«Գոթֆրիդ Լայբնից»–ի խմբագրումների տարբերություն

Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը գերմանական [[Էմանուել Կանտ|նախականտյան]] շրջանի փիլիսոփայության կարևորագույն դեմքերից էր: Լայբնիցի աշակերտ [[Քրիստիան ֆոն Վոլֆ]]ին և նրա դպրոցին են պատկանում Գերմանիայում լայբնիցյան գաղափարների համակարգման և մասսայականացման մեծ վաստակը{{sfn |Философский энциклопедический словарь. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов|1983|с= }}{{sfn|Философия: Энциклопедический словарь|2004}}: Այդ գաղափարներից շատերը իրենց տեղն են գտել [[գերմանական դասական փիլիսոփայություն|գերմանական դասական փիլիսոփայության]] մեջ{{sfn |Философский энциклопедический словарь. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов|1983|с= }}{{sfn|Философия: Энциклопедический словарь|2004}}: XX հարյուրամյակի պերսոնալիզմին հարող մի շարք փիլիսոփա-իդեալիստների ստեղծագործություններում, ինչպես նաև [[Էդմունդ Հուսերլ]]ի, [[Ալֆրեդ Նորթ Ուայտհեդ]]ի մի քանի այլ դպրոցներիում զարգանում էին «մոնադաբանության» սկզբունքները{{sfn |Философский энциклопедический словарь. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов|1983|с= }}{{sfn|Философия: Энциклопедический словарь|2004}}: Լայբնցիցի գաղափարները անդրադառնում էին [[Փոթորիկ և գրոհ|«Փոթորկի և գրոհի»]] պոետների աշխարհահայցքների, [[Գոտհոլդ Լեսսինգ]]ի էսթետիկ հայցքների, [[Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթե]]ի և [[Ֆրիդրիխ Շիլլեր]]ի աշխարհահայացքների վրա{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Լայբնիցի՝ աշխարհի բոլոր մարմինների օրգանական միասնականության ուսմունքները և դրանց զարգացումները ընկալվեցին Ֆրիդրիխ Շիլլերի կողմից և իրենց արտահայտությունը գտան նրա բնափիլիսոփայությունում{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Լայբնիցյան իդեալիզմի հատկանշական ճյուղերը վերածնվեցին [[Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգել|Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգելի]] օբյեկտիվ իդեալիզմումում (Լայբնիցի գործնական, հոգևոր մոնադը Հեգելի ինքնազարգացող գաղափարի նախատիպն է){{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Լայբնիցի գաղափարների տպավորության տակ ձևավորվել են նաև [[Յոհան Ֆրիդրիխ Հերբարթ]]ի, [[Ֆրիդրիխ Էդուարդ Բենեկե|Ֆրիդրիխ Էդուարդ Բենեկեի]], [[Ռուդոլֆ Գերման Լոտցե|Ռուդոլֆ Գերման Լոտցեի]], [[Գուստավ Տեյհմյուլլեր]]ի, [[Վիլհելմ Վունդտ]]ի և [[Շարլ Ռենուվյե|Շարլ Ռենուվյեի]] ուսմունքները{{sfn|Новая философская энциклопедия|2001}}: [[Լյուդվիգ Անդրեաս Ֆոյերբախ]]ը բարձր է գնահատել ինքնաշարժման գործնական ուժի Լայբնիցի ուսմունքը և սուբստանցիաների ամենից կարևոր սահմանումները և դրա հետ մեկտեղ նշել է, որ [[աստվածաբանություն]]ը աղավաղում է նրա լավագույն մտքերը<ref>Избранные философские произведения, М., 1955, С. 144—146.</ref>: Որպես հանրահայտ գաղափարախոսի՝ Լայբնիցին բարձր է գնահատել նաև [[Միխայիլ Լոմոնոսով]]ը, որը, սակայն խիստ քննադատում էր նրա մոնադաբանությունը ինչպես «միստիկական ուսմունքի»<ref>Полное собрание сочинений, т. 1, 1950, С. 424; т. 10, 1957, С. 503.</ref>: ԼայբնցիցիԼայբնիցի մետաֆիզիկան Ռուսաստանում վերածնվել է [[Ալեքսեյ Կոզլով]]ի, [[Սերգեյ Ալեքսանդրով]]ի, [[Լեվ Լոպատին]]ի, [[Նիկոլայ Լոսկին]]ի և [[Սերգեյ Ասկոլդով]]ի ուսմունքներում{{sfn|Новая философская энциклопедия|2001}}:

Տրամաբանության ոլորտում Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը մշակել է [[Վերլուծություն (փիլիսոփայություն)|վերլուծության]] և [[սինթեզ]]ի մասին ուսմունքները<ref name="энциклопедия" /><ref name="Блинников" />: Նա տրամաբանությունը ընդունում էր որպես հնարավոր աշխարհների մասին գիտության<ref name="Блинников" />: Լայբնիցին են պատկանում պատմության մեջ [[բավարար հիմունքի օրենք]]ի ձևակերպումը, նա նաև հանդիսանում է ժամանակակակից տրմաբանությանտրամաբանության մեջ ընդունված [[Աստվածաբանություն|Աստվածաբանությաննույնության օրենքի]] արտահայտման ձևի հեղինակը<ref name="энциклопедия" />{{sfn |В. Лейбниц // Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия|2004|с= }}<ref name="Блинников" />: ԱստվածաբանությանՆույնության օրենքը նա համարում էր տրամաբանության վերին սկզբունքը{{sfn|Новая философская энциклопедия|2001}}: «Ճշմարտության բնությունըէությունն ընդհանրապես այն է, որ այն աստվածաբանականնույնական մի բան է»<ref>Die philosophischen Schriften, Bd. 7. В., 1890, S. 296.</ref>: ԱստվածաբանությանՆույնության օրենքի Լայբնիցյան ձևակերպումը ներկայումս օգտագործվում է ժամանակակակից տրամաբանա-մաթեմատիկականտրամաբանամաթեմատիկական հաշվարկներից շատերում{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: ԱստվածաբանությանՆույնության օրենքի հետ է կապված համարժեքայինհամարժեքների (էկվիվալենտային)փոխարինման սկզբունքի փոխարինումը՝սկզբունքը՝ «Եթե Ա-ն Բ-ն է և Բ-ն Ա-ն, ապա Ա-ն և Բ-ն համարվում են „''նույն ինքները''“միևնույնը: Կամ Ա-ն և Բ-ն նույն են, եթե նրանք կարող են փոխարինվել մեկը մյուսով»<ref>''Leibniz G. W.'' «Fragmente zur Logik», В., 1960, S. 460.</ref>: Լայբնիցի համար նույնականության սկզբունքները, համարժեքի ու հակասականի փոխարինումը՝ կամայական դեդուկտիվ ապացուցման հիմնական միջոցներն են, հիմնվելով նրանցդրանց վրա, Լայբնիցը նախաձեռնեց որոշ այսպես կոչված աքսիոմների ապացուցման փորձը{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Նա համարում էր, որ աքսիոմները՝ չապացուցվող առաջարկություններ են, որոնք իրենցից ներկայացնում են նույնականությունը, իսկ մաթեմատիկայում ոչաքսիոմների բոլորձևով վիճակներեններկայացվող են,ամեն որինչ հանդեսչէ ենոր գալիսնույնությունէ որպես աքսիոմներենթադրում, իրենցիցուստի նույնականություններ են ներկայացնումդրանք, և դրա համար նրանց,ըստ Լայբնիցից տեսակետից, պետք է ապացուցելապացուցվեն{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Նույնացման և տաևբերակմանտարբերակման անունների Լայբնիցի առաջարկած չափանիշը համապատասխանում է հայտնի չափով ժամանակակից անունների ու արտահայտությունների իմաստի և մեծության տարբերակմանը, օրինակ, լայնորեն տարածված «սըր Վալտեր Սքոթ» և «ՎեվերլեյիՎեվերլեի հեղինակ» արտահայտությունների համարժեքությունը, որը ծագում է Ռասելից, բառացիորեն կրկնում է Լայբնիցի միտքը<ref>''А. Черч'', Введение в математическую логику, 1960, С. 18—19, 342.</ref>: Լայբնիցը նշանակումների միասնական համակարգ չի մշակել, նրա կողմից առավել մշակված է «գումարում-հանումի» հաշվարկը<ref>''Leibniz G. W.'' «Fragmente zur Logik», В., 1960, S. 304—43.</ref>: ԼայբնցիԼայբնիցի առաջարկած զուգահեռ կտորների կամ շրջանների սիլլոգիզմի (հետևաբանություն) ճշգրիտ քանակաչափի (մոդուս) դուրս բերումը բավականին հաջողված էր («Սիլլոգիստիկայի ապացուցման փորձը» «Opuscules et fragments inédits de Leibniz» գրքում)<ref>«Opuscules et fragments inédits de Leibniz», extraits… par L. Couturat, P., 1903, p. 292—321.</ref>: Լայբնիցի համար կարևոր է օբյեկտի պաշտպանումը և տրմաբանությանտրամաբանության ձևական մեթոդը{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Նա Վագներին գրում է հետևյալը<ref>''Leibniz G. W.'' «Fragmente zur Logik», В., 1960, S. 7.</ref>՝․

