«Sci-Hub»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 33.
== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Scihub_Feb_2016_pop-adjusted.png|alt=|մինի|300x300փքս|Մեկ շնչի հաշվով ներբեռնված հոդվածների քանակը երկրում<ref name="datadryad.org">{{cite web|url=http://datadryad.org/resource/doi:10.5061/dryad.q447c|title=Data from: Who's downloading pirated papers? Everyone|publisher=|doi=10.5061/dryad.q447c|author=John Bohannon and Alexandra Elbakyan}}</ref><ref name=":6">{{Cite journal|last=Bohannon|first=John|date=28 April 2016|title=Who's downloading pirated papers? Everyone|url=http://www.sciencemag.org/news/2016/04/whos-downloading-pirated-papers-everyone|journal=Science|doi=10.1126/science.aaf5664|pmid=|access-date=}}</ref>]]
Sci-Hub նախագիծն մեկնարկվել է 2011թ․ի սեպտեմբերի 5-ին<ref name=":8">{{Cite web|url=https://sci-hub.tw/|title=Sci-Hub|archiveurl=http://archive.is/DrRBL|archivedate=3 August 2018|accessdate=3 August 2018|deadurl=yes}}</ref>՝ [[Ղազախստան|Ղազախստանից]] [[Ծրագրավորում|ծրագրավորող]] և [[Նեյրոտեխնոլոգիաներ|նեյրոտեխնոլոգիաների]] հետազոտող [[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Ալեքսանդրա Էլբակյանի]] կողմից<ref>{{cite web|url=http://lifeboat.com/ex/bios.alexandra.a.elbakyan|title=Lifeboat Foundation Bios: Alexandra A. Elbakyan|publisher=Lifeboat Foundation|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100507022228/http://lifeboat.com/ex/bios.alexandra.a.elbakyan|archivedate=7 May 2010|accessdate=15 February 2016|deadurl=bot: unknown|df=}}</ref>։ Նրա նպատակն է նպաստել գիտելիքների տարածմանը` թույլ տալով, որ ավելի շատ մարդիկ ունենան [[Վճարովի ծառայություններ|վճարովի ծառայությունների]] հասանելիություն<ref name="VanderSar">{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/sci-hub-tears-down-academias-illegal-copyright-paywalls-150627/|title=Sci-Hub Tears Down Academia's "Illegal" Copyright Paywalls|last=Van der Sar|first=Ernesto|date=27 June 2015|work=TorrentFreak|publisher=Lennart Renkema|accessdate=9 March 2016}}</ref>։ [[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Էլբակյանը]] պնդում է, որ ինքը չէր կարող կատարել հետազոտություն Ղազախստանի համալսարանում, եթե նա նմանապես կերպով «չգողանար» հոդվածներ փորձի փոխանակման ֆորումների միջոցով՝ հաշվի առնելով հարյուրավոր հոդվածների պահանջը՝ յուրաքանչյուրը 32 դոլար արժողությամբ<ref name="Torrent1">{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/science-pirate-attacks-elseviers-copyright-monopoly-in-court-150916/|title=Science "Pirate" Attacks Elsevier's Copyright Monopoly in Court - TorrentFreak|date=2015-09-16|language=en-US|access-date=2016-08-29}}</ref><ref name=":42">{{Cite web|url=https://arstechnica.com/tech-policy/2016/04/a-spiritual-successor-to-aaron-swartz-is-angering-publishers-all-over-again/|title=A spiritual successor to Aaron Swartz is angering publishers all over again|date=2016-04-03|website=arstechnica.com|author=Kravets, David|access-date=2016-08-29}}</ref>։ Ակտիվ զբաղվելուց և հարյուրավոր հոդվածներ ուղարկելուց հետո՝ նա սկսեց մշակել գործընթացի ավտոմատացման ուղիներ<ref>{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/science-pirate-attacks-elseviers-copyright-monopoly-in-court-150916/|title=Science “Pirate” Attacks Elsevier’s Copyright Monopoly in Court|last=|first=|date=16/09/2015|website=|publisher=|accessdate=}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://arstechnica.com/tech-policy/2016/04/a-spiritual-successor-to-aaron-swartz-is-angering-publishers-all-over-again/|title=A spiritual successor to Aaron Swartz is angering publishers all over again|last=Kravets|first=David|date=2016-04-03|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:
=== Համագործակցություններ ===
2011թ․-ի սեպտեմբերից մինչ 2013թ․- ի սկիզբը կայքը գործարկվում էր առանց պահեստարանների, սակայն մեծ քանակությամբ, հիմնականում [[Չինաստանից|Չինաստան]], ներբեռնումների հարցումներից և կոշտ սկավառակի հետ կապված խնդիրների պատճառով LibGen-ի պահեստներից 40,000-ից ավելի հավաքած փաստաթղթերի կորստից հետո՝ [[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Էլբակյանը]] թողարկեց զանգվածային ֆինանսավորման քարոզարշավ, որպեսզի LibGen ի տվյալների բազայում ունենա Sci-Hub-ի հոդվածների սեփական կրկնօրինակներ: 2014թ․-ին մշակվել է կոդ, որը թույլ էր տալիս Sci-Hub-ին ինքնուրույն ներբեռնել գիտական հոդվածներ, և այդ տարվա վերջում ստեղծվեցին մի քանի հայելային վեբկայքեր, որոնք, ներկայումս, Sci-Hub-ի միակ պահոցներն են և անկախ են [[LibGen|LibGen-ից]]<ref>{{Cite web|url=https://engineuring.wordpress.com/2017/07/02/some-facts-on-sci-hub-that-wikipedia-gets-wrong/|title=Some facts on Sci-Hub that Wikipedia gets wrong|last=Elbakyan|first=Alexandra|date=02/07/2017|website=engineuring|publisher=|accessdate=}}</ref>: ▼
2011թ․-ի սեպտեմբերից մինչ 2013թ․- ի սկիզբը կայքը գործարկվում էր առանց պահեստարանների։
2013թ․-ին Sci-Hub-ը սկսեց համագործակցել Ռուսաստանում գտնվող ուսումնական գրքերի եւ փաստաթղթերի պահոց՝ Գիտական Ժառանգության ([[LibGen|LibGen-ի]]) հետ<ref>{{Cite tweet|user=Sci_Hub|number=301968017670164481|title=Новости ресурса: интеграция с Либгеном (libgen.org - более 18,000,000 статей) и новый сервер фронт-энда|language=Russian|date=14 February 2013|accessdate=8 March 2016}}</ref>։ Մինչ 2014թ․-ի ավարտը Sci-Hub-ն հիմնվում էր LibGen-ի վրա որպես պահոց՝ օգտատերերի կողմից հարցում կատարած փաստաթղթերը հարցում էին կատարվում LibGen-ից և առաքվում էին, եթե այնտեղ հասանելի էին, հակառակ դեպքում՝ ստացվում էին այլ միջոցներով, այնուհետև պահպանվում էին LibGen-ում։ Մշտական պահեստը թույլ էր տալիս ավելի շատ օգտվողների սպասարկել, քան 6 ժամ հետո պահեստավորված բովանդակությունը վերացնելու նախկին համակարգը<ref name="Elbakyan201722">{{cite news|url=https://engineuring.wordpress.com/2017/07/02/some-facts-on-sci-hub-that-wikipedia-gets-wrong/|title=Some facts on Sci-Hub that Wikipedia gets wrong|author=[[Alexandra Elbakyan]]|date=2017-07-02|accessdate=2018-04-30}}</ref>։
▲
Նախագծի Sci-Hub.org անունը կրող բնօրինակի աշխատանքը դադարեցվել է նոյեմբերի սկզբին` դատական կարգով<ref>{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/court-orders-shutdown-of-libgen-bookfi-and-sci-hub-151102/|title=Court Orders Shutdown Of LibGen, Bookfi And Sci-Hub|last=Van der Sar|first=Ernesto|date=2 November 2015|work=TorrentFreak|publisher=Lennart Renkema|accessdate=13 December 2015}}</ref>: Ծրագիրը կրկին սկսեց գործել նույն ամսվա ընթացքում .io դոմենով<ref name="TF-SciHubResurfaces2">{{Cite