնում է Չինաստանի ամենամեծ նավահանգիստը և [[Ասիա]]յի ամենամեծ ֆինանսկան կենտրոնը։ [[1932]] թվականին, Շանհայը աշխարհի հինգերորդ ամենամեծ քաղաքն էր և ուներ 70.000 օտարերկրացի բնակիչ։բնակիչ<ref>"[http://www.talesofoldchina.com/library/allaboutshanghai/t-all04.htm All About Shanghai. Chapter 4 – Population ]". Tales of Old Shanghai. {{ref-en}}</ref>:

[[1910]]-[[1937]] թթ., մինչև [[ճապոն]]ական տիրապետության շրջանը, Շանհայը [[Խաղամոլություն|խաղամոլության]] և կազմակերպված հանցավորության կենտրոն էր։ Չինական կենտրոնացված կառավարման բացակայությունը և գաղութարարների տարատեսակ հետաքրքրությունները, ինչպես նաև մեծ շահույթների առկայությունն ու քաղաքային իշխանությունների կոռումպացվածությունը հնարավորություն էին ստեղծում «կանաչ բանդաների» ծաղկման համար։ «Կանաչ բանդաները» հանցավոր խմբավորումների կազմակերպված ցանց էր, որոնք միասին տիրապետում էին [[օփիում]]ի առևտրի, [[Մարմնավաճառություն|մարմնավաճառության]] և ազարտային խաղերի շուկաները։շուկաները<ref name="Պատմություն"/>:

[[Չին-ճապոնական երկրորդ պատերազմ]]ի երկրորդ ճակատամարտը տեղի է ունեցել Շանհայում։ [[1937]] թվականի [[նոյեմբերի 9]]-ին [[ճապոնական զինված ուժեր]]ը գրավում են ամբողջ քաղաքը, մինչև հեռավոր արվարձաններ, որտեղ էլ հետագայում բնակեցնում են չինացի փախստականներին։ Սակայն արվարձանները ևս չեն խուսափում ավերածություններից։ [[1949]]-ի թվականի [[մայիսի 27]]-ին համայնավարները [[Մաո Ցզե-Դուն]]ի գլխավորությամբ իրենց հսկողության տակ են վերցնում քաղաքը։ Նոր կարգերի արմատական վերափոխումների օրոք արտասահմանյան ֆիրմաները Շանհայից հարկադրված տեղափոխվում են [[Հոն Կոնգ]]: Կոմունիստների իշխանության օրոք քաղաքում սկսվում են տնտեսական մեծ փոփոխություններ. աղքատ թաղամասերը ամբողջովին քանդվում են և սկսվում են բարձրահարկ բնակելիների շինարարությունը։ Հանցագործ բանդաները և մարմնավաճառները «վերադաստիարակվում» են։ Արտասահմանյան կապիտալը զգալիորեն հարկվում է կամ միանգամից բռնագանձվում է պետության կողմից։ <!-- հավաքվում է: -->

[[1980]]-ականների կեսերին Շանհայը կրկին դառնում է Չինաստանի արդիականացման առաջատար։ Ներգրավվում են հսկայական արասահամյան ներդրումներ։ [[1990]]-ին թվականին հիմնվում է [[Պուդոնգ (Շանհայ)|Պուդոնգ]] թաղամասի տնտեսական հատուկ գոտին։ Քաղաքը կրկին դառնում է արևելյան Չինաստանի առևտրային գլխավոր կենտրոնը և իրեն է ձգում հզոր աշխատուժ ինչպես Չինաստանից, այնպես էլ ամբողջ աշխարից։աշխարից<ref name="Պատմություն"/>:

Շանհայում այցելության ամենալավ եղանակը գարունն ու աշունն է։ Քաղաքն ունի [[մերձարևադարձային-ծովային մոնսուկլիմա]]՝ լավ արտահայտված չորս տարվա եղանակներով։ Տարվա միջին ջերմաստիճանը 15,3 աստիճան է՝ ըստ Ցելսուսի։ Անձրևների քանակը կազմում է 1112 միլիմետր, որի կեսը բաժին է ընկնում մայիսի կեսերից սեպտեմբերի կեսեր ընկած ժամանակահատվածին։ Ձմռանը ցուրտ և խոնավ է, միջին ջերմաստիճանը՝ 3,4-ից 5,6 աստիճան։ Ամռանը եղանակը համեմատաբար տոթ է, ջերմաստիճանը կազմում է միջինում 23,1-27,2 աստիճան (առավելագույնը՝ 40 աստիճան), օդի խոնավությունը հասնում է ընդհուպ մինչև 100 տոկոսի։ Ամառային ամիսներին Շանհայում գրանցվում են նաև կարճատև և ուժեղ [[թայֆուն]]ներ:<ref name="Կլիման">[http://www.beijing-shanghai-reise.de/china-shanghai/shanghai-fakten.htm Ճանապարհորդություն դեպի Շանհայ. Շանհայի կլիման և տնտեսությունը{{ref-de}} ]</ref>:

