«Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-https://books.google.com/ +https://books.google.am/) |
|||
Տող 4.
Աթաթուրքը հայտնի է դարձել այն ժամանակ, երբ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ընթացքում Գալիպոլիի ճակատամարտ<nowiki/>ում ապահովել է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] հաղթանակը<ref name=zurcher142>Zürcher, ''Turkey : a modern history'', 142</ref>։ Առաջին համաշխարհային պատերազմում կայսրության պարտությունից և դրան հետևած կազմալուծումից հետո նա ղեկավարել է [[Քեմալական շարժում|թուրքական ազգային շարժումը]], որը պայքարում էր ընդդեմ [[Անտանտ|Դաշնակից պետությունների]], որոնք ցանկանում էին իրար մեջ բաժանել Թուրքիայի հիմնական տարածքները։ Ստեղծելով տարածքային կառավարություն Թուրքիայի ներկայիս մայրաքաղաք [[Անկարա]]յում՝ նա կարողացել է հաղթել Դաշնակիցների ուղարկած ուժերին. այն հետագայում հայտնի է դառնում թուրքական ազատագրական պատերազմ անունով։ Նա, այնուհետև, վերացրեց արդեն իսկ քայքայված Օսմանյան կայսրությունը և դրա փոխարեն հայտարարեց Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրման մասին։ Որպես նորաստեղծ Թուրքիայի Հանրապետության նախագահ՝ Աթաթուրքը իրականացրեց քաղաքական, տնտեսական և մշակութային բարեփոխումներ, որի վերջնական նպատակն էր ստեղծել ժամանակակից, առաջադեմ և աշխարհիկ ազգ-պետություն։ Նա տարրական կրթությունը դարձրել է անվճար և պարտադիր՝ բացելով հազարավոր նոր դպրոցներ ողջ երկրի տարածքում։ Նա նաև ներկայացրեց լատինատառ [[Թուրքերեն|թուրքական այբուբենը]], որը փոխարինեց [[Թուրքերեն|օսմանյան այբուբենին]]։ Թուրք կանայք ձեռք բերեցին քաղաքական և քաղաքացիական հավասար իրավունքներ Աթաթուրքի նախագահության շրջանում՝ առաջ անցնելով շատ արևմտյան երկրներից<ref>Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition</ref>։ Մասնավորապես № 1580 հոդվածով կանայք 1930 թվականի ապրիլի 3-ին ստացան իրավունք՝ մասնակցելու տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններին, իսկ մի քանի տարի անց՝ 1934 թվականին, ընտրություններին մասնակցելու ամբողջական իրավունք ստացան՝ շատ ավելի շուտ, քան աշխարհի շատ այլ երկրներ<ref name="tempo">''Türkiye'nin 75 yılı'' , Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, p.48,59,250</ref>։
Աթաթուրքի կառավարությունը իրականացրել է թուրքացման քաղաքականություն՝ փորձելով ստեղծել միատարր և միավորված ազգ<ref name="Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey’s Jewish Minority">{{cite journal|last=Toktas|first=Sule|title=Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey’s Jewish Minority|journal=Journal of Historical Sociology|year=2005|volume=18|issue=4|url=https://www.academia.edu/761586/Citizenship_and_minorities_a_historical_overview_of_Turkeys_Jewish_minority|accessdate=7 January 2013}}</ref><ref name="Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870-1915">{{cite book|last=Jongerden|first=edited by Joost|title=Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870-1915|publisher=Brill|location=Leiden|isbn=978-90-04-22518-3|page=300|author2=Verheij, Jelle }}</ref>։ Մուսթաֆա Քեմալի ղեկավարության տարիներին ոչ թուրք փոքրամասնություններին պարտադրվել է հանրային վայրերում խոսել թուրքերեն<ref name="Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities">{{cite book|editor-last=Kieser|editor-first=Hans-Lukas|title=Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities|year=2006|publisher=Tauris|location=London|isbn=9781845111410|url=https://books.google.
