Վիքիպեդիա

«Իսպանիայի անցումը ժողովրդավարության»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
[[Պատկեր:Ministru prezidents Valdis Dombrovskis oficiālās pusdienās tiekas ar Spānijas karali Huanu Karlosu I un karalieni Sofiju (3507743412).jpg|մինի|307x307փքս|[[Խուան Կառլոս I Բուրբոն|Խուան Կառլոս I-ը]] հանդիսացել է [[Ֆրանցիսկո Ֆրանկո|Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի]] պաշտոնական իրավահաջորդը։ Չնայած այն հանգամանքին, որ [[Խուան Կառլոս I Բուրբոն|Խուան Կառլոսը]] նշանակվել է հենց Ֆրանկոյի կառավարության օրոք, այնուամենայնիվ, վերջինս տապալել է [[Ֆրանկիստական Իսպանիա|ֆրանկիստական վարչակարգը]] և սկսել Իսպանիայի ժողովրդավարականացումը։]]
[[Պատկեր:ToledoElecciones15Jun77.jpg|մինի|Առաջին [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական ազատ և թափանցիկ]] [[Ընտրություններ|ընտրություններն]] [[Իսպանիայի Թագավորություն|Իսպանիայի Թագավորությունում]] անցկացվել են [[1977 թվական|1977 թվականին]]։ Լուսանկարում պատկերված է ընտրության ժամանող քաղաքացիների բազմությունը [[Տոլեդո]] քաղաքում։|306x306փքս]]
'''Իսպանիայի անցումը ժողովրդավարության''' ({{lang-es|Transición española a la democracia}}), Իսպանիայում առավել հայտնի է որպես '''Իսպանական անցում''', [[Իսպանիայի պատմություն|Իսպանիայի նորագույն պատմության]] ժամանակաշրջան է, որը սկսվել է [[1975 թվական|1975 թվականի]] [[Նոյեմբեր|նոյեմբերին]]՝ [[Դիկտատուրա|դիկտատոր]] [[Ֆրանցիսկո Ֆրանկո|Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի]] մահից հետո և նշանավորվել է թագավորությունում [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական կարգերի]] հաստատումով։ Մինչ այդ [[Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմ|Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմում]] ազգայնականների հաղթանակից հետո երկրում հաստատվել էր [[Բռնապետություն|ռազմական բռնապետություն]]։ Այնուամենայնիվ, պատմաբանները անցման ամսաթվի վերաբերյալ ընդհանուր հայտարարի մինչ օրս չեն եկել, քանզի դա բավականին վիճարկելի հարց է։
 
Ոմանք ասում են, որ Իսպանիայի դեմոկրատացման գործընթացն ավարտվել է 1977 թվականին, իսկ մյուսները ավելի ուշ՝ 1978-ին։ին<ref name="Ворожейкина">''Татьяна Ворожейкина.'' [http://magazines.russ.ru/nz/2016/4/proshanie-s-avtoritarizmom-uroki-ispanskogo.html Прощание с авторитаризмом: уроки испанского] // Неприкосновенный запас (журнал)|Неприкосновенный запас, 2016, № 4(108).</ref>։ Պատմաբանների մի այլ խումբ կարծում են, որ ժամանակաշրջանի ավարտն ազդարարել է 1981 թվականին տեղի ունեցած ազգայնականների հեղաշրջման ապարդյուն փորձը։ Ժողովրդավարությանն անցումն ուղեկցվել է գործադիր իշխանության անցնցում փոխանցմամբ և 1982 թվականի ընտրություններում սոցիալ-աշխատավորական կուսակցության հաղթանակով։
 
== Խուան Կառլոս I-ի դերակատարություն ==
Տող 10.
 
