|
[[Պատկեր:Kosovo_Maiden,_Uroš_Predić,_1919.jpg|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Kosovo_Maiden,_Uro%C5%A1_Predi%C4%87,_1919.jpg|մինի|Ուրոշ Պրեդիչի կտավը «Կոսովցի աղջիկը»]]Սերբական ֆոլկլոր – սերբական ժողովրդական ստեղծագործության (ֆոլկլորի) հավաքական անվանումն է, որը փոխանցվել է սերնդեսերունդ երգերի կամ հեքիաթների տեսքով։ Սերբական ֆոլկլորի հիմքում ընկած է ինչպես մինչքրիստոնեական ժամանակաշրջանի ավանդական [[Սլավոնական դիցաբանություն|սլավոնական դիցաբանությունը]], այպես էլ ուղափառ քրիստոնեական մշակույթը (Սերիբիայի քրիստոնեություն ընդունելուց և [[Կյուրեղ և Մեթոդիոս|Կյուրեղի և Մեթոդիոսի]] սրբազան գրերը սլավոնական լեզուներով թարգմանելուց հետո)<ref>Calendar of Resurrection; Bašić 1913:55</ref>։ Սերբական ֆոլկլորը Եվրոպայի շատ գրողների և մշակույթի գործիչների ուշադրությանն է արժանացել՝ գրական ստեղծագործությունները թարգմանվել են տարբեր լեզուներով, որոնց հիման վրա ստեղծվել են շատ այլ ստեղծագործություններ անգլիական, գերմանական, ֆրանսիական, լեհական, ռուսական և այլ երկրների ու ազգությունների [[Գրականություն|գրականության]] բնագավառում։
== Էպոս ==
== Ստուրուա, Ռոբերտ Ռոբերտի ==
{{main|Սերբական էպիկական պոեզիա}}
==== Դասակարգում ըստ դարաշրջանների ====
Սերբական էպոսը ըստ դարաշրջանների կարող է դասակարգվել հետևյալ կերպ՝
* մինչկոսովյան փուլ՝ երգեր սերբ ազգի հնամենի փառքի և վեհությոնա մասին (օրինակ՝ «Դուշանի ամուսնությունը»)։ Գլխավոր հերոսները Նեմանիչների և Մրնյավչեվիչների արքայատոհմերի տիրակալներն են, ինչպես օրինակ Ստեֆան Նեմանյան, Ստեֆան Պերվովենչաննին, Ստեֆան Դուշան, <nowiki/>Վուկաշին Մրնյավչեվիչը։
* կոսովյան փուլ՝ Կոսովոյի դաշտի կռվի մասին երգեր, որոնք լցված էին սերբ ազգի հպարտությամբ և պետության ինքնավարության վախճանի ողբով։ Ամենից հաճախ հանդիպում են հարավսլավական էպոսի հերոս և թուրք ստրկարարների դեմ պայքարող Մարկո Կրալեվիչի մասին երգերը։ XVI – XVII դարերում հանդիում են անկախության համար պայքարող ընտանիքներ՝ Բրանկովիչների, Յաշկիչների, խորվաթական բաներ՝ Զրինսկիի և Ֆրանկոպանի, հունգարացի Յանոշ Խունյադի մասին երգեր։
{{Ստուրուա, Ռոբերտ Ռոբերտի|Բովանդակություն=1 Կենսագրություն
* հայդուկային և ուսկոկյան փուլեր՝ երգեր հայդուկների և ուսկոկների (սերբ և չերնոգոր ազգերի հերողներ)՝ թուք բռնակալների դեմ պայքարի մասին։ Այս երգերին բնորոշ են ռոմանտիկ երանգները։ Դրանց հերոսներ են հանդիսանում Ծերունի Նովակը, Իվո Սենյանին, Ստոյան Յանկովիչը, Գրուիցան և այլք։ Հայդուկների մասին երգերը ավելի են համապատասխանում պատմական փաստերին։
* ժամանակակից ֆոլկլոր՝ երգեր [[Հարավսլավիայի Ազգային–ազատագրական պայքարի]] ընթացքում 1941–1945թթ․ պարտիզանների և հերոսների քաջության մասին ([[Իոսիպ Տիտո|Իոսիպ Բրոզ Տիտո]], [[Սավա Կովաչեվիչ]], [[Չիչա Ռոմանիյսկիյ]] (Սլավիշա Վայներ) և այլք), ինչպես նաև գերմանաֆաշիստական բռնակալների դեմ պայքարող հայդուկների քաջագործությունների մասին, ովքեր չնայած, պարտիզաններին իրենց հակառակորդ էին համարում ([[Դրագոլյուբ Միխայլովիչ]], [[Մոմչիլո Դժուիչ]] և այլք)։ Երգերը լեցուն են գերմանացի օկուպանտենրի և նրանց աջակիցների դեմ պայքարի՝ հայրենասերների հաղթանակի նկատմամբ հավատով։
2 Ընտանիք
==== Ստեղծագործությունների տեսակները ====
