«Մին դինաստիա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 168.
Ըստ «Մինշի » (“明史”` «Մին դինաստիայի պատմություն») աշխատության, որը կազմվել է 1739 թվականին՝ Քին դինաստիայի օրոք, Մին արքայատոհմը հիմնել էր շրջիկ հրամանատարություններ, որոնք հսկում էին [[Տիբեթ|Տիբեթի]] կառավարությունը՝ միաժամանակ վերականգնելով նախկին Յուան դինաստիայի պաշտոնյաների կոչումները և շռայլ տիտղոսներ շնորհելով Տիբեթի բուդդայական աղանդի առաջնորդներին{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}<ref name="mingshi">''[[Mingshi]]''-Geography I «明史•地理一»: 東起朝鮮，西據吐番，南包安南，北距大磧。; Geography III «明史•地理三»: 七年七月置西安行都衛於此，領河州、朵甘、烏斯藏、三衛。; Western territory III «明史•列傳第二百十七西域三»</ref>:
[[Պատկեր:17th_century_Central_Tibeten_thanka_of_Guhyasamaja_Akshobhyavajra,_Rubin_Museum_of_Art.jpg|մինի|A 17th-century Tibetan [[thangka]] of Guhyasamaja Akshobhyavajra; the Ming dynasty court gathered various tribute items that were native products of Tibet (such as thangkas),<ref name="information office of the state council 2002 73">{{cite book|title=Testimony of History|last1=Zhang|first1=Yuxin|last2=Xiang|first2=Hongjia|author3=Information Office of the State Council. People's Republic of China|publisher=China Intercontinental Press|year=2002|isbn=7-80113-885-6|location=China|page=73}}</ref> and in return granted gifts to Tibetan tribute-bearers.{{sfnp|Wang|Nyima|1997|pp=39–41}}]]
Ներկայումս գիտնականները քննարկում են այն հարցը, թե արդյոք Մին արքայատոհմը իրոք գերիշխանություն է ունեցել Տիբեթի նկատմամբ: Ոմանք կարծում են, որ եղել է [[սյուզերենություն]], որը վերացել է այն ժամանակ, երբ Ցզիացզին կայսրը (1521–67թթ.) արքունիքում սկսել է ճնշել [[բուդդայականություն]]<nowiki/>ը՝ նախապատվությունը տալով [[Դաոսականություն|դաոսականությանը]]{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Wang|Nyima|1997|pp=1–40}}: Ուրիշները պնդում են, որ Տիբեթի լամաների հետ հարաբերությունների մասին գիտելիքները ներկայումս թերի են{{sfnp|Norbu|2001|p=52}}{{sfnp|Kolmaš|1967|p=32}}{{sfnp|Wang|Nyima|1997|pp=39–40}}{{sfnp|Sperling|2003|pp=474–75, 478}}{{sfnp|Perdue|2000|p=273}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=28–29}}:
14-րդ դարում միները հազվադեպ ասպատակություններ էին իրականացնում Տիբեթում, որոնք [[Տիբեթցիներ|տիբեթցիները]] հաջողությամբ ճնշում էին{{sfnp|Langlois|1988|pp=139, 161}}{{sfnp|Geiss|1988|pp=417–418}}: Որոշ գիտնականներ նշում են, որ, ի տարբերություն մոնղոլների, Մին արքայատոհմը մշտական զոքերչէր կայազորում Տիբեթում{{sfnp|Ebrey|1999|p=227}}: Վանլի կայսրը (1572–1620թթ.) փորձեց վերահաստատել սինո-տիբեթական հարաբերությունները1578 թվականին մոնղոլ-տիբեթական միության հաստատումից հետո: Վերջինս մեծ ազդեցություն ունեցավ հետագա [[Մանջուրներ|մանջուրական]] [[Ցին դինաստիա]]<nowiki/>յի արտաքին քաղաքականության վրա, որը ուղղված էր [[Տիբեթական բուդդայականություն|Գելուգպաո]] ուղղության [[դալայ-լամա]]<nowiki/>յի աջակցությանը{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=30–31}}{{sfnp|Goldstein|1997|p=8}}<ref name="Ming Biographical Dictionary 23">The Ming Biographical Dictionary (1976), 23.</ref> : Մինչև 16-րդ դարի երկրորդ կեսը մոնղոլների ազդեցությունը մեծացավ Տիբեթի Ամդո շրջանում, որի արդյունքում Գուշի-խանը (1582–1655) 1642 թվականին գրավեց Տիբեթը: Սա ապացուցեց, որ մոնղոլները գելուգպաո ուղղության զինված պաշտպաններն են{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=34–35}}{{sfnp|Goldstein|1997|pp=6–9}} : ▼
=== Յունլե կայսեր կառավարումը ===
==== Իշխանության գալը ====
[[Պատկեր:Anonymous-Ming_Chengzu.jpg|ձախից|մինի|Յունլե կայսր (1402–24թթ. )]]