== Ժողովրդավարական տրանզիտ ==
[[Խուան Կառլոս I Բուրբոն|Խուան Կառլոս I-ը]] սկզբնական ժամանակահատվածում թափուր է թողնում [[Իսպանիայի վարչապետ|վարչապետի]] պաշտոնը՝ շարունակելով [[Ֆրանցիսկո Ֆրանկո|Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի]] վարած [[Բացարձակ միապետություն|բացարձակամիապետական]] քաղաքականությունը։[[Քաղաքականություն|քաղաքականությունը]]։ [[Կառլոս Արիաս Նավարո|Արիաս Նավարոն]], որը հետագայում զբաղեցնում է այդ պաշտոնը, սկզբնական շրջանում չէր ծրագրում բարեփոխել [[Ֆրանկիստական Իսպանիա|ֆրանկիստական վարչակարգը՝վարչակարգը]]՝ հավատարիմ մնալով իր զինակից դիկտատորի ռեժիմին։ [[Պատկեր:ToledoElecciones15Jun77.jpg|մինի|Առաջին [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական ազատ և թափանցիկ]] [[Ընտրություններ|ընտրություններն]] [[Իսպանիայի Թագավորություն|Իսպանիայի Թագավորությունում]] անցկացվել են [[1977 թվական|1977 թվականին]]։ Լուսանկարում պատկերված է ընտրության ժամանող քաղաքացիների բազմությունը [[Տոլեդո]] քաղաքում։|306x306փքս]]
Իսպանիայում ձախակողմյան ուժերի ընդվզումից հետո Արիաս Նավարոն մասամբ փոխում է իր քաղաքական դիրքորոշումը՝ հայտնելով, որ քաղաքական փոփոխությունները որոշակի սահմանափակումների կարիք ունեն։ Շուտով նա նաև հրապարակային կերպով հայտարարում է, որ Ֆրանկոյի օրենքներն ու ինստիտուտները թարմացման կարիք ունեն։ [[Կառլոս Արիաս Նավարո|Կառլոս Արիաս Նավարոն]] [[Ֆրանկիստական Իսպանիա|ֆրանկիստական]] վարչակարգի ժամանակ զբաղեցրել է նահանգապետի պաշտոններ, եղել է [[Մադրիդ|Մադրիդի]] քաղաքապետ, ղեկավարել է պետական անվտանգության ծառայությունը և ներքին գործերի նախարարությունը: 1973-1976 թվականներին հանդիսացել է ֆրանկիստական ժամանակաշրջանի [[Իսպանիայի վարչապետ|Իսպանիայի կառավարության նախագահի]] վերջին ներկայացուցիչ և առաջինը անցումային շրջանում: 1975 թվականի նոյեմբերի 20-ին Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի մահից հետո սատարել է աջ ծայրահեղական «Բունկեր» խմբավորմանը:
 
1975 թվականի նոյեմբերի 20-ին Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի մահից հետո սատարել է աջ ծայրահեղական «Բունկեր» խմբավորմանը: 1976 թվականի դեկտեմբերի 15-ին տեղի է ունենում համաիսպանական հանրաքվե, որի արդյունքում 1977 թվականի հունիսի 15-ին ձևավորվում է սահմանադիր կորտես, որը կազմված էր երկու պալատներից՝ պատգամավորական կոնգրես և սենատ։ 1936 թվականին տեղի էին ունեցել առաջին բազմակուսակցական ընտրությունները, որի արդյունքում պառլամենտական մեծամասնություն էր կազմել «Ժողովրդավարական կենտրոնի միություն» ձախակողմյան կուսակցությունը, որը նպատակ ուներ արմատախիլ անել ֆրանկիստական վարչակարգի մնացորդները երկրի տարածքից։ Ընտրություններում երկրորդ տեղը զբաղեցնում է Իսպանիայի սոցիալ-աշխատավորական կուսակցությունը՝ Ֆելիպե Գոնսալեսի գլխավորությամբ։ 1977 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Կատալոնիային, իսկ դեկտեմբերի 31-ին՝ Բասկերի Երկրին շնորհվում է մասնակի ինքնավարություն, որը ևս հակոտնյա էր [[Ֆրանցիսկո Ֆրանկո|Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի]] վարած խիստ ունիտարիստական քաղաքականությանը։ 1977 թվականի հոկտեմբերի 25-ին երկրի հիմնական քաղաքական ուժերը ստորագրում են այսպես կոչված «Մոնկլոայի պակտը»։ Այն նպատակ ուներ բարեփոխումներ անցկացնել երկրի սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական ոլորտներում՝ վերջնականապես ավարտելով Իսպանիայի ժողովրդավարականացման գործընթացը։ Դաշնագիրը նախատեսում էր խոսքի և մամուլի ազատականացում, անվտանգության և ուժային կառույցների վերակազմակերպում, սոցիալական բարեկեցության և կրթական ոլորտի բարելավում, հարկային բարեփոխումներ և այլն։
 
1977 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Կատալոնիային, իսկ դեկտեմբերի 31-ին՝ Բասկերի Երկրին շնորհվում է մասնակի ինքնավարություն, որը ևս հակոտնյա էր Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի վարած խիստ ունիտարիստական քաղաքականությանը։ 1977 թվականի հոկտեմբերի 25-ին երկրի հիմնական քաղաքական ուժերը ստորագրում են այսպես կոչված «Մոնկլոայի պակտը»։ Այն նպատակ ուներ բարեփոխումներ անցկացնել երկրի սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական ոլորտներում՝ վերջնականապես ավարտելով Իսպանիայի ժողովրդավարականացման գործընթացը։ Դաշնագիրը նախատեսում էր խոսքի և մամուլի ազատականացում, անվտանգության և ուժային կառույցների վերակազմակերպում, սոցիալական բարեկեցության և կրթական ոլորտի բարելավում, հարկային բարեփոխումներ և այլն։
 