1981 թվականին՝ Աթաթուրքի ծննդյան 100-ամյակի կապակցությամբ, [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ը և [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ն հարգել են նրա հիշատակը՝ հայտարարելով «աշխարհում Աթաթուրքի տարի», և ընդունել են Աթաթուրքի հարյուրամյակի հետ կապված բանաձև՝ նրան բնութագրելով որպես «գաղութատիրության և [[իմպերիալիզմ]]ի դեմ առաջին պայքարի ղեկավար» և որպես «մարդկանց մեջ փոխըմբռնման ունակության և կայուն խաղաղության զարգացմանը նկատելի չափով աջակցած անձ, որը իր ողջ կյանքի ընթացքում աշխատել է զարգացնել ներդաշնակություն և համագործակցություն մարդկության շրջանում առանց խտրականության»<ref>{{Cite web|url=http://www.columbia.edu/~sss31/Turkiye/ata/hayati.html|title=ATATURK: Creator of Modern Turkey|website=www.columbia.edu|access-date=2017-11-22}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.tn/books?id=8_n93Kq5PwMC&pg=PR13&dq=1981+declared+ataturk+year&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=1981%20declared%20ataturk%20year&f=false|title=Atatürk and the Modernization of Turkey|last=Landau|first=Jacob M.|date=1984|publisher=BRILL|isbn=9004070702|language=en}}</ref>։ Ի պատիվ Աթաթուրքի՝ Թուրքիայում և աշխարհի բազմաթիվ երկրներում կան շատ հուշարձաններ, նրա անունով են կոչվել բազմաթիվ տեղանուններ։ [[Հունաստան|Հունաստանի]] նախկին վարչապետ [[Էլեֆթերիոս Վենիզելոս|Էլեֆթերիոս Վենիզելոսը]] առաջադրել է Աթաթուրքի անունը 1934 թվականին [[Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ|Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի]] համար<ref name=nobel />։
Տող 18.
[[Պատկեր:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|thumb|Մուսթաֆա Քեմալը մոր՝ [[Զյուբեյդե հանըմ|Զուբեյդե հանըմի]] (մեջտեղում) և քրոջ՝ [[Մաքբուլե Աթադան|Մաքբուլե Աթադանի]] հետ (ձախից)]]
[[Պատկեր:Ataturk-birth-house.jpg|thumb|Տունը, որտեղ ծնվել է Աթաթուրքը, [[Սալոնիկ]] (ներկայիս [[Հունաստան|Հունաստանի]] [[Թեսաղոնիկե]] քաղաք)]]
Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը ծնվել է (իրական անունը Ալի Ռըզաօղլու Մուսթաֆա) 1881 թվականի սկզբներին Օսմանյան կայսրության [[Սալոնիկ]] քաղաքի (ներկայիս Հունաստանի Թեսաղոնիկե քաղաք)<ref>{{cite book|author1=Méropi Anastassiadou|author2=Méropi Anastassiadou-Dumont|title=Salonique, 1830-1912: une ville ottomane à l'âge des Réformes|url=https://books.google.
Ըստ Աֆեթ Ինանի՝ Աթաթուրքի Քեմալ անունը (նշանակում է կատարելություն) տվել է նրա մաթեմատիկայի ուսուցիչը՝ Ուսքյուփլու Մուսթաֆա էֆենդին՝ «հիանալով նրա ունակություններով և հասունությամբ»<ref>[[Afet Inan]], ''Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, [https://books.google.
[[Պատկեր:Ali Riza Efendi memorial house in Kodzadzik, Macedonia.JPG|thumb|Աթաթուրքի հայրական պապի և տատի վերակառուցված տունը օսմայան Քոջաջըք գյուղում (ներկայիս Մակեդոնիա) ]]
Տող 46.
