«Մին դինաստիա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 161.
==== Արշավանքներ հյուսիս-արևելքում ====
1368 թվականին Մին դինաստիայի կողմից մոնղոլական Յուան դինաստիայի տապալումից հետո, [[Մանջուրիա]]<nowiki/>ն մնաց Մոնղոլիայում հաստատված Հյուսիսային Յուան դինաստիայի մոնղոլների տիրապետության տակ: Յուան դինաստիայի նախկին պաշտոնյա և Հյուսիսային Յուան դինաստիայի գեներալ Նագաչուն գերիշխանություն հաստատեց Մանջոըրիայի մոնղոլ ցեղերի վրա: Նրա ազդեցությունն ուժեղ էր հատկապես հյուսիս-արևելքոմ, որտեղ նրա զորքերի թիվն այնքան մեծ էր, որ սպառնում էր նոր հաստատված Մին դինաստիային և կարող էր վերականգնել մոնղոլների իշխանությունը Չինաստանում: Միները որոշեցին մոնղոլների հարձակմանը սպասելու փոխարեն պարտության մատնել նրան: 1387 թվականին նրանք արշավանք կազմակերպեցին Նագաչուի դեմ, որի արդյունքում վերջինս հանձնվեց, իսկ Մանջուրիան անցավ Մին դինաստիայի տիրապետության տակ <ref>Harmony and War: Confucian Culture and Chinese Power Politics, by Yuan-kang Wang</ref>:
[[Պատկեր:Chemin_de_ronde_muraille_long.JPG|մինի|Չինական Մեծ Պատը: Չնայած նրա հողաշեն պատերը միացվել են դեռևս Ցին և Հան դինաստիաների օրոք, դրա հիմնական մասը կառուցվել է քարից և աղյուսից՝ Մին դինաստիայի օրոք: ]]
Վաղ շրջանի Մին արքունիքը չէր կարող և չէր էլ ձգտում մոնղոլների ձեռքից վերցնել Մանջուրիայի չժուրչենների նկատմամբ իշխանությունը, սկայան այն մշակեց կամակերման որոշակի նորմեր, որոնք ծառայելու էին հյուսիսարևելյան սահմանի մոտ բնակվող մարդկաց հետ շփմանը: Հոնգվու կայսեր կառավարման ավարտից հետո ձևավորվել էր չժուրչենների նկատմամբ հատուկ քաղաքականություն: Մանջուրիայի բնակչության մեծ մասը, բացի վայրենի չժուրչեններից, խախաղություն էր պահպանում Չինաստանի հետ: Միները շատ պահակախմբեր էին ստաղծել Մանջուրիայում, բայց պահակախմբի գոյությունը չէր ենթադրում քաղաքական իշխանություն: 1409 թվականին՝ Յունլե կայսեր օրոք Մին արքայատոհմը [[Ամուր (գետ)|Ամուր]] գետի ափին հաստատեց Նուրգան նահանգային ռազմական կոմիտեն: Ծագումով հաիսի չժուրժեն (海西女真) ներքինի Իշիհային հրաման տրվեց արշավանք կազմակերպել դեպի Ամուր գետի գետաբերան՝ չժուրժեններին խաղաղեցնելու նպատակով: 1435 թվականին Յունլե կայսեր մահից հետո Նուրգան նահանգային ռազմական կոմիտեն լուծարվեց, և Մին արքունիքը դադարեց էական ռազմական գործողություններ կատարել այս շրջանում, չնայած Մանջուրիայում պահակախմբերը շարունակեցին գոյատևել: Մինչև ուշ Մին ժամանակաշրջանը՝ Մանջուրիայում նկատելիորեն նվազել էր Մին արքայատոհմի քաղաքական ազդեցությունը:
==== Հարաբերությունները Տիբեթի հետ ====
Ըստ «Մինշի » (“明史”` «Մին դինաստիայի պատմություն») աշխատության, որը կազմվել է 1739 թվականին՝ Քին դինաստիայի օրոք, Մին արքայատոհմը հիմնել էր շրջիկ հրամանատարություններ, որոնք հսկում էին [[Տիբեթ|Տիբեթի]] կառավարությունը՝ միաժամանակ վերականգնելով նախկին Յուան դինաստիայի պաշտոնյաների կոչումները և շռայլ տիտղոսներ շնորհելով Տիբեթի բուդդայական աղանդի առաջնորդներին{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}<ref name="mingshi">''[[Mingshi]]''-Geography I «明史•地理一»: 東起朝鮮，西據吐番，南包安南，北距大磧。; Geography III «明史•地理三»: 七年七月置西安行都衛於此，領河州、朵甘、烏斯藏、三衛。; Western territory III «明史•列傳第二百十七西域三»</ref>:
