չ
Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-https://books.google.com/ +https://books.google.am/)
Content deleted Content added
No edit summary |
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-https://books.google.com/ +https://books.google.am/) |
||
Տող 3.
'''Ճարպակալում''', հանդիսանում է բժշկական վիճակ, որի ժամանակ դիտվում է մարմնի ավելցուկային [[Ճարպ|ճարպի]] կուտակում, ինչն էլ կարող է թողնել բացասական ազդեցություն առողջության վրա<ref name=WHO2015/>։ Մարդու մոտ հաստատվում է ճարպակալման առկայությունն այն դեպքում, երբ մարմնի զանգվածի ցուցանիշը ([[Մարմնի զանգվածի ինդեքսը|ՄԶՑ]]), որն իրենից ներկայացնում է մարդու քաշի քառակուսու (կգ-ով) հարաբերությունը հասակին (մ-ով), մեծ է 30-ից<ref name=WHO2015/>։ Արևելյան Ասիայի որոշ երկրներում կիրառվում են ՄԶՑ-ի ավելի ցածր արժեքներ<ref name=Kan2005>{{cite journal|last1=Kanazawa|first1=M|last2=Yoshiike|first2=N|last3=Osaka|first3=T|last4=Numba|first4=Y|last5=Zimmet|first5=P|last6=Inoue|first6=S|title=Criteria and classification of obesity in Japan and Asia-Oceania.|journal=World review of nutrition and dietetics|date=2005|volume=94|pages=1–12|pmid=16145245|url=https://www.researchgate.net/publication/7616717_Criteria_and_Classification_of_Obesity_in_Japan_and_Asia-Oceania|doi=10.1159/000088200}}</ref>։ Ճարպակալումը մեծացնում է տարբեր հիվանդությունների և ախտաբանական վիճակների առաջացման հավանականությունը, մասնավորապես՝ [[Սիրտանոթային հիվանդություններ|սիրտանոթային հիվանդությունների]], [[շաքարային դիաբետ]] տիպ 2-ի, [[Քնի օբստրուկտիվ ապնոէ|քնի օբստրուկտիվ ապնոեի]], [[Ուռուցքներ|քացկեղի]] որոշ տեսակների, [[Օստեոարթրիտ|օստեոարթրիտի]] և [[Դեպրեսիա|դեպրեսիայի]]<ref name=HaslamJames>{{cite journal |vauthors=Haslam DW, James WP | title = Obesity | journal = Lancet | volume = 366 | issue = 9492 | pages = 1197–209 | year = 2005 | pmid = 16198769 | doi = 10.1016/S0140-6736(05)67483-1 | type = Review }}</ref><ref name=Luppino2010rev>{{cite journal|last1=Luppino|first1=FS|last2=de Wit|first2=LM|last3=Bouvy|first3=PF|last4=Stijnen|first4=T|last5=Cuijpers|first5=P|last6=Penninx|first6=BW|last7=Zitman|first7=FG|title=Overweight, obesity, and depression: a systematic review and meta-analysis of longitudinal studies.|journal=Archives of General Psychiatry|date=March 2010|volume=67|issue=3|pages=220–9|doi=10.1001/archgenpsychiatry.2010.2|pmid=20194822|url=http://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/210608}}</ref>։
Ճարպակալումը հիմնականում պայմանավորված է լինում սննդի մեծաքանակ ընդունման, սակավ ֆիզիկական ակտիվության և ժառանգական նախատրամադրվածության զուգակցմամբ։ Ավելի քիչ դեպքերում առաջնային պատճառ են հանդիսանում [[Գեն|գեները]], ներզատական խանգարումները, որոշ դեղորայքներ և հոգեկան խանգարումներ<ref name=Ble2008>{{cite journal |vauthors=Bleich S, Cutler D, Murray C, Adams A | title = Why is the developed world obese? | journal = Annu Rev Public Health | volume = 29 | pages = 273–95 | year = 2008 | pmid = 18173389 | doi = 10.1146/annurev.publhealth.29.020907.090954 | type = Research Support }}</ref>։ Այն տեսակետը, որ ճարպակալած մարդիք նույնիսկ քիչ ուտելով շարունակում են քաշ ավելացնել, հիմնականում չի խրախուսվում<ref name=OUP2011>{{cite book|title=Oxford Handbook of Medical Sciences|date=2011|publisher=OUP Oxford|location=Oxford|isbn=9780191652295|page=180|edition=2nd|url=https://books.google.