{{Main article|Բալկանյան պատերազմներ}}
{{See also|Առաջին Բալկանյան պատերազմ|}}
1912 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Մուսթաֆա Քեմալը ժամանում է իր նոր շտաբ [[Գալիպոլի|Գալիպոլիի թերակղզում]] և Առաջին Բալկանյան պատերազմի ընթացքում մասնակցում է [[Թրակիա]]յի ափերին գտնվող Բուլայիրում ծովային հարձակմանը, որի հրամանատարն էր հազարապետ Ֆեթհի բեյը, բայց այս գրոհը հետ է մղվում է Գեորգի Թոդորովի 7-րդ Ռիլա հետևակային ստորաբաժանման կողմից<ref>Richard C. Hall, ''The Balkan Wars 1912-1913: Prelude to the First World War'', Routledge, 2002, [https://books.google.
1913 թվականի հունիսին՝ Երկրորդ Բալկանյան պատերազմին, Մուսթաֆա Քեմալը մասնակցում էր Օսմանյան բանակային ուժերի կազմում<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/biography/Kemal-Ataturk|title=Kemal Ataturk {{!}} Biography, Reforms, Death, & Facts|work=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2017-11-21}}</ref>, որը ղեկավարում էր կայմակամ (լեյտենանտ) Էնվեր բեյը, բուլղարացիներից վերագրավում է Թրակիայի արևելյան շրջանների մեծ մասը՝ այդ թվում [[Դիմետոկա]]ն և [[Ադրիանապոլիս|Էդիրնեն]] ([[Ադրիանապոլիս]]՝ Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաքը 1365-1453 թվականների ընթացքում)։
Տող 79.
Օսմանյան կառավարության վերջին ընտրությունները տեղի ունեցան 1919 թվականի դեկտեմբերին, որի ընթացքում քվեների մեծամասնությունը ստացավ «Անատոլիայի և Ռումելիայի իրավունքների պաշտպանության համագործակցությունը» (''Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti''), որը ղեկավարում էր Անկարայում մնացած Մուսթաֆա Քեմալը։ Կառավարության չորրորդ և վերջին նիստը տեղի ունեցավ Կ.Պոլսում 1920 թվականի հունվարի 12-ին։ Այն լուծարվեց 1920 թվականի մարտի 18-ին այն բանից հետո, երբ ընդունվեց Ազգային ուխտը։ Մուսթաֆա Քեմալը հրավիրեց ազգային ընտրություններ՝ ձևավորելու թուրքական նոր կառավարությունը Անկարայում<ref name="feroz50">Ahmad, ''The Making of Modern Turkey'', 50</ref>՝ [[Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով|Ազգային մեծ ժողովը]]։ 1920 թվականի ապրիլի 23-ին Ազգային մեծ ժողովի աշխատանքները սկսեցին խոսնակ Մուսթաֆա Քեմալի գլխավորությամբ. սա պատճառ դարձավ երկրում երկիշխանության ձևավորմանը։
1920 թվականի օգոստոսի 10-ին օսմանյան մեծ վեզիր Դամադ Ֆերիդ փաշան ստորագրեց Սևրի պայմանագիրը, որը ավարտին էր հասցնում Օսմանյան կայսրության բաժանման գործընթացը։ Մուսթաֆա Քեմալը պնդում էր, որ պետությունը պետք է լիակատար անկախություն ունենա և պետք է թուրքական մեծամասնությունը շահերը պաշտպանվեն հենց «թուրքական հողի» վրա։ Նա համոզում է Ազգային մեծ ժողովին ստեղծել Ազգային բանակ։ Ազգային մեծ ժողովի բանակը դիմադրում էր խալիֆայության բանակին, որը աջակցություն էր ստանում Դաշնակիցների օկուպացիոն ուժերից և ուներ շտապ առաջադրանք կռվելու ընդդեմ [[Արևելյան ճակատ (Առաջին համաշխարհային պատերազմ)|Արևելյան ճակատում]] տեղակայված հայկական ուժերի, նաև հունական ուժերի դեմ, որոնք դեպի արևելք էին շարժվում Զմյուռնիայից (ներկայիս Իզմիր), որը նրանք գրավել էին 1919 թվականի մայիսին։ 1920 թվականի հունվարին Մուսթաֆա Քեմալի ուժերը առաջանում են դեպի [[Մարաշ]], որտեղ տեղի է ունենում Մարաշի ճակատամարտը ընդդեմ [[Ֆրանսիական բանակի Արևելյան կամ Հայկական լեգեոն|ֆրանս-հայկական լեգեոնի]]։ Ճակատամարտը ուղեկցվեց թուրքերի հաղթանակով և 5000-12,000 հայերի զանգվածային կոտորածներով՝ ավելի նվազեցնելով շրջանում ապրող առանց այդ էլ քիչ հայ բնակչության թվաքանակը<ref>{{cite web|url=http://www.armenian-genocide.org/kemal.html|title=Ataturk, Mustafa Kemal|work=Information about the Armenian Genocide|publisher=Armenian National Institute|accessdate=21 May 2013}}</ref><ref>''Documents on British Foreign Policy'', vol. vii, p. 303.</ref><ref>Kerr. ''The Lions of Marash'', p. 196.</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.