Էպոսը մեծ դեր ունի սերբական դիցաբանության մեջ։ Այն առանձնանում է բովանդակության և կերպարների հարստությամբ, ստեղծագորկան բարձր կատարելությամբ և բանաստեղծական ոճով։ Էպոսի կարևորագույն մաս են կազմում դիցաբանական բովանդակությամբ յունակյան երգերը, դրանք ներկայացնում են պատմության և ազգային հերոսների քաջագործությունների մասին իրադարձությունները (օրինակ՝ «Օձ փեսան» և այլն)։ Որպես յունակյան երգերի կատարողներ էին հանդիսանում տավղահարները՝ երգերը կատարաելով տավիղի նվագակցությամբ։ Երգերի մեկ այլ տեսակ է հայդուկների մասին երգերը, որոնք տարբերվում են յունակյան երգերից նրանով, որ հայդուկները երգերում միշտ հանդես էին գալիս համայնքով, իսկ յունակները՝ միայն մենակ։
3 Ստեղծագործական գործունեություն
Սերբական էպոսում տարածված են ընտանեկանին կամ սիրայինին նման լիրկական վիպերգական երգերը, դրանք հատկանշական են տասվանկանի վիպերգական բանաստեղծականությամբ։ Լիրիկական երգերում տարածված են ութական վանկերով բանաստեղծությունները, սակայն լինում են նաև 5 և 14 վանկանիներ։ Առավել հայտնի են Օմերի և Մեյրիմի, Հասան–ագնինիցեի Լյուբովիչ բեկի ամուսոնության մասին երգերը։ Հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև ողբերը, որոնք բաժանվում են հերոսական բովանդակության ողբերի (թուրքերի արշավանքների և հայդուկների պայքարի մասին), որոց հիմքում պայքարի ժամանակ ընկած հերոսն է, և ընտանեկան-կենցաղային ողբերի (ընտանեկան ողբերգությունների մասին), որոնք արտացոլում եմ հարազատ մարդու մահը։
3.1 Թատերական բեմադրություններ
Սերբիայի ծիսակատարողական պոեզիային դասին են պատկանում հարսանեկան, Ծննդյան և Նոր Տարվա ծիսական երգերը, զանազան երգերը տարվա եղանակների փառաբանման վերաբերյալ, ինչպես նաև Բարեկենդանի մասին երգերը, որոնք հանդիպում են Սերբիայի արևելյան և հարավային շրջաններում: Առավել տարածված սիրային երգեր են՝ Սերբիայի արևմուտքում և Սանջակում լայն տարածում գտած բոսնիական մուսուլմանական արևելյան կոլորիտով հայտնի «սեվդալինկաները»: Հանգավորված երկտողերը ժամանակակից ժողովրդական ստեղծագործության մեջ միավորվում են որպես ամբողջական ստեղծագործություն, որը երգում են կոլո պարի կատարմամբ, ևս մի նոր տեսակ է համարվում վրաբեցը (երգիծական երգերը):
3.2 Օպերային բեմադրություններ
Սերբական հեքիաթներում առավել հաճախ հանդիպում եմ հնարամիտ հերոսներով կենցաղային հեքիաթները, երգիծանքը հեքիաթներում ուղղված էր քահանաների, կրողական սպասավորների և թուրքական իշխանությունների դեմ: Հեքիաթ–կատակները փոխանցում են տեղական կոլորիտը, դրանք առանձնանում են իրենց կրճատությամբ և բովանդակության ազդեցիկությամբ: Ավելի քիչ են տարածված կենդանիների մասին հեքիաթները, բայց կան նաև կախարդական հեքիաթներ, որոնք փառաբանում են իրենց խելքով, ուժով, օժտվածությամբ և բարությամբ առանձնացող ժողովրդական հերոսներին («Աղջիկը խորամանկեց արքային», «Թագավորը և հովիվը», «Ամեն բան կարևոր է, սակայն ամենից կարևորը արհեստն է»): Ներկայումս հեքիաթները հիմնականում երեխաներին են պատմում:
3.3 Ֆիլմոգրաֆիա
Տարածված են նաև Մարկ Կրավեվիչի, Միլոշ Օբիլիչի, «անիծված Երինեի» (բռնակալ Յուրի Բրանկովիչ կինը) և տեղի գեղատեսիլ վայրերի մասին ավանդությունները:
3.4 Գրական ստեղծագործություններ
=== Երաժշտություն ===
4 Կոչումներ և պարգևներ