Ճարպակալումը մեծապես կարելի է կանխարգելել՝ համատեղելով հանրային փոփոխությունները և անհատական ընտրությունը<ref name=WHO2015/>։ Հիմնական բուժում են հանդիսանում սննդակարգի փոփոխությունն ու մարզումները<ref name=HaslamJames/>։ Սննդակարգի որակը կարելի է կանոնավորել՝ նվազեցնելով բարձր էներգետիկ արժեք ունեցող, այսինքն՝ մեծ քանակությամբ [[Ճարպ|ճարպեր]] և [[շաքար]] պարունակող սննդամթերքի օգտագործումը և ավելացնելով [[Բջջանյութ|բջջանյութի]] (ցելյուլոզա) կիրառումը<ref name=WHO2015/>։ Դեղորայքները կարող են կիրառվել համապատասխան սննդակարգի հետ համատեղ՝ որպես ախորժակն ընկճող և/կամ ճարպերի ներծծումը նվազեցնող միջոց<ref name=Yan2014>{{cite journal |vauthors=Yanovski SZ, Yanovski JA | title = Long-term drug treatment for obesity: a systematic and clinical review. | journal = JAMA: The Journal of the American Medical Association | volume = 311 | issue = 1 | pages = 74–86 | date = Jan 1, 2014 | pmid = 24231879 | doi = 10.1001/jama.2013.281361 | pmc=3928674 | type = Review }}</ref>։ Երբ դիետան, մարզումներն ու դեղորայքը արդյունավետ չեն լինում, օգնության կարող են գալ [[Ներստամոքսային բալոնավորում|ներստամոքսային բալոնավորումը]] կամ վիրահատությունը, որոնք ուղղված են ստամոքսի ծավալի կամ աղիների երկարության կրճատմանը և նպաստում են վաղ հագեցման զգացման առաջացմանը կամ նվազեցնում են սննդից [[Սննդանյութերի ներծծում|սննդանյութերի ներծծման]] հնարավորոււթյունը<ref name=Col2014>{{cite journal|last1=Colquitt|first1=JL|last2=Pickett|first2=K|last3=Loveman|first3=E|last4=Frampton|first4=GK|title=Surgery for weight loss in adults|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=Aug 8, 2014|volume=8|pages=CD003641|pmid=25105982|doi=10.1002/14651858.CD003641.pub4 | type=Meta-analysis, Review}}</ref><ref name=balloon2008>{{cite journal |vauthors=Imaz I, Martínez-Cervell C, García-Alvarez EE, Sendra-Gutiérrez JM, González-Enríquez J | title = Safety and effectiveness of the intragastric balloon for obesity. A meta-analysis | journal = Obes Surg | volume = 18 | issue = 7 | pages = 841–6 | date = July 2008 | pmid = 18459025 | doi = 10.1007/s11695-007-9331-8 }}</ref>։
Ճարպակալումն առաջնային տեղ է գրավում համաշխաարհային մահացության կանխարգելվող պատճառների շարքում և դիտվում է հանդիպման հաճախության աճ և՛ մեծերի, և՛ փոքրերի շրջանում<ref name=WHO2015/><ref>{{cite book|title=Encyclopedia of Mental Health|date=2015|publisher=Academic Press|isbn=9780123977533|page=158|edition=2|url=https://books.google.
== Դասակարգում ==
Տող 35.
ՄԶՑ-ն սովորաբար արտահայտվում է կգ/մ<sup>2</sup>-ով, քանի որ մարմնի զանգվածը չափվում է [[Կիլոգրամ|կիլոգրամներով]], իսկ հասակը՝ [[Մետր|մետրերով]]։ Չափման միավորը [[ֆունտ]]/[[Դյույմ|դյույմ<sup>2</sup>]] վերափոխելու համար արճեքը բազմապավում է 703-ով<ref>{{nowrap|1 (lb/sq in)}} is more precisely {{nowrap|703.06957964 (kg/m<sup>2</sup>)}}.</ref>։
Ամենաընդունված դասակարգումը հանդիսանում է [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության]] (ԱՀԿ) կողմից 1997թ․-ին կազմված և 2000 թվականին հրապարակված դասակարգումը, որը ներկայացված է աղյուսակում<ref name="WHO 2000 p.9">WHO 2000 p.9</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.
ԱՀԿ-ի կողմից հաստատված ձևակերպման որոշակի փոփոխություններ ներմուծել են մասնավոր կազմակերպությունների կողմից<ref name="Bei2002">{{cite journal|author=Bei-Fan Z|date=December 2002|title=Predictive values of body mass index and waist circumference for risk factors of certain related diseases in Chinese adults: study on optimal cut-off points of body mass index and waist circumference in Chinese adults|journal=Asia Pac J Clin Nutr|volume=11|issue=Suppl 8|pages=S685–93|doi=10.1046/j.1440-6047.11.s8.9.x}}; Originally printed as {{cite journal|author=Zhou BF|year=2002|title=Predictive values of body mass index and waist circumference for risk factors of certain related diseases in Chinese adults--study on optimal cut-off points of body mass index and waist circumference in Chinese adults|journal=Biomed. Environ. Sci.|volume=15|pages=83–96|pmid=12046553}}</ref>։ Վիրաբուժական գրականության մեջ II և III աստիճանի ճարպակալումները ևս բաժանվում են խմբերի, որոնց նշանակությունը սակայն վիճարկելի են<ref name="morbid2007">{{cite journal|author=Sturm R|date=July 2007|title=Increases in morbid obesity in the USA: 2000–2005|journal=Public Health|volume=121|issue=7|pages=492–6|doi=10.1016/j.puhe.2007.01.006|pmc=2864630|pmid=17399752}}</ref>՝
Տող 332.