Ազգային մեծ ժողովի ռազմական հաջողությունները [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|Հայաստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության]] դեմ հնարավոր դարձան 1920 թվականի աշնանից, իսկ Հունաստանի դեմ ավելի ուշ<ref>В. Шеремет. ''Босфор.'' Moscow, 1995, p. 241.</ref>. այն ուղեկցվում էր բոլշևիկյան Ռուսաստանի կառավարության կողմից քեմալականներին ուղարկված ոսկու և զենք-զինամթերքի շարունակական աջակցությամբ ընդհուպ մինչև 1920 թվականի աշունը։
Տող 104.
Նա պարզաբանում էր իր տեսակետը՝ {{քաղվածք|...ասելով լիակատար անկախություն՝ իհարկե նկատի ունենք տնտեսական, ֆինանսական, դատական, ռազմական, մշակութային լիակատար անկախություն և ազատություն: Նման անկախություններից զրկված լինելը հավասար է ազգի և պետության՝ բոլոր տեսակի անկախություններից զրկված լինելուն<ref>Gerd Nonneman, Analyzing Middle East foreign policies and the relationship with Europe, Published 2005 Routledge, p. 204 {{ISBN|0-7146-8427-9}}</ref>:}}
Նա իրականացնում էր տնտեսական, սոցիալական, մշակութային լայնածավալ բարեփոխումները՝ ձևավորելով նորաստեղծ Թուրքիայի Հանրապետության դատական, օրենսդրական և տնտեսական կառույցների կմախքները։ Չնայած նրա համարվում է այդ բարեփոխումներից շատերի հեղինակը, սակայն դրանցից շատերը արդեն իսկ 20-րդ դարում օսմանյան մտավորականների շրջանում սովորական երևույթ էր, իսկ արդեն երիտթուրքերից հետո առավել բացահայտորեն արտահայտվեց<ref name="Hanioglu2011p55">{{cite book|url=https://books.google.
Մուսթաֆա Քեմալը բարեփոխումների ծրագիր է ստեղծում, իսկ յուրաքանչյուր փոփոխությունը բնորոշվում էր որպես «նետ», ուստի Թուրքիայի Հանրապետության գաղափարախոսությունը կոչվում էր «վեց նետեր» կամ [[քեմալականություն|քեմալական գաղափարախոսություն]]։ Քեմալիզմի գաղափարախոսությունը հիմնվում էր Մուսթաֆա Քեմալի ռեալիզմի և պրագմատիզմի հայեցակարգի վրա<ref>Webster, ''The Turkey of Atatürk: social process in the Turkish reformation'', 245</ref>։ Ըստ «վեց նետերի» սահմանվում էին ազգայնականության, ժողովրդականության և էտատիզմի սկզբունքները։ Համաշխարհային քաղաքականության մեջ և իհարկե թուրքական վերնախավի շրջանում այս սկզբունքները նոր չէին։ Պարզապես դրանք առանձնահատուկ էին այն պատճառով, որ արտահայտում էին մասնավորապես թուրք ազգի կարիքները։ Սրա լավ օրինակ է աշխարհիկության սահմանումը՝ քեմալական աշխարհիկ պետությունը մեծապես տարբերվում էր քրիստոնեական պետություններից։
Տող 129.