== Սահմանադրության ընդունում ==
[[Պատկեր:Constitución Española de 1978.JPG|ձախից|մինի|308x308փքս|[[Իսպանիայի Սահմանադրություն|Իսպանիայի Սահմանադրության]] տիտղոսաթերթը։]]
{{Հատված|Վերնագիր=Իսպանիայի Սահմանադրություն, հոդված 1.1|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Իսպանիան ստեղծված է որպես սոցիալական և ժողովրդավարական պետություն, որը ենթակա է օրենքի գերակայությանը։ Վերջինս պաշտպանում է իր իրավական համակարգի բարձրագույն արժեքները՝ ազատությունը, արդարադատությունը, հավասարությունն ու քաղաքական բազմակարծությունը։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=210px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=14px|Ֆոն=white|Առանց ընդհատումների=}}Քաղաքական մի շարք բարեփոխումներից հետո Իսպանիան նախապատրաստվում է նոր, [[Իսպանիայի Սահմանադրություն|ժողովրդավարական Սահմանադրության]] ընդունմանը։ Սկզում Կորտեսի կողմից [[1978 թվական|1978 թվականի]] [[Դեկտեմբերի 6|դեկտեմբերի 6-ին]] գումարվում է սահմանադրական հանձնաժողով, որը կազմում է Սահմանադրության նախագիծը՝ հիմք ունելով գործող օրենքներն ու միջազգային իրավունքում ամրագրված մարդու իրավունքներն ու հիմնարար ազատությունները։ Սահմանադրությունը լայն իրավունքներ և լիազորություններ է ընձեռում երկրի ինքնավար մարզերին՝ Կատալոնիային և Բասկերի Երկրին։ Կարճ ժամանակահատվածում [[Զանգվածային լրատվության միջոցներ|ԶԼՄ-ների]] տարածած նյութերի շնորհիվ խորհրդի անդամները հայտնի են դառնում որպես Իսպանիայի «Սահմանադրության հայրեր»։
 
Խորհրդի անդամների կուսակցական պատկանելիությունը եղել է բոլորովին տարբեր, ինչպես և քաղաքական դիրքորոշումը։ Խորհրդի անդամներն էին Գաբրիել Սիսներոսը (Ժողովրդավարական կենտրոնի միություն), Խոսե Պեդրո Պերես Յորկան, Միգել Էռերո Ռոդրիգես դե Մինյոն, Միկել Ռոկա Խունյենտը ([[Կատալոնիայի դեմոկրատական կոնվերգենցիա]]), Մանուել Ֆրագա Իրիբարնեն («Հայտնի դաշինք» կուսակցություն), Գրեգորիո Պեսես Բարբան (Իսպանիայի սոցիալ-աշխատավորական կուսակցություն) և Խորդի Սոլե Տուրան։ Իսպանիայի Սահմանադրությունը Կորտեսի կողմից հաստատվել է 1978 թվականի հոկտեմբերի 31-ին<ref>{{Cite web|url=http://www.wipo.int/wipolex/ru/details.jsp?id=6321|title=Испания: Конституция Испании 1978 года (с изменениями от 28 августа 1992 г.)|website=www.wipo.int|language=ru|accessdate=2018-09-03}}</ref> և ամրագրվել դեկտեմբերի 6-ի ժողովրդական հանրաքվեով<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/topic/Constitution-of-1978|title=Constitution of 1978 {{!}} Spanish history|newspaper=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2018-09-03}}</ref>։
 
Հանրաքվեի ժամանակ ընտրողների 91.81%-ը կողմ է քվեարկել նոր Սահմանադրությանը: Վերջիվերջո, դեկտեմբերի 27-ին խորհրդարանի ներկայացուցչության ներկայությամբ արքա Խուան Կառլոսն ընդունում է Թագավորության Սահմանադրությունը։ Այն վերջնական իրավական ուժի մեջ է մտնում դեկտեմբերի 29-ին և նույն օրը հրապարակվում պաշտոնական տեղեկագրում։ Այպիսով՝ դեկտեմբերի 6-ն Իսպանիայում նշվում է որպես Սահմանադրության տոն։ 1981 թվականի փետրվարի 23-ին ֆրանկիստները երկրում ռազմական հեղաշրջման անհաջող փորձ են կատարում։ Դրան հաջորդում է բասկ անջատողականների և ձախակողմյան ուժերի քաղաքացիական անհնազանդությունների։ Գործողությունների ընթացքում տեղի է ունենում բախում ոստիկանության հետ, բռնության զոհ է դառնում շուրջ 3500 իսպանացի, 714 անձ զոհվում է։ [[Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմ|Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի]] ավարտից հետո սա Իսպանիայում տեղի ունեցած ամենաարյունալի միջադեպն է դառնում։
 
== Տես նաև ==
 
* [[Իսպանիայի Սահմանադրություն]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}
 
== Գրականություն ==
 
* Paul Preston. The Triumph of Democracy in Spain. London: Routledge, 2001.
* Javier Tusell. Spain: From Dictatorship to Democracy. London: Blackwell, 2007.
{{Պորտալ|Իսպանիա|Իրավունք|Պատմություն|գույն=1}}
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Իսպանիայի_անցումը_ժողովրդավարության» էջից