|
| Վիքիդարան = Carl Linnaeus
}}
[[Պատկեր:LA2-Rashult-2.jpg|մինի|աջից|240px|Կառլ ԼինեյիԼիննեյի ծնված տեղը Րոսհուլտում։Ռոսհուլտում։]]
[[Պատկեր:Carl von Linné i Lund.jpg|մինի|աջից|240px|ԼինեուսիԼիննեուսի արձանը Լունդում։ <br />
<small>2005 թ. լուսանկար</small>]]
'''Կառլ ԼինեյԼիննեյ''' ({{lang-sv|Carl Linnaeus, Carl Linné}}, {{lang-la|Carolus Linnaeus}}, ազնվականություն ստանալուց հետո՝ ''Carl von Linné'', {{ԱԾ}}), [[Շվեդներ|շվեդ]] բնագետ և բժիշկ, կենդանական և բուսական աշխարհի իր ժամանակի ամենակատարյալ դասակարգման համակարգի հեղինակը։ Գլխավոր նորամուծություններից մեկը «տեսակ» հասկացության և տարբեր կարգաբանական դասերի միջև տարբերությունների բացատրությունն էր և կենդանի օրգանիզմներին [[տիներենլատիներեն]] կրկնակի անվանումներ տալը։
== Անուն ==
ԼինեյԼիննեյ ազգանունը [[Լորենի|լորենու]] շվեդերեն Lind անվան լատիներենացված ձևն է՝ երբ Նիլս Ինգեմարսոնը գնացել էր սովորելու Լունդի համալսարանում, նա այն ժամանակների սովորության համաձայն՝ իր իսկական ազգանունը փոխարինեց լատիներեն կեղծանունով, դրա համար ընտրելով Ինգեմարսոնների տոհմական խորհրդանիշ հանդիսացող լորենի ծառի հետ կապ ունեցող բառ։ Շվեդիայում ԼինեյինԼիննեյին սովորաբար անվանում են Carl von Linné Կառլ վանֆոն Լինե՝Լիննե՝ այն անունով, որը նա սկսեց կրել այն ազնվականության աստիճան ստանալուց հետո, անգլերեն անվանում են Carl Linnaeus Կառլ Լինեուս՝Լիննեուս՝ ծնված օրն ստացած անունով։
== Կարծիքներ ԼինեուսիԼիննեուսի մասին ==
* Ֆրանսիացի փիլիսոփա [[Ժան Ժակ Ռուսո]]` «Աշխարհում առավել մեծ անձնավորություն ինձ հայտնի չէ»։<ref name="autogenerated3">{{cite web |url=http://www.linnaeus.uu.se/online/life/8_3.html |title=What people have said about Linnaeus |publisher=[[Uppsala University]] |work=Linné on line |accessdate=2011 թ․ հոկտեմբերի 3}}</ref>
* Գերմանացի գրող [[Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթե]]` «Բացառությամբ [[Ուիլյամ Շեքսպիր|Շեքսպիրի]] և [[Բենեդիկտ Սպինոզա|Սպինոզայի]], ես չեմ ճանաչում որևէ մեկին, ով ինձ վրա ավելի ուժեղ ազդեցություն ունեցած լինի»<ref name="autogenerated3" />
* Շվեդ գրող Աւգուստ Ստրինդբերգ. «ԼինեուսնԼիննեուսն իրականում բանաստեղծ էր, ով դարձել է բնագետ»<ref name="deceased">{{cite web |url=http://www.linnaeus.uu.se/online/life/9_0.html |title=Linnaeus deceased |publisher=[[Uppsala University]] |work=Linné on line |accessdate=2011 թ․ հոկտեմբերի 3}}</ref>