Եվս երկու իսլամական համաժողով տեղի ունեցավ [[Մեքքա]]յում (1926) և [[Երուսաղեմ]]ում (1931), բայց փոխհամաձայնության գալ չհաջողվեց<ref name="Calipinternational" />։ Թուրքիան չհամաձայնվեց խալիֆայության վերստեղծման գաղափարին և դա ընկալեց որպես հարձակում իր գոյության վրա։
1924 թվականի ապրիլի 8-ին վերացվեցին շարիաթական դատարանները՝ համապատասխան «<nowiki/>[[Շարիաթական դատարաններ]]ը վերացնելու և դատական կազմակերպության դրույթների փոփոխության մասին օրենքի»<ref name="Hanioglu2011p158">{{cite book|url=https://books.google.
Խալիֆայության վերացմանը հետևեցին պետական և կրոնական գործերի տարանջատմանն ուղղված երկար աշխատանքները։ Կրթությունը այս հարցում հիմնաքարային էր։ 1923 թվականին հիմնական կրթական հաստատությունների երեք խումբ կար։ Ամենատարածված հաստատությունները [[մեդրեսե]]ներն էին, որոնք ուսուցանում էին [[արաբերեն]], [[Ղուրան]]։ Երկրորդը տեսակը իդադի կամ սուլթանի (լիցեյ) կոչվող հաստատություններն էին, որոնք [[թանզիմաթական շրջան]]ի բարեփոխիչների դպրոցներն էին։ Վերջին խումբը ընդգրկում էր քոլեջներն ու փոքրամասնությունների դպրոցները օտար լեզուներով, որոնք օգտագործում էին կրթության ոլորտում ժամանակակից մեթոդները։ Մեդրեսեների կրթությունը արդիականացվում էր<ref name="dew">Wolf-Gazo, ''John Dewey in Turkey: An Educational Mission, 15-42.''</ref>։ Մուսթաֆա Քեմալը կրթական բարեփոխումը կապեց դոգմաներից ազգի ազատագրման հետ, որը ըստ նրա ավելի կարևոր էր, քան Թուրքիայի անկախության պատերազմը։ Նա հայտարարում էր՝
Տող 184.
1931 թվականին Մուսթաֆա Քեմալը ստեղծում է [[Թուրքիայի լեզվաբանական ընկերություն]]ը, որը թուրքերենի հետ կապված ուսումնասիրություններով էր զբաղվում ({{lang-tr|Türk Dil Kurumu}})։ Նույն 1931 թվականին ստեղծվում է նաև [[Թուրքիայի պատմաբանական ընկերություն]]ը ({{lang-tr|Türk Tarih Kurumu}}), որը 1932 թվականից սկսում է ուսումնասիրել Թուրքիայի պատմությունը<ref name="TED">{{cite web|url=http://www.ted.org.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313AAF6AA849816B2EF01E9BE68C047FEF5|title=About Us|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071117232115/http://www.ted.org.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313AAF6AA849816B2EF01E9BE68C047FEF5|archivedate=17 November 2007|accessdate=1 February 2008}}</ref>։ 1928 թվականի հունվարի 1-ին Քեմալը հիմնադրում է Թուրքական կրթական ասոցիացիան<ref name="TED" />։ Այս ասոցիացիան ֆինանսապես աջակցում էր խելացի և աշխատասեր երեխաներին։ [[File:Mustafa Kemal and establishment of Turkish History Institution.png|thumb|1931 թվականին Թուրքական պատմական ընկերության ձևավորման ժամանակ]]
[[Պատկեր:Ataturk visits a school.jpg|thumb|Աթաթուրքի այցը [[Ստամբուլի համալսարան]] այն բանից հետո, երբ 1933 թվականի մայիսի 31-ին համալսարանաների մասին վերաձևակերպված օրենքով ներկայացվեց ակադեմիաների, քոլեջների և համալսարանների խառը կրթական համակարգը։ 1915 թվականին օսմանյան շրջանում աղջիկ ուսանողների համար ստեղծվեց առանձին բաժին, որը կոչվեց ''İnas Darülfünunu (Կանանց համալսարան)'', բացվեց որպես Ստամբուլի համալսարանի մասնաճյուղ։]]
1933 թվականին Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը պահանջեց, որ Ստամբուլի համալսարանը վերածվի ժամանակակից կառույցի, իսկ ավելի ուշ մայրաքաղաքում ստեղծվում է [[Անկարայի համալսարան]]ը<ref>Saikal, ''[https://books.google.
