«Հռոմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Հռոմը համարվում է համաշխարհային քաղաք։քաղաք<ref name="lboro.ac.uk">{{cite web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html |title=GaWC – The World According to GaWC 2012 |publisher=Lboro.ac.uk |date=հունվարի 13, 2014 |accessdate=օգոստոսի 2, 2014}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.managementthinking.eiu.com/sites/default/files/downloads/Hot%20Spots.pdf |title=The Global City Competitiveness Index |publisher=Managementthinking.eiu.com |date=մարտի 12, 2012 |accessdate= մայիսի 9, 2012}}</ref><ref name="atkearney.at">{{cite web|url=http://www.atkearney.com/research-studies/global-cities-index/full-report |title=2014 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook|accessdate= օգոստոսի 2, 2014}}{{dead link|date=February 2016}}</ref>: 2014 թվականին այն համարվել է 14-րդ ամենահաճախ այցելվող քաղաքը աշխարհում, երրորդ ամենաշատ այցելվողը [[Եվրոպական Միություն]]ում և ամենահանրաճանաչ տուրիստական վայրը Իտալիայում<ref>[http://edition.cnn.com/2015/01/29/travel/gallery/most-visited-cities-euromonitor/ Most Visited Cities]</ref>։ Նրա պատմական կենտրոնը [[ՅՈՒՆԵՍԿՈ]]-յի կողմից ճանաչվել է Համաշխարհային մշակութային ժառանգություն<ref name="whc.unesco.org">{{cite web|title=Historic Centre of Rome, the Properties of the Holy See in that City Enjoying Extraterritorial Rights and San Paolo Fuori le Mura|url=http://whc.unesco.org/en/list/91|work=[[UNESCO]] World Heritage Center |accessdate=հունիսի 8, 2008}}</ref>։ Հուշարձաններն ու թանգարանները, ինչպիսիք են Վատիկանի Թանգարաններն ու [[Կոլիզեյ]]ը աշխարհի ամենահաճախ այցելվող տուրիստական վայրերից են, որոնք ընդունում են միլիոնավոր զբոսաշրջիկներ ամեն տարի։ Հռոմում են անցկացվել 1960 թվականի Ամառային Օլիմպիական խաղերը, և այնտեղ է գտնվում [[ՄԱԿ]]-ի Սննդի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը։

Ըստ քաղաքի հիմնադրման մասին առասպելի՝ «{{lang-it|Roma}}<nowiki/>» անունը առաջացել է քաղաքի հիմնադիր և առաջին թագավոր «{{lang-it|Romulus}}<nowiki/>»-ի անունից։անունից<ref>{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/509038/Romulus-and-Remus |title=Romulus and Remus |publisher=Brittanica.com |date=25 November 2014 |accessdate= 9 March 2015}}</ref>:

* «{{lang-it|Rumon}}<nowiki/>» կամ «{{lang-it|Rumen}}<nowiki/>» բառից, Տիբր գետի հին անվանումից, որն իր հերթին ունի նույն արմատը, ինչ հունարեն ῥέω (rhèo)և լատիներեն ruo բայերը, որոնք երկուսն էլ նշանակում են «հոսել»<ref>This hypothesis originates from the Roman Grammarian [[Maurus Servius Honoratus]].</ref>:

Հռոմը աշխարհի հնագույն քաղաքներից է, որն ստացել է «հավերժական քաղաք» անունը։ Այն իր անվանումը ստացել է քաղաքի առասպելական հիմնադիրներից մեկի՝ Հռոմուլոսի անունից։ Ըստ ավանդության՝ Հռոմը հիմնադրվել է [[մ.թ.ա. 753]]-ին։ թվականին։ [[Հռոմուլոս]]ի և նրա երկվորյակ եղբայր [[Հռեմոս]]ի ծնողները եղել են լատինների [[Ալբա Լոնգա]] քաղաքի թագավոր Նումիտորի դուստր, [[Վեստա]] աստվածուհու քրմուհի Հռեա Սիլվիան և [[Մարս]] աստվածը։ Ալբա Լոնգայի գահը գավթած Ամուլիոսը գահի օրինական ժառանգորդ երկվորյակներին հրամայել է գցել [[Տիբեր]] գետը։ Երկվորյակները փրկվել են, սնվել գայլի կաթով և կրթվել հովվի մոտ։ Չափահաս դառնալով՝ պատժել են Ամուլիոսին, ապա որոշել քաղաք հիմնել իրենց փրկված տեղում։ Քաղաքի անուն տալու վեճի ժամանակ Հռեմոսը սպանվել է, և քաղաքը Հռոմուլոսի (լատիներեն՝ Romulus) անունով կոչվել է Հռոմ (լատիներեն՝ Roma)։ Հռոմը եղել է հռոմեական անտիկ պետության մայրաքաղաքը, 6-8-րդ դարերում գտնվել է [[Բյուզանդիա]]յի տիրապետության տակ։ [[756]]&nbsp;-&nbsp;[[1870]]-ը կարճ ընդմիջումներով եղել է [[Պապական մարզ]]ի մայրաքաղաքը։ [[Ռիսորջիմենտո]]յի (իտալերեն բառացի՝ [[«վերածնունդ»]]) շնորհիվ [[1870]]-ին թվականին վերամիավորվեց Իտալիայի հետ, [[1871]]-ից թվականից դարձավ միավորված Իտալիայի թագավորություն, իսկ [[1946]]-ից՝ թվականից՝ Իտալիայի հանրապետության մայրաքաղաք։

1972 թվականից սկսած՝ քաղաքը բաժանվում է վարչական տարածքների ({{lang-it|municipi}} (եզ. municipio))։<ref>{{cite web|title=Territorio |publisher=Comune di Roma |accessdate=5 հոկտեմբեր 2009 |url=http://www.comune.roma.it/was/wps/portal/!ut/p/_s.7_0_A/7_0_21L?menuPage=/Area_di_navigazione/Sezioni_del_portale/Dipartimenti_e_altri_uffici/Dipartimento_XV/www-9-romastatistica-9-it/Territorio/&flagSub= |language=Italian }}{{dead link|date=հունիս 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref>: Դրանք ստեղծվել են քաղաքի ապակենտրոնացումը ավելացնելու նպատակով։ Յուրաքանչյուր տարածք կառավարվում է նախագահի և 4 հոգուց բաղկացած խորհրդի կողմից, ովքեր ընտրվում են քաղաքացիների կողմից յուրաքանչյուր 5 տարի։ Սկզբնական շրջանում ստորաբաժանումները 20-ն էին, այնուհետև՝ 19:<ref>In 1992 after a [[referendum]] the XIX Circoscrizione became the ''[[Comune]]'' of [[Fiumicino]]</ref>: 2013 թվականին այդ թիվը նվազեց մինչև 15<ref>{{cite web|url=http://www.ilmessaggero.it/roma/campidoglio/roma_municipi_accorpamento_consiglio_s_riduzione/notizie/257651.shtml#|accessdate=13 մարտ 2013|newspaper=Il Messaggero|date=11 մարտ 2013}}</ref>

Հռոմն իր տարածքի մեծությամբ (5352կմ5352 կմ²) գրեթե հավասար է [[Լիգուրիա]] մարզին։ Այն նաև [[Լացիո]] մարզի մայրաքաղաքն է։

Չնայած քաղաքի կենտրոնը [[Տիրենյան ծով]]ից մոտավորապես 24 կմ է հեռավորության վրա է՝ քաղաքը ձգվում է մինչև ծովափ, որտեղ գտնվում է հարավարևմտյան Օստիա շրջանը։ Հռոմի կենտրոնական հատվածի բարձրությունը ծովի մակարդակից տատանվում է 13-ից մինչև 139 մ։մ<ref>

}}</ref>: Հռոմի կոմունան ընդգրկում է ընդհանուր առմամբ 1285 կմ² տարածք՝ ներառյալ շատ կանաչ տարածքներ։