Լայբնիցը իր ժամանակի համար առավել դասական ձևակերպման հայտնաբերողի դերում է հանդես եկել, բացի դրանից, նա մշակել է գենետիկ որոշումների տեսությունը<ref name="энциклопедия" />: ԻրԻր՝ 1666 թվականին «''Կոմբինատորիկայի արվեստ մասին''» աշխատանքում, նա կանխագուշաել է ժամանակակից [[մաթեմատիկական տրամաբանություն|մաթեմատիկական տրամաբանության]] որոշ պահեր<ref name="энциклопедия" />{{sfn |В. Лейбниц // Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия|2004|с= }}<ref name="Блинников" />: Լայբնիցը կոմբինատորիկա է անվանել [[Ռայմունդ Լուլի]]ի ազդեցությամբ իր կողմից զարգացված բացահայտման «մեծագույն արվեստի» գաղափարը, որը, հիմնվելով ակնհայտ «առաջնային ճշմարտությունների» վրա, թույլ է տվել տրամաբանորեն դուրս բերել դրանցից գիտության ամբողջ համակարգը{{sfn|Новая философская энциклопедия|2001}}: Այս համակարգը դարձավ Լայբնիցի մոտ առանցքայիններից մեկը և ամբողջ կյանքի ընթացքում նա մշակում էր «ունիվերսալ գիտության» սկզբունքները, որից, նրա խոսքերով, «որոշ չափով կախված է մարդկության բարեկեցությունը»<ref>''Лейбниц Г. В.'' Сочинения в 4-х томах, т. 3. — М., 1984. — С. 480.</ref>:

Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցին է պատկանում [[մաթեմատիկական նշանների աղյուսակ]]ի օգտագործման հեղինակային իրավունքը տրամաբանության և տրամաբանական հաշվարկների կառուցման մեջ<ref name="энциклопедия" />: Նա առաջ է քաշել մաթեմատիկական իսկությունների հաստատման խնդիրը համընդհանուր տրամաբանական սկզբունքներում, ինչպես նաև առաջարկել էլ է կիրառել հաշվարկումների երկակի համակարգը հաշվողական մաթեմատիկայի նպատակներում<ref name="энциклопедия" />: Լայբնիցը հիմնավորել է տրամաբանության և էվրիստիկական եզրահանգումների համար ռացիոնալ նշանների նշանակությունը, նա պնդում էր, որ իմացությունը հանգնում է պնդումների ապացուցմանը, ապացույցներ գտնելն էլ անհրաժեշտ է որոշակի մեթոդով<ref>''Leibniz G. W.'' «Fragmente zur Logik», В., 1960, S. 87—88.</ref>: Համաձայն Լայբնիցի, ինքն իրենով մաթեմատիակական մեթոդը բավարար չէ, որպեսզի ապացուցվի այն ամենը, որը մենք որոնում ենք, բայց չի ապահովագրում սխալներից{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Վերջինս բացատրվում է նրանով, որ մաթեմատիկայում պնդումները ձևակերպվում են համապատասխան նշանների միջոցով և գործում են որոշակի օրենքներով, իսկ յուրաքանչյուր փուլում ստուգումը պահանջում է «միայն թուղթ և թանաք»{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Լայբնիցը նաև առաջին անգամ արտահայտել է մարդկային գործառույթների մոդելավորման մեքենայացման հնարավորությունը, «[[Մոդել|մոդել]]» տերմինը ևս նրան է պատկանում<ref name="энциклопедия" />{{sfn |В. Лейбниц // Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия|2004|с= }}:

Լայբնիցը «անհրաժեշտություն» հասկացության մշակման համար մեծ դեր ունի<ref name="Блинников" />: Անհրաժեշտությունը նա ընկալում էր այնպես, ինչպես պետք է պարտադիրը ընկալել<ref name="Блинников" />: Համաձայն Լայբնիցին, ամենից առաջնային անհրաժեշտություն է մետաֆիզիկականը, բացարձակը, ինչպես նաև տրմաբանականը և երկրաչափական անհրաժեշտությունը<ref name="Блинников" />: Նա հիմնավորվում է նույնականացման և հակասության օրենքների վրա, քանի որ հնարավոր է դարձնում իրադարձությունների միասնական հնարավորությունը<ref name="Блинников" />: Լայբնիցը նշում է անհրաժեշտության այլ առանձնահատկությունները<ref name="Блинников" />: Նա հակադրում էր անհրաժեշտը պատահակնիպատահականի հետ, հասկանալով նրան ոչ որպես սուբյեկտի տեսանելիությունը, այլ երևույթների օբյեկտիվ կապը, որը կախված է որոշումների ազատությունից և Տիեզերքի պրոցեսների ընթացքից<ref name="Блинников" />: Նա հասկանում էր այն որպես հարաբերական պատահականություն, որը կրում է օբյեկտիվ բնույթ և անհրաժեշտ պրոցեսների հատումից է ծագում<ref name="Блинников" />: «Նոր փորձեր» (գիրք չորրորդ) գրքում Լայբնիցը տվել է ավանդական տրմաբանությանտրամաբանության դեդուկտիվ վերլուծությունը, ցույց տալով, որ սիլոգիզմի երկրորդ և երրորդ ֆիգուրները կարող են ստացվել ինչպես ''Barbara'' մոդուսից որպես հետևանք հակասման օրենքի միջոցով, իսկ չորրորդ ֆիգուրը՝ վերածման օրենքի օգտագործմամբ, այստեղ նա տվել է սիլոգիզմի մոդուսների նոր դասակարգումը{{sfn |Философская Энциклопедия. В 5 т. Под редакцией Ф. В. Константинова|1960—1970|с= }}: Լայբնիցի օրիգինալ տրամաբանական գաղափարները, առավել չաթով գնահատված լինելով այժմ, հայտնի են դարձել XX դարում{{sfn |Энциклопедия Кольера|2000|с= }}: Լայբնիցի արդյունքները հարկ եղավ նորից ծրագրավորել, քանի որ նրա միակ աշխատանքը թաղվել էր ՀանովերումՀաննովերում թագավորական գրադարանի ձեռագրերի հետ{{sfn |Энциклопедия Кольера|2000|с= }}:

'''Գերմանական փոստային դրոշմանիշներդրոշմանիշեր նվիրված Լայբնիցին՝'''

* [[ՀանովերիՀաննովերի համալսարանը]] [[ՀանովերումՀաննովեր]]<nowiki/>ում:

* [[Ածանցյալի կարգ|Լայբնիցի նույնականություն ]] <nowiki/>դիֆերենցիալ օպերատորների համար,

* {{книга|автор = [[Нарский, Игорь Сергеевич|Нарский И. С.]]|часть =|заглавие = Готфрид Лейбниц|ссылка = http://www.domknig.net/book-3108.html |ответственный =|издание =|место = М.|издательство = Мысль|год = [[1972]]|страницы =|страниц = 239 |серия = Мыслители прошлого|isbn = |тираж = 40000}}

* {{книга|автор=[[Серебреников, Виталий Степанович|Серебреников В. С.]] |заглавие=Лейбниц и его учение о душе человека|ref= |место=СПб. |издательство= |год=1908 |страниц= |ссылка=}} С.X + 366.

* {{книга|автор = [[Фишер, Куно|Фишер К.]]|часть =|заглавие = История новой философии: Готфрид Вильгельм Лейбниц: Его жизнь, сочинения и учение|ссылка =|ответственный =|издание =|место = М.|издательство = АСТ, Транзиткнига|год = [[2005]]|страницы =|страниц = 734 |isbn = 5-17-028917-0|isbn2 = 5-9578—2266-3|тираж = 3000}}

* {{книга|автор= |заглавие=[[Новая философская энциклопедия]]: В 4 т. Под редакцией В. С. Стёпина|ref=Новая философская энциклопедия |место=М. |издательство=Мысль |год=2001 |страниц= |ссылка=}}

* История математики под редакцией [[Юшкевич, Адольф Павлович|А. П. Юшкевича]] в трёх томах, М.: Наука. Том 2. [http://ilib.mccme.ru/djvu/istoria/istmat2.htm Математика XVII столетия. (1970)]