Մուսթաֆա Քեմալը զբաղվում էր գիտական տերմինաբանության թուրքերեն թարգմանությամբ<ref name="Geoffrey">Geoffrey L. Lewis (1999), The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success, [[Oxford University Press]] {{ISBN|0-19-823856-8}}-page 66</ref>։ Նա ցանկանում էր, որ թուրքերենը հիմնված լինի մեթոդաբանության վրա։ Մուսթաֆա Քեմալը զարգացնում էր [[Արևային լեզվի տեսություն]]ը ({{lang-tr|Güneş Dil Teorisi}}), ըստ որի բոլոր լեզուները սկզբնավորվում են մեկ կենտրոնաասիական նախալեզվից։ Այս տեսության նկատմամբ իր հետաքրքրությունները սկսեցին ֆրանսիացի գիտնական [[Հիլեր դը Բարենթոն]]ի «Լեզուների, կրոնների և մարդկանց ծագումը» աշխատությունից, որտեղ վերջինս նշում էր, թե լեզուները առաջացել են շումերների կողմից օգտագործվող հիերոգրաֆներից և սեպագրերից։ Բացի այդ Քեմալի վրա ազդեցություն էր գործել ավստրիացի լեզվաբան դոկտոր [[Հերման Ֆ. Կվերգիչ]]ի «Թյուրքական լեզուների որոշ տարրերի հոգեբանությունը» աշխատությունը<ref>Laut (2002)</ref>։ Նա թուրքական քաղաքական և կրթական շրջանակներին 1935 թվականին ներկայացրել է Արևային լեզվի տեսությունը։
Տող 204.
=== Թուրքացման քաղաքականություն ===
Երբ 1923 թվականին ժամանակից Թուրքիայի Հանրապետությունը հիմնադրվեց, ազգայնականությունը և աշխարհիկությունը դարձան նրա հիմնաքարային սկզբունքները<ref>{{cite book|title=Turkey, Islam, nationalism, and modernity : a history, 1789-2007|last=Findley|first=Carter Vaughn|publisher=Yale University Press|year=2010|isbn=978-0-300-15260-9|location=New Haven, CT}}{{page needed|date=January 2014}}</ref>։ Աթաթուրքը նպատակ ուներ ստեղծել ազգային պետություն Օսմանյան կայսրության թուրքական վերապրուկների հիման վրա և ձևավորել «թուրք ժողովրդին», որը նրա պատկերացմամբ լինելու էին «նրանք, ովքեր պատշտպանում են և զարգացնում թուրք ազգի բարոյական, հոգևոր, մշակութային և մարդասիրական արժեքները»<ref name="TurkishNational">{{cite web|url=http://www.meb.gov.tr/Stats/apk2001ing/Section_1/1Generalprincipals.htm|title=Turkish National Education System|publisher=T.C. Government|author=Republic Of Turkey Ministry Of National Education}}</ref>։ Թուրքական նոր պետություն ստեղծելու նպատակներից մեկն էլ այն էր, որ «թուրքական էթնիկ ինքնությունը գերիշխի սոցիալական կյանքի բոլոր ոլորտներում՝ փողոցներում մարդկանց խոսակցական լեզվից մինչև դպրոցներում դասավանդվող լեզուն, կրթությունից մինչև արդյունաբերական կյանք, առևտրից մինչև քաղաքացիական իրավունք»<ref>Ayhan Aktar, "Cumhuriyet’in Đlk Yıllarında Uygulanan ‘Türklestirme’ Politikaları," in Varlık Vergisi ve 'Türklestirme' Politikaları,2nd ed. (Istanbul: Iletisim, 2000), 101.