* ԼինեուսինԼիննեուսին շնորհել են նաև համաշխարհային գիտության մեջ նրա առանձնահատուկ նշանակությունն ընդգծող այլաբանական անուններ''{{lang|la|Princeps botanicorum}}'' (Բուսաբանության արքայազն), «Հյուսիսի Պլինիոս» (այստեղ ԼինեուսըԼիննեուսը համեմատվում է Բնագիտության պատմության հեղինակ [[Պլինիոս Ավագ]]ի հետ), «Երկրորդ [[Ադամ]]»<ref name="Broberg7">[[#Broberg|Broberg (2006)]], p. 7.</ref>, ինչպես նաև՝ «Դրախտի տիրակալ» և «Կենդանիներին անուններ տվող»։
* Ինքնակենսագրականներից մեկում ԼինեուսնԼիննեուսն իր մասին գրում է «Փոքրիկ խրճիթից կարող է դուրս գալ մեծ մարդ»։<ref name="Broberg7"/>
== Երիտասարդ տարիներ ==
Կառլ ԼինեյըԼիննեյը ծնվել է 1707 թ. մայիսի 23-ին Հարավային Շվեդիայի Սմոլանդ գավառի Րոսհուլտ գյուղում։ Նրա հայրը՝ Նիլս Ինգեմարսսոն ԼինեուսըԼիննեուսը գյուղի քահանան էր, գյուղացու որդի, մայրը՝ Քրիստինա Լինեյը՝Լիննեյը՝ օրիորդական Բրոդերսոնիա ազգանունով, քահանայի դուստր էր։
Կարլն ընտանիքի առաջնեկն էր, հետագայում Նիլս Ինգեմարսսոնը և Քրիստինան ունեցան ևս չորս երեխա՝ երեք աղջիկ և մեկ տղա։
1709 թ. ընտանիքը տեղափոխվեց Ստենբրուհուլտ, որը գտնվում էր Րոսհուլտից մի քանի կիլոմետրի վրա։ Այնտեղ Նիլս ԼինեուսըԼիննեուսը իր տան մոտ հիմնեց մի ոչ մեծ այգի, որը սիրով խնամում էր, այստեղ նա աճեցնում էր բանջարեղեն, մրգեր ու բազմազան ծաղիկներ՝ իմանալով բոլորի անունները։ Վաղ մանկությունից Կարլն էլ էր հետաքրքրված [[բույսերով]], ութ տարեկանում նա գիտեր շատ բույսերի անուններ, որոնք հանդիպում էին Ստենբրուխուլտում, բացի այդ այգում նա ուներ իր ոչ մեծ բաժինը։
1716-1727 թթ. Կառլ ԼինեուսըԼիննեուսը սովորում էր Վեկշյո քաղաքում, մինչև 1724-ը՝ քերականության կրտսեր դպրոցում, այնուհետև միջնակարգ դպրոցում։ Քանի որ Ստենբրուհուլտից Վեկշյո 50 կիլոմետր էր, Կարլը տանը լինում էր միայն արձակուրդներին։
Նրա ծնողները ցանկանում էին, որ նա վերապատրաստվի որպես քահանա և ապագայում ինչպես ավագ որդի զբաղեցնի հոր տեղը, բայց Կարլը շատ վատ էր սովորում, հատկապես հիմնական առարկաները՝ աստվածաբանությունը և հնագույն լեզուները։ Նրան հետաքրքրում էին միայն [[բուսաբանություն]]ն ու [[մաթեմատիկա]]ն, երբեմն նա նույնիսկ փախչում էր դասից և դպրոցի փոխարեն գնում էր ուսումնասիրելու բուսաբանություն։
Բժիշկ Յուհան Ստենսոն Րոտմանը՝ թաղային բժիշկը, ով ԼինեյինԼիննեյին դասավանդում էր տրամաբանություն և բժշկագիտություն, համոզեց Նիլս Լիննեուսին, որ որդուն ուղարկի իր մոտ սովորելու և սկսեց Կարլի հետ առանձին զբաղվել բժշկությամբ, ֆիզիոլոգիայով և բուսաբանությամբ։ Կարլի ճակատագրով ծնողների անհանգստությունը պայմանավորված էր նրանով, որ այդ ժամանակ Շվեդիայում բժշկի աշխատանք դժվար էր գտնել, այդ ժամանակ քահանայի աշխատանք նույնիսկ չկար։