Դեկտեմբերը, հունվարը և փետրվարը ամենացուրտ ամիսներն են, երբ միջին ջերմաստիճանը մոտավորապես 12.5&nbsp;°C է ցերեկը և 3.6&nbsp;°C՝ գիշերը։ Ջերմաստիճանը սովորաբար տատանվում է 10-15&nbsp;°C ցերեկը և 3-5&nbsp;°C՝ գիշերը։ Հազվադեպ է ձյուն գալիս, սակայն գրեթե ամեն ձմեռ աննշան ձյուն նկատվում է, իսկ յուրաքանչյուր 20 կամ 25 տարին մեկ զգալի քանակությամբ տեղումներ են լինում ձյան տեսքով (վերջինը՝ 2002 թվականին)։<ref>{{cite web|url=http://www.meteo-net.it/articoli/storiconeve.aspx|title=Storia della neve a Roma|accessdate=2 հոկտեմբեր 2014 |archivedate=27 հուլիս 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130727130551/http://www.meteo-net.it/articoli/storiconeve.aspx}}</ref>:

Միջին հարաբերական խոնավությունը 75% է՝ տատանվելով հուլիսին 72%-ից նոյեմբերին 77%: Ծովի ջերմաստիճանը փետրվարին և մարտին հասնում է 13&nbsp;°C, իսկ օգոստոսին՝ 24&nbsp;°C:<ref name="sea temp">[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Rome+Area-ebene_rid-id_219.html Rome Climate]. Retrieved 9 օգոստոս 2012</ref>:

Հռոմեական կայսրության անկումից հետո քաղաքի բնակչությունը նվազեց մինչև 50,000 մարդ։ Այն շարունակում էր կայուն մնալ կամ նվազել մինչև Վերածնունդ<ref>P. Llewellyn, ''Rome in the Dark Ages'' (London 1993), p. 97.</ref>։ Երբ 1870 թվականին Իտալիայի թագավորությանը (1861–1946) միացավ նաև Հռոմը, քաղաքն ուներ մոտ 200,000 բնակչություն։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ից առաջ այն դարձել էր արդեն 600,000: [[Մուսոլինի Բենիտո|Մուսոլինիի]] ֆաշիստական ռեժիմը փորձում էր խոչընդոտել քաղաքի բնակչության զգալի աճին, բայց 1930-ական թվականների սկզբին այն արդեն հասել էր 1 միլիոնի։ Բնակչության աճը շարունակվեց նաև [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո։

2010-ական թվականների կեսերին բուն քաղաքն ուներ 2,754,440 բնակիչ, մինչդեռ Հռոմի ամբողջ տարածքում ապրում էր ավելի քան 4.2 միլիոն մարդ։ Դեռահասները (18 տարեկանից ցածր երեխաները) կազմում էին բնակչության 17,00 տոկոսը, իսկ թոշակառուները՝ 20,76 տոկոս։ Հռոմեացիների միջին տարիքը 43-ն է, Իտալիայինը՝ 42: 2002-2007 թվականների ընթացքում Հռոմի բնակչությունը աճել է 6,54 տոկոսով, մինչդեռ Իտալիայինը՝ 3,56 տոկոսով։տոկոսով<ref>{{cite web|url=http://demo.istat.it/bil2007/index.html |title=Statistiche demografiche ISTAT |publisher=Demo.istat.it |accessdate=3 February 2010}}</ref>: Հռոմի ներկայիս ծնելիության մակարդակը 9,10 է 1000 բնակչի հաշվով, Իտալիայում՝ 9,45:

[[7-րդ դար]]ում Հռոմում եղել է հայկական վանք, որի աբբա Թաղասիոսը մասնակցել է [[649]] թվականի [[Լատերան]]ի տիեզերաժողովին, 11-րդ դարում՝ հայկական եկեղեցի։ Հռոմում եղել է հայկական թաղամաս։թաղամաս<ref>L.B. Zekiyan, Le colonie armene del Medio Evo i Italia e le relazioni culturali italo-armene (Materiale per la storia degli Armeni in Italia),- Atti del primo Simposio internazionale di Arte Armena, Venezia, 1978, pp. 803-946; Հ. Լեւոն Զէքիեան, Իտալիա,- «Հայ գաղթաշխարհի պատմություն», հտ. 3, Երեւան, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, 2013, էջ 4-82։[http://hpj.asj-oa.am/4878/1/1998-1-2(165).pdf Կարապետյան Մ. Մ., Հռոմի հայ գաղթօջախի պատմությունից. Պատմա-բանասիրական հանդես, 1998, № 1-2, էջ 165-178։]</ref>:

Վերջին տարիներին հյուսիսային Աֆրիկայից և Միջին Արևելքից ներգաղթյալների շնորհիվ զգալի աճ է գրանցվել Հռոմում մուսուլմանների շրջանում։ Դրա արդյունքում տեղացի իսլամադավանները նպաստել են քաղաքում մզկիթի կառուցմանը, որն ամենամեծն է արևմտյան Եվրոպայում և բացվել է 1995 թվականի հունիսի 21-ին։ Հռոմի հանրապետության անկումից հետո Հռոմում նաև շատ կարևոր հրեական համայնք է գործում,<ref>Coarelli, p. 308.</ref>, որը մի ժամանակ գտնվում էր Տրաստեվերեում։

Վատիկան քաղաքի տարածքը ''Mons Vaticanus''-ի (Վատիկան բլրի) և Վատիկանի դաշտի մաս է կազմում, որտեղ Սուրբ Պետրոսի տաճարը, Առաքելական պալատը և [[Սիքստինյան կապելլա]]ն, թանգարաններն ու այլ շինություններ են գտնվում։Մինչևգտնվում։ Մինչև 1929 թվականը այդ տարածքը համարվում էր Հռոմի թաղամաս։ Տիբեր գետի արևմտյան մասից անջատված լինելով՝ տարածքը պաշտպանվում էր Լևոն IV պապի պարիսպներով, այնուհետև՝ Պողոս III պապի պաշտպանական պարիսպներով։

Երբ 1929 թվականի Լատերանի համաձայնագիրն էր նախապատրաստվում, որով ստեղծվում էր Վատիկանը, որոշ շտկումներ էին անհրաժեշտ տարածքը գծանշելու համար, քանի որ այլևս պարիսպ չկար, ուստի որոշ շինություններ հանդիսացան սահմանագիծ և սահմանի մի փոքր մասում էլ նոր պարիսպ կառուցվեց։

Ուխտագնացությունները Հռոմ կարող են ներառել մեծ թվով վայրեր ինչպես Վատիկանում, այնպես էլ Իտալիայի տարածքում։ Շատ հաճախ այցելում են Պիղատոսի աստիճաններ ({{lang-it|scala sancta}}), որն, ըստ ավանդույթի, տանում էր Պիղատոս Պոնտացու Երուսաղեմում գտնվող պրետորիում, և Հիսուսն իր դատավարության ճանապարհին անցել էր դրանցով։դրանցով<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/06/14/wsteps114.xml Steps Jesus walked to trial restored to glory], ''Daily Telegraph'', Malcolm Moore, 14 June 2007</ref>: Վարկածներից մեկի համաձայն՝ աստիճանները բերվել են Հռոմ սուրբ Հեղինեի կողմից չորրորդ դարում։ Երկար դարեր «սուրբ աստիճանները» գրավել են քրիստոնյա ուխտագնացներին, ովքեր ցանկանում էին հարգել Հիսուսի տառապանքները։ Ուխտագնացության վայրեր են նաև Հռոմի դարաշրջանում կառուցված որոշ կատակոմբներ, որտեղ քրիստոնյաներն աղոթում էին, հուղարկավորում էին իրենց մահացածներին և երկրպագում էին հետապնդումների ժամանակ, ինչպես նաև բազում ազգային եկեղեցիներ կամ առանձին աղանդավորական եկեղեցիներ, օրինակ՝ Հիսուսի և Սուրբ Ինյացիոյի ճիզվիտային եկեղեցիները։