</ref>։ Թուրքացման միջոցով շարունակվում էր միասնականացման գործընթացը, և ավելի խրախուսվում էր Աթաթուրքի կառավարման ընթացքում. միասնականացման քաղաքականության օրինակներից է 1930-ական թվականներին «Հայրենակից, թուրքերեն խոսի՛ր» (թուրքերեն՝ Vatandaş Türkçe konuş!), մի նախաձեռնություն, որը կազմակերպվել էր իրավաբանական ֆակուլտետի ուսանողների կողմից և հովանավորվում էր Մուսթաֆա Քեմալի կողմից։ Նպատակն էր ճնշում գործադրել ոչ թուրքերեն խոսողների նկատմամբ, որպեսզի հասարակական վայրերում օգտագործեն թուրքերենը<ref name="Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities"/><ref name="Grammatology and literary modernity in Turkey">{{cite book|title=Grammatology and literary modernity in Turkey|last=Ertürk|first=Nergis|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-974668-2|location=Oxford, UK}}</ref><ref name="Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority">{{cite journal|last=Toktas|first=Sule|year=2005|title=Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority|url=https://www.academia.edu/761586/Citizenship_and_minorities_a_historical_overview_of_Turkeys_Jewish_minority|journal=Journal of Historical Sociology|volume=18|issue=4}}</ref><ref name="Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey">{{cite book|title=Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey|last=Sofos|first=Umut Özkırımlı & Spyros A.|publisher=Columbia University Press|year=2008|isbn=9780231700528|location=New York|page=167}}</ref><ref>{{cite book|title=Muqarnas : an annual on the visual culture of the Islamic world.|last=editor|first=Sibel Bozdoǧan, Gülru Necipoğlu, editors ; Julia Bailey, managing|publisher=Brill|year=2007|isbn=9789004163201|location=Leiden}}</ref><ref>{{cite journal|last=Aslan|first=Senem|date=April 2007|title="Citizen, Speak Turkish!": A Nation in the Making|journal=Nationalism and Ethnic Politics|publisher=Routledge, part of the Taylor & Francis Group|volume=13|issue=2|pages=245-272|doi=10.1080/13537110701293500}}</ref><ref name="Suny">{{cite book|title=A question of genocide : Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire|last=Suny|first=edited by Ronald Grigor|author2=Goçek,, Fatma Müge; Naimark, Norman M.|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-539374-3|location=Oxford}}</ref>։ Այս ակցիան, սակայն, ժամանակի ընթացքում հասարակակական վայրերում թուրքերեն խոսելու պահանջից վերածվեց այլ լեզուների արգելքի<ref name="Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities" /><ref name="Grammatology and literary modernity in Turkey" /><ref>{{cite book|title=Cumhuriyet yıllarında Türkiye Yahudileri bir türkleştirme serüveni ; (1923 - 1945)|last=Bali|first=Rifat N.|publisher=İletişim|year=1999|isbn=9789754707632|edition=7|location=İstanbul|pages=137-147|language=Turkish}}</ref><ref name="Citizenship">{{cite book|url=https://books.google.
=== Արտաքին քաղաքականություն ===
Տող 283.