]]
[[File:Venus von Willendorf 01.jpg|thumb|upright=1.0|alt=A carved stone miniature figurine depicted an obese female.|[[Վիլլենդորֆյան Վեներա]] ստեղծված 24.000-22.000 մ.թ.ա.]]
[[Հին հունական բժշկություն|Հին հունական բժշկությունն]] ընդունում էր ճարպակալումը որպես առողջական խանգարում և նշում, որ այն նույն կերպ էր ընդունվում նաև [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսում]]<ref name=Haslam2007>{{cite journal | author = Haslam D | title = Obesity: a medical history | journal = Obes Rev | volume = 8 Suppl 1 | issue = | pages = 31–36 | date = March 2007 | pmid = 17316298 | doi = 10.1111/j.1467-789X.2007.00314.x | url = | type=Review }}</ref>: [[Հիպոկրատ|Հիպոկրատը]] գրում էր «Գիրությունը ոչ թե ինքնուրույն հիվանդություն այլ դրա նախանշան է հանդիսանում»<ref name=HaslamJames/>: Հնդիկ վիրաբույժ [[Սուշրուտա|Սուշրուտան]] (Ք.ա. 6-րդ դար) կապում էր ճարպակալումը [[Շաքարային դիաբետ|դիաբետի]] և սրտային ախտաբանությունների հետ<ref name=Dwivedi&Dwivedi07/>: Որպես ճարպակալման և դրա կողմնակի հետևանքների բուժում նա առաջարկում էր ֆիզիկական աշխատանքը<ref name=Dwivedi&Dwivedi07>{{cite web|url=http://medind.nic.in/iae/t07/i4/iaet07i4p243.pdf |format=PDF |title=History of Medicine: Sushruta – the Clinician – Teacher par Excellence |accessdate=2008-09-19 |work=Dwivedi, Girish & Dwivedi, Shridhar |publisher= |year=2007 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081010045900/http://medind.nic.in/iae/t07/i4/iaet07i4p243.pdf |archivedate=2008-10-10 |df= }}</ref>: Մարդկության պատմությունը մեծամասամբ աչքի է ընկել սննդի անբավարարությամբ<ref>{{cite book|author1=Theodore Mazzone |author2=Giamila Fantuzzi |title=Adipose Tissue And Adipokines in Health And Disease (Nutrition and Health) |publisher=Humana Press |location=Totowa, NJ |year=2006 |page=222 |isbn=1-58829-721-7 |oclc= |doi= |accessdate=}}</ref>: Պատմականորեն ճարպակալումը բնորոշել է հարստությունն ու բարգավաճումը: Այն առավել բնորոշ էր Եվրոպայի միջին տարիքային խմբի բարձր պաշտոնյաների շրջանում և [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] ժամանակ, ինչպես նաև Հին արևելյան Ասիայի մշակույթի համար<ref>Keller p. 49</ref>: Անգլիացի բժիշկ-հեղինակ [[Տոբիաս Վեններ|Տոբիաս Վենները]] եղել է առաջիններից մեկը, ով դեռևս 17-րդ դարում հրապարակված անգլալեզու գրքում նշել է ճարպակալումը որպես հանրային հիվանդություն<ref name=Haslam2007/><ref>{{cite book|url=https://books.google.
Արդյունաբերական հեղափոխության սկզբի հետ պարզ դարձավ, որ բնակչության ռազմական և տնտեսական հնարավորությունները կախված էին զինվորների և աշխատավորների ինչպես մարմնի չափերից, այնպես էլ՝ ուժից<ref name=Caballero/>: Մարմնի զանգվածի ինդեքսի միջին թվի աճը մինչև արժեքներ, որոնք ներկայումս գնահատվում են որպես թերքաշ և նորմալ քաշ, խաղում է կարևոր դեր արդյունաբերական ուղին բռնած հասարակության կյանքում<ref name=Caballero/>: Զարգացած երկրներում 19-րդ դարի ընթացքում դիտվել է և´ հասակի, և´քաշի ավելացում: 20-րդ դարի ընթացքում, երբ պոպուլիացիան հասել էր հասակի իր գենետիկ պոտենցիալին, քաշը շարունակում էր աճել, իչն էլ բերեց ճարպակալման զարգացմանը<ref name=Caballero/>: 1950-ական թվականներին զարգացած երկրների ֆինանսական վիճակի բարելավմանը զուգընթաց նվազեց մանկական մահացությունը, սակայն առավել բնորոշ դարձան ճարպակալմամբ պայմանվորված սրտի և երիկամների ախտահարումները<ref name=Caballero/><ref>{{cite journal | author = Breslow L | title = Public Health Aspects of Weight Control | journal = Am J Public Health Nations Health | volume = 42 | issue = 9 | pages = 1116–20 | date = September 1952 | pmid = 12976585 | pmc = 1526346 | doi = 10.2105/AJPH.42.9.1116 }}</ref>: Այս ժամանակահատվածում ապահովագրական կազմակերպությունները գիտակցեցին կապը ճարպակալման և կյանքի միջին տևողության միջև, որից հետո բարձրացավ ճարպակալմամբ տառապողների ապահովագրական վճարը<ref name=HaslamJames/>:
|