«Կաթված»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 252.
Բարձր [[Ֆիզիկական ակտիվություն|ֆիզիկական ակտիվությունը]] կրճատում է կաթվածի առաջացման ռիսկը 26%-ով<ref name=BMJ2016>{{cite journal|last1=Kyu|first1=Hmwe H|last2=Bachman|first2=Victoria F|last3=Alexander|first3=Lily T|last4=Mumford|first4=John Everett|last5=Afshin|first5=Ashkan|last6=Estep|first6=Kara|last7=Veerman|first7=J Lennert|last8=Delwiche|first8=Kristen|last9=Iannarone|first9=Marissa L|last10=Moyer|first10=Madeline L|last11=Cercy|first11=Kelly|last12=Vos|first12=Theo|last13=Murray|first13=Christopher J L|last14=Forouzanfar|first14=Mohammad H|title=Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose-response meta-analysis for the Global Burden of Disease Study 2013|journal=BMJ|date=9 August 2016|pages=i3857|doi=10.1136/bmj.i3857|pmid=27510511|pmc=4979358|volume=354}}</ref>։ Չկան բավական տվյալներ, որոնք կխոսեն առողջ ապրելակերպի արդյունավետության մասին<ref name="pmid14705756">{{cite journal |vauthors=Ezekowitz JA, Straus SE, Majumdar SR, McAlister FA | title = Stroke: strategies for primary prevention | journal = American Family Physician | volume = 68 | issue = 12 | pages = 2379–86 | date = December 2003 | pmid = 14705756 }}</ref>։ Այնուամենայնիվ բազմաթիվ անուղղակի ապացույցներ կան այն մասին, որ կաթվածի վարման լավագույն մեթոդներից է նշված ռիսկի գործոնների (սննդակարգ, ծխախոտի, ալկոհոլի օգտագործում և այլն) պակասեցման վերաբերյալ խորհուրդներ տալը<ref name="endart-review">{{cite journal |vauthors=Ederle J, Brown MM | title = The evidence for medicine versus surgery for carotid stenosis | journal = European Journal of Radiology | volume = 60 | issue = 1 | pages = 3–7 | date = October 2006 | pmid = 16920313 | doi = 10.1016/j.ejrad.2006.05.021 }}</ref>։ Դեղորայքը մնում է ամենահաճախ կիրառվող կանխարգելիչ միջոցառումը։ Քնային զարկերակի էնդարտերեկտոմիան կարող է վիրահատական կանխարգելիչ մեթոդ հանդիսանալ։
==== Զարկերակային ճնշում ====
[[Գերճնշում|Զարկերակային գերճնշումը]] բացատրում է կաթվածի դեպքերի 35-50%-ը<ref name="pmid8614485">{{cite journal | author = Whisnant JP | title = Effectiveness versus efficacy of treatment of hypertension for stroke prevention | journal = Neurology | volume = 46 | issue = 2 | pages = 301–7 | year = 1996 | pmid = 8614485 | doi = 10.1212/WNL.46.2.301 }}</ref>։ Բարձր զ/ե ճնշման իջեցումը [[Արյան ճնշում|սիստոլիկը]]՝ 10 մմսս-ով ([[Ճնշում#Չափման միավորները|մմ սնդիկի սյուն]]) և [[Արյան ճնշում|դիաստոլիկը]]՝ 5 մմսս-ով նվազեցնում է կաթվածի ռիսկը մոտ 40 տոկոսով<ref>{{cite journal |vauthors=Law MR, Morris JK, Wald NJ | title = Use of blood pressure lowering drugs in the prevention of cardiovascular disease: meta-analysis of 147 randomised trials in the context of expectations from prospective epidemiological studies | journal = BMJ (Clinical Research Ed.) | volume = 338 | pages = b1665 | date = May 19, 2009 | pmid = 19454737 | pmc = 2684577 | doi = 10.1136/bmj.b1665 }}</ref>։ Հաստատված է, որ ԶՃ իջեցումը նվազեցնում է և՛ իշեմիկ, և՛ հեմոռագիկ կաթվածի