«Խորհրդարան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 1.
[[Պատկեր:Unibicameral Map.svg|500px|thumb|right|{{legend|#37abc8|Պետություններ՝ երկպալատ խորհրդարանով}}{{legend|#afe945|Պետություններ՝ միապալատ խորհրդարանով և օրենսդիր մարմնով}}{{legend|#ff9955|Պետություններ՝ միապալատ խորհրդարանով}}{{legend|#000000|Խորհրդարան չկա}}]]
{{անաղբյուր}}
{{Տեղեկաքարտ Օրենսդիր}}
[[Պատկեր:houses.of.parliament.overall.arp.jpg|մինի|աջից|250px|Բրիտանական պառլամենտի շենքը՝ [[Վեստմինստերյան պալատ]]ը]]
'''Խորհրդարան''' ({{lang-en|parliament}}, {{lang-fr|parlement}}, parler՝ խոսել), իշխանությունների տարանջատում ունեցող պետություններում բարձրագույն նրկայացուցչական և օրենսդիր մարմին<ref name="МЭСБЕ 1">{{ВТ-МЭСБЕ|Парламент}}</ref>։
'''Խորհրդարան''' կամ '''Պառլամենտ''' ({{lang-en|parliament}}, որը ծագում է {{lang-fr|parlement}} parler բառից, ինչը նշանակում է «խոսել»), [[պետական մարմիններ|պետական մարմին]], պետական իշխանության բարձրագույն և տեղական մարմին, ներկայացուցչական և [[Օրենսդիր իշխանություն|օրենսդրական բարձրագույն մարմին]] [[իշխանությունների բաժանում]] հաստատված [[պետություն]]ներում։
 
[[Հայաստան]]ում, [[Մոլդովա]]յում, [[ԲելառուսՎրաստան]]ում, [[Վրաստան]]ում, [[ԱդրբեջանԲելգիա]]ումյում, [[Մեծ Բրիտանիա]]յում, [[Հունաստան]]ում, [[Իտալիա]]յում, [[ԿանադաԿամբոջա]]յում, [[ՌումինիաԿանադա]]յում, [[Ֆրանսիա]]յում, [[Չեխիա]]յում, [[Հարավային Օսեթիա]]յում, [[Ղազախստան]]ում և որոշմի քանի այլ երկրներումպետությունում պառլամենտներըխորհրդարանները ունենմիանուն նույնեն։ անունը՝Ադրբեջանի ([[ԱզգայինԱդրբեջանի Ժողովխորհրդարան|Միլի մեջլիս]]։ Իսկ), [[Ռուսաստան]]ումի<ref>ст. 94, КРФ</ref> ([[ՊետականԴաշնության Դումաժողով]]), [[ՏաջիկստանՂրղզստան]]ում (Ժոգորկու Կենեշ), [[Տաջիկստան]]ում (Մաջլիսի Օլի), [[Թուրքմենիա]]յում (Մեջլիս), [[ԹուրքմենստանՈւկրաինա]]յում (Բարձրագույն Ռադա), [[Իսրայել]]ում ([[ՄեջլիսՔնեսեթ]]), [[ՈւկրաինաՄոնղոլիա]]յում (Խուրալ), [[ԲարձրագույնՍերբիա Ռադաև Չեռնոգորիա|Սերբիայում և Չեռնոգորիայում]] (Սկուպշինա), [[ԻսրայելԲուլղարիա]]ումյում (''Народно събрание''), [[ՔնեսեթՄակեդոնիա]]յում (Ժողով), [[ԳերմանիաԼեհաստան]]ում, ([[ՌայխստագԼատվիա]]յում և [[Լիտվա]]յում (Սեյմի բոլոր երեք երկրներում), [[ՄոնղոլիաՖինլանդիա]]յում (Էդուսկունտ), [[ԽուրալՇվեդիա]]յում (Ռիկսդագ), [[ՍերբիաԳերմանիա]]յում և(Բունդեսթագ), Չերնոգորիա[[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստան]]յումում ([[ՍկուպշչինաՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողով]]) օգտագործվումև էմի պառլամենտիքանի այլ երկրներում կիրառվում են սեփական անվանումը։անվանումները՝ խորհրդարաններն անվանակոչելու համար։
 
[[Պառլամենտ]]ըԽորհրդարանը ներկայացուցչական մարմինհանդիսանում է ներկայացւցչական մարմին, որումորտեղ երկրիողջ բնակչությունը և [[մարզ]]երիերկրի բոլոր բնակչությունըշրջանները ներկայացված էեն նրանցիրենց կողմից ընտրածընտրված ներկայացուցիչներով։ Որպես կանոն,կանոն՝ այդպեսողջ ձևավորվում է ամբողջ պառլամենտրըխորհրդարանը կամ էլխորհրդարանի [[ստորին պալատ]]ըպալատը (օրինակ,օրինակ՝ [[դաշնություն]]ներումդաշնություններում) ձևավորվում էեն համընդհանուրընդհանուր ընտրությունների կերպով)։միջոցով։
 
Ժամանակակից պետություններում խորհրդարանները, որպես կանոն, պառլամենտներըհանդիսանում [[օրենսդրականեն մարմին]]ների դեր ենօրնսդիր տանումմարմիններ, այսինքն՝ [[օրենք]]ներլիզորված են օրենքներ ընդունելու [[իրավունք]] ունենլիազորությամբ, ինչպես նաև, այս կամ այն չափով ձևավորելլիազորված են ձևավորելու և վերահսկելվերահսկելու [[Գործադիր իշխանություն|գործադիր իշխանությանը]]իշխանությունը (օրինակ,օրինակ՝ կառավարությանիշխանությանը [[անվստահության քվե]]անվստահություն տալհայտնելը և նախագահի [[իմպիչմենտ]]ի [[պրոցեդուրա]]նգործընթացն կատարելիրականացնելը
 
== Խորհրդարանի պատմություն ==
[[Պատկեր:houses.of.parliament.overall.arp.jpg|մինիthumb|աջիցright|250px300px|Բրիտանական պառլամենտիխորհրդարանի շենքը՝շենքը ([[Վեստմինստերյան պալատ]]ը)]]
Ազգային ներկայացւցչության մարմինները գոյություն են ունեցել դեռևս հնագույն պետություններում, օրինակ՝ [[Հին Հռոմ]]ում։ Դա կարող էր լինել ազգային ժողով, [[ավագների խորհուրդ]], Սենատ, [[կոմիտիաներ]], [[վեչե]], և այլն։ Միջին դարերում տարածում գտավ ներկայացուցչական համակարգը, որի դերը նման էր խորհրդարանի դերին։ Այս համակարգը գործում էր [[Ֆրանսիա]]յում ([[Գլխավոր շտատներ]]), [[Իսպանիա]]յում ([[Կորտեսներ]]), [[Ռուսաստան]]ում (զեմստվոյական ժողով) և այլն։
 
Ժամանակակից պառլամենտարիզմի հայրենիքը համարվում է Անգլիան։ Խորհրդարանի նախատիպը ձևավորվել է Անգլիայում 18-րդ դարում երբ արքա Յոհան Անհողին ստիպված ր ստորագրել [[Ազատությունների մեծ խարտիա]]ն։ Այդ փաստաթղթի համաձայն՝ թագավորն իրավունք չուներ մտցնելու նոր հարկատեսակներ՝ առանց թագավորական խորհրդի համաձայնության։ Մեծ Բրիտանիան առաջին երկիրն է, որտեղ խորհրդարանն իր վրա է վերցրել իշխանությունը՝ ողջ ծավալով։
 
Պատմականորեն խորհրդարանն իրականացնում էր ամորտիզատորի դեր՝ իշխանության (միապետի) և ժողովրդի միջև։ Խորհրդարանը հաճախ որոշիչ դեր է խաղում սոցիալական կատակլզմների ժամանակ․ 17-րդ դարի Անգլիական հեղափոխությունը, խորհրդարանի արձակումն Օլիվեր Կրոմվելի կողմից և այլն։ Աստիճանաբար պետությունների մեծամասնությունում խորհրդարանը երկրորդական մարմնից վերածվեց բարձրագույն պետական մարմնի՝ դադրելով միայն իշխանության և ժողովրդի միջև հաշտարար լինելուց։
 
[[Մեն կղզի|Մեն կղզու]] (Թինվալդ) և [[Իսլանդիա]]յի ([[Ալտինգ]])խորհրդարանները, որոն ձևավորվել են 10-րդ դարում, համարվում են աշխարհի ամենահին խորհրդարանները։ Թինվալդը, որն ստեղծվել է [[979]] թվականին, իր պատմության ընթացքում գործել է անընդհատ, իսկ Ալտինգը, որը կազմավորվել էր [[930]] թվականին, պաշտոնապես չի աշխատել [[1801]]-[[1845]] թվականներին (չնայած պաշտոնական ժողովներ եղել են)։
 
== Խորհրդարանական ընտրություններ ==
Ժամանակակից ժողովրդավարույունը պահանջում է, որ խորհրդարանի գոնե մեկ պալատն անմիջականորեն բնակչության կոմից ընտրվի։ Խորհրդարանական ընտրությունները հանդիսանում են հասարակության տրամադրվածության արտահայտման ինդիկատոր, ինչն իր արտահայտությունն է գտնում տարբեր ուղղվածության [[Կուսակցություն|քաղաքական կուսակցություն]]ներում։ Որպես կանոն՝ կուսակցությունը կամ կուսակցությունների [[կոալիցիա]]ն, որն ստացել է քվեների մեծամասնությունը, ձևավորում է [[կառավարություն]]ը։ Ընտրությունները կարղ են անցկացվել ինչպես համամասնական ընտրական համակարգով (ընտրում են կուսակցությունները), այնպես էլ մեծմասնական ընտրական համակարգով (ընտրական շրջաններից ընտրում են [[պատգամավոր]]ներին)։ Ընտրությունները տեղի են ունենում նույն պարբերականությամբ՝ 4-5 տարին մեկ անգամ։
 
== Խորհրդարանի կազմ ==
Խորհրդարանի անդամները կոչվում են պատգամավորներ՝ խորհրդարանի ստորին պալատի համար, և սենատորներ՝ վերին պալատի համար։ Սովորաբար խորհրդարանի մեջ մտնում է 300-500 անդամ, բայց այդ թիվը կարող է նաև ընդհանրապես այլ լինել (մի քանի տասնյակից մինչև 2 000-3 000)։
 
Խորհրդարանը կարող բաղկացած լինել 1 կամ 2 պալատներից։ Երկպալատ պառլամենտում որպես կանոն պալատներից մեկը համարվում է վերին, երկրորդը՝ ստորին։ Այսպես․ [[Մեծ Բրիտանիա]]յում խորհրդարանի վերին պալատը Լորդերի պալատն է, ստորինը՝ Համայնքների պալատը, [[Ռուսաստան]]ում՝ Դաշնության խրհուրդ և Պետական Դումա, [[Ղազախստան]]ում՝ Սենատ և Մաժիլիս, [[ԱՄՆ]]֊ում՝ Սենատ և Ներկայացուցիչների պալատ։ Որպես կանոն՝ վերին պալատը ձևավորվում է ավելի քիչ ժողովրդավարական ճանապարհով, քան՝ ստորինը։
 
Խորհրդարանը երկու պալատների բաժանելու իմաստը կայանում է նրանում, որ ստորին պալատի կողմից հավանության արժանացած կամ ընդունված օրինագծերը պետք է հավանության արժանանան նաև վերին պալատի կողմից, որը, որպես կանոն, մեծամասամբ կառավարության շահերից ելնող դիրքից են հանդես գալիս։
 
[[Իսպանիա]]յում հայտնի է բազմապալատ խորհրդարանի նախադեպ։
 
Խորհրդարանի կազմում սովորաբար գործում ն կոմիտեներ և հանձնաժողովներ՝ կոնկրետ հարցերի շրջանակի համար նախատեսված (տնտեսության, արտաքին գործերի և այլն)։ Դրանք զբաղվում են խորհրդարանում քննարկվելիք համապատասխան թեմայի շուրջ որոշումների նախապատրաստմամբ։
 
Բացի այդ՝ խորհրդարանում ստեղծվում են նաև ֆրակցիաներ, որոնք ձևավորվում են ըստ կուսակցականության սկզբունքի, որպես կանոն՝ կուսակցությունների ներկայացուցիչներից, և պատգամավորական խմբեր, որոնք միավորում են ֆրակցիաներում չընդգրկված պատգամավորներին։
 
== Աշխարհի երկրների խորհրդարաններ ==
Երկպալատ խորհրդարաններում առաջնայինը վերին պալատն է։
* {{դրոշ|Ավստրիա}}[[Ավստրիա]]․ երկպալատ դաշնւթյան ժողով՝ Բունդեսրատ և [[Ավստրիայի ազգային խորհուրդ]]
* {{դրոշ|Հայաստան}}[[Հայաստան]]. միապալատ [[ՀՀ Ազգային ժողով]]
* {{դրոշ|Ադրբեջան}}[[Ադրբեջան]]. միապալատ Միլի Մեջլիս
* {{դրոշ|Մեծ Բրիտանիա}}[[Մեծ Բրիտանիա]]. [[Մեծ Բրիտանիա]]յում խորհրդարանի վերին պալատը Լորդերի պալատն է, ստորինը՝ Համայնքների պալատը
* {{դրոշ|Գերմանիա}}[[Գերմանիա]]. միապալատ Բունդեսթագ
* {{դրոշ|Իտալիա}} [[Իտալիա]]. երկպալատ խորհրդարան Իտալիայում՝ Սենատ և Պատգամավորների պալատ
* {{դրոշ|Իսպանիա}}[[Իսպանիա]]. երկպալատ, Գլխավոր կորտեսներ՝ Սենատ և Պատգաավորների կոնգրես]
* {{դրոշ|Լատվիա}}[[Լատվիա]]. միապալատ Սեյմ
* {{դրոշ|Չինաստան}}[[Չինաստան]]. Ազգային ներկայացուցիչների համաչինական ժողով,միապալատ
* {{դրոշ|Ռուսաստան}}[[Ռուսաստան]]. երկպալատ, Դաշնության խորհուրդ՝ Դաշնության խորհուրդ և Պետական դումա
* {{դրոշ|Ռումինիա}} [[Ռումինիա]]. Ռումինիայի երկպալատ խորհրդարան՝ Սենատ և Պատգամավորների պալատ
* {{դրոշ|ԱՄՆ}}[[ԱՄՆ]]. երկպալատ, Կոնգրես՝ Սենատ և Ներկայացուցիչների պալատ
* {{դրոշ|Ուկրաինա}}[[Ուկրաինա]]. Ուկրաինայի միապալատ Բարձրագույն Ռադա
* {{դրոշ|Ֆրանսիա}}[[Ֆրանսիա]]. Ֆրանսիայի երկպալատ խորհրդարան՝ Սենատ և Ազգային ժողովдвухпалатный [[Парламент Франции|п
* {{դրոշ|Ֆինլանդիա}}[[Ֆինլանդիա]]. միապալատ, Էդուսկունտ]
* {{դրոշ|Շվեյցարիա}}[[Շվեյցարիա]]. երկպալատ, Դաշնության ժողով՝ Շտենդերատ և Ազգային խորհուրդ
* {{դրոշ|Էստոնիա}}[[Էստոնիա]]. միապալատ, Ռիյգիկոգու
 
== Միջազգային խորհրդարաններ ==
Գոյություն ունի միջազգային մարմինների մի շարք, որոնք այս կամ այն չափով նույնականացվում են խորհրդարանի հետ։ Որպես կանոն՝ դրանք աշխատում են որևէ միջազգային կազմակերպության կառուցվածքում։ Այդպիսի մարմինները կարող են ընտրվել անմիջականորեն ընտրազանգվածի կողմից, բայց ավելի հաճախ ազգային խորհրդարանների ներկայացուցիչների կողմից։ Օրենսդիր մարմնի համաժողովրդական ընտրություններ տեղի են ունենում Եվրոպական խորհրդում, Կենտրոնական Ամերիկայի խորհրդարանում, ծրագրվում է Արաբական խորհուրդ և Խորհրդարանական վեհաժողով հիմնել Ռուսաստանի և Բելառուսի միությամբ։ Խորհրդարանների ներկայացուցիչներից խորհրդարանական վեհաժողովներ կան Եվրոպայի որհրդում, ՆԱՏՕ֊ում, [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն]]ում, [[ԱՊՀ]]֊ում։ Ժնևում աշխատում է [[Միջպառլամենտական միություն]]ը՝ աշխարհի խորհրդարանների ասոցիացիան։ [[2008]] թվականին [[Ստամբուլ]]ում հիմնվել է Թուրքալեզու պետությունների<ref>[http://www.day.az/news/politics/137723.html Day.Az: В Стамбуле учреждена Парламентская Ассамблея тюркоязычных стран]</ref> խորհրդարանական վեհաժողովը։
 
== Տես նաև ==
* [[Եվրոպական պառլամենտխորհրդարան]]
* [[Եվրոպայի Խորհրդիխորհրդի պառլամենտականԽորհրդարանական ասամբլեավեհաժողով]]
* [[ՀՀ Ազգային Ժողովժողով]]
* [[Ներկայացուցչական դեմոկրատիա]]
* [[Հայաստանի խորհրդարանական ընտրություններ, 2018]]
* [[ՀՀ Ազգային Ժողով]]
* [[Կոմիտիաներ]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Գրականություն ==
* [http://www.senator.senat.org/senat.html И. Мачульская. «И опыт, сын ошибок трудных» — история становления парламентаризма в Древнем Риме и его развитие в современной России].
 
== ԱրտքաինԱրտաքին հղումներ ==
{{Commons category|Parliaments}}
* [http://www.parliament.am/ Հայաստանի Հանրապետության Պառլամենտի (Ազգային Ժողովի) պաշտոնական կայքը]
* [http://www.iabp.org/ The International Association of Business and Parliament (IABP) Scottish Scheme]
* {{Cite EB1911|wstitle=Parliament}}
* [https://www.webcitation.org/5hP7hkahY?url=http://www.parliament.uk/index.cfm United Kingdom Parliament]
* [https://web.archive.org/web/20070530154429/http://www.iacis.ru/html/ Межпарламентская Ассамблея государств — участников СНГ]
* [http://www.legislature.ru/parliam.html Список серверов парламентов мира]{{Недоступная ссылка|date=Ноябрь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}
 
[[Կատեգորիա:Խորհրդարան|Օրենսդիր մարմիններ]]
[[Կատեգորիա:Օրենսդիր իշխանություն]]
[[Կատեգորիա:Վեստմինստերյան համակարգ]]
[[Կատեգորիա:Պետական կառուցվածքներ]]