== Անձնական կյանք ==
[[Պատկեր:Latife Hanım ve Mustafa Kemal.jpg|thumb|Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը և նրա կինը՝ [[Լատիֆե Ուշաքլըգիլ]]ը, [[Բուրսա]] շրջագայության ժամանակ, 1923 թ.]]
Մուսթաֆա Քեմալի անունը կապված է 4 կանանց հետ՝ Էլենի Կարինթե, Ֆիքրիյե Հանըմ, Դիմիտրինա Կովաչևա<ref>[https://books.google.
Աթաթուրքը իր կյանքի ընթացքում որդեգրել է 13 երեպայի՝ 1 տղա, 12 աղջիկ։ Նրանցից ամենահայտնին [[Սաբիհա Գյոքչեն]] է՝ Թուրքիայի առաջին կին օդաչուն։
Տող 310.
[[Պատկեր:Kemal Atatürk Memorial Canberra 2007.JPG|thumb|Քեմալ Աթաթուրքի հուշարձանը [[Կանբերրա]]յում, [[Ավստրալիա]]]]1981 թվականին՝ Աթաթուրքի ծննդյան 100-ամյակին, նրա հիշատակը հարգեցին [[ՄԱԿ]]-ը և [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ն՝ աշխարհում հռչակելով Աթաթուրքի տարի և ընդունելով Աթաթուրքի 100-ամյակի մասին բանաձևը<ref>{{Cite web|url=http://www.columbia.edu/~sss31/Turkiye/ata/hayati.html|title=ATATURK: Creator of Modern Turkey|website=www.columbia.edu|access-date=2017-11-22}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.tn/books?id=8_n93Kq5PwMC&pg=PR13&dq=1981+declared+ataturk+year&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=1981%20declared%20ataturk%20year&f=false|title=Atatürk and the Modernization of Turkey|last=Landau|first=Jacob M.|date=1984|publisher=BRILL|isbn=9004070702|language=en}}</ref>։ Աթաթուրքի հուշարձանը [[Վելինգտոն]]ում, [[Նոր Զելանդիա]], Աթաթուրքի հուշարձանը այն վայրում, որտեղ տեղի է ունենում Անզաքի պատվին շքերթը [[Կանբերրա]]յում, [[Ավստրալիա]], [[Իսրայել]]ում Աթաթուրքի անվան անտառը, [[Հռոմ]]ում Աթաթուրքի հրապարակը մի քանի օրինակներից են։ Քեմալի անունով փողոցներ են անվանակոչվել մի շարք երկրներում, օրինակ՝ [[Նյու Դելի]]յում Քեմալ Աթաթուրքի փողոցը, [[Հնդկաստան]], [[Պակիստան]]ում Սինդ նահանգի Լարքանա քաղաքի Աթաթուրքի փողոցը, ուր Աթաթուրքը այցելել է 1923 թվականին, և [[Իսլամաբադ]]ի կենտրոնում Աթաթուրքի պողոտան, [[Դոմինիկյան Հանրապետություն|Դոմինիկյան Հանրապետության]] [[Սանտո Դոմինգո]] քաղաքում Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք փողոցը, [[Ամստերդամ]]ում Աթաթուրքի փողոցն ու հուշարձանը, [[Նիդերլանդներ]]։ [[Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն|Հյուսիսային Կիպրոսում]] Քեմալի անունով են կոչվել բազմաթիվ փողոցներ, կան շատ հուշարձաններ։
[[Պատկեր:Mustafa Kemal Ataturk Reforma Mex D.F.jpg|thumb|Աթաթուրքի արձանը [[Պասեո դե լա Ռեֆորմա պողոտա (Մեխիկո)|Պասեո դե լա Ռեֆորմա պողոտայի]] վրա [[Մեխիկո]]յում]]
Չնայած աշխարհիկ բարեփոխումներին Աթաթուքրը շարունակում է լայնորեն ճանաչված մնալ իսլամական աշխարհում<ref name="Hanioglu2011p128">{{cite book|url=https://books.google.
{{Listen
|