հավանականությունը<ref name="Psaty2003">{{cite journal |vauthors=Psaty BM, Lumley T, Furberg CD, Schellenbaum G, Pahor M, Alderman MH, Weiss NS | title = Health outcomes associated with various antihypertensive therapies used as first-line agents: a network meta-analysis | journal = JAMA | volume = 289 | issue = 19 | pages = 2534–44 | year = 2003 | pmid = 12759325 | doi = 10.1001/jama.289.19.2534 }}</ref><ref name="pmid8551820">{{cite journal | title = Cholesterol, diastolic blood pressure, and stroke: 13,000 strokes in 450,000 people in 45 prospective cohorts. Prospective studies collaboration | journal = Lancet | volume = 346 | issue = 8991–8992 | pages = 1647–53 | year = 1995 | pmid = 8551820 | doi = 10.1016/S0140-6736(95)92836-7 }}</ref>։ Սա հավասարապես ակրևոր է նաև երկրորդային կանխարգելման դեպքում<ref name="pmid9412649">{{cite journal |vauthors=Gueyffier F, Boissel JP, Boutitie F, Pocock S, Coope J, Cutler J, Ekbom T, Fagard R, Friedman L, Kerlikowske K, Perry M, Prineas R, Schron E | title = Effect of antihypertensive treatment in patients having already suffered from stroke. Gathering the evidence. The INDANA (INdividual Data ANalysis of Antihypertensive intervention trials) Project Collaborators | journal = Stroke | volume = 28 | issue = 12 | pages = 2557–62 | year = 1997 | pmid = 9412649 | doi = 10.1161/01.STR.28.12.2557 }}</ref>։ Նույնիսկ 80-անց տարիքի և/կամ իզոլացված սիստոլիկը գերճնշումով անհատների մոտ օգտակար է հիպոտենզիվ (ճնշում իջեցնող) թերապիան, կաթվածի կանխարգելման տեսանկյունից<ref name="INDANAsub">{{cite journal |vauthors=Gueyffier F, Bulpitt C, Boissel JP, Schron E, Ekbom T, Fagard R, Casiglia E, Kerlikowske K, Coope J | title = Antihypertensive drugs in very old people: a subgroup meta-analysis of randomised controlled trials. INDANA Group | journal = Lancet | volume = 353 | issue = 9155 | pages = 793–6 | year = 1999 | pmid = 10459960 | doi = 10.1016/S0140-6736(98)08127-6 }}</ref><ref name="Staessen2000">{{cite journal |vauthors=Staessen JA, Gasowski J, Wang JG, Thijs L, Den Hond E, Boissel JP, Coope J, Ekbom T, Gueyffier F, Liu L, Kerlikowske K, Pocock S, Fagard RH | title = Risks of untreated and treated isolated systolic hypertension in the elderly: meta-analysis of outcome trials | journal = Lancet | volume = 355 | issue = 9207 | pages = 865–72 | year = 2000 | pmid = 10752701 | doi = 10.1016/S0140-6736(99)07330-4 }}</ref><ref name="HYVET-NEJM2008">{{cite journal |vauthors=Beckett NS, Peters R, Fletcher AE, Staessen JA, Liu L, Dumitrascu D, Stoyanovsky V, Antikainen RL, Nikitin Y, Anderson C, Belhani A, Forette F, Rajkumar C, Thijs L, Banya W, Bulpitt CJ | title = Treatment of Hypertension in Patients 80 Years of Age or Older | journal = N. Engl. J. Med. | volume = 358 | issue = 18 | pages = 1887–98 | year = 2008 | pmid = 18378519 | doi = 10.1056/NEJMoa0801369 | url = http://researchonline.lshtm.ac.uk/7818/1/nejmoa0801369.pdf }}</ref>։ Տարբեր հիպոտենզիվ դեղերի միջև չկա որևէ հավաստի տարբերություն, կաթվածի