Սերբական ժողովրդական երգերը հիմնականում կատարվում եմ մեկ կամ երկու ձայնով, չնայած կան նաև երգչախմբային երգեր: Գոյություն ունեն գյուղական և քաղաքային ժողովրդական երգեր: Երաժշտական գործիքներն են՝ դափը և թուրքական թմբուկը, սրինգը, մանդոլինան և տավիղը: Ժողովրդական երգարվեստում սերբական ոճը ստեղծվել է այնպիսի կոմպոզիտորների կողմից, ինչպիսիք են Ի. Մարինկովիչը, Ս. Մոկրանյացը, Պ. Կոստիչը, Բ. Յոկսիմովիչը, Ս. Խրիստիչը, Պ. Կոնյովիչը և այլք: Տարածում են գտնում ջութակը, հարմոնիկան և այլ փողային գործիքներ, այնուամենայնիվ տարածում ունեն նաև պարկապզուկը, շվին և բլուլը:
5 Քաղաքականություն
=== Պարեր ===
=== 6 Ծանոթագրություններ ===▼Սերբիայում մեծ տարածում ունի կոլո շրջանաձև պարը, չնայած կան նաև բազմաթիվ մենապարեր և զուգապարեր: 1948 թվականին Սերբիայում հաշվարկվել էր 1668 տարբեր պարեր: Հանդիպում են ծիսակարգամոգական պարեր (դոդոլա, լազարիցա, կրսինիցա), դիմախաղով պարեր (պաուն, բիբերա), հին պարեր (տրոյանաց, ջուրջևկա, օսլիցա), մորավաց, վրատյանկա, ուշեստ և բազում այլ պարեր: Ազգային–ազատագրական պատերազմից հետո իհայտ եկան կոլոյի մի քանի նոր տարատեսակներ, որոնք հիմնված էին հին բոսնիական և չերնոգորական պարերի վրա, դրանք կատարվում էին պարտիզանական երգերի ուղեկցությամբ: Կոլոն պարում են կամ ակորդեոնի նվագակցությամբ, կամ ոտքերի ռիթմի կատարմամբ:
7 Հղումներ}} {{Театральный деятель|Имя=Ռոբերտ Ստուրուա|Оригинал имени={{lang-ka|რობერტ სტურუა}}|Изображение=STURUA Robert (cropped).jpg|Ширина=276 px|Описание изображения=|Имя при рождении=Ռոբերտ Ռոբերտի Ստուրուա|Дата рождения=31.7.1938|Место рождения={{МестоРождения|Թբիլիսի}}, [[Վրացական ՍՍՀ]], [[ԽՍՀՄ]]|Профессия={{թատերական ռեժիսոր|Վրաստան|Ռուսաստան|ԽՍՀՄ|XX դարի|}}, {{օպերային ռեժիսոր|ԽՍՀՄ|Վրաստան|XX դարի}}, {{դերասան|Վրաստանի|ԽՍՀՄ|XX դարի}}|Гражданство={{s|{{ԽՍՀՄ}} → {{GEO}}}}|Годы активности=[[1962 թվական]]ից|Театр=[[Ռոթա Ռուսթավելիի անվան Վրաստանի պետական ակադեմիական թատրոն|Ռոթա Ռուսթավելիի անվան թատրոն]], «[[Et cetera (թատրոն)|Et Cetera]]»|Спектакли=|Награды={{{!}} style="background:transparent"
Ժողովրդական պարերի և երգերի փառատոնները զարգացում ապրեցին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|ՀՍՀՖ]]–ի տարիներին՝ Հարավսլավիայում հատկապես մեծարում էին Բրանկո Կրսմանովիչի անվան ուսանողական միության և «Իվո Լոլա Ռիբարի» մշակութային միության ժողովրդական պարերի համույթները:
{{!}}{{Պատվո ծքանշան (Վրաստան)|1998}}{{!!}}{{Ընկերության շքանշան|2008}}
{{!}}}
▲=== Ծանոթագրություններ ===
{{{!}} style="background: transparent"
{{!}}{{ԽՍՀՄ |1982}}{{!!}}{{ԽՍՀՄ Պետական պարգև|1979}}{{!!}}{{ՌԴ Պետական մրցանակ (արվեստ) 1992-2003|1999}}{{!!}}{{Ոսկե դեիմակ|2013}}<br>
=== Գրականություն ===
{{Չայկա}}
* {{книга|заглавие=Листая страницы сербской истории|ответственный=Отв. ред. Е. Ю. Гуськова|место=М.|издательство=Индрик|год=2014|страниц=368|isbn=978-5-91674-301-2|ref=Листая страницы сербской истории}}վ
{{!}}}|imdb_id=}}
== Հղումներ ==
* [http://lib7.com/evropa/752-narodnoe-tvorchestvo-serbov.html Этнография - Народы Зарубежной Европы. Народное творчество сербов] {{ref-ru}}
* [http://hobbitaniya.ru/serbian/serbian.php Сербские народные сказки] {{ref-ru}}
<references />
| 