web|url=https://torrentfreak.com/sci-hub-and-libgen-resurface-after-being-shut-down-151121/|title=Sci-Hub, BookFi and LibGen Resurface After Being Shut Down|last=Van der Sar|first=Ernesto|date=21 November 2015|work=TorrentFreak|publisher=Lennart Renkema|language=en-US|accessdate=9 March 2016}}</ref>: Հետագայում այն նույնպես դադարեցվեց Elsevier- ի բողոքից հետո, որը ուղղված էր կայքի չինական գրանցամատյան՝ Now.cn։ Չնայած ռեգիստրի հետ քաշքշուկներին՝ Sci-Hub-ը մինչ այսօր հասանելի է այլընտրանքային .tw և ․se դոմեններով (.bz դոմենը փակվել է 2017 թ․-ի հունվար- փետրվար ամիսներին, այնուհետև կրկին հասանելի դարձավ նույն տարվա վերջում)։ .io և .ac դոմենները նախկինում ակտիվ էին։ Երբեմն Sci-Hub-ը հասանելի էր նաև [[IP հասցե|IP հասցեի]] (80.82.77.83) մուտքագրմամբ կամ էլ [[.onion Tor]] գաղտնի ծառայության (scihub22266oqcxt.onion) միջոցով, որը [[TorrentFreak|TorrentFreak-ի]] հաղորդմամբ հարցումների նկատմամբ "առավել անտարբեր" է <ref name="Domain name">Van der Sar, Ernesto (4 May 2016). [https://torrentfreak.com/elsevier-complaint-shuts-down-sci-hub-domain-name-160504/ Elsevier Complaint Shuts Down Sci-Hub Domain Name]. ''TorrentFreak''.</ref><ref>{{cite web|url=https://arstechnica.com/tech-policy/2016/05/piracy-site-for-academic-journals-playing-game-of-domain-name-whac-a-mole/|title=Piracy site for academic journals playing game of domain-name Whac-A-Mole|last=Kravets|first=David|date=5 May 2016|work=Ars Technica}}</ref>։
Տող 96 ⟶ 101՝
== Աշխատանքի սկզբունք ==
Sci-Hub կայքը հասանելի է դարձնում հոդվածները՝ չպահանջելով բաժանորդագրություն կամ վճարումներ<ref name=":3">{{cite journal|last1=Cabanac|first1=Guillaume|date=2016|title=Bibliogifts in LibGen? A study of a text-sharing platform driven by biblioleaks and crowdsourcing|url=http://www.irit.fr/publis/SIG/2015_JASIST_C.pdf|journal=Journal of the Association for Information Science and Technology|volume=67|issue=4|pages=874–884|doi=10.1002/asi.23445|accessdate=25 August 2016}}</ref>։ 2016թ․-ի փետրվար ամսվա դրությամբ, ըստ նույն կայքի տվյալների, այն օրական սպասարկել է ավելի քան 200 000 հարցումների<ref name="Bohannon_201604292" />, որը միջինում 80 000 հարցումով ավելի է 2015թ․-ի համեմատ, երբ «sci-hub.org»-ը արգելափակվեց<ref name="
2017 թ.-ի մարտին կայքը հավաքել է 62 մլն փաստաթուղթ<ref name="greshake">{{cite journal|last=Greshake|first=B.|year=2017|title=Looking into Pandora's Box: The Content of Sci-Hub and its Usage|journal=F1000Research|volume=6|pages=541|doi=10.12688/f1000research.11366.1|pmc=5428489|pmid=28529712}}</ref>՝ այդ թվում 85% - ը հրապարակվել են վճարովի գիտական ամսագրերում<ref name=":72">{{cite journal|last1=Himmelstein|first1=DS|last2=Romero|first2=AR|last3=Levernier|first3=JG|last4=Munro|first4=TA|last5=McLaughlin|first5=SR|last6=Greshake Tzovaras|first6=B|last7=Greene|first7=CS|date=9 February 2018|title=Sci-Hub provides access to nearly all scholarly literature|url=|journal=eLife|volume=7|pages=|doi=10.7554/eLife.32822|pmc=5832410|pmid=29424689|via=https://peerj.com/preprints/3100/}} {{open access}}</ref>: [[Կարլ Մալամուդ]] կարծիքով, sci-hub-ի միլիոնավոր թերթեր [[հանրային տիրույթում]] են ԱՄՆ-ում, քանի որ հեղինակային իրավունքի ժամամակաշրջանը լրացել է՝ դրանց հրապարակման ամսաթվից կախված (1923 կամ նախկինում)<ref name="malamud">{{cite web|url=https://steelgraham.wordpress.com/2017/06/07/the-library-of-alexandra/|title=Extracts of The Library of Alexandra|date=2007-06-06|author=Carl Malamud, quoted}}</ref>։