կանխարգելման տեսանկյունից, սակայն դեղորայք ընտրելիս միշտ պետք է հաշվի առնել այլ հիվանդությունների առկայությունը, և դրանց համապատասխան ճիշտ ընտրություն կատարել<ref name="BPLT">{{cite journal |vauthors=Neal B, MacMahon S, Chapman N | title = Effects of ACE inhibitors, calcium antagonists, and other blood-pressure-lowering drugs: results of prospectively designed overviews of randomised trials. Blood Pressure Lowering Treatment Trialists' Collaboration | journal = Lancet | volume = 356 | issue = 9246 | pages = 1955–64 | year = 2000 | pmid = 11130523 | doi = 10.1016/S0140-6736(00)03307-9 }}</ref><ref name="pmid12479763">{{cite journal | author = The Allhat Officers And Coordinators For The Allhat Collaborative Research Group | title = Major outcomes in high-risk hypertensive patients randomized to angiotensin-converting enzyme inhibitor or calcium channel blocker vs diuretic: The Antihypertensive and Lipid-Lowering Treatment to Prevent Heart Attack Trial (ALLHAT) | journal = JAMA | volume = 288 | issue = 23 | pages = 2981–97 | year = 2002 | pmid = 12479763 | doi = 10.1001/jama.288.23.2981 }}</ref>։ Կաթվածից կամ անցողիկ իշեմիկ գրոհից (ԱԻԳ, ժող.՝ միկրոինսուլտ) հետո բետա-բլոկերների ([[Արյան ճնշումն իջեցնող դեղանյութեր|հակագերճնշումային դեղորայքի խումբ]]) ռուտին օգտագործումը չի բերում որևէ շոշափելի դրական արդյունքի<ref>{{cite journal|last1=De Lima|first1=LG|last2=Saconato|first2=H|last3=Atallah|first3=AN|last4=da Silva|first4=EM|title=Beta-blockers for preventing stroke recurrence.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=Oct 15, 2014|volume=10|issue=10|pages=CD007890|pmid=25317988|doi=10.1002/14651858.CD007890.pub3}}</ref>։
==== Արյան լիպիդային կազմ ====
[[Խոլեսթերին|Խոլեսթերինի]] բարձր մակարդակը արյան մեջ ուղղակիորեն կապված է իշեմիկ կաթվածի ռիսկի հետ<ref name="pmid8551820"/><ref name="NEJM1989">{{cite journal |vauthors=Iso H, Jacobs DR, Wentworth D, Neaton JD, Cohen JD | title = Serum cholesterol levels and six-year mortality from stroke in 350,977 men screened for the multiple risk factor intervention trial | journal = N. Engl. J. Med. | volume = 320 | issue = 14 | pages = 904–10 | year = 1989 | pmid = 2619783 | doi = 10.1056/NEJM198904063201405 }}</ref>։ [[Ստատին|Ստատինների]] օգտագործումը նպաստում է կաթվածի ռիսկի կրճատմանը 15 տոկոսով<ref name="Statins2008">{{cite journal |vauthors=O'Regan C, Wu P, Arora P, Perri D, Mills EJ | title = Statin therapy in stroke prevention: a meta-analysis involving 121,000 patients | journal = Am. J. Med. | volume = 121 | issue = 1 | pages = 24–33 | year = 2008 | pmid = 18187070 | doi = 10.1016/j.amjmed.2007.06.033 }}</ref>։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ [[Խոլեսթերին|խոլեսթերինի]] մակարդակի վրա ազդող այլ ոչ մի դեղորայք, չի նվազեցնում կաթվածի ռիսկը<ref name="pmid7802520">{{cite journal |vauthors=Hebert PR, Gaziano JM, Hennekens CH | title = An overview of trials of cholesterol lowering and risk of stroke | journal = Arch. Intern. Med. | volume = 155 | issue = 1 | pages = 50–5 | year = 1995 | pmid = 7802520 | doi = 10.1001/archinte.155.1.50 }}</ref>, ինչից կարելի է ենթադրել, որ կանխարգելման գործում ստատինները ունեն նաև այլ ազդեցության մեխանիզմ, քան խոլեստերինի մակարդակի իջեցումն է<ref name="Statins2008"/>։
==== Շաքարային դիաբետ ====
[[Շաքարային դիաբետ|Շաքարային դիաբետը]] բարձրացնում է կաթվածի ռիսկը 2-3 անգամ։ Եթե արյան մեջ շաքարի մակարդակի կարգավորումը օգնում է [[Մազանոթներ|մանր անոթների]] վնասման հետ կապված ախտաբանական վիճակների բարելավմանը (երիկամների, ցանցաթաղանթի վնասում) ապա այն ազդեցություն չի ունենում [[Զարկերակներ|խոշոր անոթների]] հետ կապված հիվանդությունների վրա (օր.՝ կաթված)<ref name="UKPDS">{{cite journal | title = Intensive blood-glucose control with sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in patients with type 2 diabetes (UKPDS 33). UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group | journal = Lancet | volume = 352 | issue = 9131 | pages = 837–53 | year = 1998 | pmid = 9742976 | doi = 10.1016/S0140-6736(98)07019-6 }}</ref><ref name="ProACTIVE">{{cite journal |vauthors=Dormandy JA, Charbonnel B, Eckland DJ, Erdmann E, Massi-Benedetti M, Moules IK, Skene AM, Tan MH, Lefèbvre PJ, Murray GD, Standl E, Wilcox RG, Wilhelmsen L, Betteridge J, Birkeland K, Golay A, Heine RJ, Korányi L, Laakso M, Mokán M, Norkus A, Pirags V, Podar T, Scheen A, Scherbaum W, Schernthaner G, Schmitz O, Skrha J, Smith U, Taton J | title = Secondary prevention of macrovascular events in patients with type 2 diabetes in the PROactive Study (PROspective pioglitAzone Clinical Trial In macroVascular Events): a randomised controlled trial | journal = Lancet | volume = 366 | issue = 9493 | pages = 1279–89 | year = 2005 | pmid = 16214598 | doi = 10.1016/S0140-6736(05)67528-9 | url = http://orbi.ulg.ac.be/handle/2268/6536 }}</ref>։
==== Հակամակարդիչ դեղորայք ====
[[Հակամակարդիչներ|Օրալ հակամակարդիչները]], ինչպիսին է [[Վարֆարին|վարֆարինը]], հանդիսանում են կաթվածի կանխարգելման անկյունաքարը արդեն ավելին քան 50 տարի։ Այնուամենայնիվ, որոշ հետազոտություններ ցույց էն տվել, որ [[Ասպիրին|ասպիրինը]] և այլ հակաագրեգանտներ ունեն բարձր արդյունավետություն կաթվածի երկրորդային կանխարգելման հարցում<ref name="AP01" />։ Ասպիրինի ցածր դեղաչափերը (75-150 մգ) ունեն նույն արդյունավետությունը ինչ ավելի բարձր դեղաչափերը, սակայն օժտված են ավելի քիչ կողմնակի էֆեկտներով։ Ամենացածր արդյունավետ դեղաչափը մնում է դեռևս անհայտ<ref name="pmid10371234">{{cite journal |vauthors=Johnson ES, Lanes SF, Wentworth CE, Satterfield MH, Abebe BL, Dicker LW | title = A metaregression analysis of the dose-response effect of aspirin on stroke | journal = Arch. Intern. Med. | volume = 159 | issue = 11 | pages = 1248–53 | year = 1999 | pmid = 10371234 | doi = 10.1001/archinte.159.11.1248 }}</ref>։ Տիենոպերիդինները (տիկլոպիդին, կլոպիդոգրել) կարող են լինել ավելի արդյունավետ քան ասպիրինը և զուրկ են ասպիրինին բնորոշ [[Ստամոքս-աղիքային արյունահոսություն|ստամոքս-աղիքային կողմնակի էֆեկտներից]], սակայն շատ ավելի թանկարժեք են<ref name="CochraneThienopyridines"/>։ Կլոպիդոգրելը ունի ավելի քիչ կողմնակի էֆեկտ քան տիկլոպիդինը<ref name="CochraneThienopyridines">{{cite journal|first1=Cathie Lm|last1=Sudlow|first2=Gillian|last2=Mason|first3=James B.