Հոնգվու կայսրը գահը փոխանցեց իր թոռանը՝ Չժու Յունվենին: Վերջինս 1398 թվականին Հոնգվու կայսեր մահվանից հետո հայտնի դարձավ որպես [[Ցզյանվեն կայսր]] (1398–1402): Հոնգվու կայսեր ամենահզոր որդին՝ Չժու Դին համաձայն չէր հոր ընտրության հետ: Այդ պատճառով նրա և իր եղբորորդու՝ Ցզյանվենի միջև քաղաքական պայքար ծագեց{{sfnp|Robinson|2000|p=527}}: Ցզյանվենը ձերբակալեց Չժու Դիի համախոհներից շատերին, որից հետո Չժու Դին ապստամբություն ծրագրեց, որը հանգեցրեց եռամյա քաղաքացիական պատերազմի: Երիտասարդ Ցզյանվենին պաշտոնյաներից փրկելու պատրվակով Չժու Դին անձամբ կառավարեց ապստամբությունը: [[Նանկին]]<nowiki/>ի պալատը ամբողջովին ավերվեց բռնկված հրդեհից: Պալատում մնացած Ցզյանվենը, նրա կինը, մայրը և պալատականները նույնպես այրվեցին: Չժու Դին գահ բարձրացավ՝ հայտնի դառնալով որպես [[Յունլե կայսր]] (1402–1424): Պատմաբանները նրա կառավարման տարիները դիտարկում են որպես Մին դինաստիայի «երկրորդ հիմնադրում», քանի որ Յունլեն փոխեց հոր վարած քաղաքականությունը{{sfnp|Atwell|2002|p=84}}:
[[Պատկեր:Noel_2005_Pékin_tombeaux_Ming_voie_des_âmes.jpg|մինի|Մին արքայատոհմի դամբարանները, որոնք գտնվում Պեկինից են 50 կմ հյուսիս]]
==== Նոր մայրաքաղաքը և արտաքին քաղաքականությունը ====
1403 թվականին Յունլե կայսրը Չինաստանի նոր մայրաքաղաք հռչակեց [[Պեկին|Պեկինը]], իսկ Նանկինը դարձավ երկրորդական մայրաքաղաք: Նոր քաղաքի կառուցումը սկսվեց 1407 թվականին և շարունակվեց մինչև 1420 թվականը: Շինարարական աշխատանքներին ամեն օր մասնակցում էին հարյուրհազարավոր աշխատողներ{{sfnp|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=272}}: Կենտրոնում գտնվում էր Կայսերական քաղաքը, որի կենտրոնում տեղակայված էր [[Արգելված քաղաք|Արգելված քաղաքը]]՝ կայսեր նստավայրը: Մինչև 1553 թվականը Կայսերական քաղաքին հարավից ավելացվել էր արտաքին քաղաքը{{sfnp|Ebrey|1999|p=194}}:
1405 թվականին Յունլե կայսրը ներքինի [[Չժենգ Հե]]<nowiki/>ին (1371–1433) նշանակել է հսկայական մի նոր նավատորմի հրամանատար, որի նպատակն էր ուղևորություններ կատարել դեպի Հարավարևելյան Ասիա: Չինացիները դեռևս Հան դինաստիայի կառավարման տարիներին (մ.թ.ա.202 – մ.թ.220 ) ցամաքով դիվանագիտական կապեր են հաստատել օտարերկրացիների հետ և զբաղվել են առևտրով: Յոթ տարբեր ճանապարհորդություններ իրականացնելու համար Նանկինի նավաշինարանում 1403-1419 թվականներին կառուցվել են երկու հազար նավեր{{sfnp|Fairbank|Goldman|2006|p=137}}:
Յունլե կայսրը չինական մշակույթը տարածելու համար օգտագործում էր փայտափորագրումը: Նա նաև օգտագործում էր զինված ուժերը՝ երկրի սահմաններն ընդլայնելու նպատակով: 1406 թվականին նրան հաջողվեց կարճ ժամանակով (մինչև 1427 թվականը) գրավել [[Վիետնամ|Վիետնամը]]{{sfnp|Wang|1998|pp=317–327}}:
▲14-րդ դարում միները հազվադեպ ասպատակություններ էին իրականացնում Տիբեթում, որոնք [[Տիբեթցիներ|տիբեթցիները]] հաջողությամբ ճնշում էին{{sfnp|Langlois|1988|pp=139, 161}}{{sfnp|Geiss|1988|pp=417–418}}: Որոշ գիտնականներ նշում են, որ, ի տարբերություն մոնղոլների, Մին արքայատոհմը մշտական զոքերչէր կայազորում Տիբեթում{{sfnp|Ebrey|1999|p=227}}: Վանլի կայսրը (1572–1620թթ.) փորձեց վերահաստատել սինո-տիբեթական հարաբերությունները1578 թվականին մոնղոլ-տիբեթական միության հաստատումից հետո: Վերջինս մեծ ազդեցություն ունեցավ հետագա [[Մանջուրներ|մանջուրական]] [[Ցին դինաստիա]]<nowiki/>յի արտաքին քաղաքականության վրա, որը ուղղված էր [[Տիբեթական բուդդայականություն|Գելուգպաո]] ուղղության [[դալայ-լամա]]<nowiki/>յի աջակցությանը{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=30–31}}{{sfnp|Goldstein|1997|p=8}}<ref name="Ming Biographical Dictionary 23">The Ming Biographical Dictionary (1976), 23.</ref> : Մինչև 16-րդ դարի երկրորդ կեսը մոնղոլների ազդեցությունը մեծացավ Տիբեթի Ամդո շրջանում, որի արդյունքում Գուշի-խանը (1582–1655) 1642 թվականին գրավեց Տիբեթը: Սա ապացուցեց, որ մոնղոլները գելուգպաո ուղղության զինված պաշտպաններն են{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=34–35}}{{sfnp|Goldstein|1997|pp=6–9}} :
== Ծանոթագրություններ ==
| |||