Թեև Sci-Hub-ը չի սահմանափակվում գիտական հոդվածներով՝ հումանիտար և սոցիալական գիտությունների հրատարակված հետազոտությունները կարող այնքան հաճախ չնեբեռնվել՝ կազմելով Sci-Hub-ի 100 լավագույն ներբեռնումների 10 տոկոսը<ref name="Parkhill">Parkhill, Marianne (16 May 2016). [http://plumanalytics.com/sci-hub-academic-cat-bag-post/ Sci-Hub: The Academic Cat is Out of the Bag] (see Section #2). plumanalytics.com</ref>:
Sci-Hub-ը պահպահում է մի քանի տասնյակ միլիոն գիտական հոդվածներ իր պահոցներում<ref name=":5">{{Cite news|url=https://engineuring.wordpress.com/2017/07/02/some-facts-on-sci-hub-that-wikipedia-gets-wrong/|title=Some facts on Sci-Hub that Wikipedia gets wrong|date=2017-07-02|work=engineuring|language=en-US|accessdate=2017-11-03}}</ref>։ Յուրաքանչյուր օր ներբեռնվում են նոր փաստաթղթեր [[.edu]]-[[Փոխանորդ|փոխանորդի]] վրա հիմնված համակարգի միջոցով<ref>{{Cite web|url=http://www.computerworld.com/article/2973494/security/jump-paywalls-score-academic-research-for-free-share-it-without-being-busted.html|title=Jump paywalls, score academic research for free, share it without being busted|website=Computerworld|accessdate=2015-12-06}}</ref>։ Հարցման դեպքում ստուգվում է արդյոք առկա է նշված աշխատանքը բազայում․ եթե այն բացակայում է, ապա ալգորիթմը շրջանցում է ցանկալի ամսագրի կամ հրատարակչության [[Վճարման արգելք|վճարման արգելքը]] ({{lang-en|Paywall}}): Ալեքսանդրա Էլբակյանի խոսքով, նշված շրջանցման ալգորիթմը կայքի հիմնական գործառույթն է, որում ծրագրավորման ամենաշատ աշխատանքներն են կատարվել<ref name=":5" />։ Հասանելության բանալիները տրամադրում են այն գիտնականները կամ համալսարանները, որոնք միացված են այս կամ այն տվյալների բազային։ Յուրաքանչյուր անգամ հոդվածը, որը առաջին անգամ է հարցում ստանում, ավելացվում է Sci-Hub-ի սերվերներում, ինչպես նաև ներբեռնվում են մեկ այլ ծովահեն կայքի՝ ''[[LibGen]]''-ի տվյալների բազա<ref>{{Cite news|url=https://engineuring.wordpress.com/2017/07/02/some-facts-on-sci-hub-that-wikipedia-gets-wrong/|title=Some facts on Sci-Hub that Wikipedia gets wrong|date=2017-07-02|work=engineuring|language=en-US|accessdate=2018-02-03}}</ref>։
Տող 103 ⟶ 112՝
Այս ծրագրային համակարգը օգտատերերի կողմից ընկալվում է որպես գերակա օգտագործվող և տիպական ծրագրերի համեմատ հարմարավետ ու հասանելի հարթակ<ref>{{Cite journal|last=Gabriel|first=J.|date=22-25 march 2017|title=Shadow Libraries and You: Sci-Hub Usage and the Future of ILL.|url=http://hdl.handle.net/10760/30981|journal=Conference pape|doi=|pmid=|access-date=}}</ref>։ Sci-Hub-ը վերահղում է հարցումները որոշակի վճարովի հասանելիությամբ աշխատանքներին, որոնք հայտնաբերվել են [[CrossRef|''CrossRef''-ի]] և [[Unpaywall|''Unpaywall''-ի]] տվյալների մետատվյալներ բազայում։ Որոշ հարցումներ փոխադրվում են [[CAPTCHA|CAPTCHA-ի]] միջոցով<ref>{{cite web|url=https://scholarlykitchen.sspnet.org/2016/02/25/sci-hub-how-does-it-work/|title=Sci-Hub: How Does it Work?|date=2016-02-25|author=David Smith}}</ref>։ Որոշ հարցումներ անմիջապես սպասարկվում են, այն դեպքում, երբ ուրիշները պահանջում են սպասման ժամանակ, որը հաստատում է, որ կատարվում է փոխանորդներով ցիկլիկ փոխանցում։