|last3=Maurice|first4=Catherine J.|last4=Wedderburn|title=Thienopyridine derivatives versus aspirin for preventing stroke and other serious vascular events in high vascular risk patients|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=1 January 2009|issn=1469-493X|pages=CD001246|issue=4|doi=10.1002/14651858.CD001246.pub2|first5=Graeme J.|last5=Hankey|pmid=19821273}}</ref>։ Դիպիրիդամոլը կարող է ավելացվել ասպիրինին, փոքր ինչ բարձրացնելով արդյունքը, չնայած, որ այն օժտված է հաճախակի [[Գլխացավ|գլխացավերի]] կողմնակի էֆեկտով<ref name="ESPRIT">{{cite journal |vauthors=Halkes PH, van Gijn J, Kappelle LJ, Koudstaal PJ, Algra A | title = Aspirin plus dipyridamole versus aspirin alone after cerebral ischaemia of arterial origin (ESPRIT): randomised controlled trial | journal = Lancet | volume = 367 | issue = 9523 | pages = 1665–73 | year = 2006 | pmid = 16714187 | doi = 10.1016/S0140-6736(06)68734-5 }}</ref>։ Ասպիրինի ցածր դեղաչափերը արդյունավետ կանխարգելում են կաթվածը առաջացումը նաև [[Սրտամկանի ինֆարկտ|սրտամկանի ինֆարկտից]] հետո<ref name="BMJ2002"/>։
[[Առիթմիա#Ֆիբրիլյացիա|Նախասրտերի ֆիբրիլիացիայով (ՆՖ)]] պացիենտները գտնվում են կաթվածի առաջացման բարձր ռիսկում (տարեկան 5%)<ref name="AFIB">{{cite journal |vauthors=Wolf PA, Abbott RD, Kannel WB | title = Atrial fibrillation: a major contributor to stroke in the elderly. The Framingham Study | journal = Arch. Intern. Med. | volume = 147 | issue = 9 | pages = 1561–4 | year = 1987 | pmid = 3632164 | doi = 10.1001/archinte.147.9.1561 }}</ref>: Կախված կաթվածի գոյություն ունեցող ռիսկից, դեղորայքային հակամակարդիչ բուժումը շատ կարևոր է<ref name="AFib-guidelines">{{cite journal |vauthors=Fuster V, Rydén LE, Cannom DS, Crijns HJ, Curtis AB, Ellenbogen KA, Halperin JL, Le Heuzey JY, Kay GN, Lowe JE, Olsson SB, Prystowsky EN, Tamargo JL, Wann S, Smith SC, Jacobs AK, Adams CD, Anderson JL, Antman EM, Halperin JL, Hunt SA, Nishimura R, Ornato JP, Page RL, Riegel B, Priori SG, Blanc JJ, Budaj A, Camm AJ, Dean V, Deckers JW, Despres C, Dickstein K, Lekakis J, McGregor K, Metra M, Morais J, Osterspey A, Tamargo JL, Zamorano JL | title = ACC/AHA/ESC 2006 Guidelines for the Management of Patients with Atrial Fibrillation: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines and the European Society of Cardiology Committee for Practice Guidelines (Writing Committee to Revise the 2001 Guidelines for the Management of Patients With Atrial Fibrillation): developed in collaboration with the European Heart Rhythm Association and the Heart Rhythm Society | journal = Circulation | volume = 114 | issue = 7 | pages = e257–354 | year = 2006 | pmid = 16908781 | doi = 10.1161/CIRCULATIONAHA.106.177292 }}</ref>։ Բացի [[Առիթմիա#Ֆիբրիլյացիա|ՆՖ]] ունեցող անձանցից, այլ ոչ մեկի խորհուրդ չի տրվում հակամակարդիչներով կանխարգելումը, քանի որ արդյունքը առանձնակի տեսանելի չէ, սակայն [[Արյունահոսություն|արյունահոսությունների]] վտանգը բավական մեծանում է<ref name="pmid17239798">{{cite journal |vauthors=Halkes PH, van Gijn J, Kappelle LJ, Koudstaal PJ, Algra A | title = Medium intensity oral anticoagulants versus aspirin after cerebral ischaemia of arterial origin (ESPRIT): a randomised controlled trial | journal = Lancet Neurol | volume = 6 | issue = 2 | pages = 115–24 | year = 2007 | pmid = 17239798 | doi = 10.1016/S1474-4422(06)70685-8 }}</ref>։
Առաջնային կանխարգելման ժամանակ հակաթրոմբոցիտար դեղորայքի օգտագործումը չի նվազեցնում ինսուլտի առաջացման հավանականությունը, սակայն մեծացնում է արյունահոսությունների ռիսկը<ref name="aspirin">{{cite journal |vauthors=Hart RG, Halperin JL, McBride R, Benavente O, Man-Son-Hing M, Kronmal RA | title = Aspirin for the primary prevention of stroke and other major vascular events: meta-analysis and hypotheses | journal = Arch. Neurol. | volume = 57 | issue = 3 | pages = 326–32 | year = 2000 | pmid = 10714657 | doi = 10.1001/archneur.57.3.326 |name-list-format=vanc | authorlink2 = Jonathan L. Halperin }}</ref><ref name="aspirin-meta">{{cite journal |vauthors=Bartolucci AA, Howard G | title = Meta-analysis of data from the six primary prevention trials of cardiovascular events using aspirin | journal = Am. J. Cardiol. | volume = 98 | issue = 6 | pages = 746–50 | year = 2006 | pmid = 16950176 | doi = 10.1016/j.amjcard.2006.04.012 }}</ref>։ Լրացուցիչ հետազոտությունների կարիք ունի ասպիրինի հնարավոր պաշտպանիչ ազդեցությունը կանանց շրջանում ինսուլտի կանխարգելման գործում<ref name="gender">{{cite journal |vauthors=Yerman T, Gan WQ, Sin DD | title = The influence of gender on the effects of aspirin in preventing myocardial infarction | journal = BMC Med | volume = 5 | pages = 29 | year = 2007 | pmid = 17949479 | pmc = 2131749 | doi = 10.1186/1741-7015-5-29 }}</ref><ref name="aspirin-women">{{cite journal |vauthors=Berger JS, Roncaglioni MC, Avanzini F, Pangrazzi I, Tognoni G, Brown DL | title = Aspirin for the primary prevention of cardiovascular events in women and men: a sex-specific meta-analysis of randomized controlled trials | journal = JAMA | volume = 295 | issue = 3 | pages = 306–13 | year = 2006 | pmid = 16418466 | doi = 10.1001/jama.295.3.306 }}</ref>։
==== Վիրահատական կանխարգելում ====
[[Քնային զարկերակ|Քնային զարկերակի]] լուսանցքում [[Աթերոսկլերոզ|աթերոսկլերոտիկ նեղացումները]] վերացնելու նպատակով կարող են կիրառվել քնային զարկերակի [[Անոթաբանություն|էնդարտերեկտոմիան]] կամ [[Անոթաբանություն|անգիոպլաստիկան]]։ Որոշակի իրավիճակներում, այս միջամտությունների արդյունավետությունը բավական ապացուցված է<ref name="endart-review"/>։ Արտահայտված նեղացումների դեպքում էնդարտերեկտոմիան բավական արդյունավետ է այն անձանց մոտ, ովքեր արդեն մեկ անգամ ունեցել են կաթված<ref name="pmid12531577">{{cite journal |vauthors=Rothwell PM, Eliasziw M, Gutnikov SA, Fox AJ, Taylor DW, Mayberg MR, Warlow CP, Barnett HJ | title = Analysis of pooled data from the randomised controlled trials of endarterectomy for symptomatic carotid stenosis | journal = Lancet | volume = 361 | issue = 9352 | pages = 107–16 | year = 2003 | pmid = 12531577 | doi = 10.1016/S0140-6736(03)12228-3 }}</ref>։ Ապացուցված չէ, որ քնային զարկերակի [[Ստենտավորում|ստենտավորումը]] նմանապես արդյունավետ է<ref name="endarterectomy-meta">{{cite journal |vauthors=Ringleb PA, Chatellier G, Hacke W, Favre JP, Bartoli JM, Eckstein HH, Mas JL | title = Safety of endovascular treatment of carotid artery stenosis compared with surgical treatment: a meta-analysis | journal = J. Vasc. Surg. | volume = 47 | issue = 2 | pages = 350–5 | year = 2008 | pmid = 18241759 | doi = 10.1016/j.jvs.2007.10.035 }}</ref><ref name="endarterectomy-cochrana">{{cite journal|last1=Bonati|first1=LH|last2=Lyrer|first2=P|last3=Ederle|first3=J|last4=Featherstone|first4=R|last5=Brown|first5=MM|title=Percutaneous transluminal balloon angioplasty and stenting for carotid artery stenosis.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=12 September 2012|volume=9|issue=9|pages=CD000515|pmid=22972047|doi=10.1002/14651858.CD000515.pub4}}</ref>։ Վիրահատական բուժման եղանակը ընտրվում է կախված պացիենտի տարիքից, սեռից, ստենոզի (նեղացման) աստիճանից, ախտանիշների սկսվելու վաղեմությունից և անհատի նախընտրություններից<ref name="endart-review"/>։ Կրկնակի կաթվածի առաջացման հավանականությունը առաջիկա 5 տարիների ընթացքում կազմում է մոտ 20%, իսկ էնդարտերեկտոմիայից հետո՝ մոտ 5%։ Որքան շուտ է իրականացվում միջամտությունը, այնքան կանխարգելիչ էֆեկտը ավելի բարձ է։ Եթե միջամտությունը իրականցվում է կաթվածից հետո 2 շաբաթների ընթացքում, ապա մեկ կաթվածի դեպք կանխարգելելու համար հարկավոր է իրականացնել 5 միջամտություն։ 12 շաբաթից հետո իրականացնելիս՝ այդ թիվը աճում է մինչև 125<ref name="pmid15043958">{{cite journal |vauthors=Rothwell PM, Eliasziw M, Gutnikov SA, Warlow CP, Barnett HJ | title = Endarterectomy for symptomatic carotid stenosis in relation to clinical subgroups and timing of surgery | journal = Lancet | volume = 363 | issue = 9413 | pages = 915–24 | year = 2004 | pmid = 15043958 | doi = 10.1016/S0140-6736(04)15785-1 }}</ref><ref name="pmid16087900">{{cite journal |vauthors=Fairhead JF, Mehta Z, Rothwell PM | title = Population-based study of delays in carotid imaging and surgery and the risk of recurrent stroke | journal = Neurology | volume = 65 | issue = 3 | pages = 371–5 | year = 2005 | pmid = 16087900 | doi = 10.1212/01.wnl.0000170368.82460.b4 }}</ref>։
Քնային զարկերակների նեղացումների [[սկրինինգը]] առանձնակի արդյունավետ չեն կանխարգելման գործում<ref name="USPSTF-carotidUS">{{cite journal | author = U.S. Preventive Services Task Force | title = Screening for carotid artery stenosis: U.S. Preventive Services Task Force recommendation statement | journal = Ann. Intern. Med. | volume = 147 | issue = 12 | pages = 854–9 | year = 2007 | pmid = 18087056 | doi = 10.7326/0003-4819-147-12-200712180-00005 }}</ref>։ Առանց որևէ ախտանիշների վիրահատական