[[1949]] թ. Շանհայի ընդհանուր տարածքը կազմում էր 636 կմ², [[1958]] թ. Ջիանգսու մարզից (պրովինցիայից) քաղաքին են միանում շրջակա տասը վարչական միավորներ՝ 5.274 կմ² ընդհանուր մակերեսով (Բաոշեն, Չանգմինգ, Չուաշա, Ֆենգսիան, Ջիադինգ, Ջինշան, Նանհուի, Քինգպու, Շանհայ, Սոնգջիանգ''): Այժմ քաղաքի մակերեսը կազմում է 6,340,5 կմ² է, (ինչը հավասար է [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքի]] և [[Վայոց ձորի մարզ]]երի տարածքին) որից 1,928,13կմ13 կմ² (30,4 տոկոս) բուն քաղաքն է (Պուսի) և շրջակա մի քանի կենտրոնական մասերը (Մինհանգ, Բաոսհան, Ջիադինգ և Պուդոնգ), իսկ 4,412, 37 կմ² (69,6 %) զբաղեցնում են քաղաքի ծայրամասերն ու արվարձանները: Շանհայը ձգվում է 120 կմ հյուսիսից հարավ և 100 կմ՝ արևելքից-արևմուտք: Քաղաքին են պատկանում նաև Չինաստանի մեծությամբ երրորդ՝ Չոնգմինգ կզղին (1.041,21 կմ²) և ավելի փոքր տարածքով կղզիներ՝ Չանգսինգ, Հենգշա ևն:և այլն<ref name="DC"/>'':

Ապագա առևտրային մետրոպոլ Շանհայի զարգացումը սկսել է [[1949]] թ.ից, երբ Շանհայը դարձավ Չինաստանի ամենամեծ արդյունաբերական կենտրոններից մեկը: Զարգացած էին [[երկաթ]]ի և [[պողպատ]]ի, մետաղական վերամշակման, [[Մեքենաշինություն|մեքենաշինության]], նավաշինություն, և էլեկտրատեխնիկայի արդյունաբերությունը: ''Դենգ Սիաոպինգի''-ի կառավարման օրոք [[1984]]-ին թվականին Շանհայը հայտարարվում է արտասահմանյան ներդրումների համար ազատ քաղաք: Այս ենթատեքստում [[1990]]-ին թվականին Շանհայի [[Պուդոնգ (Շանհայ)|Պուդոնգ]] թաղամասում ստեղծվում է ազատ առևտրի գոտի, ինչպես նաև բազմաթիվ տնտեսական-զարգացման գոտիներ: [[1992]]-ին թվականին վերաբացվում է [[Շանհայի բորսա]]ն, որը [[Շենզեն]] քաղաքի բորսայի հետ մեկտեղ համարվում է Չինաստանի (բացառությամբ [[Հոն Կոնգ]]ի) ամենամեծ բորսան: 22մլ. ՏԵՈւ-ով (Twenty-foot Equivalent Unit {{ref-en}}) Շանհայի նավահանգիստը մեծությամվ երրորդն է աշխարհում, իսկ ընդհանուր ապրանքաշրջանառությամբ՝ աշխարհում ամենամեծը (2006-ին թվականին 537 միլիոն տոննա):<ref name="Կլիման"/>:

Բնակչության աճի և սաստիկ տնտեսական զարգացմանը զուգահետռ 1990-ական թ թվականից Շանհայում սկսվում են խոշոր տրանսպորտային ենթակառուցվածքների շինարարությունները, որոնց շրջանակում կառուցվում են վեցշերտանի բարձրադիր մայրուղիներ և նոր [[կամուրջ]]ներ: [[1995]]-ին թվականին հանդիսավոր կեպով բացվում է [[Շանհայի մետրոպոլիտեն]]ի 16,1 կմ երկարությամբ առաջին հատվածը: Մինչև [[2020]] թ. նախատեսված է կառուցվող 300 կմ երկարությամբ [[Մետրոպոլիտեն|մետրոյի]] և 120 կմ տրամվայի երթուղիներ:

[[2003]]-ին թվականին քաղաքի հարավում սկսվում է 36 կմ երկարությամբ աշխարհի ամենաերկար [[Հոնգ Չժու ծովախորշի կամուրջ]]ի շինարարությունը: Կամուրջը ձգվում է Հոնգչժու ծովախորշի վրայով և Շանհայը կապում է ''Չժենջիանգ'' պրովինցիայի [[Նինգբո]] քաղաքի հետ: Ներդրումների ծավալը կազմում է 11,8 միլիարդ յուան (1,42 միլարդ [[ԱՄՆ դոլար]]): Վեցշերտանի կամրջի շինարարությունը տևում է 5 տարի: Հանդիսավոր բացումը տեղի է ունենում [[2008]]-ին թվականին, իսկ երթևեկելի մասի բացումը՝ [[2009]]-ին: թվականին<ref>[http://www.china-guide.de/china/shanghai/verkehr.html Չինաստանի գիդ. տրանսպորտ{{ref-de}}]</ref>: