«Մաքս Պլանկ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 13.
Մաքսի կյանքի առաջին ինը տարիներն անցել են Կիլում, [[Հոլշտինի]]ի մայրաքաղաքում, որն այդ ժամանակ [[Դանիա]]յի և [[Պրուսիա]]յի միջև հակասությունների կենտրոնում էր գտնվում։ [[1864]] թվականին երիտասարդ Պլանկը նույնիսկ ականատես եղավ, թե ինչպես են պրուսական-ավստրիական զորքերը ներխուժում քաղաք<ref name="КФ7" />։ [[1867]] թվականին Վիլհելմ Պլանկը հրավեր է ստանում զբաղեցնելու [[Մյունխենի համալսարան]]ի իրավագիտության դասախոսի պաշտոնը և իր ընտանիքի հետ միասին տեղափոխվում է [[Բավարիա]]յի մայրաքաղաք։ Այստեղ Մաքսը հաճախում է [[Մաքսիմիլանյան գիմնազիա]] (Maximiliansgymnasium München)։ Սովորում է գերազանց և շուտով դառնում է դասարանի լավագույն աշակերտներից մեկը։ Թեև ուշադրություն էր դարձվում մեծ մասամբ գիմնազիայի ավանդական առարկաներին (մասնավորապես հին լեզուների ուսուցմանը)՝ բնական գիտությունների ուսուցումն այդ դպրոցում նույնպես գտնվում էր բարձր մակարդակի վրա։ Երիտասարդ Պլանկի վրա խորը ազդեցություն է ունեցել մաթեմատիկայի ուսուցիչ [[Հերման Մյուլեր]]ը (Hermann Müller), ումից ապագա գիտնականն առաջին անգամ լսում է [[էներգիայի պահպանում|էներգիայի պահպանման]] մասին։ Մարքսի մոտ վաղ են առաջ գալիս մաթեմատիկական կարողությունները{{sfn|Кляус и Франкфурт|1980|էջ=9—11}}։ Եվ թեև ուսուցիչները նրա մեջ չէին տեսնում ինչ-որ անսովոր ունակություններ, նրանք հատուկ նշում էին նրա անձնական որակները՝ ուժեղ կամք, ջանասիրություն և կատարողականություն{{sfn|Heilbron|1986|p=3}}։ Գիմնազիայում սովորելը ամրապնդեց գիտության հանդեպ ունեցած նրա հետաքրքրությունները, պարզեց բնության օրենքները, որի մասին նա այդքան գրում էր կյանքի վերջին շրջանում։
== Կրոնի նկատմամբ վերաբերմունքը ==
Պլանկի հետաքրքրությունը կրոնի նկատմամբ մեծապես պայմանավորված էր նրա ծագումով: Նրա մի շարք հարազատներ զբաղվել են [[Աստվածաբանություն|աստվածաբանությամբ]]։ Նա դաստիարակվել է [[Լյութերականություն|լյութերական]] ոգով և արժևորել է կրոնը։ Հայտնի է, որ ճաշի սեղանի մոտ նա աղոթել է, իսկ 1920 թվականից մինչև կյանքի վերջը ծառայել է որպես քահանա Գրյունվալդի համայնքում(172)։ Պլանկը բազմիցս հանդես է եկել գիտության և կրոնի միավորման դեմ։ Նա քննադատել է 1920-ական թվականների ակտիվ փորձերը գիտության պատճառականության և փոխարենը ներդնել կամքի ազատությունը, մերկացրել է սպիրիտուալիզմը, աստղագուշակությունը, թեոսոֆիան և այլ ուղություններ, որոնք մասայականություն էին վայելում Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, զգուշացրել է գիտության համար վտանգավոր հայացքների մասին այնպիսի հեղինակների, ինչպիսիք են [[Օսվալդ Շպենգլեր|Օսվալդ Շպենգլերը]] և [[Ռուդոլֆ Շտեհներ|Ռուդոլֆ Շտեհները]]։ Միաժամանակ Պլանկը չի հակադրել գիտությունը և կրոնը, այլ համարել է հավասարաչափ անհրաժշետ(173)։ Մեծ համաբավ են ձեռք բերել «Կրոնը և բնագիտությունը» խորագրով դասախոսությունները, որոնք առաջին անգամ կարդացել է 1937 թվականի մայիսին (հետագայում բազմիցս հրատարակվել են առանձին գրքով)։ Այդ ելույթը հիմնականում արձագանք էր իր երկրում իշխող ֆաշիստական ռեժիմին։ Այն ուշադրություն գրավեց իր լավատեսությամբ, բանականության և հավատի յուրօրինակ սինթեզով։ Կրոնում գիտնականը տեսավ բարոյականության և հումանիզմի հիմքը։ Ինչպես գրել է Պլանկը իր աշխատությունում՝ «Կրոնը և բնագիտությունը չեն բացառում մեկը մյուսին, ինչպես ոմանք ներկայումս մտածում և մտահոգվում են, այլ լրացնում և հարստացնում են միմյանց... Որքանով որ գիտելիքը և հմտությունը չի կարելի փոխարինել աշխարհայացքային ընկալումներով, այդքանով էլ հնարավոր չէ մշակեճիշտ վերաբերմունք մշակել բարոյական հիմնախնդիրների նկատմամբ՝ հիմնվելով սոսկ ռացիոնալ իմացության վրա: Սակայն այս երկու ճանապարհները չեն տարանջատվում, այլ ընթանում են զուգահեռ, հանդիպելով նույն նպատակով անսահմանության մեջ»։
 
սակայն այս երկու ճանապարհները չեն տարանջատվում, այլ ընթանում են զուգահեռ, հանդիպելով նույն նպատակով անսահմանության մեջ։ Պլանկը իր դասախոսություններում երբեք չի նշել Քրիստոսի անունը և անհրաժեշտ է համարել ժխտել լուրերը քրիստոնեական հավատքի այս կամ այն կոնկրետ ուղղությանը հարելու վերաբերյալ(օրինակ՝ կաթոլիկություն), նա ընդգծել է, որ չնայած երիտասարդ տարիներին «կրոնի հանդեպ տրամադրվածությանը, ինքը չի հավատացել աստծոանձնավորված մարդ լինելունաստծուն, առավել ևս քրիստոնեական աստված լինելուն»(175)։ Այս պլանով նրա հավատը նման է Էյնշտեյնի կրոնական զգացմունքին։ Այդ մասին գրել է նաև Լիզա ՄեհտներըՄեյտները. «Իհարկե, Պլանկի հավատը չուներ ինչ-որ հատուկ կրոնի ձև, բայց նա հվատացյալ էր» (ՍինոզայիՍպինոզայի և Գյոթեի իմաստովձևով) և միշտ նա այդ ընդգծում էր։էր»։ (176)։
 
սակայն այս երկու ճանապարհները չեն տարանջատվում, այլ ընթանում են զուգահեռ, հանդիպելով նույն նպատակով անսահմանության մեջ։ Պլանկը իր դասախոսություններում երբեք չի նշել Քրիստոսի անունը և անհրաժեշտ է համարել ժխտել լուրերը քրիստոնեական հավատքի այս կամ այն կոնկրետ ուղղությանը հարելու վերաբերյալ(օրինակ՝ կաթոլիկություն), նա ընդգծել է, որ չնայած երիտասարդ տարիներին «կրոնի հանդեպ տրամադրվածությանը, ինքը չի հավատացել աստծո մարդ լինելուն, առավել ևս քրիստոնեական աստված լինելուն»(175)։ Այս պլանով նրա հավատը նման է Էյնշտեյնի կրոնական զգացմունքին։ Այդ մասին գրել է նաև Լիզա Մեհտները «Իհարկե, Պլանկի հավատը չուներ ինչ-որ հատուկ կրոնի ձև, բայց նա հվատացյալ էր»(Սինոզայի և Գյոթեի իմաստով) և միշտ նա այդ ընդգծում էր։ (176)։
== Գրականություն ==
* {{գիրք|հեղինակ= Кляус Е. М., Франкфурт У. И. |վերնագիր= Макс Планк |վայր= М. |հրատարակչություն= Наука |թվական= 1980 |էջ= 392 |ref = Кляус и Франкфурт}}