ԱՂՎԱՆԻՑ ՄԱՐԶՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, [[Սասանյան ԻրանիԻրան]]ի կուսակալություն կամ փոխարքայություն։ [[Արևելյան ՀայաստանումՀայաստան]]ում հայ Արշակունյաց թագավորության վերացումից հետո, 387-ին, Սասանյանները[[Սասանյաններ]]ը [[Արցախ]] և [[Ուտիք]] նահանգները միացրին Աղվանքին՝[[Աղվանքին]]՝ հիմնելով առանձին մարզպանություն, որը գոյություն ունեցավ մինչև արաբական տիրապետությունը։ Աղվանից մարզպանությունը աշխարհագրական-տերիտորիալ հասկացություն էր, խառը էթնիկական կազմով։ Հայ նախարարական ավագանին, հենվելով տեղացի ստվար հայության վրա, տնօրինում էր երկրի ներքին կյանքը։ Մինչև 462-ը մարզպանի աթոռանիստն էր [[Կապաղակ]] քաղաքը։
462—636-ին մարզպանության կենտրոնն էր Պերոզապատըկամ Պարտավը։[[Պարտավը]]։ 636-ին [[Վարազ-Գրիգորը]] (Միհրանյան տոհմից) դարձավ Աղվանքի[[Աղվանք]]ի «առաջին իշխանը»։իշխանը։ Արաբական տիրապետության հաստատումով Միհրանյանները[[Միհրանյաններ]]ը դարձան խալիֆայության վասալներ։ 706-ին վերացավ նրանց իշխանությունը, և երկիրը մտավ «Արմինիա» փոխարքայության կազմի մեջ։ Արցախում[[Արցախ]]ում և Ուտիքի[[Ուտիք]]ի լեռնային ու նախալեռնային գավառներում հայ իշխանությունները շարունակեցին իրենց գոյությունը և IX դ. վերջերից ընդգրկվեցին Բագրատունյաց թագավորության կազմում։
