«Արարատյան բարբառ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 5.
==Հնչյունական կազմը==
Արարատյան բարբառն ունի վեց պարզ ձայնավոր՝ ա, է, ի, ը, օ, ու: Այս ձայնավորների արտասանությունը բառացի զուգադիպում է մեր ժամանակակից արևելահայ գրական լեզվի ձայնավորների արտասանությանը: Արարատյան բարբառի ձայնավորները և հատկապես «ու» ձայնավորը սղվում են շեշտվող վանկից թե
Երևանի բարբառի բաղաձայնական համակարգը քառաստիճան է, այսինքն՝ ենթարկված է երկրորդ աստիճանի լրիվ տեղաշարժին: Գրաբարի համեմատությամբ բառասկզբի ձայնեղները արտասանվում են շնչեղ ձայնեղ, բառամիջի խուլերը արտասանվում են ձայնեղ, բառասկզբի խուլերը մնում են խուլ, իսկ շնչեղները մնում են շնչեղ:
Արարատ Ղարիբյանն իր «Հայ բարբառագիտություն» (Ե., 1948) գրքում առանձնացնում է բաղաձայնների մասնակի փոփոխության հետևյալ դեպքերը.
Տող 22.
==Ձևաբանությունը==
Արարատյան բարբառին բնորոշ է շեշտը բառերի վերջընթեր վանկի վրա դնելը՝ ի տարբերություն գրական լեզվի: Հոգնակին կազմվում է գրական լեզվի նմանությամբ՝ միավանկ բառերը ստանում են «էր», իսկ բազմավանկ բառերը «նէր» վերջավորությունը, օրինակ՝ ձի-ձիեր, սիրդ-սըրդեր: Մի շարք գոյականներ ունեն «արէնք» վերջավորություն (գեղարէնք, տէղարէնք), «տիք» վերջավորություն (կընկըտիք կամ կընանիք), «տինք» վերջավորություն (ախպըրտինք-եղբայրներ): Արարատյան բարբառի հոլովումը գրականին շատ մոտ է: Հիմնական տարբերությունն այն է, որ Արարատյան բարբառը բոլոր հոլովներում հոդ է ստանում (դառդիցը, սարէրըմը և այլն): Ներգոյական հոլով ունեն և անձ, և առարկա ցույց տվող գոյականները (քըվօրըմ(ը), ախպօրըմ(ը)), այնինչ գրական լեզուն անձ ցույց տվող գոյականներից ներգոյական հոլով չի կազմում:
===Ածականներ===
Տող 35 ⟶ 31՝
Հետաքրքիր է հատկապես դերանունների հոլովումը, թեպետ անձնական դերանունների հոլովումը շատ նման է գրական լեզվին.
'''Եզակի Հոգնակի'''
* Ուղղ. յէս դու մէնք դուք
* Գործ. ինձանօվ քէզանօվ մէզանօվ ձէզանօվ▼
Բաց. ինձանից քէզանից մէզանից ձէզանից ▼
▲Գործ. ինձանօվ քէզանօվ մէզանօվ ձէզանօվ
Ներգ. ինձանում քէզանում մէզանում ձէզանում ▼
'''Ցուցական դերանուններ'''
Տող 55 ⟶ 45՝
'''Եզակի '''
* Ուղղ. էս էդ էն
* Սեռ. ըստուր ըդուր ընդուր▼
* Բաց. ըստուց ըդուց ընդուց▼
* Գործ. ըստօվ ըդօվ ընդօվ ▼
'''Հոգնակի'''▼
▲Սեռ. ըստուր ըդուր ընդուր
* Սեռ. ըստօնց ըդօնց ընդօնց▼
* Հայց. նման է տրականին կամ ուղղականին ▼
* Բաց. ըստօնցից ըդօնցից ընդօնցից ▼
* Գործ. ըստօնցօվ ըդօնցօվ ընդօնցօվ ▼
* Ներգ. ըստօնցըմ ըդօնցըմ ընդօնցըմ▼
Մյուս դերանունները նման են գրական լեզվին:▼
▲Հայց. էս էդ էն
===Խոնարհում===▼
▲Բաց. ըստուց ըդուց ընդուց
Արարատյան բարբառն ունի երեք խոնարհում` '''էլ, իլ, ալ'''. իլ խոնարհումը լինում է սովորաբար ժխտականի դեպքում: Բաղադրյալ ժամանակները կազմվում են դերբայով և օժանդակ բայով: ▼
▲Գործ. ըստօվ ըդօվ ընդօվ
''Ներկա'' – գըրըմ էմ, գըրըմ էս, գըրըմ ա, գըրըմ էնք, գըրըմ էք, գըրըմ էն▼
▲Ներգ. ըստում ըդում ընդում
''Անցյալ անկատար'' – գըրըմ ի, գըրըմ իր, գըրըմ էր, գըրըմ ինք, գըրըմ իք, գըրըմ ին▼
▲'''Հոգնակի'''
''Ապառնի'' – գրելու յէմ, գրելու յէս, գրելու յա, գրելու յէնք, գրելու յէք, գրելու յէն▼
▲Ուղղ. ըստօնք ըդօնք ընդօնք
''Անցյալ ապառնի'' – գրելու յի, գրելու յիր, գրելու յէր, գրելու յինք, գրելու յիք, գրելու յին▼
▲Սեռ. ըստօնց ըդօնց ընդօնց
''Վաղակատար'' – գրէլ էմ, գրէլ էս, գրէլ ա, գրէլ էնք, գրէլ էք, գրէլ էն▼
▲Տր. » » »
''Անցյալ վաղակատար'' – գըրէլ ի, գըրէլ իր, գըրէլ էր, գըրէլ ինք, գըրէլ իք, գըրէլ ին▼
▲Հայց. նման է տրականին կամ ուղղականին
''Հարակատար'' – գրած էմ, գրած էս, գրած ա, գրած էնք, գրած էք, գրած էն▼
▲Բաց. ըստօնցից ըդօնցից ընդօնցից
▲Գործ. ըստօնցօվ ըդօնցօվ ընդօնցօվ
''Անցյալ կատարյալ'' – գրէցի, գըրէցիր, գըրէց, գըրէցինք, գըրէցիք, գըրէցին▼
▲Ներգ. ըստօնցըմ ըդօնցըմ ընդօնցըմ
''Ըղձական և պայմանական եղանակները'' նման են գրական լեզվին, տարբերությունը միայն այս եղանակների անցյալ ապառնիի կազմության մեջ է.▼
▲Մյուս դերանունները նման են գրական լեզվին:
▲===Խոնարհում===
Ըղձական եղանակ – գըրի, գըրիր, գըրէր, գըրինք, գըրիք, գըրին: ▼
▲Արարատյան բարբառն ունի երեք խոնարհում` էլ, իլ, ալ. իլ խոնարհումը լինում է սովորաբար ժխտականի դեպքում: Բաղադրյալ ժամանակները կազմվում են դերբայով և օժանդակ բայով:
▲Ներկա – գըրըմ էմ, գըրըմ էս, գըրըմ ա, գըրըմ էնք, գըրըմ էք, գըրըմ էն
▲Անցյալ անկատար – գըրըմ ի, գըրըմ իր, գըրըմ էր, գըրըմ ինք, գըրըմ իք, գըրըմ ին
▲Ապառնի – գրելու յէմ, գրելու յէս, գրելու յա, գրելու յէնք, գրելու յէք, գրելու յէն
▲Անցյալ ապառնի – գրելու յի, գրելու յիր, գրելու յէր, գրելու յինք, գրելու յիք, գրելու յին
▲Վաղակատար – գրէլ էմ, գրէլ էս, գրէլ ա, գրէլ էնք, գրէլ էք, գրէլ էն
▲Անցյալ վաղակատար – գըրէլ ի, գըրէլ իր, գըրէլ էր, գըրէլ ինք, գըրէլ իք, գըրէլ ին
▲Հարակատար – գրած էմ, գրած էս, գրած ա, գրած էնք, գրած էք, գրած էն
▲Անցյալ հարակատար – գըրած ի, գըրած իր, գըրած էր, գըրած ինք, գըրած իք, գըրած ին
▲Անցյալ կատարյալ – գրէցի, գըրէցիր, գըրէց, գըրէցինք, գըրէցիք, գըրէցին
Պայմանական եղանակ – կըգըրի, կըգըրիր, կըգըրէր, կըգըրինք, կըգըրիք, կըգըրին: ▼
▲Ըղձական և պայմանական եղանակները նման են գրական լեզվին, տարբերությունը միայն այս եղանակների անցյալ ապառնիի կազմության մեջ է.
''Հարկադրական եղանակ''▼
▲Ըղձական եղանակ – գըրի, գըրիր, գըրէր, գըրինք, գըրիք, գըրին
▲Պայմանական եղանակ – կըգըրի, կըգըրիր, կըգըրէր, կըգըրինք, կըգըրիք, կըգըրին
Ապառնի - պըդի գըրէմ կամ գըրիլ պըդէմ, պըդի գըրէս կամ գըրիլ պըդէս, պըդի գըրի կամ գըրիլ պըդի, պըդի գըրէնք կամ գըրիլ պըդէնք, պըդի գըրէք կամ գըրիլ պըդէք, պըդի գըրէն կամ գըրիլ պըդէն:▼
▲Հարկադրական եղանակ
▲Ապառնի- պըդի գըրէմ կամ գըրիլ պըդէմ, պըդի գըրէս կամ գըրիլ պըդէս, պըդի գըրի կամ գըրիլ պըդի, պըդի գըրէնք կամ գըրիլ պըդէնք, պըդի գըրէք կամ գըրիլ պըդէք, պըդի գըրէն կամ գըրիլ պըդէն:
Անցյալ ապառնի – պըդի գըրի կամ գըրիլ պըդի, պըդի գըրիր կամ գըրիլ պըդիր, պըդի գըրէր կամ գըրիլ պըդէր և այլն:
| |||