[[Պատկեր:17th_century_Central_Tibeten_thanka_of_Guhyasamaja_Akshobhyavajra,_Rubin_Museum_of_Art.jpg|մինի|A 17th-century Tibetan [[thangka]] of Guhyasamaja Akshobhyavajra; the Ming dynasty court gathered various tribute items that were native products of Tibet (such as thangkas),<ref name="information office of the state council 2002 73">{{cite book|title=Testimony of History|last1=Zhang|first1=Yuxin|last2=Xiang|first2=Hongjia|author3=Information Office of the State Council. People's Republic of China|publisher=China Intercontinental Press|year=2002|isbn=7-80113-885-6|location=China|page=73}}</ref> and in return granted gifts to Tibetan tribute-bearers.{{sfnp|Wang|Nyima|1997|pp=39–41}}]]
Ներկայումս գիտնականները քննարկում են այն հարցը, թե արդյոք Մին արքայատոհմը իրոք գերիշխանություն է ունեցել Տիբեթի նկատմամբ: Ոմանք կարծում են, որ եղել է [[սյուզերենություն]], որը վերացել է այն ժամանակ, երբ Ցզիացզին կայսրը (1521–67թթ.) արքունիքում սկսել է ճնշել [[բուդդայականություն]]<nowiki/>ը՝ նախապատվությունը տալով [[Դաոսականություն|դաոսականությանը]]{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Wang|Nyima|1997|pp=1–40}}: Ուրիշները պնդում են, որ Տիբեթի լամաների հետ հարաբերությունների մասին գիտելիքները ներկայումս թերի են{{sfnp|Norbu|2001|p=52}}{{sfnp|Kolmaš|1967|p=32}}{{sfnp|Wang|Nyima|1997|pp=39–40}}{{sfnp|Sperling|2003|pp=474–75, 478}}{{sfnp|Perdue|2000|p=273}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=28–29}}:
14-րդ դարում միները հազվադեպ ասպատակություններ էին իրականացնում Տիբեթում, որոնք [[Տիբեթցիներ|տիբեթցիները]] հաջողությամբ ճնշում էին{{sfnp|Langlois|1988|pp=139, 161}}{{sfnp|Geiss|1988|pp=417–418}}: Որոշ գիտնականներ նշում են, որ, ի տարբերություն մոնղոլների, Մին արքայատոհմը մշտական զոքերչէր կայազորում Տիբեթում{{sfnp|Ebrey|1999|p=227}}: Վանլի կայսրը (1572–1620թթ.) փորձեց վերահաստատել սինո-տիբեթական հարաբերությունները1578 թվականին մոնղոլ-տիբեթական միության հաստատումից հետո: Վերջինս մեծ ազդեցություն ունեցավ հետագա [[Մանջուրներ|մանջուրական]] [[Ցին դինաստիա]]<nowiki/>յի արտաքին քաղաքականության վրա, որը ուղղված էր [[Տիբեթական բուդդայականություն|Գելուգպաո]] ուղղության [[դալայ-լամա]]<nowiki/>յի աջակցությանը{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=30–31}}{{sfnp|Goldstein|1997|p=8}}<ref name="Ming Biographical Dictionary 23">The Ming Biographical Dictionary (1976), 23.</ref> : Մինչև 16-րդ դարի երկրորդ կեսը մոնղոլների ազդեցությունը մեծացավ Տիբեթի Ամդո շրջանում, որի արդյունքում Գուշի-խանը (1582–1655) 1642 թվականին գրավեց Տիբեթը: Սա ապացուցեց, որ մոնղոլները գելուգպաո ուղղության զինված պաշտպաններն են{{sfnp|Wylie|2003|p=470}}{{sfnp|Kolmaš|1967|pp=34–35}}{{sfnp|Goldstein|1997|pp=6–9}} :
== Ծանոթագրություններ ==
| |||