միջամտությունները շատ չնչին կերպով են ազդում կաթվածի հավանականության նվազեցման վրա<ref name="pmid16235289">{{cite journal | author = Chambers BR, Donnan GA | title = Carotid endarterectomy for asymptomatic carotid stenosis | journal = Cochrane Database Syst Rev | volume = | issue = 4 | pages = CD001923 | year = 2005 | pmid = 16235289 | doi = 10.1002/14651858.CD001923.pub2 | editor1-last = Chambers | editor1-first = Brian R }}</ref><ref name="pmid15135594">{{cite journal |vauthors=Halliday A, Mansfield A, Marro J, Peto C, Peto R, Potter J, Thomas D | title = Prevention of disabling and fatal strokes by successful carotid endarterectomy in patients without recent neurological symptoms: randomised controlled trial | journal = Lancet | volume = 363 | issue = 9420 | pages = 1491–502 | year = 2004 | pmid = 15135594 | doi = 10.1016/S0140-6736(04)16146-1 }}</ref>։ Որպեսզի վիրահատությունը լինի արդյունավետ, պետք է դրա կողմնակի ազդեցությունները լինեն 4%-ից պակաս։ Օրինակ եթե իրականացվի 100 վիրահատական միջամտություն, առանց որևէ նախնական ախտանիշների առկայության, ապա հավանական է որ 5 պացիենտ կխուսափի հետագա կաթվածի առաջացումից, սակայն 3-ի մոտ կզարգանա ինսուլտ անկախ վիրահատությունից, 3-ի մոտ կզարգանա ինսուլտ կամ կմահանա վիրահատության պատճառով իսկ մնացած 89-ը չէին ունենա կաթված, նույնիսկ եթե չվիրահատվեին<ref name="endart-review"/>։
==== Սննդակարգ ====
Սնունդը, հատկապես [[Սննդականոն|միջերկրածովյան սննդակարգը]], կարող է մինչև կիսով չափ նվազեցնել կաթվածի ռիսկը<ref name=strokenutrition>{{cite journal | author = Spence JD | title = Nutrition and stroke prevention | journal = Stroke: A Journal of Cerebral Circulation | volume = 37 | issue = 9 | pages = 2430–5 | year = 2006 | pmid = 16873712 | doi = 10.1161/01.STR.0000236633.40160.ee }}</ref>։ Կարծիք չկա այն մասին, որ [[Հոմոցիստեին|հոմոցիստեինի]] և [[Ֆոլաթթու|ֆոլաթթվի]] քանակի պակասեցումը սննդակարգում կարող է որևէ կերպ ազդել կաթվածի առաջացման ռիսկի վրա<ref>{{cite journal | author = Zhou YH, Tang JY, Wu MJ, Lu J, Wei X, Qin YY, Wang C, Xu JF, He J | title = Effect of folic acid supplementation on cardiovascular outcomes: a systematic review and meta-analysis | journal = PLoS ONE | volume = 6 | issue = 9 | pages = e25142 | year = 2011 | pmid = 21980387 | pmc = 3182189 | doi = 10.1371/journal.pone.0025142 | editor1-last = Wright | bibcode = 2011PLoSO...625142Z | editor1-first = James M }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Clarke R, Halsey J, Lewington S, Lonn E, Armitage J, Manson JE, Bønaa KH, Spence JD, Nygård O, Jamison R, Gaziano JM, Guarino P, Bennett D, Mir F, Peto R, Collins R | title = Effects of lowering homocysteine levels with B vitamins on cardiovascular disease, cancer, and cause-specific mortality: Meta-analysis of 8 randomized trials involving 37 485 individuals | journal = Archives of Internal Medicine | volume = 170 | issue = 18 | pages = 1622–31 | date = Oct 11, 2010 | pmid = 20937919 | doi = 10.1001/archinternmed.2010.348 }}</ref>։
== Գրականություն ==
| |||