2016 թ. ապրիլին Էլբակյանը [[Գիտություն (ամսագիր)|«Գիտություն» ամսագրում]] ասել է, որ աշխարհի բազմաթիվ անանուն գիտնականներ իրենց հավատարմագրերը նվիրում են կամավոր<ref name=":6" />, ինչը հետագայում հստակեցրել է՝ ասելով, որ ինքը չի բացահայտի հավատարմագրերի աղբյուրները<ref name="Elbakyan20172" />։ Հրատարակիչներն ասում են, որ Sci-Hub-ը ապավինում է [[Ֆիշինգ|ֆիշինգի]] միջոցով ստացված հավատարմագրերին։ Էլբակյանն ի պատասխան նշում է, որ չնայած նա չի կարող երաշխավորել, որ լիազորագրերից ոչ մեկը ֆիշինգի միջոցով չեն ստացվել, բայց նա երբեք չի զբաղվել ֆիշինգով<ref name="Bohannon_20160429" />:
Sci-Hub-ն ունի հավաստագրեր, որոնց միջոցով կարող է ներբեռնել JSTOR- ին, Springer-ին, Sage-ին և Elsevier- ին պատկանող հարթակներից<ref>{{Cite web|url=http://www.sciencealert.com/this-woman-has-illegally-uploaded-millions-of-journal-articles-in-an-attempt-to-open-up-science|title=Researcher illegally shares millions of science papers free online to spread knowledge|last=MacDonald|first=Fiona|date=12 February 2016|website=ScienceAlert|accessdate=12 February 2016}}</ref>։ Sci-Hub-ն ուսումնասիրել է [[Մինչգրադարանային փոխառություն|մինչգրադարանային փոխառությունները]](ILL, [[Փաստաթղթաշրջանառություն|DDS]]), որտեղ օգտատերերը հարցում են կատարում իրենց գրադարանից որևէ հրապարակում ստանալու համար, իսկ իրենց գրադարանն էլ փոխանցում է հարցումը իր ցանցում գտնվող մեկ այլ գրադարանի<ref name="shadowill">{{cite journal|authors=Gardner, Gabriel J. and McLaughlin, Stephen R. and Asher, Andrew D.|date=2017-03-25|title=Shadow Libraries and You: Sci-Hub Usage and the Future of ILL|url=http://eprints.rclis.org/30981/|type=conference paper|series=ACRL 2017, Baltimore, Maryland.|hdl=10760/30981}}</ref>:
== Ընդունում ==
[[Պատկեր:Alexandra Elbakyan.jpg|ձախից|մինի|Sci-hub կայքի հիմնադիր՝ [[Ալեքսանդրա Էլբակյան|Ալեքսանդրա Էլբակյանը]] [[Հարվարդի համալսարան|Հարվարդի համալսարանի]] գիտաժողովում (2010թ․)]]
Sci-Hub-ն անվանվել է «փոխակերպում» և, որ «փոխել է գիտելիքի հասանելիության միջոցները»<ref>{{Cite web|url=http://blog.legalsolutions.thomsonreuters.com/law-and-techology/sci-hub-website-causes-major-controversy-in-the-science-and-publishing-communities/|title=Sci-Hub Website Causes Major Controversy in the Science and Publishing Communities|date=2016-08-11|website=Legal Solutions Blog|language=en-US|access-date=2016-08-23}}</ref>, այն դեպքում, երբ մի շարք հրատարակիչներ շատ քննադատաբար են մոտենում այդ հարցին, քանի որ պնդում են, որ Sci-Hub-ը խաթարում է ազատ հասանելիության նախաձեռնության տարածումը<ref name=":52">{{Cite web|url=https://americanlibrariesmagazine.org/2016/05/31/why-sci-hub-matters/|title=Sci-Hub: What It Is and Why It Matters|last=Banks|first=Marcus|date=2016-05-31|website=American Libraries Magazine|access-date=2016-08-23}}</ref> և որ այն անտեսում է, թե ինչպես են հրատարակիչները ջանք գործադրում, որպեսզի աղքատ երկրներում հասանելիությունը ավելի հեշտ տրվի։ Այն նաև քննադատվում է գրադարանային հետազոտությունների կողմից՝ [[Մինչգրադարանային ցանց|մինչգրադարանային ցանցից]] օգտվելու ցանկության բացակայության համար<ref>{{Cite web|url=https://crl.acrl.org/index.php/crl/issue/archive|title=Gender2|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:
== Դատական հետապնդություն ==
| |||