== Ուսումը համալսարաններում ==
1727 թ. ԼինեյնԼիննեյն ընդունվում է Վեկշյոյին ամենամոտ գտնվող Լունդի համալսարանը, որտեղ պրոֆեսոր Կիլիան Ստոբեուսի մոտ ուսումնասիրում է պատմություն և բժշկագիտություն։
Յուհան Րոտմանի խորհրդով 1728 թ. օգոստոսին ԼինեյըԼիննեյը տեղափոխվում է ավելի մեծ և հին, դեռևս 1474 թ. հիմնադրված [[Ուփսալա]]յի համալսարան, որտեղ բժշկագիտություն սովորելու հնարավորություներն ավելի մեծ էին։ Այստեղ նա ծանոթանում է իր տարիքի ուսանող Պետեր Արտեդիին (1705—1735), ում հետ միասին սկսում է այդ ժամանակներում գոյություն ունեցող բնապատմական դասակարգումները վերանայելու աշխատանքները։ ԼինեյըԼիննեյը հիմնականում բույսերով, իսկ Արտեդին՝ ձկներով և երկկենցաղներով։
== Գիտական գործունեություն ==
Կառլ ԼինեյըԼիննեյը դրել է ժամանակակից կրկնանվանության հիմքը, ըստ որի կենդանի օրգանիզմների լատիներեն անունների համար գործածվում է երկու բառ՝ կարգի անունը և հետո՝ բնութագրող մի այլ անուն։
ԼինեյըԼիննեյը հանդիսանում է բույսերի և կենդանիների առավել հաջող արհեստական դասակարգման հեղինակը։ Նա բնության աշխարհը բաժանել է երեք «թագավորությունների»` հանքանյութերի, բուսական և կենդանական, օգտագործելով չորս մակարդակ` [[դաս]]եր, [[կարգ]]եր, [[սեռ (կատեգորիա)|ցեղեր]] և [[Կենսաբանական տեսակ|տեսակներ]]։
Նկարագրել է [[բույս]]երի ավելի քան տասը հազար տեսակ, որոնցից մոտավորապես մեկուկես հազարը՝ նոր։ Նկարագրել է նաև [[կենդանիներ]]ի մեծ թվով տեսակներ։
Մասամբ, նաև ԼինեյիԼիննեյի շնորհիվ է մարդկությունն ստացել [[Ցելսիուսի սանդղակ|Ցելսիուսի ներկայիս սանդղակը]]։ Սկզբում Ուպսալայի համալսարանում ԼինեյիԼիննեյի գործընկեր պրոֆեսոր [[Անդերս Ցելսիուս]]ի (1701—1744) հայտնագործած [[ջերմաչափ]]ի սանդղակի վրայի զրոն համապատասխանում էր [[ջուր|ջրի]] եռման, իսկ 100° [[ջերմաստիճան]]ը` սառեցման կետին։ [[Ջերմոց]]ներում պայմանները չափելու ժամանակ ջերմաչափեր օգտագործելիս ԼինեյըԼիննեյը համարելով դա անհարմար, 1745 թ.` արդեն Ցելսիուսի մահից հետո «շրջեց սանդղակը», նրան տալով ներկայիս՝ մեզ համար արդեն սովորական դարձած տեսքը։
Կառլ ԼինեյըԼիննեյը գիտության և մշակույթի այն գործիչներից մեկն է, որոնց գործունեության հետ է կապված ներկայիս տեսքն ստացած գրական [[շվեդերեն]]ի կայացումը։
== Ծանոթագրություններ ==
| 